აკაკი წერეთლის „განთიადი“ ეროვნული სასწავლო გეგმით გათვალისწინებული ტექსტია. ეს ლექსი თავისი ლიტერატურული მნიშვნელობით, კონტექსტით, დაწერის ისტორიით ძალიან საინტერესო გაკვეთილების ციკლის ჩატარების საშუალებას იძლევა. ყველა მასწავლებელი სხვადასხვაგვარად გეგმავს ამ გენიალური ლექსის სწავლებას, მე ჩემს ვერსიას შემოგთავაზებთ. “განთიადთან“ იმდენი საკითხია დაკავშირებული ავტორის, ლექსის მიძღვნის ობიექტის, ლიტერატურული ტრადიციის, ლიტერატურული პარალელების, კულტურულ-სოციალური კონტექსტის გათვალისწინებით, რომ კარგად დაგეგმილი კურიკულუმის პირობებში შეიძლება მთელი კვირაც გამოვიყენოთ ლექსის სწავლებისათვის.
საკითხები, რომელზეც ამ გაკვეთილში იქნება განხილული, ერთგვარი შესავალი ნაწილია, რაც ლექსის მიმართ ინტერესის გაღვივებას და მცირე კვლევითი პროცესის დაგეგმვას ემსახურება.
- შესავალი
ინსტრუქცია 1:
სანამ აკაკი წერეთლის „ განთიადის“ კითხვას დავიწყებთ, მოდი, ერთად გავიხსენოთ, რა არის ლექსი? რა ნიშნები აქვს წინადადებებისგან შედგენილ, განსაკუთრებული სტრუქტურის ტექსტს ისეთი, რომ ჩვენ, მკითხველები მაშინვე ვხვდებით – ეს ლექსია!
- დეტექტივების კითხვა გიყვარს? ჰოდა, ჩვენც დეტექტივობანას ვითამაშებთ და ვეცდებით, ერთი ლექსის ყველა საიდუმლო ამოვხსნათ. ყველა თუ არა, რამდენიმე მაინც:
- წარმოიდგინე, რომ ლექსი ისევე კარგად უნდა დაინახო, ისეთივე ნაცნობი გახდეს შენთვის, როგორც შენი ხელისგულია.
- აწარმოე ლექსის დღიური, სადაც ამ თავში მოცემულ ყველა დავალებას შეიტან, საბოლოოდ კი სრული ინფორმაცია გექნება ლექსთან დაკავშირებით!
- აღნიშნე რიცხვი და დღე, როდესაც დავალებაზე მუშაობა დაიწყე, აუცილებლად დაიტოვე ადგილი შენი შთაბეჭდილებების, მინაწერების, ემოციების გასაზიარებლად!
- ამბავი 1. როგორ დაიბადა „განთიადი“
( სცენა დავით ერისთავის სპექტაკლიდან “სამშობლო”)
„1892 წელს მარიამობაზე ქუთაისში, გიორგი აბდუშელიშვილების ოჯახში, სადაც ცნობილი ქართველი საზოგადოება იყო, თამადას დიმიტრი ყიფიანის ხსოვნის სადღეგრძელო შეუსვამს. აკაკი წამომდგარა და ჭიქით ხელში მისულა დავით ერისთავის სურათთან „სამშობლო“ , მერე კი ჩუმად, თითქოს თავისთავს ესაუბრებაო, დაუწყია:
„ცა-ფირუზ, ხმელეთ-ზურმუხტო,
ჩემო სამშობლო მხარეო,
სნეული დავბრუნებულვარ,
მკურნალად შემეყარეო!..~
`…წუთით დუმილი ჩამოვარდა. მერე სუფრის თავში ვანო აბდუშელიშვილის დაბალი, გულიდან ამოხეთქილი დვრინი გაისმა. ვანოს სხვებიც მიჰყვნენ და დარბაზი აივსო საოცარი, განუმეორებელი და გულისშემძვრელი ხმებით.
აკაკის „განთიადი“ მხოლოდ შემდეგი წლის 3 იანვარს გამოქვეყნდა გიორგი წერეთლის „კვალში“. იმ დღეს კი საჯაროდ პირველად მოსწყდა ის აკაკის ბაგეს და ყველა იქ მყოფის გულიც შესძრა.
