ჩვენ ძალიან ცოტა ვიცით ადამიანის, ანუ ჩვენ შესახებ. ვიცით მხოლოდ ნაწილობრივ რაღაც, მაგრამ ვერ ვხედავთ მას მთლიანობაში. როგორც ვერ ვხედავთ მთლიანად აისბერგს ოკეანეში. მაგალითად, თუ ვსწავლობთ ფილოლოგიას, ვფიქრობთ, რომ ბიოლოგია არაფერ შუაშია; თუ ვსწავლობთ მათემატიკას, ლიტერატურა ზედმეტად გვეჩვენება და ასე შემდეგ. არადა, სამყაროში და ადამიანში (როგორც სამყაროში) ყველაფერი ურთიერთკავშირშია და არა მხოლოდ ურთიერთკავშირში, არამედ – ურთიერთგავლენაში და იმის მიუხედავად, ჩვენ ამ ყველაფერს ვამჩნევთ თუ არა. ერთ მშვენიერ დღეს კი აღმოვაჩენთ, რომ რაღაც ჩვენი არ არის, ჩვენ არ გვეკუთვნის (აზრი, ფიქრი, მოქმედება…), ვიწყებთ კვლევას და გამოძიებას – საიდან და როგორ მოვიდა მისი „ხმა“ ჩვენთან? საერთოდ რა არის ის, რაც ჩვენ გვეკუთვნის ან არ გვეკუთვნის? რას ნიშნავს ცოდნის ფლობა? ამ კითხვებს მივყავართ თვითგამოძიებამდე და თვითცნობიერების გაფართოებამდე, მაგრამ დიდი ლაბირინთის გავლა მოგვიწევს, ვიდრე სამყაროს და ადამიანს ამოვხსნიდეთ, გავიგებდეთ ჩვენი ბიოლოგიური მანქანის/სხეულის მართვის პარამეტრებს და გავაცნობიერებდეთ, პროგრამების მიხედვით და კვალად არსებობას. ესეც რომ აღმოაჩინო, ჩნდება შემდეგი კითხვა: შემიძლია თუ არა შევცვალო ის, რაც არ მომწონს და ეს როგორ უნდა მოვახერხო? სადამდეა ჩემი თავისუფალი ნება? რის შეცვლა შემიძლია და რის არა?
აი, ასე… ნებისმიერი მეცნიერებიდან თუ ცხოვრებისეული შემთხვევებიდან გადავდივართ უფრო დიდ სივრცეში, სადაც ჩვენი ღირებულებები, მსოფლხედვა და ასე შემდეგ, ნაცრად და კოსმიურ მტვრად იქცევა… შენც ამ მტვერთან ერთად იფანტები და ცდილობ, მოიხელთო, რა დარჩა შენგან, რაც არ გაიფანტა, რაც არ გაქრა…?
ოდესმე გიფიქრიათ, როგორ მუშაობს ჩვენი ტვინი სინამდვილეში? კონკრეტულად რა ხდება ჩვენს პატარა დანაოჭებულ ბურთში, სანამ ამ ტექსტს კითხულობთ? რა იმპულსი-რეაქციების მაჭარი ჩუხჩუხებს?
არ ვიცი, რამდენად „ტაბულა რაზა“ ვიბადებით, მაგრამ ერთი ცხადია: ამ ცხოვრების გამოცდილება პირველი დღეებიდანვე იწერება ახალშობილის ტვინში… მუშაობას იწყებს პირობითი და უპირობო რეფლექსები… იმპულსი და რეაქცია, ანუ მიზეზ-შედეგობრიობა ჩვენში იმთავითვე ქმნის ალგორითმების მთელს გროვას. ყველაფერი ეფუძნება გამოცდილებას – ჩვენი და სხვა ადამიანების…. ვსწავლობთ ბუნებას, გარემომცველ სამყაროს და მერე ეს ინფორმაცია შედის ჩვენი ცნობიერების მონაცემთა ბაზაში. ჩვენი ტვინი ჩვენი პატარა გუგლია. თუ არ გჯერათ, დააკვირდით საძიებოს სისტემების და ჩვენი ტვინის საძიებოს მუშაობას.
