ოქროსა და ვერცხლს ერიდეთო, არ დაემონოთო, – ჯერ კიდევ როდის შეგვაგონებდნენ. არ შევისმინეთ. ვინ მოთვლის, რამდენი ოფლი და სისხლი დაღვრილა ამ ორი მეტალის გულისთვის მათი აღმოჩენის დღიდან, რამდენ ადგილას გაუფატრავთ დედამიწის გულმკერდი, რამდენი ადამიანი გაუწირავთ მათ მისხალ-მისხალ შესაგროვებლად, ხაზინებისა თუ მიწისქვეშა საგანძურების ასავსებად, ზეპურთა დარბაზებისა თუ ძვირფასეულობის მოტრფიალეთა სხეულის ვიტრინების შესამკობად…
რატომ გავაფეტიშეთ მაინცდამაინც ეს ორი ქიმიური ელემენტი? ვითომ მართლა ყველაზე ძვირფასია?
ამჟამად 118 ელემენტია ცნობილი. ცხადია, ყველა მათგანი მეტალი არ არის, მაგრამ საკუთარი ღირებულება ყველას აქვს.
ოქრო-ვერცხლის პოპულარობას ხელი რამდენიმე ფაქტორმა შეუწყო. უპირველეს ყოვლისა – იმან, რომ, სხვა მეტალებისაგან განსხვავებით, ბუნებაში თავისუფალი სახით მოიპოვებოდა. საკმარისი იყო წერაქვი და მკლავში ძალა, „თვალნი ქორებულ მხედავნი“ და ცოტაოდენი იღბალიც. რკინის, სპილენძის, ალუმინისა და სხვა მეტალების მიგნებას და მეტალად ქცევას კი ქიმია-მეტალურგიის ცოდნა სჭირდებოდა. მეორე ფაქტორი ამ ელემენტთა ინერტულობაა: მიწაშიც და ზარდახშაშიც საუკუნეების განმავლობაში უცვლელად ინახება, ჟანგი მათ გულს არ ეკარება. კიდევ ერთი ფაქტორი მათი ადვილად გალღობის უნარი და პლასტიკურობა იყო – მარტივი ნახშირის ღუმლის მცხუნვარება საკმარისი გახლდათ ოქროსა და ვერცხლის „მდინარეების“ მისაღებად. ჩაქუჩსაც ადვილას ემორჩილებოდა, დამყოლი და დამჯერი მასალები იყო. ამავე ჯგუფის კიდევ ერთ ელემენტს, პლატინას, სწორედ ამ საკითხში არ გაუმართლა – მასაც რიყის ქვებივით ადვილად მოიპოვებდნენ, მაგრამ ღუმელში ჯიუტდებოდა, ამიტომ ვერაფერი მოვუხერხეთ და ზურგი ვაქციეთ მანამდე, სანამ პირიდან ცეცხლის მფრქვეველი დანადგარები არ მოვიგონეთ.
ეკონომიკის კანონები თუ ოდნავ მაინც ესმის ადამიანს, ლოგიკური კითხვა გაუჩნდება: რატომ უნდა იყოს ოქრო სპილენძზე, რკინასა და ალუმინზე ძვირი? ოქროს მოსაპოვებლად საკმარისია, დაიხარო და აიღო, რკინისა და ალუმინის მისაღებად კი ტონობით ნედლეული უნდა მოთხარო, წაიღო, უზარმაზარ ღუმელში ჩაყარო, ცეცხლი შეუნთო და რამდენიმე საათს ათუხთუხო.
