„ძე მოგვებოძა, გვესვეტ-გვებოძა“  „დავითიანის“ ერთი სიმბოლოს გააზრებისთვის  

     დავით გურამიშვილის „დავითიანი“ სავსეა იმ სახე-სიმბოლოებით, რომლებიც ქართული მწერლობიდან, ქართული კულტურიდან მომდინარეობს. ამ ნაწარმოებში საქართველოს ისტორიისა და პოეტის ბიოგრაფიის გვერდით წარმოჩენილია ქრისტიანული მსოფლხედვის ავტორისეული ინტერპრეტაცია, მისეული აღქმა და გადააზრება, რაც ნაწარმოებს ორიგინალურობას და თვითმყოფადობას მატებს. სვეტი – „დავითიანში“ რამდენიმე ადგილას გვხვდება, ზოგადად, ნაწარმოების მხატვრულ სამყაროში ნათლის ესთეტიკა, როგორც საღვთისმეტყველო ლიტერატურის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი წარმმართველი ფენომენი, თხზულების კომპოზიციის ერთ-ერთ შემკვრელ ელემენტად გვევლინება (ნ. სულავა).

„დავითიანში“ პირველად სვეტი ჩნდება პარადიგმული წინასახით:

„ცათა შინა ისრაელთა საზrდო უწვიმეო,

ეგრეცა ნათლის სვეტითა ღამე ავლინეო,

ქვეყანასა ვარ უცხოსა დაკარგული ტყვეო,

ზედა მთასა ავართასა, აწ მამეშველეო“.

ნაწარმოების ეს ადგილი იამბიკოს ფორმით არის დაწერილი, ხოლო სათაურად წამძღვარებული აქვს: „ლოცვა, ოდეს დავითს ტყვეობასა შინა მოშივდა და ღმერთს პური სთხოვა“, სადაც სტროფების პირველი სიტყვები ლოცვას, „მამაო ჩვენოს“ წარმოადგენს, რაც ავტორის სულიერ მდგომარეობას, უფლის მიმართ მის ვედრებას გამოხატავს. ასევე სტროფის პირველი სიტყვებით გამოთქმული ლოცვა შინაარსობრივადაც მიემართება სტროფის დანარჩენ სიტყვებს.

თემა ებრაელთა გამოსვლისა მონობიდან უფლის შეწევნით და დახმარებით, ქართულ სასულიერო მწერლობაში ხშირად გვხვდება. დავით გურამიშვილს იგი საკუთარი მსოფლხედვით დაუმუშავებია. უცხოობაში, ტყვეობაში პოეტს ღმერთი მონატრებია, რადგან მიუჩნევია, რომ უფლის მადლს მოაკლდა. ღმერთის ძიების ამ გზაზე კი მშიერი (როგორც ფიზიკურად, ასევე სულიერად) დავითი ნათლის სვეტის მოვლენას ნატრობს, რომ ბნელი გაუნათოს და საკვები მიიღოს.

ზემოთ მოყვანილ სტროფში „მამაო ჩვენოს“ შემდეგი სიტყვებია ჩართული: „ცათა შინა ეგრეცა ქვეყანასა ზედა“, რაც გამოხატავს იმ აზრს, რომ უფლის „ქვეყანაზე“ გამოჩენის, გამოვლენის საშუალება სწორედ ნათლის სვეტია.

ნათლის სვეტის, სვეტი ცხოველის უფრო ადრეული სახეც ჩანს „დავითიანში“:

„ჩვენ ცხოვართა, წყემსის კვერთხო, ძელო ცხოვრებისა ხეო“.

ამ სიტყვებით ავტორი მაცხოვარს მიმართავს.

მიუხედავად იმისა, რომ „დავითიანზე“ „ვეფხისტყაოსნის“ გავლენა ცხადია, „დავითიანი“ საოცარი ინდივიდუალურობითა და განსაკუთრებული პოეტური ხელწერით გამოირჩევა. დავით გურამიშვილი ახალ სამყაროს, ახალ რეალობას, ახალ სიტყვებსა თუ სიტყვათა შეთანხმებებს ქმნის, რომელთა სიმბოლური მნიშვნელობების გაანალიზებით საინტერესო სურათი წარმოგვიდგება.