(გადმოგვცემს ალექსანდრე შატილოვი, ექიმი-ოფთალმოლოგი, წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების წევრი, 100 ამბავი აკაკი წერეთელზე, გამომცემლობა „არტანუჯი“)
ამბავი 2. მტრის ურჩი რაინდი
ქართველ მოღვაწეთა შორის აკაკი განსაკუთრებულ პატივს სცემდა დიმიტრი ყიფიანს და მის ხსოვნას. ამ დიდი მოღვაწის პატივისცემამ ფრთები შეასხა
სახელოვანი მგოსნის შემოქმედებას და დააწერინა ისეთი შედევრი, როგორიც არის „განთიადი“. სამწუხაროდ, ბევრმა არ იცის, რომ ლექსში: „მდინარე ნანას უმღერის რაინდსა ურჩსა მტრისასა“ მტრის ურჩი რაინდი არის დიმიტრი ყიფიანი, რომლის ნეშტი დაკრძალულია მთაწმინდაზე. დიახ, დიმიტრი ყიფიანი მტრის ურჩი რაინდი იყო და ეს საუკეთესო დახასიათებაა მისი პიროვნებისა. რატომ პირდაპირ არ დაასახელა აკაკი დიმიტრი ყიფიანიო, – იკითხავს მკითხველი, – …იმიტომ,
რომ იმ დროს მისი ხსენება აკრძალული იყო, როგორც პოლიტიკური დამნაშავისა. (100 ამბავი აკაკიზე, ივანე ელიაშვილის მოგონება)
ამბავი 3- გადაშლილი სახელი ლექსის ავტოგრაფში
ლექსის ავტოგრაფი საინტერესო დაკვირვების და მცირე გამოძიების საშუალებას იძლევა, რაც გაკვეთილს კიდევ უფრო ინტერაქტიულს გახდის.
მას მერე, რაც მოსწავლეები დააკვირდებიან ავტოგრაფს, ვაძლევთ დავალებას და კვლევის მცირე გეგმას:
დააკვირდი
- რა სიტყვებია გადახაზული ლექსის ხელნაწერში?
- სადმე ხომ არ ხედავ გადახაზულ საკუთარ სახელს?
- გაინტერესებს რა მოხდა?
- წამოიდგინე, რომ ამ ხელნაწერის მიხედვით საიდუმლო უნდა ამოხსნა, უნდა გამოიძიო, ვინ და რატომ გადაშალა სახელი „დიმიტრი“, რა ვერსიები გაქვს? ჩაწერე შენი ვერსიები ლექსის დღიურში.
ვერსია 1.
ვერსია 2
ვერსია 3
ვერსია 4
პს. დააკვირდი, დავალებაში არ მიხსენებია სიტყვა „ავტოგრაფი“, ეს მინიშნებაა, რა დასკვნას გააკეთებ? ვერ ხვდები? აბა, სიტყვის განმარტებას ჩახედე:
| ავტოგრაფი:
1. საკუთარი ხელმოწერა; 2. რაიმე ნაწარმოების ავტორის ხელით შესრულებული ნაწერი; 3. საკუთარი ხელით გაკეთებული წარწერა წიგნზე, სურათსა და სხვა. |
ამოხსენი თავსატეხი?
(დისკუსიისა და განხილვის შემდეგ გადავდივართ დასკვნით ნაწილზე)
ამბავი4
ვინ დაწერა „განთიადი“
შემორჩენილია „განთიადის“ ორი ხელნაწერი – ერთი შავი და ნასწორები, მეორე – სუფთად გადაწერილი. ლექსის პირველი ვარიანტის არც ხელწერა და არც ერთი სწორება აკაკის არ ეკუთვნის! ლექსის მეორე სუფთა ვარიანტი კი აშკარად აკაკის ხელითაა შესრულებული. ლექსის პირველ ხელნაწერშისტრიქონი – „მდინარე ნანას უმღერის/ საფლავსა დიმიტრისასა“ – წაშლილია და იმავე ხელით ქვეშ მიწერილი აქვს სიტყვები: `თავდადებულის საფლავსა~. ავტორმა, ცხადია, იცოდა, რომ იმ დროს დიმიტრი ყიფიანის სახელის აშკარად ხსენება არ შეიძლებოდა და ამიტომაც ჩაასწორა კონკრეტული სახელი უფრო ზოგადით – თავდადებულით…
საოცარია, მაგრამ ფაქტია, მთელი ლექსი და ყველა სწორება კირილე ლორთქიფანიძის [1]ხელითაა შესრულებული. გამოდის, რომ `განთიადის~ ავტორი კირილე ლორთქიფანიძეა და არა აკაკი წერეთელი? აბა სხვას, ვის შეიძლება ამ ტიპის
ცვლილებები შეეტანა ლექსში თუ არა ავტორს?..
არა!!! დამშვიდდით!!! `განთიადი~ ნამდვილად აკაკის დაწერილია!!! ოღონდ ამჯერადაც მისი ჩვეული მანერით… კარნახით…
( კრებულიდან „აკაკი- 180 ამბავი, შემდგენელი-ჯული გაბოძე)
ამ ტექსტის გაცნობის შემდეგ კიდევ ერთხელ აძლევთ კითხვარს, რომელმაც საინტერესო დასკვნის გამოტანის საშუალება უნდა მისცეს მოსწავლეებს.
კითხვები:
- ვინ გადახაზა ხელნაწერში „დიმიტრის“ სახელი?
- რატომ?
- როგორ განმარტავ კირილე ლორთქიფანიძის ამ მოქმედებას?
როგორი იქნება თქვენი შემაჯამებელი დავალება და როგორ გადახვალთ საკუთრივ ლექსის განხილვასა და შესწავლაზე, ეს უკვე თავად მოიფიქრეთ!
