მოგზაურობა არ მიყვარს საერთოდ. ვისაც არ ვეუბნები, უკვირს ყველას. ჩემი პროფესიის პატრონი კაცისგან მაინც. ჩაიღიმებენ ხოლმე, ჩაიღიმებენ ყოვლისმცოდნედ, დინჯად, საკუთარი თავით კმაყოფილი გამომეტყველებით… მიჩვევის პროცესი მიყვარს, როცა გრძნობ, როგორ ხდება შენი რაღაც უცხო, რაღაც იქამდე განუცდელი, როგორ გიყვარდება მშვიდად, აუღელვებლად, მდორედ ადგილები, ნივთები, ადამიანები.
ძველებური ქალაქები თუ იცით, აი, ალაგ-ალაგ მოკირწყლული ქუჩებით, ცოტა მანქანით, გაუმართავი კანალიზაციით, რომელსაც მხოლოდ ადგილობრივები ამჩნევენ და ულვაშა მერებით? პორტუგალია ჩემთვის მასეთი ქალაქების, დარდიანი მუსიკისა და აღმოსავლეთის სულშერეული ევროპული არქიტექტურის სამშობლოა. წელს ვიყავი პორტუგალიაში. მეგობარი მყავს ჩემი ანტიპოდი, ჩემოდნების ჩალაგება ქვეყანას ურჩევნია, ამტკიცებს, გამგზავრების მოლოდინზე უკეთესი შეგრძნება არ არსებობსო, იმას წავყევი, დამიჩემა, სცადეო, რას კარგავო.
ჩასულებმა ვათვალიერეთ ბევრი, ვიარეთ გაუთავებლად, გადავიღეთ, თუ რამის გადაღება შეიძლებოდა: ქუჩები, კაცები, ქალები, პორტში მდგარი სათევზაო გემები, ბავშვები. დავესწარით რაღაც პატარა დღესასწაულს, რომლის სახელიც ვერ დავიმახსოვრე, ვიყიდეთ სუვენირები. პირველ ორ დღეს დაგვყვებოდა მასპინძელი, მერე მობეზრდა, არც ჩვენ გვიხვეწნია და არც იმას გამოუდვია თავი. დავიკარგებოდით დილით და გამოვჩნდებოდით ნაშუადღევს, დავიკარგებოდით საღამო ხანს და მივიდოდით სასტუმროში შუაღამეგადასულზე. ფრანგი გვყავდა მასპინძელი, აქეთ დედ-მამა გადმოსახლებულიყო მისი, ჟანი ერქვა. კვირის თავზე ჟანმა, რითი ამაყობთ თქვენს ქალაქშიო.
ნარიყალა გაგვახსენდა, ვუთხარით, მდინარეში ჩაძირული ხეები, შუქის თამაში ტალღებზე შებინდებისას, რუსთაველის თეატრი და საქანელას ქუჩა, – არის ასეთი ქუჩა თბილისში. იცინა, კარგი ქალაქი ყოფილაო, გვითხრა. იქითაც ვკითხეთ. ჩვენო პორტი გვაქ და თეატრიო, ვიღაც იქაური მსახიობის სახელობის. კიდევ-მეთქი? კიდევ ფესტივალიო, ყოველ წელს ტარდება და ახლაც ორ დღეში დაიწყებაო. ჩავეკითხეთ, გამოვიძიეთ, ცნობილი დასები ჩამოდიან სათამაშოდ თუ მოყვარულები, პორტუგალიელები მარტო თუ უცხოელებიც-მეთქი. ჯერ გაუკვირდა, გაიღიმა მერე და არაო. თუ გენდომებათ, წაგიყვანთ და თქვენ თვითონ ნახეთო. რა გვეთქმოდა. სული კბილით გვეჭირა იმ ორ დღეს.
დილით უთენია გამოგვიარა ჟანმა, წაგვიყვანა პორტში, დაგვაყენა წინ. ვდგავართ, სხვა რა გზა გვაქვს. შაბათი დღე იყო, დაიწყო ხალხმა მოსვლა, მთელი ქალაქი შეიკრიბა ლამის, დიდიან-პატარიანად. მთელი ქალაქი, ოღონდ როგორები, იცით? კაცები – საგანგებოდ გარეცხილპერანგიანები, ზედაღილშეხსნილები, ქალები – ვისაც როგორ მოუხერხდებოდა. მერე სადღაც ჩაბერეს საყვირებს და დაიწყო ნელ-პორტში ნავების შემოსვლა, მოადგნენ ნაპირს და ჩვენ რომ გვეგონა, – მე და ჩემს მეგობარს, – საყოველდღეო ამბავს ვუცქერდით, იხუვლა უცებ ასამდე ბავშვმა და გადმოცვივდნენ ნავებიდან ნაპირზე, ყველა – გრიმით, ყველა – კოსტიუმით, ზოგი – შლაპით, ზოგი – ტროსტით, ზოგი – პენსნეთი. არ მინახავს არაფერი უფრო შთამბეჭდავი, ვიდრე არეულ რიგებად მომავალი, წიგნის პერსონაჟებად გადაცმული ამ სახეალეწილი ბავშვების გუნდი. ”წელს ”განძის კუნძულს” ითამაშებენ”, – გვითხრა ჟანმა ისე, რომ თავი არც მოუბრუნებია ჩვენკენ. მერე მთელი ეს მომლოდინე ხალხი გავყევით უკან ამ ჭრელ, თავზეხელაღებულ, გაყაჩაღებულ თითისტოლა გოგო-ბიჭებს, დავიფიცებ, არც ერთი არ იყო თხუთმეტ წელზე მეტის. ვიარეთ ასე ყველამ თეატრის შენობამდე, ვუკრავდით ტაშს, ვუსტვენდით, პერსონაჟების გამოცნობას ვცდილობდით.
