რამდენიმე თვის წინ გადასარევი პოეტი, ლიტერატორი და ადამიანი ნუგზარ ზაზანაშვილი გარდაიცვალა. მისი გარდაცვალების ამბავი რომ გავიგე, უმალვე მისი ერთი ფეისბუქპოსტი გამახსენდა, სადაც წუხდა, რომ მთავრობამ კორონავირუსის საწინააღმდეგო ვაქცინის შემოტანას თავი ვერ მოაბა, მაშინ, როცა ჩვენზე ბევრად ჩამორჩენილ ქვეყნებში ვაქცინაცია უკვე დაწყებული იყო. პოსტი ასე მთავრდებოდა: ჩემსავით რისკჯგუფში მყოფ ადამიანებს ისღა დაგვრჩენია, დაველოდოთ. თუ აგცდა – აგცდა, თუ მოგხვდა – გაგაგორებს! პერიფრაზია, სიზუსტეზე თავს ვერ დავდებ, შინაარსი გადმოვეცი, აი, ბოლო წინადადება კი ზუსტად ეს იყო, რადგან ღრმად ჩამებეჭდა გონებაში. „თუ აგცდა – აგცდა, თუ მოგხვდა – გაგაგორებს!“ – სლენგით ასე მარტივად და პირდაპირ გადმოცემულმა ფატალურმა ალბათობამ შემძრა, ჩანდა, ამ სიტყვების ავტორი მზად იყო ყველაფრისთვის, მაგრამ მაინც ენანებოდა აქაურობის დატოვება.
ბატონი ნუგზარის გარდაცვალების შემდეგ ფეისბუქზე მისი ბევრი ლექსი დაიდო, ყველაზე მეტჯერ კი ერთი უსათაურო ლექსი, რომელიც ასე იწყება:
„ჩიტსაც სული აქვს,
რა თქმა უნდა, ჩიტსაც სული აქვს…“.
და ასე მთავრდება:
„მე მინდა,
ჩემი სულიც ბოლოს იქ მოხვდეს,
სადაც მკვდარი ჩიტების სულებია…“.
თუ შეიძლება, რომ პოეტი გაიგივდეს ერთ კონკრეტულ ლექსთან, ან, სულაც, ტროპულ ერთეულთან ან პასაჟთან, ნუგზარ ზაზანაშვილის შემთხვევაში ეს ფუნქცია უეჭველად დაეკისრა აღნიშნული ლექსის საწყის ორ ტაეპს. „ჩიტსაც სული აქვს, / რა თქმა უნდა, ჩიტსაც სული აქვს…“ – ეს ნაივურად ანიმისტური, მანამდე ბევრჯერ ინტერპრეტირებული, ახლებურად მოდიფიცირებული თქმა გახდა ნუგზარ ზაზანაშვილის საფირმო ნიშანი, ერთგვარი ვერბალურ-ტექსტუალური იკონი.
ნუგზარ ზაზანაშვილის ბოლო კრებულში „წავა წავა წავა წავა“ (გამომცემლობა „ინტელექტი“) შესულ ერთ ლექსში ციტირებულია გრანელის ცნობილი სტრიქონები: „გაზაფხულის საღამოა მშვიდი, / ხიდან ხეზე გადაფრინდა ჩიტი“. ამ სტრიქონებში არც შთამბეჭდავი მხატვრული სახეა და არც რამე აფორისტული სიბრძნე, უბრალო პეიზაჟური დესკრიფციაა. პოეზიაში მანამდე რამდენჯერ გადაფრენილა ჩიტი ერთი ხიდან მეორეზე, მაგრამ ასე შთამბეჭდავად, ასეთი პოეტური მაგიით, არასოდეს. ტარიელ ჭანტურიას თქმისა არ იყოს, „ამქვეყნად სანამ ორი ხე და ერთი ჩიტი იარსებებს, ეს ლექსიც იარსებებს“. იგივე შემიძლია, ვთქვა ნუგზარ ზაზანაშვილის ზემოთ ნახსენები ლექსის დასაწყისზეც. ლიტერატურაში რამდენჯერ შევხვედრივართ ფრინველებისა და ცხოველების განსულიერებას, მაგრამ აქ ეს ყველაფერი სულ სხვა რეგისტრში ადის. ტარიელ ჭანტურიას ნათქვამის მცირედი მოდიფიკაცია რომ მოვახდინოთ: სანამ ამქვეყნად ერთი ჩიტი იარსებებს, ეს სტრიქონები და ეს ლექსიც იარსებებს.
