განსაკუთრებულად ნიჭიერი ბავშვები

(მეორე ნაწილი)

სკოლა და  განსაკუთრებულად ნიჭიერი ბავშვები – ეს საკითხი, რომელიც წინა სტატიის თემა იყო და ბევრი მკითხველის ინტერესი გამოიწვია. ამ ეტაპზე ეს საკითხი უნდა განვავრცო და დაინტერესებულ საზოგადოებას გარკვეული დამატებითი ინფორმაცია შევთავაზო. ეს შეთავაზება კვლავ ფრანგი ავტორის: Siaud-Facchin Jeanne (დაბ. 26 მარტი, 1957წ. საფრანგეთი) წიგნის: „განსაკუთრებულად ნიჭიერი ბავშვი. როგორ დავეხმაროთ მას წარმატების მიღწევაში“ მიხედვით დაიწერა. ფრანგი პრაქტიკოსი კლინიკური ფსიქოლოგი, ფსიქოთერაპევტი Siaud-Facchin Jeanne, არის ასოციაცია Zebra-ის დამფუძნებელი და თავმჯდომარე და ასევე ასოციაცია Cogito-ის დამფუძნებელი და დირექტორი. ასოციაცია მუშაობს მოზარდი მოსწავლეების ფსიქოლოგიური პრობლემების დიაგნოსტიკასა და მოგვარებაზე. Siaud-Facchin Jeanne არის რამდენიმე ფსიქოლოგიური ბესტსელერის ავტორიც.

„მოდით, შევეცადოთ აღვიქვათ სკოლა, როგორც პარტნიორი ჩვენი შვილების სწავლის საქმეში და არ განვიხილოთ ის, როგორც რაღაც მტრული ინსტიტუცია“ – სთავაზობს ავტორი მშობლებს და განმარტავს: საქმე ის გახლავთ, რომ „ზებრა“ (ეს ტერმინი ავტორმა თავად შეარჩია განსაკუთრებულად ნიჭიერი ბავშვებისათვის) ბავშვების მიერ ინფორმაციის აღქმისა და ათვისების მეთოდები იმდენად განსხვავებულია ჩვეულებრივი ბავშვების ამავე მეთოდებისგან, რომ ძალიან რთულდება მათი გაგება და შესაბამისი დამოკიდებულების შემუშავება. როდესაც მასწავლებელი მუშაობს, ასე ვთქვათ, მისთვის ჩვეულ გარემოში „ჩვეულებრივ, ნორმალურ“ ბავშვებთან ის, მაგალითად, უბრალოდ ეტყვის მოსწავლეს: „გააკეთე ისე, როგორც მე გეუბნები, რადგან ასეა საჭირო და ზედმეტი კითხვების დასმას თავი დაანებე“. მაგრამ სულ სხვაა, როდესაც პედაგოგი (მშობელიც) იძულებული ხდება, გადახედოს საკუთარ მეთოდებსა და შეხედულებებს.

საყოველთაოდ ცნობილი ჭეშმარიტებაა, რომ ძალიან მარტივია საკუთარი შეცდომების სხვისთვის გადაბრალება: „სკოლაში წარმოდგენა არ აქვთ, როგორ მოექცნენ ჩემს შვილს. მასწავლებლებს არ ჰყოფნით კომპეტენცია, გაუგონ და მის ნიჭიერებას გზა გაუხსნან…“. სკოლა კი, თავის მხრივ, მშობლებს ადანაშაულებს, რომ ისინი გადაჭარბებულად აფასებენ ბავშვის უნარებსა და შესაძლებლობებს და ისე ექცევიან პატარას, როგორც „სამეფო ტახტის მემკვიდრეს“ და თანაც გამუდმებით ცდილობენ სკოლისა და მასწავლებლების საქმეებში ჩარევას. საბოლოო ჯამში ეს ორი მხარე მხოლოდ საკუთარ დამსახურებას ხედავს, როცა პატარა „ზებრა“ კარგად სწავლობს.

განსაკუთრებულად ნიჭიერი ბავშვების განსხვავებულობა, მათი თავისებურებები, რეალურ პრობლემებს უქმნის იმ ადამიანებს, რომლებსაც მუდმივად უწევთ „ზებრებთან“ ურთიერთობა: ეს ეხება როგორც  მასწავლებლებს, ასევე მშობლებს. ბავშვებისთვის განათლების მიცემა სკოლის უშუალო ფუნქციაა, მაგრამ აუცილებელია ამ პროცესში გარკვეული მონაწილეობა მშობლებმაც მიიღონ. სწორედ ამიტომ უმნიშვნელოვანესია, სკოლამ და მშობლებმა საერთო ენა გამონახონ. ბავშვის საუკეთესო ინტერესებიდან გამომდინარე გასათვალისწინებელია, რომ მასწავლებლებისთვის არ არის ადვილი ისეთ მოსწავლეებთან გამკლავება, რომლებიც ერთმანეთისგან ბევრად განსხვავდებიან. პედაგოგთან თანამშრომლობა სულაც არ გულისხმობს მისგან საკუთარი შვილის მიმართ საგანგებო ყურადღების მოთხოვნას. თქვენ, როგორც მშობელს, შეგიძლიათ დაეხმაროთ სკოლას, გაერკვეს ბავშვის თავისებურებებში.

