2018-19 წლებში ჩვენს ოჯახში ცხოვრობდა ძალიან მაღალი და ძლიერი ახალგაზრდა მოხალისე – ერიკი, „მშვიდობის კორპუსიდან“. ერიკს საკვების მომზადების საკუთარი წესები ჰქონდა და მისი წესები მნიშვნელოვნად განსხვავდებოდა ქართული კერძების მომზადების დამკვიდრებული წესებისგან. ხშირად მიირთმევდა ხილს და კიდევ უფრო ხშირად – ბოსტნეულს. მასსა და ბავშვებს შორის ხშირად ასეთი დიალოგი იმართებოდა:
ნიკა: – ერიკ, როგორ გაიზარდე ასეთი მაღალი და ძლიერი?
ერიკი: – დედა ბავშვობაში ყოველ დღე ისპანახს მაჭმევდა.
ლუკა: – მე რომ არ მიყვარს?
ერიკი: – გაზრდა თუ გინდა, აუცილებლად უნდა ჭამო ისპანახი. ამერიკელმა ბავშვებმა იციან, რომ რკინის კაცი ისპანახს მიირთმევდა და იმიტომ იყო რკინასავით ძლიერი.
რატომ ისპანახი? რკინის კაცის სიძლიერე მართლა ისპანახზე იყო დამოკიდებული? ამ კითხვაზე პასუხის საპოვნელად დავიწყე ლიტერატურის მოძიება და უამრავი კარგი რამ აღმოვაჩინე. საინტერესო ინტეგრირებული კომპლექსური დავალებაც მოვამზადე მეთერთმეტე კლასელებისთვის.
პროექტზე მუშაობისას მოსწავლეებს დასჭირდათ ქიმიის, ბიოლოგიის, გეოგრაფიის და ფიზიკის ინტეგრირება. პროექტი განხორციელდა დისტანციურად.
I ეტაპი – პროექტის წარდგენა და ფუნქციების განაწილება.
კლასი დავყავი 5 მოსწავლისგან შემდგარ გუნდებად. მათთვის Teams-ის კლასში შევქმენი დახურული ჯგუფები, სადაც ჯგუფის წევრები მუშაობდნენ მათთვის მისაღებ დროს. უზიარებდნენ ერთმანეთს მასალას.
თითოეული ჯგუფი მუშაობდა რამდენიმე მიმართულებით:
- როგორი აგებულება აქვს ისპანახს – ბიოლოგიის მიმართულება;
- რომელი ქვეყანაა ისპანახის სამშობლო? რა გზა გაიარა მან ამერიკაში და ევროპაში მოსახვედრად? – გეოგრაფიის მიმართულება;
- როგორ ზრდის ადამიანის ორგანიზმში ისპანახი კუნთის მასას – ბიოლოგიის მიმართულება;
- რა კავშირია ისპანახის საკვებად გამოყენებასა და მარგი ქმედების კოეფიციენტს შორის – ფიზიკის მიმართულება;
- როგორია ისპანახის ქიმიური შედგენილობა? – ქიმიის მიმართულება;
- რატომ არის აუცილებელი თირკმელების დაავადების მქონე ადამიანისთვის ისპანახი მოიხარშოს რძეში? – ქიმიის მიმართულება.
II ეტაპი – პროექტის განხორციელება
ჯგუფის წევრებმა საკუთარი სურვილით გაინაწილეს ფუნქციები და ორი კვირის განმავლობაში მუშაობდნენ პროექტზე. სამუშაოს პროდუქტს წარმოადგენდა ვიდეომასალა. მოსწავლეებმა საპრეზენტაციო მასალა მოამზადეს PowerPoint-ში და შეინახეს ვიდეოს ფორმით. ნამუშევრები წარადგინეს კლასში.
ნაშრომში უნდა ყოფილიყო წარმოდგენილი:
- ისანახის გავრცელება მსოფლიოში და აბრეშუმის გზა;
- ისპანახის აგებულება და ქიმიური შედგენილობა;
- ისპანახის მნიშვნელობა ბავშვის ზრდა – განვითარებისთვის;
- ისპანახის მომზადების ფორმები;
- ისპანახის უმად მიღების უცნაური შეგრძნების გამომწვევი მიზეზის ქიმიური საფუძველი;
- ისპანახი – თირკმლის კენჭების განვითარების რისკფაქტორი.
III ეტაპი – ვიდეომასალის პრეზენტაცია და ნამუშევრების შეფასება.