თეატრთან დავიშალეთ, ბავშვები შენობაში შევიდნენ, დიდები იქვე კაფეებს შევესიეთ, ჟანმა – სპექტაკლი 12-ზე დაიწყებაო. იქვე გავარკვიეთ აღელვებულებმა – დაახლოებით ოციოდე წლის წინ ერთ ჩვეულებრივ მასწავლებელს, ინგლისურისას, მოსვლია აზრად სკოლაში სპექტაკლის დადგმა, ენას ბავშვები ასე უკეთ ისწავლიანო. მსურველი იმდენი გამოჩენილა, იმდენი უშრომიათ და სპექტაკლიც ისეთი კარგი გამოსულა, მეორე წელსაც გაუმართავთ, მესამე წელსაც. მერე ქალაქის მერიას უთავებია საქმე და იმ დღეს იქ ისეთი ადამიანებიც დაგვანახა ჟანმა, საგანგებოდ წარმოდგენის საყურებლად რომ ჩამოსულიყვნენ და სიამოვნებით მიირთმევდნენ ნამცხვარს. თურმე ყოველ წელს ქალაქის თეატრის სცენა ორი დღით ეთმობათ ბავშვებს, ქალაქის ყველა სკოლაში არის თეატრალური წრე, წინასწარ ტარდება მკაცრი კონკურსი, საგანგებო ჟიური არჩევს ორ საუკეთესო სპექტაკლს და ჰაიდა. დანარჩენები, გული რომ არავის დასწყდეს, სპექტაკლის შემდეგ კოსტიუმებში გამოწყობილები გამოდიან ქალაქში და წელიწადის ამ ორ დღეს თავიანთი რჩეული წიგნის გმირებად ცხოვრობენ.
წარმოდგენა ზუსტად თორმეტზე დაიწყო და მიუხედავად იმისა, რომ პორტუგალიური ერთი სიტყვაც არ მესმის, არასდროს ისეთი ბედნიერი არ ვყოფილვარ, როგორც მაშინ, როცა ვხედავდი, როგორ ელაპარაკებოდა სცენაზე კალე ბლუმკვისტი ადმირალ ბენბოუს, როგორი რიხით დაიარებოდა ულვაშებმიხატული პატარა გოგო, როგორ თამაშობდა ჯონ სილვერს, როგორ კოჭლობდა, როგორ ეჭირა ხელში საიდანღაც ნათხოვარი ძველებური ტროსტი და მბრძანებლობდა, როგორ ჭყიოდა თუთიყუში და როგორი გულისკანკალითა და სიამაყით უცქერდა პარტერში მსხდომი მაყურებელი თავზე წამომდგარ საკუთარ მომავალს, მომავალს, რომელსაც ორი დღით ქალაქში ლამის ყველაფრის უფლება ჰქონდა.
იმ საღამოს მე ჯონ სილვერი ნაყინზე დავპატიჟე და ავიხდინე მთელი ჩემი ბავშვობის ოცნება. გემიდან გაქცევის შემდეგ რას აკეთებდით-მეთქი, ვკითხე. ვყაჩაღობდი და განძს ვმალავდიო, მითხრა. ჟანმა მერე ექვსი წლის ბიჭი გამაცნო, სპექტაკლში არ თამაშობდა ის ბიჭი, არაბი ვაჭარივით ეცვა. რატომ გამაცანი-მეთქი და თუთიყუშს ლაპარაკი ამან ასწავლაო. კვირასაც სპექტაკლი იყო, რაღაც თავისი ითამაშეს, პორტუგალიური. მე და ჩემს მეგობარს თეატრში აღარ შეგვიხედავს, ქუჩაში დავდიოდით მთელი ორი დღე, ნამცხვრის ჭამის, სიცილისა და ლაპარაკის მეტი არაფერი გვიკეთებია.
სექტემბერში ჩემთან, მეცხრე კლასში, პირველად შესულმა ვიკითხე, ”განძის კუნძული” თუ წაგიკითხავთ-მეთქი და სამმა ასწია მარტო ხელი. თეატრთან როგორ ხართ-მეთქი და ვყოფილვართო. აი, მაშინ იყო, რომ გული დამწყდა, გული დამწყდა და დამენანა, დამენანა და ვიფიქრე: რა მოხდება, რა მოხდება, რომ ჩვენც…
