დისტანციური სწავლების მრავალფეროვნებისთვის        

ინტეგრირებული გაკვეთილი ფიზიკა – მუსიკა

მეცნიერება არის ცოდნის სისტემა, ბუნების, საზოგადოებისა და აზროვნების განვითარების კანონზომიერებათა შესახებ. მას საფუძველი ანტიკურ ხანაში საზოგადოების პრაქტიკული მოთხოვნილების გამო ჩაეყარა. მისი ადრეული ფესვები ძველ ეგვიპტესა და მესოპოტამიაში გვხვდება. თალესი იყო პირველი, ვინც ბუნების შესწავლა დაიწყო. იგი ჩვ. წ. აღრიცხვამდე VII-VI საუკუნეებში მოღვაწეობდა. ის იყო პირველი ბერძენი ფილოსოფოსი და მათემატიკოსი. მან პირველმა თქვა, რომ ყველაფერს საფუძვლად უდევს უბრალო ფიზიკური წესები.

მეცნიერების ადრეული დარგები იყო ფილოსოფია და მათემატიკა. სოკრატე, პლატონი, არისტოტელე – იყვნენ გამოჩენილი მოაზროვნეები, რომლებმაც თაობებს მსოფლიოს აღქმის თავისებური ხედვა დაუტოვეს…

საუკუნეები დასჭირდა მეცნიერების ერთიან სისტემად ჩამოყალიბებას. მეცნიერების განვითარების პროცესში ერთმანეთს ენაცვლებოდა ექსტენციური და რევოლუციური პერიოდები. ჩამოყალიბდა ერთიანი სისტემა – „მეცნიერება, ტექნიკა, წარმოება“, რომელშიც წამყვანი როლი მეცნიერებას ეკუთვნის.

მეცნიერება ადამიანის საქმიანობის სფეროა, რომლის მიზანია გარემომცველი სამყაროს შესახებ ობიექტური ცოდნის მიღება, დამუშავება და სისტემატიზაცია. ამავე დროს მეცნიერება საზოგადოებრივი ცნობიერების ერთ-ერთ ფორმას წარმოადგენს.

თანამედროვე მეცნიერებები სამ ძირითად დარგად იყოფა. ესენია: საბუნებისმეტყველო მეცნიერებები (ფიზიკა, ქიმია, ბიოლოგია), სოციალური მეცნიერებები (ეკონომიკა, ფსიქოლოგია, სოციოლოგია) და ფორმალური მეცნიერებები (ლოგიკა, მათემატიკა, თეორიული კომპიუტერიული მეცნიერებები), რომლებიც აბსტრაქტულ ცნებებს შეისწავლიან. დისციპლინები, რომლებიც პრაქტიკული მიზნებისთვის არსებულ სამეცნიერო ცოდნას იყენებენ, მაგ. ინჟინერია, მედიცინა არის გამოყენებითი მეცნიერებები. კულტურული მეცნიერება სწავლობს ადამიანთა საზოგადოების სულიერი განვითარებისა და სრულყოფის სხვადასხვა ასპექტს. მუსიკა – ადამიანის წარმოსახვის აბსტრაქტული გამოხატულებაა, იგი კულტურულ მეცნიერებებს მიეკუთვნება.

ინტეგრირებული გაკვეთილის ჩატარება ძალიან მნიშვნელოვანია სასწავლო პროცესისათვის. ჩვენ, ახალგაზრდებს უნდა ვაჩვენოთ, რომ მეცნიერების დაყოფა საგნებად ხდება არა დანაწევრების, არამედ ერთი მთლიანი იდეის – მეცნიერების განვითარებისა და სრულყოფისთვის.

ფიზიკა შეიძლება დავუკავშიროთ ნებისმიერ სხვა საგანს, რადგან იგი ჩვენი ყოველდღიურობაა. მასწავლებელი უნდა ცდილობდეს, ინტეგრაცია მოახდინოს შინაარსობრივად განსხვავებულ დისციპლინებთან. ასეთი თემატიკა მოზარდებში მეტ დაინტერესებას გამოიწვევს.

დისტანციური სწავლების პირობებში მნიშვნელოვანია ინტეგრირებული გაკვეთილების ჩატარება. ონლაინგაკვეთილების შინაარსობრივი გამრავალფეროვნება ხელს შეუწყობს მოსწავლეთა მოტივაციის ამაღლებას.

წარმოგიდგენთ ჩემ მიერ ჩატარებულ გაკვეთილს ფიზიკა – მუსიკა.