სწორედ ასეთ „სიტყვაქმნადობას“, მოძველებულ ე.წ. ავტომატიზებული სიტყვების ახლით, დეავტომატიზებული ცნებებით შეცვლას მიიჩნევს ვიქტორ შკლოვსკი ნამდვილ პოეზიად, ნამდვილ ხელოვნებად: „და სწორედ იმისთვის, რათა დავიბრუნოთ საგანთა ცხოველი შეგრძნება და, მაგალითად, აღვიქვათ ქვა, როგორც ქვა, არსებობს ის, რასაც ხელოვნებას უწოდებენ. ხელოვნების მიზანს წარმოადგენს საგნის ხედვა და არა ამოცნობა, მხატვრული ხერხის არსი მდგომარეობს საგნების „გაუცნაურებასა“ და გართულებულ ფორმაში, რაც ამძაფრებს აღქმის სიძნელეს და ზრდის მის ხანგრძლივობას, რადგან ხელოვნებაში აღქმის პროცესი თვითმიზნურია და უნდა გახანგრძლივდეს. ხელოვნების დანიშნულებაა საგნის შექმნის განცდა, ხოლო მზა საგანი მისთვის ნაკლებმნიშვნელოვანია..“ [ვ. შკლოვსკი].

დავით გურამიშვილის შემოქმედებაში ნამდვილი ხელოვნებისთვის დამახასიათებელი სწორედ ასეთი მომენტები იკვეთება, რაც სვეტს უკავშირდება:

 გალობა

 მამავ, შენი ძეო, ვითხოვ მიბოძეო;

 ვიქცევი, ქვესკნეთს ვარდები, მისვეტ-მიბოძეო,

 რად გძინავს, აღდექ უფალო, აწ განიღვიძეო,

 მოდი, გამმართე წელ-გულში, სულ დავიბღუნძეო.

 ღმერთო, დავითის მთნეველო, მამაო და ძეო,

 ის მტერნი ჩემი მდევნელნი დევნე, განაძეო,

 შენ გამირკვიე დავითსა, რაც წინ გზა მიძეო!.

 დავითის შესხმა პირველი

 6.

 მან დამაყენა, წამოაყენა

 მან მზეთა-მზემან შარავანდედი,

 ბნელში მგდებარე გამოვედ გარე,

 ვითა დავღამდი, ისევ გავსთენდი!

 ძე მოგვებოძა, გვესვეტ-გვებოძა,

 მე დაქცეული მისგან ავშენდი,

 დავითს, დავითო, მიხამდა ვითო,

 ეგრეთ ნუგეშსმცა და მად ვაქებდი.

პირველი სტროფი ვედრებაა, თხოვნაა, მეორე სტროფში კი უკვე სამადლობელია, შესხმაა ღვთისათვის აღვლენილი. ავტორი პირველ პირში წერს, თუმცა, როგორც საერთოდ ჰიმნოგრაფიისათვისაა დამახასიათებელი, პოეტის „მე“ ამ შემთხვევაში მთელი კაცობრიობაა, რომელიც „ქვესკნეთიდან“, ჯოჯოხეთიდან დახსნას შესთხოვს ღმერთს. „დ. გურამიშვილის „მე“ დავითიანში გაცნობიერებულია შემდეგნაირად: პიროვნული „მე“ (მე – დავით გურამიშვილი: „ამ წიგნთა გამლექსავის გვარისა და სახელის გამოცხადება“, კრებულის ბოლოს „ამ წიგნის გამლექსავის სულის მოხსენიება“ და სხვანი), ეროვნული „მე“ (მე – დავით გურამიშვილი ქართველი: „ქართველთ უფალთა მეგვარტომეობის იგავი“, კრებულის ბოლოს – „საფლავის ქვაზედ დასაწერი“ და სხვანი); ზოგადადამიანური „მე“ (მე – დავით გურამიშვილი ქრისტიანი: „ლოცვანი“ და „ვედრებანი“, წიგნი ა და ბ; კრებულის ბოლოს – „ადამის საჩივარი“ და სხვა)“ [რ. სირაძე].