პასუხს ისევ ეკონომიკის კანონებში ვიპოვით, რომელიც მარტივი ენით ასე გამოითქმის: „ოდეს ტურფა გაიაფდეს, არა ღირდეს არცა ჩირადო“. ოქრო კი საკმარისი რაოდენობით მოიპოვებოდა დედამიწაზე, მაგრამ სპილენძი, რკინა და ალუმინი კიდევ უფრო მეტი აღმოჩნდა. თუმცა მათი სიიაფე უმთავრესად მაინც ქიმიური ტექნოლოგიის დამსახურებაა – მათი მიღების მარტივი მეთოდები მოვიგონეთ, თორემ იყო დრო, ელემენტთა პერიოდულობის კანონის დიდ შემოქმედს მენდელეევს დამსახურების აღსანიშნავად ვერცხლთან ერთად ალუმინის თასიც მიართვა ქიმიურმა საზოგადოებამ.
და მაინც, რომელია ყველაზე ძვირფასი ელემენტი? დღეისთვის ცნობილ ელემენტებს შორის ოქროს მხოლოდ მე-19 ადგილი უკავია. ის ერთი ნაბიჯით უსწრებს პლატინას და ასევე ერთი ნაბიჯით ჩამორჩება პალადიუმს. მათი ღირებულება კილოგრამზე 50 000 დოლარის ფარგლებში ვარირებს. ოქროზე ცოტა ძვირია ირიდიუმი და ცეზიუმი. ტექნეციუმი კი მთელი 100 000 დოლარი ღირს. როდიუმი 147 000-იანი ნიშნულით მე-14 ადგილს იკავებს. სიის კენწეროსკენ ელემენტების ღირებულება ასტრონომიულ რიცხვებს აღწევს: მეოთხე-მეხუთე ადგილებს კალიფორნიუმ-249 და ბერკლიუმ-249 იყოფენ (185×109 დოლარი), მესამეზე ტექნეციუმ-99-ის მეტასტაბილური იზოტოპია (1.9×1012 დოლარი), მეორეზე – აქტინიუმ-225 (29×1012 დოლარი), პირველზე – პოლონიუმ-209 (49.2×1012 დოლარი).
ნახშირბადი, რომელიც ანთრაციტის წვით მიიღება, უფრო ძვირი ღირს, ვიდრე ქლორი. ეს უკანასკნელი ყველაზე იაფ ელემენტად არის შეფასებული. დაუჯერებელია? იგივე აღებ-მიცემობის კანონები ამას მარტივად ხსნის: ქლორი თანაური პროდუქტის სახით მიიღება ნატრიუმის ჰიდროქსიდის წარმოებისას და ვინაიდან ნატრიუმის ტუტეზე მოთხოვნა დიდია და აუარება იყიდება, ქლორის ფასი, გაცილებით დაბალი მოთხოვნის გამო, მნიშვნელოვნად ეცემა. უფრო მეტიც – ზოგჯერ იმდენი გროვდება, რეზერვუარებს ავსებს და მწარმოებლები სულაც უფასოდ გაგატანენ, თუ წაიღებთ და წარმოებას გაჩერებას გადაარჩენთ.
25 ელემენტი (At, Rn, Fr, Ra, Pa, Es, Fm, Md, No, Lr, Rf, Db, Sg, Bh, Hs, Mt, Ds, Rg, Cn, Nh, Fl, Mc, Lv, Ts, Og) ჯერაც ფასდაუდებელია – იმ უბრალო მიზეზის გამო, რომ ჯერ არ იწარმოება.
ყიდვა-გაყიდვის კანონების თანახმად, საქონლის ფასს მისთვის დახარჯული რესურსი კი არა, მისი ხელში ჩაგდების სურვილი განაპირობებს და პირიქით, ერთი ნივთით რაც უფრო დიდ რამეს იყიდი, მისი ღირებულებაც მით უფრო დიდია.
თუ მართლა ასეა, მაშ, ვერცხლი ყოფილა ყველაზე ძვირფასი მეტალი, რადგან ყველა დროის ყველაზე დიდი გარიგება ჩვენი წელთაღრიცხვის დასაწყისში შედგა და მაშინ მთელი კაცობრიობის სინდისი და ნამუსი 30 ვერცხლად გაიყიდა…