პირველი ეტაპი: სკოლამ და მასწავლებლებმა უნდა მიიღონ, აღიარონ ბავშვის განსხვავებულობა. აი ერთ-ერთი სკოლის მაგალითი: „როდესაც ჩვენს სკოლაში მოჰყავთ „ზებრა“ ბავშვები, ჩვენ მათ მშობლებს და თავად ბავშვებსაც ვუხსნით, რომ სკოლას არ აქვს ჯადოსნური რეცეპტი ყველა  რთული სიტუაციისათვის. უბრალოდ ეს არის სკოლა საკუთარი წესებით, რომელთა დაცვაც აუცილებელია. ეს არის სკოლა, რომელმაც იცის, ვინ არის ახალმოსული მოსწავლე. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ის ყველაფერს გააკეთებს, რათა მან ამ სკოლაში თავი კომფორტულად იგრძნოს, შეძლოს საკუთარი უნარების მაქსიმალურად გამომჟღავნება და სწავლაში წარმატების მიღწევა. და კიდევ: ყოველი ახალი სასწავლო წლის დასაწყისში ჩვენ ვეუბნებით ყველა „ზებრა“ ბავშვს, რომ ვიცით მათი განსაკუთრებულობის შესახებ და ისიც ვიცით, რომ მათთვის ყოველთვის მარტივი არ არის ჩვეულებრივ სკოლასთან შეგუება, მაგრამ მასწავლებლები ძალიან ეცდებიან მათ საჭიროებებთან ადაპტირებას. მთავარია, თუ მათ რამე არ გამოუვათ ან კითხვა გაუჩნდებათ, ან რაიმე მოსაზრების გაზიარება მოუნდებათ, ან პრობლემასთან გამკლავებაში დახმარება დასჭირდებათ, უნდა მიმართონ მასწავლებელს, რომელიც აუცილებლად მოუსმენს, მასთან ერთად იმსჯელებს და მოიფიქრებს სირთულის დაძლევის საუკეთესო სტრატეგიას. ამგვარი მიდგომა მნიშვნელოვანია განსაკუთრებულად ნიჭიერი ბავშვისთვის, რომელიც თავადაც ვითარდება და სხვა ბავშვების თავისებურებების მიღებასაც სწავლობს. ის ხომ მიიღეს და დააფასეს ისეთი, როგორიც არის და ახლა მისი ჯერია სხვების მიმართ ამპარტავნულად კი არ განეწყოს, არამედ იყოს ტოლერანტული. ამ სკოლის შესახებ იმიტომ გიამბეთ – განარძობს Siaud-Facchin Jeanne, – რომ აგიხსნათ: მათთვის განსაკუთრებულად ნიჭიერი ბავშვი არის ის, ვისაც დახმარება და მხარდაჭერა სჭირდება, როგორც მასწავლებლის მხრიდან ასევე სხვა მოსწავლეებისგანაც. ასეთი დამოკიდებულება ძირეულად ცვლის „ზებრა“ ბავშვის სასკოლო ცხოვრებას და მთელ პედაგოგიურ კოლექტივს აგრძნობინებს პროფესიულ კმაყოფილებას.

მეორე ეტაპი: გულისხმობს ორი სისტემის „თანაცხოვრებას“. ერთი სისტემა – სკოლა, საკუთარი კანონებით, პრინციპებით, სწავლების მეთოდებით; მეორე – განსაკუთრებულად ნიჭიერი ბავშვი საკუთარი თავისებურებებით, კრეატულობითა და ასოციაციური კავშირებით. სამწუხაროდ, ეს ორი სისტემა ვერ ურთიერთობს ერთმანეთთან ჰარმონიულად. ისინი დამოუკიდებლად და პარალელურ რეჟიმში მოქმედებენ, მათ ერთმანეთის არ ესმით. ამიტომ:

• არ შეიძლება, სკოლის არსებული სისტემა რაღაც ხელუხლებელი, შეუცვლელი, შეურყეველი წესების აღსრულების ადგილად განვიხილოთ;
• უნდა ვაღიაროთ, რომ სასკოლო სისტემების გარდა, შესაძლებელია, კიდევ არსებობდეს სხვა სისტემები და მათი მუშაობის სტილსაც აქვთ არსებობის უფლება;
• მთავარი, მაინც ორი უკვე არსებული სისტემის კონფლიქტის გარეშე თანაცხოვრების უზრუნველყოფაა.