***
ნუგზარ ზაზანაშვილს პირადად არც ვიცნობდი, ჩვენი ურთიერთობა ფეისბუქზე ერთმანეთის ფოტოების და ნაწერების დალაიქება-დაგულვით შემოიფარგლებოდა. მხოლოდ ერთხელ მივწერეთ ერთმანეთს. ერთხელ ფოტო დავდე, სადაც ჩემს შვილს მხარზე თუთიყუში აზის და ბატონმა ნუგზარმა ასეთი რამე მომწერა: „მიხარია, რომ შენს თოჯინას ცხოველები და ფრინველები უყვარს“. მანამდე ჩემი შვილის ზაზუნას ფოტოც მედო და, როგორც ჩანს, ეგეც ახსოვდა. ის გარემოს დამცველიც იყო და უყვარდა ცხოველები და, განსაკუთრებით, ფრინველები (ეს მისი შემოქმედებიდანაც ჩანს) და ეს მონაწერი არ გამკვირვებია.
როგორც ყველა ნიჭიერ ადამიანს, სხვისი შემოქმედებით გულწრფელი აღფრთოვანება შეეძლო, ამას მოწმობს მისი ძალიან მაგარი და პროფესიონალური ლიტერატურული წერილები.
***
თანამედროვე ქართულ პოეზიაში თუ რამეა წმინდა პოსტმოდერნისტული ესთეტიკის მატარებელი, პირველ რიგში ნუგზარ ზაზანაშვილის პოეზიაა. არც მისი ბოლო კრებულია გამონაკლისი. ღრმად ინდივიდუალურ ხმასთან ერთად აქ შეგნებული თუ გაუცნობიერებელი ექოები ისმის. ერთ თავის წერილში ის ვახტანგ ჯავახაძეს „მოთამაშე პოეტს“ უწოდებს, თვითონაც მოთამაშე პოეტია. ჯავახაძისგან და ჭანტურიასგან, თამაშის ვნებასთან ერთად, ირონიაც აქვს „ნასწავლი“ (ერთ წერილში თავის თავს, სხვა რამდენიმე პოეტთან ერთად, ჭანტურიას ხაზის გამგრძელებლად აცხადებს). მის კონვენციურ ლექსებში ჯავახაძე-ჭანტურიას ინტონაციებიც გაკრთება ხოლმე. ზოგადად კონვენციურ ლექსს ნუგზარ ზაზანაშვილი ფაქიზი ლირიკული განცდების გადმოსაცემად (რაც მასთან არც ისე ხშირია) და ირონიისთვის და თვითირონიისთვის მიმართავს, იტაცებს რითმიანი ლექსის სილაღე, თუმცა კონვენციური ლექსის „კეთებით“ არასოდეს სცოდავს, ხელოვნური არასოდესაა, მისი რითმიანი ლექსები ცოცხალი და ექსპრესიულია. მისი ვერლიბრები კი მისი კონვენციური ლექსების სრული ანტიპოდია ამ მხრივ. ზოგმა შეიძლება, საერთოდაც ამ ვერლიბრების ლექსობაშიც კი შეიტანოს ეჭვი (აქ მაინცდამაინც თავისუფალი ლექსის მოძულეებს არ ვგულისხმობ). ეს ტექსტები მოგონებების და შთაბეჭდილებების აღნუსხვა უფროა, ვიდრე ლირიკულ-ექსპრესიული აქტივობა. თავისუფალი ლექსის გრაფიკა რომ მოვაშოროთ და პროზის ფორმა მივცეთ, სადღიურო ჩანაწერები გვეგონება. მაგრამ ეს მხოლოდ პირველადი ეფექტია, მოჩვენებითი ფლეგმატურობისა და დღიურულობა-დესკრიფციულობის მიღმა უმაღლესი ხარისხის პოეზია იმალება. უნებურად გაგვახსენდება შოთა ჩანტლაძე, რომლის ჩანაწერებში ვერც ხვდები, სად მთავრდება უბრალოდ ჩანაწერი და იწყება პოეზია. შოთა ჩანტლაძის ლირიკული გმირივით, ნუგზარ ზაზანაშვილის ლირიკული გმირის სტიქიაც ურბანულ გარემოზე ობსერვაციაა, იმ განსხვავებით, რომ ჩანტლაძის ლირიკული გმირი თბილისშია გამოკეტილი, ზაზანაშვილის ლირიკული გმირი კი დღეს შეიძლება, თბილისში იყოს, ხვალ – ბათუმში, ზეგ – ბაქოში, მაზეგ – ერევანში, შემდეგ – სტამბოლში და ა. შ. მას „უცხო ქალაქის“ ბინადრებზე დაკვირვებაც ხიბლავს. თან ჩანტლაძის ლირიკული გმირი მოძრავია, სიარული უყვარს, ზაზანაშვილის ლირიკული გმირი კი თითქმის მუდამ ზის და ისე აკვირდება გარემოს („ვზივარ გემოვნებით გაფორმებული კაფეს ტერასაზე“; „ვჯდები ქუჩის სკამზე / ავტობუსის გაჩერებასთან ახლოს“; „…ბერლინის რომელიღაც / სასტუმროს კაფეში ვზივარ“; „ვზივარ საღამოთი უცხო ქვეყნის სასტუმროს / ცარიელ რესტორანში“; „უცხო ქალაქში, საღამო ხანს / ვზივარ ბაღში“; „ხანშიშესულები კი ვსხედვართ ბაღის / სკამებზე“; „საღამოს ბაღი კიდევ სხვაა, / შეღამებულზე, ლამპიონების დაბინდულ-მოყვითალო / შუქში… ჩამოვჯექი. გავაბოლე… “ და ა. შ.) ამ ყველაფერზე თვითონვე წერს ერთ უსათაურო ლექსში, რომელსაც შვილებს უძღვნის:
„თუკი გკითხავთ ვინმე ჩემზე,
რა უყვარდაო ყველაზე მეტად? –
ასე უპასუხეთ:
სასმელზე და დროსტარებაზე,
წიგნის კითხვასა და ლექსის წერაზე მეტად
უყვარდა საღამოობით ქალაქების
პარკებში მარტო ჩამოჯდომა,
სიგარეტის გაბოლება
და სახეების თვალიერება, –
იქ, სადაც ვერავინ ცნობდა,
ზოგს – მიხრა-მოხრითაც კი –
ის კი თითქოსდა ცნობდა ყველას,
თქო…“.