გაკვეთილის იდეა ის გახლავთ, რომ მუსიკალური ინსტრუმენტისთვის სიმების დამზადება უკავშირდება არჩეული ნივთიერების არა მარტო ზომას, არამედ სიხისტესა და შესაბამისად, იუნგის მოდულს. მუსიკალური ინსტრუმენტისთვის სიმები ისეთი მასალისგან უნდა დამზადდეს, რომელიც განიცდის მუსიკალური ბგერის გამოცემისთვის საჭირო დეფორმაციას. ასეთი საკითხები მოსწავლეებში განავითარებს ვერბალურ და არავერბალურ უნარებს. ცხრილებზე მუშაობითა და გრაფიკების აგებით მოსწავლეები შეძლებენ ფიზიკური მოვლენის ერთი ნიშანთა სისტემიდან მეორეში გადატანას – შესაბამისად განუვითარდებათ სემიოტიკური უნარები. მოახდენენ ცოდნის ტრანსფერს.

მსგავსი შინაარსის გაკვეთილი ხელს შეუწყობს მოსწავლეებში მათემატიკური აპარატისა და ინფორმაციულ-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების (ისტ) გამოყენებას; მოვლენების და პროცესების სათანადო ახსნას სანდო და საკმარის მონაცემებზე დაყრდნობით. მოსწავლეებს განუვითარდებათ არგუმენტირებული მსჯელობის, ინფორმაციის მოპოვების, შეფასების, გაზიარების, დისკუსიის და პრეზენტაციის უნარები. ჯგუფური მუშაობა განუვითარებთ ინტერპერსონალურ ინტელექტს.

გაკვეთილის მიზანი:

მოსწავლეები შეძლებენ ორ დისციპლინას შორის კავშირის დამყარებას.

ფიზიკა – განსაზღვრავს ჰუკის კანონსა და მსჯელობს მყარი სხეულის მექანიკური თვისებების შესახებ.

მუსიკა – ეცნობიან ინდურ მუსიკალურ ინსტრუმენტს, სიტარას და კომპოზიციებს ამ ინსტრუმენტის თანხლებით.

გრძელვადიანი მიზანი: კრიტიკული, ანალიტიკური უნარების განვითარება; ცოდნის ტრანსფერი; წიგნიერების, რაოდენობრივი წიგნიერების, ციფრული წიგნიერების, სემიოტიკური წიგნიერების განვითარების ხელშეწყობა.

მისაღწევი შედეგი:

ფიზ.IX.6. მოსწავლეს შეუძლია სხეულთა მოძრაობის და ურთიერთქმედების აღწერა.

• ადეკვატურად იყენებს შესაბამის ცნებებს, კანონებს და ფორმულებს ამოცანების ამოსახსნელად.

მუს.IX.6.მოსწავლეს შეუძლია გააცნოს თანაკლასელებს მუსიკალური ხელოვნების ნიმუში ან მუსიკოსის შემოქმედება.

• შეარჩევს მისთვის საინტერესო მუსიკალურ ნაწარმოებს/შემსრულებელს/კომპოზიტორს;
• მოიძიებს და ამუშავებს ინფორმაციას მუსიკალური ნაწარმოების, კომპოზიტორის, შემსრულებლის შესახებ;
• მოიძიებს მუსიკალურ (აუდიო-ვიდეო) მასალას, საჭირო აპარატურას და იყენებს მას პრეზენტაციის დროს.

მუს. IX.9. მოსწავლე აცნობიერებს მუსიკის როლს საზოგადოების ცხოვრებაში.

– ახასიათებს თანამედროვე ტექნოლოგიურ შესაძლებლობებსა და მათ ზეგავლენას სამუსიკო ხელოვნებაზე;

– განმარტავს, როგორ შეუძლია გამოიყენოს მუსიკის შესწავლით მიღებული ცოდნა და უნარები სხვადასხვა პროფესიაში.

მოსწავლეზე ორიენტირებული სწავლების მიდგომები:

1. საკვლევი შეკითხვის დასმა და პრობლემის განსაზღვრა;
2. მოვლენების და პროცესების სათანადო ახსნა სანდო და საკმარის მონაცემებზე დაყრდნობით;
3. მოდელების შექმნა და გამოყენება;
4. მონაცემების ანალიზი და ინტერპრეტაცია;
5. მათემატიკური აპარატისა და ინფორმაციულ-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების (ისტ) გამოყენება;
6. არგუმენტირებული მსჯელობა;
7. ინფორმაციის მოპოვება, შეფასება და გაზიარება.

გაკვეთილის მსვლელობა/საკლასო მენეჯმენტი:

აქტივობა 1. (12 წუთი):

მეთოდი – პრეზენტაცია

მუშაობის ფორმა – ინდივიდუალური, ჯგუფური

რესურსი – კომპიუტერი, პროექტორი

აქტივობის მიზანი: მოსწავლეები გაეცნობიან ინტეგრირებული გაკვეთილის ჩატარების იდეას და გაიხსენებენ წინარე ცოდნას.