თანამედროვეობა განსაკუთრებით ხელსაყრელი აღმოჩნდა ახალი ცნობიერების ადამიანის ფორმირებისთვის: არა მხოლოდ ადამიანი – კიბორგის, რომლის გარდაუვალობაზე გვიყვებიან მეცნიერები, არამედ უფრო მაღალი ცნობიერების ადამიანის, რომელიც ტექნოლოგიებზე დაკვირვებით იღებს ახალ ცოდნას ადამიანის ცნობიერების, ტვინის მუშაობის შესახებ. და იმის გაცნობიერებაც იწყება: კიდევ რა ვართ ტვინის გარდა? ნუთუ ყველაფერს მხოლოდ ინფორმაცია და ენერგია განაგებს…? სად ცხოვრობს ჩვენი თავისუფალი ნება? ტვინში…? თუ სადმე სხვა სამალავი აქვს? თუ ჩვენი ტვინისთვის სულერთია, ნამდვილად ხდება მოვლენა თუ ვირტუალურად, – მაშინ რა აზრი აქვს საერთოდ ჩვენს „გარეთ გასვლას“, მოგზაურობას და ცხოვრების სხვა მოვლენებს? იქნებ ამიტომ ადამიანი სულ უფრო მეტად შეიკეტა „შავ სარკეში“, სადაც დაკარგა თავი, რადგან უფრო დიდ თავში აღმოჩნდა… სად არის გამოსავალი?
ყველაფერი, რასაც ჩვენ გამოცდილების სახით ვიღებთ ცხოვრებიდან, იწერება ჩვენს ნერვულ ქსელებში და კარგად ინახება ჩვენი ტვინის მონაცემთა ბაზაში. შესაბამის დროს კი საძიებოში ავტომატური ძებნა უმალ ცნობიერების ზედაპირზე ამოგვიგდებს ალგორითმს: შესაბამის სიტუაციებში შესაბამისი ქცევების პროგრამებს. ჩვენ ცხოვრებას ვიადვილებთ, ვეყრდნობით რა წარსულის გამოცდილებას და აღარ ვეძებთ გადაწყვეტის ახალ გზებს. მაგალითად, ბიჭთან/გოგოსთან სასიყვარულო ურთიერთობა მოზარდისთვის ტრავმული აღმოჩნდა – ეს ინფორმაცია კარგად შეინახა მისმა ტვინმა და შესაბამისი იმპულსის გაჩენისას პირველი რა ემოციაც წამოვა, ეს იქნება წარსულიდან მომავალი შედეგი: ეს ვიცი, ერთხელ როგორ დასრულდა, შესაბამისად, ცნობიერება მოემზადება ახალი საფრთხისთვის. ასე ხდება ყველა შემთხვევაში მანამ, სანამ არ გადაფასდება წარსულის გამოცდილება, რომელიც აწმყოში გვიქმნის პრობლემებს. ბევრი პროგრამა გვეხმარება და ბევრიც – გვაზიანებს. მაგალითად, „ცეცხლში თუ შეხვალ – დაიწვები“ – ეს ალგორითმი თქვენზე ზრუნავს, მაგრამ არსებობს ფსიქიკურ პროგრამებზე დაფუძნებული პროგრამები, რომლებიც გვაფერხებენ და ხელს გვიშლიან ცხოვრებაში.
მეცნიერებებიდან ცნობილია, რომ ბიოლოგიური ნერვული ქსელი არის ადამიანის ნერვული სისტემის ნაწილი, რომელიც მდებარეობს ტვინში. ეს არის ნეირონების ერთობლიობა, რომელიც გვეხმარება, ვიფიქროთ და მივიღოთ შესაბამისი გადაწყვეტილებები, აღვიქვათ და და შევიგრძნოთ ჩვენ გარშემო არსებული სამყარო.
და რა შუაშია ნეიროკომუნიკაცია…? ეს ყველაფერი, რაც აღვწერეთ, ნეიროკომუნიკაციაა და ახლა თუ ამ ყველაფერს გადავიტანთ ჭკვიან პროგრამებზე, ჭკვიან ტექნოლოგიებზე, ჭკვიან კამერებზე – მივიღებთ სრულიად სხვა პირად და სოციალურ ცხოვრებას; ეგეც საკითხავია, პირადი ცხოვრება დარჩება თუ არა?