ზემოთ მოყვანილი პირველი სტროფი „ადამის ძეთა“ სათხოვარი უნდა იყოს; იმდროინდელი, სანამ მაცხოვარი განკაცდებოდა და ცოდვით დაცემული ადამიანის ცოდვებს საკუთარი სისხლით გამოისყიდდა, როდესაც განურჩევლად ბოროტისა და კეთილისა ჯოჯოხეთში იტანჯებოდა მათი სულები. ამ შემთხვევაში პოეტის „მე“ მეფსალმუნე დავითია, რომელიც მამა ღმერთს ადამიანთ საშველად და მხსნელად ძის მოვლენას სთხოვს, „მისვეტ-მიბოძეო“, წერს ავტორი და ღვთის გამოჩენის მოლოდინშია, ღვთის ძის ადამიანური სახით განსხეულება უფლის წყალობის უმაღლესი გამოვლინებაა. ამიტომ სვეტი იესო ქრისტეს სიმბოლოდაც არის მოაზრებული. თუმცა, აქ „სვეტს“ განსხვავებული დატვირთვაც შესძინა პოეტმა: სვეტს უდგამენ შენობას, რომ არ წაიქცეს და არ დაეცეს, სვეტი სიმყარის, სიმტკიცის სიმბოლოცაა. დავით გურამიშვილი როდესაც სვეტის სახე-სიმბოლოს მოიხმობს, მეორე მნიშვნელობასაც გულისხმობს, ადამიანებს სვეტი სჭირდებათ, რომ მას დაეყრდნონ, მიენდონ და „ქვესკნეთს არ ჩავარდნენ“, წელში გაიმართონ. სწორედ ამ სვეტად მოევლინებათ მათ ძე ღვთისა.

ზემოთ მოხმობილ მეორე სტროფში უკვე ადამიანად მოვლენილი უფლის განდიდებაა, როგორც წინა შემთხვევაში, სვეტს აქაც უნარჩუნდება სიმყარის, სიმტკიცის გაგება. ძის მოვლენის შედეგად პირველცოდვით დაქცეული, „დაღამებული“ კაცობრიობა აშენდება, „განათდება“. სვეტის სიმბოლოთი წარმოდგენილი ძე ნათელს და „დღეს“ მოუტანს ადამის მოდგმას. ამ შემთხვევაში სვეტი მოაზრებულია ძის მსგავსად, როგორც მხსნელი, მაცხოვარი და მარადიული სიცოცხლის მომნიჭებელი.

„ფსალმუნურ-ევანგელური საღვთო ტრფობის იდეა მსჭვალავს მთელ „დავითიანს“. აქ შეიძლება ითქვას, მაქსიმალურობას აღწევს ღმერთის სიყვარულის კაცსახოვანი გააზრება, საღვთო ტრფიალების მისტიკური იდეალი“ [რ. სირაძე].

 „მითხრა: „შენგნით ნუმცა მსმია სიტყვა მაგის მეტი“.

 აიღო და დამიშინა თავში დიდი კეტი.

 დავრეცრეცდი, გარდავიქეც, დამეხვია რეტი;

 შავებრალდი, თავს დამადგა, ვით ბნელს, ნათლის სვეტი“.

„ზუბოვკაში“ რეალური ქალის სახე, ნელ-ნელა იწმინდება და წმინდა სულიერებად იქცევა, მაგრამ ეს მაინც წარმოდგენათა დონეზე. ამის შემდეგ იწყება მისტიკური ხილვა (რ. სირაძე 2005). მისტიკური ხილვა ნათლის სვეტის გამოჩენით იწყება, როგორც რემინისცენცია, მოგონება ან ალუზია „წმ. ნინოს ცხოვრებაში“ სვეტი ცხოველის აღმართვისა. ვედრებას მშვენიერი ქალისადმი ცვლის მაცხოვრისადმი ვედრება. „ზუბოვკელი ქალი – „სიყვარული“ ვითარცა მედიუმი – მაცხოვარი. ეს მედიუმი ღვთისაგან მომდინარე ანგელოზური ძალაა (ძალი ღვთისა), რომელიც აკავშირებს კაცობრივსა და ღვთაებრივს“ [რ. სირაძე]. სვეტი ნათლისა ამ შემთხვევაში უფლის გამოჩენაა, თუმცა ეს ყველაფერი სიყვარულით არის მოცული, სიყვარული გამოაჩენს უფალს, რადგან თავად ღმერთია სიყვარული.