მოსწავლეებმა შეაფასეს საკუთარი და ერთმანეთის ნამუშევრები.
დამხმარე მასალა:
- ისპანახის გავრცელების გეოგრაფია: ისპანახის სამშობლოა აზია, სპარსეთიდან გავრცელდა ჩინეთში აბრეშუმის გზის გავლით. ევროპაში 1000 წელს შემოიტანეს არაბებმა.
აღწერე რა გზას გაივლიდა ისპანახი სპარსეთიდან ჩინეთამდე? კონტურულ რუკაზე შეადგინე სავარაუდო მარშრუტი.
ალბათ იცი, რომ კახეთში, გრემის მონასტერთან გადიოდა საქარავნე გზა? როგორ ფიქრობ, შეიძლებოდა სპარსეთიდან ჩინეთამდე მოგზაურობისას ისპანახს გრემიც ,,გაევლო“?
- ისპანახის ქიმიური შედგენილობა: ისპანახი შეიცავს –
ვიტამინებს: A,C, E, K და B ჯგუფის ვიტამინებს; A ვიტამინის შემცველობით მხოლოდ სტაფილოს ჩამორჩება.
მინერალებს: რკინა, მაგნიუმი, ფოსფორი, კალციუმი, კალიუმი და ნატრიუმი. 100 გრამ ისპანახში 99 მგ კალციუმია.
ორგანული ნაერთები: უჯრედისი (ცელულოზა); ცილები (ცილების შემცველობით მხოლოდ ბარდას ჩამოუვარდება); ცილა ზეაქსანტინს, რომელიც მონაწილეობს მხედველობის პურპურის ჩამოყალიბებაში.
ლუთეინი მინერალებთან და ვიტამინებთან ერთად აძლიერებს იმუნიტეტს.
ანტიოქსიდანტები უჯრედებს იცავს რადიკალების მავნე ზემოქმედებისგან და საბოლოოდ ონკოლოგიური დაავადებებისგან.
ისპანახი თავიდან აგაცილებს ყაბზობას, ანემიას.
განვითარებული ძვლების და კუთების და ძლიერი იმუნიტეტის მიზეზია.
ისპანახი და მეტაბოლიზმი
შვედი მეცნიერების მტკიცებით, 300 გრამი ისპანახის ყოველდღიური მიღება კუნთოვან მასას სწრაფი ტემპით ზრდის. კვლევა ჩაატარეს კაროლინის უნივერსიტეტში. აღმოჩნდა, რომ ისპანახში არსებული ქიმიური ნივთიერებები გავლენას ახდენენ მიტოქონდრიების მუშაობაზე. ზრდიან მათ ენერგოეფექტურობას, ქსოვილებიც მარაგდებიან ენერგიით და ძლიერდება პლასტიკური ცვლა. კვლევაში მონაწილეობას იღებდა 100 ჯანმრთელი ახალგაზრდა. ისინი 2 კვირის განმავლობაში ყოველდღე მიირთმევდნენ 300 გრამ ისპანახს. მათი კუნთოვანი მასა საშუალოდ 10%-ით გაიზარდა, მიუხედავად იმისა, რომ ცდის პირები არ იყვნენ დაკავებული აქტიური სპორტით.
რა პრობლემა შეიძლება შეუქნას ისპანახმა თირკმელების დაავადების მქონე ადამიანებს?
ისპანახი შეიცავს მჟაუნმჟავას, ამიტომ თუ ადამიანს თირკმელების პრობლემები აქვს, მას რძეში ხარშავენ.
შეადგინე რეაქციის ტოლობა, რომლითაც დაადასტურებ, მისი რძეში მოხარშვის აუცილებლობას.
პასუხი: რძე შეიცავს კალციუმს, კალციუმი მჟაუნმჟავასთან წარმოქმნის კალციუმის ოქსალატს, რომელიც რძეში დაილექება. შესაბამისად, ისპანახში აღარ იქნება მჟაუნმჟავა, რომლიც თირკმელებში წარმოქმნიდა შლამსა და კენჭებს.