გაკვეთილი იწყება საშინაო დავალებად მიცემული პრეზენტაციების წარმოდგენით.

I  ჯგუფის პრეზენტაცია – ბუნების ძალები;

II  ჯგუფის პრეზენტაცია – მყარი სხეულის დეფორმაციის სახეები; დრეკადი და პლასტიკური დეფორმაცია;

III ჯგუფის პრეზენტაცია – ინდური საკრავი სიტარა და ინდოელი მუსიკოს-შემსრულებელი ანუშკა შანკარი.

მასწავლებელი კიდევ ერთხელ განამტკიცებს იმ საკითხებს, რომელთა დაზუსტებაც საჭირო იქნება მოსმენილი პრეზენტაციების შემდეგ. განმარტავს, რატომ შეარჩია ინტეგრირებული გაკვეთილისთვის მოცემული თემა. გაკვეთილის მსვლელობის პროცესში მკაფიო ხდება არსებული კავშირი მოცემული ნივთიერების დეფორმაციის თვისებებსა და მუსიკალური ინსტრუმენტის დამზადების საკითხთან მიმართებაში.

აქტივობა 2. ( 15 წუთი):

მეთოდი  – სადემონსტრაციო ცდა, მინი-ლექცია

მუშაობის ფორმა – ინდივიდუალური, ჯგუფური

რესურსი – რკინის ბურთულა, ღრუბელი, მასწავლებლის მიერ მომზადებული პრეზენტაცია, სახელმძღვანელო: ფიზიკა- გ.გედენიძე, ე.ლაზარიშვილი,  მე-9 კლასი.

აქტივობის მიზანი: მოსწავლეები გაერკვევიან ჰუკის კანონის ფიზიკურ შინაარსში; ასევე, რა კავშირი აქვს სხეულის სიხისტეს და იუნგის მოდულს მუსიკალური ინსტრუმენტის სიმების დამზადების დროს.

მასწავლებელი ატარებს მარტივ სადემონსტრაციო ცდას ფოლადის სხეულისა და ღრუბლის გამოყენებით. მოსწავლეების ჩართულობით განმარტავს, რომ ღრუბლის დეფორმაცია მკაფიოა, მაგიდის დეფორმაცია კი არ შეიმჩნევა, მაგრამ ისიც დეფორმირდება და მასში აღიძვრება დრეკადობის ძალა. ანალოგიური დრეკადობის ძალა აღიძვრება ნებისმიერ საკიდში. ყველა ტიპის დეფორმაცია დაიყვანება გაჭიმვისა (კუმშვის) და ძვრის დეფორმაციაზე. დეფორმაცია ხასიათდება აბსოლუტური და ფარდობითი წაგრძელებით. განმარტავს თითოეულ მათგანს; შემოაქვს ჰუკის კანონის განმარტება და შესაბამისი ფორმულა; აზუსტებს, რომ  k არის პროპორციულობის კოეფიციენტი და მუდმივია მოცემული ზამბარისათვის და არა ნივთიერებისთვის.

განხილული მაგალითების საფუძველზე უხსნის მოსწავლეებს, რომ სხეულის სიხისტე პირდაპირპროპორციულია S განივკვეთის ფართობის და უკუპროპორციულია l₀ საწყისი სიგრძის; ასევე დამოკიდებულია ნივთიერების გვარობაზე.

K = S.E / l₀ ;

სადაც E არის დრეკადობის, ანუ იუნგის მოდული.

მასწავლებელს შემოაქვს მექანიკური ძაბვის განმარტება და მისი ერთეული, რომელიც ახასიათებს დეფორმირებული სხეულის მდგომარეობას. საუბრობს გავრცელებულ სიმებიან ინსტრუმენტებზე. განმარტავს, რომ სიმებიანი მუსიკალური ინსტრუმენტების დასამზადებლად იყენებენ კაკლის, თუთის, ნაძვის და ფიჭვის ხის მასალას. განსაკუთრებულ აქცენტს აკეთებს ინდოეთში გავრცელებულ საკრავ სიტარაზე. უხსნის მოსწავლეებს, რომ ზოგადად მუსიკალური ინსტრუმენტის სიმებს ამზადებდნენ ცხოველების ნაწლავებისგან, თუმცა სიმების ეს ტრადიცია არ არის შენაჩუნებული. ყურადღებას ამახვილებს იმაზე, რომ სხვადასხვა თანამედროვე სიმებიანი მუსიკალური ინსტრუმენტისთვის იყენებენ ლითონის, პოლიკარბონატის, ნეილონისა და აბრეშუმის სიმებს, ასევე აბრეშუმის დაგრეხილ და გასანთლულ ძაფს (ჩონგური). რაც შეეხება სიტარას, მას აქვს, ეგრეთ წოდებული, სიმპათიკური სიმები, რომლებიც მზადდება ლითონისგან. უხსნის მოსწავლეებს, რომ მუსიკალური ინსტრუმენტის სიმებისთვის იყენებენ ისეთ მასალას, რომელსაც აქვს გარკვეული ფიზიკური თვისებები; კერძოდ, სიხისტე და იუნგის მოდული.