სინამდვილეში, – აფრთხილებს ფრანგი ავტორი მკითხველებს, – სასკოლო წესების მიღება განსაკუთრებულად ნიჭიერი მოსწავლეებისათვისაც აუცილებელია. მთავარია „ზებრა“ ბავშვს მასწავლებელმა აუხსნას, რომ მათ კარგად ესმით მისი და სისტემა, რომელიც ზოგადად სკოლაშია მიღებული არც ცუდია და არც კარგი, ის უბრალოდ სავალდებულო გასავლელი ეტაპია ყველა ბავშვის ცხოვრებაში, რათა მან შეძლოს მომდევნო საფეხურზე გადასვლა და მომავალი პროფესიის არჩევა. განსაკუთრებულად ნიჭიერ ბავშვებს პედაგოგებმა უნდა აუხსნან, რომ მიუხედავად იმისა, რომ მათ ინდივიდუალიზმსა და განსხვავებულობას პატივს სცემენ,  მათაც არ უნდა უგულებელყონ სკოლის სტანდარტული მეთოდები, არ უნდა დასცინონ სხვა ბავშვს და არ უნდა ჩათვალონ, რომ მათთვის სრულიად უსარგებლოა არსებული მეთოდები, რადგან სხვა დანარჩენ მოსწავლეებს, ის მიდგომები ეხმარება სწავლასა და განვითარებაში, რაც არა ნაკლებ მნიშვნელოვანია სკოლისთვის.

განსაკუთრებულად ნიჭიერი ბავშვი კლასში მასწავლებლის თავის ტკივილია. სავარაუდოდ, პედაგოგებს უჭირთ ამის აღიარება, მაგრამ ეს ასეა და ფაქტია, რომ „ზებრა“ ბავშვები ხშირ შემთხვევაში გაკვეთილზე დისციპლინის დამრღვევებიც ხდებიან, რადგან ისინი თანაკლასელებს ხელს უშლიან. ამ ყველაფრის მიზეზი კი განსაკუთრებულად ნიჭიერი მოსწავლეების „მოწყენილობაში“ უნდა ვეძებოთ. დიახ, – ადასტურებს Siaud-Facchin Jeanne და დასძენს, რომ ნიჭიერების საგაკვეთილო პროცესით დაინტერესება საკმაოდ რთულია და ამიტომ ისინი ცდილობენ „თავი გაირთონ“. სკოლაში „ზებრა“ ბავშვების მოწყენილობა განპირობებულია არ იმდენად იმ მასალით, რომელსაც იქ ასწავლიან, არამედ სწავლების ფორმით, რომელსაც ტრადიციულად მასწავლებლები მოსწავლეებს სთავაზობენ. საქმე ის გახლავთ, რომ განსაკუთრებულად ნიჭიერ ბავშვებს არ აკმაყოფილებთ ცოდნის მიწოდების, სტრუქტურირების ჩვეულებრივი, მარტივი ფორმა და ხასიათი. „განმეორება ცოდნის დედაა“ – ამ ფრაზას მასწავლებლები არა მხოლოდ ხშირად იყენებენ, არამედ მისით ხელმძღვანელობენ გაკვეთილებზე და ამ დროს „ზებრა“ მოსწავლეების მდგომარეობას ვერ და არ ითვალისწინებენ. ისინი ხომ სიახლეს უსწრაფესად ითვისებენ და ეს გამეორებები მათთვის სრულიად ზედმეტი და ზოგ შემთხვევაში გამაღიზიანებელიც კი შეიძლება აღმოჩნდეს.

ცამეტი წლის მათე ფსიქოლოგს საკუთარ გულისტკივილს უზიარებს: „ყველამ იცის, რომ მე არ ვარ ზარმაცი და თანაც ვცდილობ ჩვენი კლასის მასწავლებლების სწავლების მეთოდებს მოვერგო. მესმის, რომ ჩემს კლასელებს დრო სჭირდებათ ახალი მასალის გასაგებად და ასათვისებლად. მაგრამ უკვე ძალიან დავიღალე და მოწყენილობის გამო ვიწყებ გაკვეთილებზე რამე გასართობის გამოგონებას. მასწავლებლები ამის გამო სულ შენიშვნებს მაძლევენ. თქვენ გამიგებთ, რადგან ფსიქოლოგი ხართ: უბრალოდ ძალიან მიჭირს ლოდინი, სანამ მასწავლებელი კლასს გაკვეთილს აუხსნის. ჩემთვის ეს რაღაც საშინელებაა! ვცდილობ, ამ რეალობიდან გაქცევას, საკუთარ სამყაროს „ვაფარებ თავს, რომ მარტოსული და მიტოვებული არ ვიყო“.

მათეს მაგალითი, მკაფიოდ წარმოაჩენს გაკვეთილზე განსაკუთრებულად ნიჭიერი ბავშვების მდგომარეობას და რაც უფრო მნიშვნელოვანია,მათ შინაგან განცდებს. მასწავლებლები, საკუთარი პროფესიონალიზმის ხარჯზე უნდა ეცადონ, გაითვალისწინონ განსაკუთრებულად ნიჭიერი ბავშვების განსხვავებული საგანმანათლებლო საჭიროებები და შესაბამისად იმოქმედონ.