ჭკვიანი პროგრამები აქეთ გვსწავლობენ: შეუძლიათ სახის ამოცნობა, იდენტიფიკაცია, ჩვენი იმპულსი-რეაქციების შესწავლა და, შესაბამისად, ჩვენი მართვაც, რადგან მათ ყველაფერი ეცოდინებათ ჩვენზე. ამას უკვე აკეთებენ სოციალური ქსელები.
ზოგ ქვეყანაში უკვე დაინერგა სკოლებში ჭკვიანი კამერები, რომლებიც ბავშვის განწყობას ამოიცნობენ და თუ 3 დღის განმავლობაში ისინი მოწყენილები იქნებიან, მშობლებს და მასწავლებელს უგზავნიან შეტყობინებას, რომ ბავშვს ესაჭიროება ფსიქოლოგი. მათ აგრეთვე შეუძლიათ შეაფასონ მოსწავლის ქცევები და გადახვევების შემთხვევაში განგაში ატეხონ, რომ მოსწავლე არაშესაბამისად იქცევა სკოლის დერეფანში გაკვეთილების მიმდინარეობისას. ყველაფერი, ერთი შეხედვით, მოსწავლისთვის კეთდება.
ნეიროკომუნიკაცია – დღეს ერთ-ერთი პოპულარული მიმართულებაა. ერთ მხარესაა ბიოლოგიური ნეირონული კავშირები – ადამიანის თავის ტვინი და მისი მუშაობის პრინციპები, ხოლო მეორე მხარეს – ხელოვნური ნეირონული ქსელები, რომლებიც ჩვენი ტვინის მუშაობის ანალოგიით არის შექმნილი. შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ხელოვნური ინტელექტის სახით ჩვენ საქმე გვაქვს გლობალურ ქსელთან, რომლის მონაცემთა ბაზაშია არა ერთი და ორი ტვინის გამოცდილება. შესაბამისად, ის ჩვენზე ძლიერია და გადაწყვეტილებებსაც უფრო სწრაფად იღებს. მას შეუძლია ჩვენი შესწავლა უფრო უკეთ, ვიდრე მშობელს.
რა გვრჩება, ჩვენ რომ გავაკეთოთ?
დომინოს პრინციპი და პეპლის ეფექტი
დომინოს პრინციპით ავხსნიდი ჩვენი ტვინის პროგრამებს: როცა გარკვეული იმპულსი იწვევს გარკვეულ რეაქციას და წარმოქმნის ელექტროქიმიური მოქმედებების ჯაჭვს. მაგალითად: ბავშვობის (ან ნებისმიერი წარსული დროის) ტრავმების გახსენებით ჩვენ უბრალო ფაქტს კი არ ვიხსენებთ, არამედ ჩნდება წარსულის ემოცია აწმყოში, რაც უკვალოდ კი არ ქრება, არამედ წარმოქმნის სტრესის ჰორმონებს: ანუ წარსული გადმოგვაქვს აწმყოში… ხშირად ამის გაკეთება კი ახალი სტრესების წყარო ხდება. ეს არის დომინოს პრინციპი. თუ ჩვენ დომინოს ბოლოს წაქცეულ ფიგურებს წამოვაყენებთ, ამით სურათი არ შეიცვლება. უნდა წავიდეთ სათავისკენ და გამოვიკვლიოთ და შევცვალოთ ის, რაც დომინოს პრინციპით გვაზიანებს.
შეგახსენებთ, რა არის პეპლის ეფექტი.
პეპლის ეფექტი არის ზოგიერთი ქაოსური სისტემის თვისება. სისტემაზე უმნიშვნელო გავლენამაც კი შეიძლება გამოიწვიოს ცვლილებები.
ასე რომ, თუ ჩვენ მოვახერხებთ პატარა ცვლილებას, ეს აუცილებლად აისახება ჩვენს ცხოვრებაზე და არა მარტო.
მაგალითად, თუ გამოვიკვლევთ, რა იწვევს სტრესის ჰორმონების წარმოქმნას და ჩვენი ნებელობის ძალით შევცვლით მას: უბრალოდ, გავანეიტრალებთ (როგორ და რა გზებით – ამაზე შემდეგ წერილებში გესაუბრებით), პატარა ცვლილება დიდ ცვლილებას გამოიწვევს.