ცხრილის გამოყენებით განმარტავს, როგორი უნდა იყოს იმ სხეულის იუნგის მოდული, რომ იგი დასაკრავ ინსტრუმენტად გამოვიყენოთ.

აქცენტს აკეთებს იმაზე, რომ ფიზიკის კანონები განსაზღვრავენ და განაპირობებენ ჩვენს ყოფა-ცხოვრებას.

აქტივობა 3. ( 6 წუთი)

მეთოდი: თანამშრომლობითი სწავლება

მუშაობის ფორმა: ჯგუფური

რესურსი: ცხრილის მონაცემები; თაბახის ფურცლები; მარკერები.

აქტივობის მიზანი: მოსწავლე აგებს გაჭიმვის დიაგრამას და არკვევს ჰუკის კანონის სამართლიანობის პირობებს.

მოსწავლეები მუშაობენ ჯგუფებში და მასწავლებლის მიერ მიცემული ცხრილების საშუალებით აგებენ გაჭიმვის დიაგრამას. გრაფიკის მიხედვით საუბრობენ ჰუკის კანონის სამართლიანობის საზღვრებზე.

აქტივობა 4. (9 წუთი) გაკვეთილის შეჯამება; მოსწავლეთა შეფასება; ურთიერთშეფასება. საშინაო დავალება

მეთოდი: ვერბალური კომუნიკაცია; შეფასება; ურთიერთშეფასება.

მუშაობის ფორმა: ინდივიდუალური; საკლასო; ჯგუფური.

რესურსი – დაფა; ცარცი; მოსწავლეთა მიერ მომზადებული პრეზენტაცია; კომპიუტერი; შეფასების რუბრიკები.

აქტივობის მიზანი: ახსნილი თემის შეჯამება; უკუკავშირის მიცემა მოსწავლეთათვის; მოსწავლეთა შეფასება და ურთიერთშეფასება; დავალების მიცემა.

მასწავლებელი აჯამებს გაკვეთილის თემას – რა მნიშვნელობა აქვს ინტეგრირებული გაკვეთილების ჩატარებას და იმის გააზრებას, რომ ყველა საგანი ემსახურება კაცობრიობის განვითარებას; ფიზიკის კანონები და აღმოჩენები შეიძლება ყველა სასწავლო დისციპლინაში დავინახოთ.

მასწავლებელი მოსწავლეთა ერთ ჯგუფს სთხოვს, გააკეთოს პრეზენტაცია ლეგენდარული ჯგუფის „Beatles”-ის კავშირზე ინდოეთთან და სიტარასთან. ასევე უხსნის მოსწავლეებს, რომ არანაკლები დაინტერესება შეინიშნება ჯგუფ „Led zeppelin”-ის შემოქმედებაში და მოსწავლეებს ასმენინებს კომპოზიცია „Kashmir”-ის მცირე ფრაგმენტს.

საშინაო დავალება: სახელმძღვანელოს მიხედვით რვეულში ააგეთ გაჭიმვის დიაგრამის გრაფიკი და მომდევნო გაკვეთილზე იმსჯელეთ ნარჩენი დეფორმაციის, დრეკადობის ზღვრისა და სიმტკიცის მარაგის შესახებ.

საკითხი არის საკმაოდ რთული, მისი დაკავშირება მუსიკალურ ინსტრუმენტებთან უფრო სახალისოსა და საინტერესოს გახდის გაკვეთილს. მუსიკალური კომპოზიციის მოსმენა ფიზიკის გაკვეთილზე არის მეტად ეფექტური და მამოტივირებელი აქტივობა.

გამოყენებული ლიტერატურა:

ფიზიკა- გ.გედენიძე, ე.ლაზარიშვილი,  მე-9 კლასი;

ფიზიკა- ქ.ტატიშვილი, მე-9 კლასი.

გაკვეთილზე გამოყენებული მუსიკალური კომპოზიციები:

https://drive.google.com/file/d/1jdBv2-adscMZWn7SGn1L604aAjTPrQHI/view

https://drive.google.com/file/d/1yt_9noDoGZ10tN7vALUnraMtG8ab0N1-/view

https://drive.google.com/file/d/1-3vRflZDW2ZDa04SbixTt4uPkq97D4A0/view