სახლ-კარი, როგორც რწმენა, უფლის მადლი კი ის სარჩოა, რომლითაც ადამიანმა მთელი თავისი ცხოვრება უნდა „გამოკვებოს“, სახლ-კარს, იმავე რწმენას, სვეტად უნდა შეუდგას, რომ რწმენა არ შეირყეს, არ დაეცეს:

„რასაც მე ღმერთი სარჩოს მიბოძებს,

 სახლ-კართ შეუდგამ სვეტებს, მით ბოძებს;

 მე სხვა არავინ ვიცი გულში დანამტკიცი,

 მაქვს ღვთის მინდობა“.

სვეტი ამ შემთხვევაში უფლის მადლია, რომელიც ადამიანების რწმენას კვებავს.

პავლე მოციქულის სიტყვების – „ჯერარს სახლსა შინა ღმრთისასა სლვაჲ, რომელ არს ეკლესიაჲ ღმრთისა ცხოველისაჲ, სუეტი და სიმტკიცე ჭეშმარიტებისაჲ“ (I ტიმ. 3,15.) – თავისებური გააზრებაა დავით გურამიშვილის შემდეგი სიტყვები:

 „ვინც იშენა სიბრძნით ვანი,

 ქვეშ შეუდგა შვიდი სვეტი, –

 ის არის ჩემი სათაყვანი,

 არვინ მიხსნის მე მის მეტი“. 

შვიდი სვეტი – სოლომონის იგავებიდან მომდინარეობს, სიბრძნე ამ შემთხვევაში უფალია, სოფიაა. ასეთივე სოფიური იდეა ზესთასიბრძნისა განხორციელდა სვეტიცხოველშიც (რ. სირაძე).

ნიკოლოზ გულაბერისძის საკითხავში სვეტი-ცხოვლის მიერ მოვლენილი სასწაულებიდან აღწერილია ისეთებიც, რა დროსაც სვეტი-ცხოველი დამსჯელად გვევლინება – უღმერთოთათვის და მის წამბილწველთათვის, რადგან ცხოველი სვეტის შეურაცხყოფა უფლისგან განდგომაა, მკრეხელობაა. დავით გურამიშვილი „სულის ამბავში“ თითქოს მსგავს ამბავს აღწერს:

„ეშმაკნი შავნი თეთრ გრძელ კბილებით

 მიკრაჭუნებენ, მკაწრავენ ფრჩხილებით;

 სვეტზედ მიკრულსა ცეცხლის საბელი

 გარს მახვევია განუქრობელი“.

ამქვეყნიურ ცოდვებში ჩავარდნილი „სული“ ჯოჯოხეთში ისჯება, მისთვის უფლის მადლი, უფლის „სარჩო“, ის სვეტი, რომლითაც რწმენა უნდა გაემყარებინა, ჯოჯოხეთის სატანჯველ ცეცხლად ქცეულა.

„დავითიანში“ ძალზედ საინტერესოდაა სვეტი გააზრებული: ბიბლიური სვეტი, რომელიც ებრაელებს უძღოდათ წინ, ცხოვრების ძელი, სვეტი – მამა-ღმერთის ძე, ნათლის სვეტი – ქალისადმი სიყვარული მაცხოვრის სიყვარულად გარდათქმული, სვეტები – როგორც უფლის სარჩო, უფლის მადლი, სოლომონის იგავისეული სვეტები და სვეტი – ღვთის რისხვა, ჯოჯოხეთი – ცოდვებისთვის. ამ ყველაფრის წყარო, რა თქმა უნდა, ბიბლია, ქართული სასულიერო მწერლობა და „ვეფხისტყაოსანია“, თუმცა პოეტის მხატვრულ აზროვნებაში გარდატეხილი და გამოწრთობილი.