ისპანახის გადამუშავება საჭმლის მომნელებელ არხში: ისპანახი შეიცავს მჟაუნმჟავას. ის ორი კარბოქსილის (-COOH) ჯგუფისგან შედგება. ქიმიურად ძლიერი მჟავაა, ადამიანის ორგანისზმს შეუძლია მისი მონელება. ადამიანის ორგანიზმში ამინომჟავებისგან წარმოიქმნება. ღვიძლში არსებული ჰიდროქსიპროლინისგან წარმოიქმნება მჟაუნმჟავა. ასევე C ვიტამინი ღვიძლში გარდაიქმნება მჟაუნმჟავად. სისხლის წითელ უჯრედებში კი წარმოიქმნება გლიოქსალატისგან. მჟაუნმჟავას შეიცავს წვანე ბოსტნეული, სოიო, თხილი და სხვა. 100 გრამი ისპანახი შეიცავს 750 მგ მჟაუნმჟავას. ის მცენარის უჯრედის კედელში პატარა ჯიბაკებშია დაგროვილი. როცა იხარშება ან იღეჭება, ეს „ჯიბაკები“ სკდება და გამოიდევნება მჟაუნმჟავას კრისტალები. ჯანმრთელი ნაწლავი შეიცავს ბაქტერიას Oxalobacter Formigenes. ის ანაერობული ბაქტერიაა და მსხვილ ნაწლავებში ბინადრობს. ის შლის მჟაუნმჟავას. ორგანიზმს აქვს მისი რაოდენობის გარკვეული ზღვარი. თუ მჟაუნმჟავა დიდი რაოდენობით წარმოიქმნა ორგანიზმში, შარდში ოქსალატის რაოდენობა იზრდება. იმ შემთხვევაში, თუ შარდი კალციუმის იონებსაც შეიცავს, გამოილექება კალციუმის ოქსალატის კრისტალები. ამიტომ, თუ სწორად არ მიმდინარეობს მჟაუნმჟავას გარდაქმნის პროცესი, იზრდება თირკმელებში კენჭების წარმოქმნის რისკი. შარდში არის რამდენიმე ნივთიერება, რომელიც აფერხებს კალციუმის ოქსალატის წარმოქმნას. ესენია ცილა ნეფროკალცინი და ციტრატები. თუ ეს ინფიბიტორები არ არსებობს, იზრდება კალციუმის ოქსალატის რაოდენობა, რომლებიც გროვდებიან ერთად, შედეგად კრისტალი ზომაში იზრდება. თუ დიდი ზომის არის კენჭებს ეძახიან და აზიანებენ საშარდე გზებს.
როგორი ფორმით უნდა მიირთვა ისპანახი?
შეკითხვები:
რატომ გრძნობს ადამიანი ისპანახის უმი ფოთლების ჭამის დროს ცარცის გემოს და ფხაჭვნას?
რა უპირატესობა აქვს ორთქლზე მოხარშულ ისპანახს წყალში მოხარშულთან შედარებით?
სწორედ კალციუმის ოქსალატს უკავშირდება ისპანახის ღეჭვის დროს პირის ღრუში ხაოების შეგრძნება. ისპანახი შეიცავს კალციუმს. ისპანახის ღეჭვის დროს მისი უჯრედის კედლის ჯიბაკები სკდება და მჟაუნმჟავა გამოთავისუფლდება ნერწყვში, სადაც ის რეაქციაში შედის კალციუმის იონებთან და წარმოიქმნება კალციუმის ოქსალატის კრისტალები, რომლებიც ფხაჭნის შეგრძნებას იწვევს. ამ დროს შევიგრძნობთ ცარცის გემოს. მჟაუნმჟავა ხელს უშლის კალციუმის და სხვა მნიშვნელოვანი მინერალების შეთვისებას ორგანიზმის მიერ, ამიტომ ისპანახიდან კალციუმის შეთვისება 5-ჯერ ნაკლებია იმავე მასის რძიდან შეთვისებული კალციუმის რაოდენობასთან შედარებით. ადამიანები განსხვავდებიან ორგანიზმში მჟაუნმჟავას შემცველობით. ზოგს შეუძლია მისი უფრო დიდი რაოდენობა ატანა. თუ ადამიანი არ სვამს დიდი რაოდენობით წყალს, კენჭების წარმოქმნის რისკი იზრდება. რისკს ასევე ზრდის გლიცინის სიჭარბე და B6 ვიტამინის ნაკლებობა. ისპანახის მოხარშვის დროს მისი რაოდენობის 85% წყალში გადადის. მაგრამ ამ დროს ბევრი სხვა მნიშვნელოვანი ნაერთი იკარგება მჟაუნმჟავასთან ერთად, ამიტომ უმჯობესია ორთქლზე მოხარშვა.
გამოყენებული ლიტერატურა:
https://edu.rsc.org/resources/edible-experiments-tooth-furry/2375.article
https://edu.rsc.org/download?ac=16039