დიახ, ნუგზარ ზაზანაშვილის ლირიკულ გმირს უყვარს ადამიანების თვალიერება, ეს იქნება ოთხმოცდაათს მიტანებული მოხუცი პროფესორი, რომელიც „ვარჯიშობს, „დარბის“, / მორბენალივით ხელები მკლავებში მოუხრია. და ფეხებს მიაჩანჩალებს, / მიბარბაცებს, / მთვრალივით მიბარბაცებს, / გეგონება, აი, ახლა წაიქცევაო… / სიკვდილს გაურბის…“, ესენი იქნებიან „მეტისმეტად სიმპათიური ძაღლი / და ძაღლის პატრონი – სპორტულ ფორმაში გამოწყობილი, / შუახნის, მსუქანი, მელოტი კაცი“, ეს იქნება „ახალგაზრდა წყვილი, / რომელიც, ჩემი არ იყოს, / მოხიბლა მეტისმეტად სიმპათიურმა ძაღლმა“, ეს იქნება „გვერდით მაგიდაზე, დიდ ფანჯარასთან“ მჯდომი „შუახნის სიმპათიური ქალბატონი“, თუ ეს იქნება „შუა-ხანს-გადაცილებული, / სიმპათიური ცოლ-ქმარი“, რომელიც ფანჯარასთან ზის, და ასე უსასრულოდ.
***
ნუგზარ ზაზანაშვილს უყვარს თანამედროვე და კიბერტერმინოლოგიისა და ინტერნეტსლენგის გამოყენება, ხშირად იყენებს უცხოურ დასახელებებს თუ ტრანსლიტერაციას. კრებულში შესულ ერთ ლექსს, რომელიც ცნობილი საბჭოთა ფირმის მიერ წარმოებულ რადიოს ეძღვნება, რადიოს ფოტო აქვს დართული, ასევე დართული აქვს სიმღერის ორი იუთუბლინკი. კრებული ძალიან საინტერესო ციკლით მთავრდება, რომელსაც „სიყვარული მოკვდა ანუ საოჯახო ალბომი“ ჰქვია, სადაც ვხვდებით პოეტის წინაპრების ფოტოებს, ძველი საკანცელარიო დოკუმენტების თუ მისალოცი ბარათების ასლებს თუ გრაფიკულ იმიტაციებს… ვიზუალურ მასალას თან ერთვის კომენტარები და ამ ტექსტუალურ-რეტინალური ბინარულობით ძალიან საინტერესო შედეგი მიიღწევა.
***
კრებულში შესულ ერთ ლექსში, რომელსაც „გარდაცვლილი მეგობრის ფეისბუქგვერდი“ ჰქვია, ვკითხულობთ:
„უცნაური გრძნობა მიპყრობს,
როცა გარდაცვლილი მეგობრის
ფეისბუქგვერდზე მოვხვდები ხოლმე…
ულოცავენ დაბადების დღეს… გეგონება,
ისევ გრძელდებოდეს მისი არსებობა…”.
ლექსი ასე მთავრდება:
„მაგრამ მე მაინც გავაუქმებ ჩემს გვერდს
სიკვდილის წინ, ან თუ ვერ მოვასწარი –
ა ბატონო, დამიბარებია –
გააუქმეთ!..”.
ამ ლექსის წაკითხვისთანავე ფეისბუქზე „ძებნაში“ მისი სახელი და გვარი ჩავწერე, რატომღაც მეგონა, რომ მისი ფეისბუქგვერდი გაუქმებული იქნებოდა, მაგრამ მოიძებნა. მართლაც უცნაური გრძნობა გიპყრობს, როცა გარდაცვლილი ადამიანის ფეისბუქგვერდზე მოხვდები.
