ხუთშაბათი, მარტი 28, 2024
28 მარტი, ხუთშაბათი, 2024

ქიმიური ომონიმები

სწავლა არ არის ადვილი. ძირი მწარე აქვსო, გაგვიგონია. არ აქვს მნიშვნელობა, რას სწავლობ: ქიმიას, ფიზიკას, ენას თუ ფიცარში ლურსმნის ჩაჭედებას, – ყველაფერს თავისი სირთულე ახლავს, მონდომება სჭირდება, გულმოდგინება და გასაღების მორგება. აი, მაგალითად, უცხო ენის სწავლა რამდენ თავსატეხს უჩენს ადამიანს: აქეთ სიტყვიერი მარაგი უნდა შეივსო, უამრავი ასოთშეთანხმება დაიზეპირო, იქით გრამატიკის წესებს და ფორმულებს თუ ვერაფერი გაუგე, მარტო სიტყვათა მარაგი რას გარგებს – ვერავის გააგებინებ, საკუთარ თავზე ლაპარაკობ თუ სხვაზე, დღევანდელ ამბავს ჰყვები თუ უკვე მომხდარს ან მომავალში მოსახდენს… მაგრამ ეს ყველაფერი არ არის; რაც უფრო მდიდარი, ძველი და ცნობილია ენა, მით უფრო ადვილად აძლევს თავს უფლებას, არად ჩააგდოს დადგენილი ნორმები. სლენგსა და სიტყვების საყველპურო მნიშვნელობებზე ამჯერად არაფერს ვიტყვი – ომონიმებზე შევჩერდები.

ვისაც ინგლისური ენის მოქნილობა, დინამიკურობა, გარემო პირობებსა თუ ტექნოლოგიურ პროგრესზე სწრაფი მორგების შესაძლებლობა უგრძნია, ენის შესწავლისას აუცილებლად წააწყდებოდა Put და Get ზმნების „მრავალსახოვნებას“. რაღა შორს წავიდეთ – ქართულშიც რამდენი ასეთი სიტყვაა. წარმომიდგენია უცხოელი, ქართულს რომ სწავლობს და ცდილობს, გაარკვიოს, მარტივი ორასობგერიანი სიტყვა „და“ როდის დედმამიშვილია და როდის – სიტყვებსა თუ წინადადებებს შორის გადებული ხიდი, „გელა“ როდის მეზობელია და როდის – ფიცრიდან ლურსმნების ამოსაძრობი მოღუნული ორკაპა რკინა.

ქიმიასაც თავისი ენა აქვს ლექსიკით, გრამატიკით, ორთოგრაფიით და ომონიმებით. ყველა მათგანის ჩამოთვლა, ცხადია, შეუძლებელია, ამიტომ ყველაზე ხშირად გაგონილებზე შევჩერდები.

ეთერი – კლასიკური მუსიკის მოყვარულებს ის უპირველესად აბესალომის ტანჯულ მეუღლეს ახსენებს ზაქარია ფალიაშვილის ცნობილი ოპერიდან, რადიოსა და ტელევიზიაში მომუშავეთათვის სახალხოდ, სხვათა გასაგონ-დასანახად საუბარს ნიშნავს, ქიმიაში კი ნაერთთა ძალიან მნიშვნელოვანი კლასია, ურომლისოდაც ბევრ მცენარეს არ ექნებოდა ისეთი სუნი, როგორიც აქვს, არ იარსებებდა ბავშვის ჰიგიენური საფენები, ლითიუმისიონიანი აკუმულატორები ასეთი პატარა და ენერგოტევადი არ იქნებოდა.

არომატული – ნებისმიერი გამვლელი რომ გააჩერო და ჰკითხო, რას ნიშნავს „არომატული“, უთუოდ გეტყვით, სასიამოვნოდ სურნელოვანსო. დიახ, სუნის ქონება არ არის საკმარისი – არომატად რომ მოიხსენიონ, ის აუცილებლად სასიამოვნოც უნდა იყოს. ქიმიკოსებისთვის კი არომატულობა ელექტრონების თანაცხოვრების ისეთ განსაკუთრებულ ფორმას ნიშნავს, რომელიც ნივთიერებას უზარმაზარ მდგრადობას და სტაბილურობას ანიჭებს. განსაზღვრულმა ნივთიერებებმა სწორედ ამ თვისების გამო გაძლეს რამდენიმე ასეული ათასი წელი და ნავთობის სახით მოაღწიეს ჩვენამდე უცვლელი სახით.

მოლი – ამ სიტყვასაც უამრავი მნიშვნელობა აქვს. გარდა იმისა, რომ მწვანედ მობიბინე მდელოს ნიშნავს, ზოოლოგებისთვის, მორაგბეებისა და ე.წ. „შოპინგ-თერაპიის“ მორწმუნეთათვისაც თავ-თავისი მნიშვნელობა აქვს. ქიმიაში კი მოლი ნივთიერების რაოდენობის საზომი ერთეულია.

დაჟანგვას უბრალო საუბარში ლითონის ზედაპირზე ლაქების გაჩენას ვუწოდებთ, თუმცა ეს ამ ცნების მხოლოდ ერთი, მცირე ასპექტია. ქიმიაში ის ფართო და რთულ პროცესს აღწერს, რომლის თანახმადაც, მარტო ლითონები არ იჟანგებიან.

ჩამონათვალი ვრცელია და რაც დრო გავა, კიდევ უფრო გაიზრდება. ტექნოლოგიური პროგრესი ენის ლექსიკური სიმდიდრის უშრეტი წყაროცაა. ზოგჯერ ახალ სიტყვებს ვიგონებთ, ზოგჯერ სხვა ენებიდან შემოგვაქვს, ზოგჯერ კი უკვე არსებულს ვანიჭებთ ახალ მნიშვნელობას. ასე იბადებიან ქიმიური ომონიმები.

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი