ჩვენი შვილი ჯერ არ დაბადებულა და უკვე მის წარმატებაზე ვოცნებობთ, ვგეგმავთ, როგორ მიაღწევს მას, ბავშვის დაბადების შემდეგ კი გულმოდგინედ ვცდილობთ, ამოვიცნოთ მისი თანდაყოლილი ნიჭი, უნარები, შესაძლებლობები, პოტენციალი. გვინდა, ჩვენს შვილს საოცარი ცხოვრება ჰქონდეს. მონდომებით ვამზადებთ მას ბაღისთვის, სკოლისთვის, უმაღლესი სასწავლებლისთვის, პედაგოგები და ფსიქოლოგები კი რჩევა-დარიგებას არ იშურებენ, რომ აღზრდის პროცესში ყველაზე მნიშვნელოვანი დეტალები არ გამოგვრჩეს.
ყველა მშობელს აწუხებს კითხვები: აქვს თუ არა უფლება, მშვიდად იყოს შვილის მომავლის თაობაზე? ვის ენდოს – მასწავლებლებს თუ რეპეტიტორებს? როგორ განაწყოს შვილი წარმატებისთვის? მკვლევართა ნაწილს მიაჩნია, რომ ბევრი რამ მიგვანიშნებს ბავშვის მომავალ აკადემიურ წარმატებებზე, მთავარია, კარგად დავაკვირდეთ.
მაგალითად, თუ პატარა დიდხანს აკვირდება და სწავლობს ახალ სახეებს, ეს კარგი ნიშანია. 80-იან წლებში კლივლენდის უნივერსიტეტის თანამშრომელმა, ფსიქოლოგმა ჯოზეფ ფაგანმა, ტესტი შეიმუშავა: ექვსი თვის ბავშვებს ფოტოებს ათვალიერებინებდნენ; ჯერ წყვილ იდენტურ სახეს აჩვენებდნენ, შემდეგ – ერთ უკვე ნანახ სახეს, ბოლოს – უცხოს და ამოწმებდნენ, რამდენ ხანს ანდომებდა ბავშვი უცნობი სახის შესწავლას. აღმოჩნდა, რომ ამ მარტივი ტესტის შედეგი პირდაპირ უკავშირდებოდა IQ-ს. მეცნიერებმა განაცხადეს, რომ რაც უფრო ცნობისმოყვარე და ჭკვიანი იყო პატარა, მით უფრო მეტხანს ათვალიერებდა სახეებს. ასეთი ბავშვების უმეტესობა სკოლაშიც კარგად სწავლობდა.
წარმატების მომასწავებელი ნიშანია, თუ ბავშვს ადრეულ ასაკში ძალიან სწრაფად უვითარდება მოტორული უნარები. კვლევამ, რომლის ანგარიშიც 2016 წელს გამოქვეყნდა, ყურადღება გაამახვილა ნიუ-იორკის შტატში მცხოვრები 600-მდე ბავშვის ფიზიკურ განვითარებაზე. მეცნიერებმა გამოიყენეს დედების ჩანაწერები: როდის დაჯდა მათი შვილი დამოუკიდებლად, როდის დაიწყო ცოცვა, აიდგა ფეხი… აღმოჩნდა, რომ მოტორული უნარ-ჩვევების განვითარებასა და კოგნიტიურ ტესტებში მიღებულ ქულებს შორის (მათ ბავშვებს ოთხი წლის ასაკში უტარებდნენ) არსებობდა კანონზომიერება: რაც უფრო ადრე ახერხებდა პატარა თავის ჰორიზონტალურ მდგომარეობაში დაჭერას, მით უკეთესად აბარებდა გამოცდას არა მხოლოდ ოთხი წლის ასაკში, არამედ სკოლის პერიოდშიც.
თუ ბავშვმა მალევე ამოიდგა ენა, ესეც შესანიშნავი ნიშანია. ერთ-ერთი კვლევის ავტორი, ფლორიდის სახელმწიფო უნივერსიტეტის თანამშრომელი, თავის სამეცნიერო ნაშრომში წერს, რომ „აქვს სანდო მტკიცებულებები მტკიცე კავშირის შესახებ მეტყველების „წარმოებასა“ და მომავალში სამეცნიერო ცოდნის განვითარებას შორის“.
9-დან 30 თვემდე ასაკის 9 ბავშვთან მუშაობის დროს მკვლევრებმა ყურადღება მიაქციეს მათ ტიტინს. აღმოჩნდა, რომ რაც უფრო რთულად ტიტინებდა ბავშვი, მით უფრო ადვილად სწავლობდა 6 წლის ასაკში ანბანს.
ვაშინგტონის უნივერსიტეტის მეცნიერთა ჯგუფის მიერ ჩატარებულმა კიდევ ერთმა კვლევამ ყურადღება გაამახვილა ბაღის ასაკის ბავშვებზე. ექსპერტებმა შეაფასეს პარამეტრების მთელი წყება: ყურადღების კონცენტრაციის უნარი, ჯანმრთელობის მდგომარეობა და სხვ. აღმოჩნდა, რომ ბავშვები, რომლებიც კარგად ფლობდნენ მშობლიურ ენას, მომავალში არა მხოლოდ სხვა ენებს სწავლობდნენ წარმატებით, არამედ დანარჩენ საგნებშიც მაღალი აკადემიური მოსწრება ჰქონდათ.
ენაზე საუბრისას არ მეცნიერები გულისხმობენ კითხვის უნარს – აქ, პირველ რიგში, მდიდარი ლექსიკა, რთული სინტაქსი და საინტერესო გრამატიკული სტრუქტურების გამოყენების უნარი იგულისხმება. ენის კარგი ფლობა ადამიანს უდავოდ ეხმარება ნებისმიერი სამეცნიერო დარგის შესწავლაში.
კიდევ ერთი რამ: წარმატებას ხშირად აღწევენ ისეთი ადამიანის გვერდით გაზრდილი ბავშვები, რომლებსაც უყვართ ლაპარაკი, აქვთ ბევრი წიგნი და საგანმანათლებლო სათამაშო.
ნიუ-იორკის შტატის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მკვლევართა ჯგუფმა 2 ათასზე მეტი ოჯახი შეისწავლა. კვლევა მათ მაშინ წამოიწყეს, როდესაც ბავშვები 14 თვისები იყვნენ და 10 წელი აგრძელებდნენ დაკვირვებას. სკოლის ასაკში ბავშვებს შეუმოწმეს კოგნიტიური უნარები, პრობლემების გადაჭრის უნარი და სიტყვათა მარაგი. აღმოჩნდა, რომ უფრო უკეთესი მაჩვენებლები ჰქონდათ ბავშვებს, რომლებსაც ხელი მიუწვდებოდათ წიგნებზე, კონსტრუქტორებზე, კრეატიულობისთვის გამომჟღავნებისთვის საჭირო მასალაზე. განვითარების მნიშვნელოვანი ელემენტი იყო ზრდასრულთან ურთიერთობაც: ბავშვზე კეთილისმყოფელ გავლენას ახდენდა, როცა ზრდასრული გამუდმებით რეაგირებდა მის თხოვნაზე, ესაუბრებოდა, რაღაცას უყვებოდა და დროდადრო მასთან ერთად თამაშობდა.
თუ თქვენს შვილს „ზედმეტ“ ცნობისმოყვარეობას შეატყობთ, ჩათვალეთ, რომ წარმატების მარცვალი მასში უკვე ჩაგდებულია. მკვლევრებს დიდხანს მიაჩნდათ, რომ აკადემიური მიღწევების გასაღები შრომისმოყვარეობა იყო, მაგრამ ტეხასში, ოსტინში მდებარე უნივერსიტეტის მეცნიერებმა ეს წარმოდგენა ქარს გააყოლეს. მათ 1000-ზე მეტი 8-დან 14 წლამდე ასაკის ტყუპი შესწავლეს და მონაცემების ანალიზით დაადგინეს, რომ მათემატიკისა და ლიტერატურის სიყვარული დაკავშირებული იყო ცნობისმოყვარეობასა და თავდაჯერებასთან, კეთილსინდისიერება კი არაფერ შუაში გახლდათ.
შეგახსენებთ იმასაც, რომ არც ერთ ბავშვს არ აწყენს სიბეჯითისთვის ქება. ეს მომავალში წარმატებას მოუტანს. ამერიკელ მეცნიერთა ჯგუფმა, რომელთა შორის იყო ცნობილი პროფესორი კეროლ დუეკიც, შეისწავლა მშობლების მიერ წარმოთქმული საქებარი სიტყვების გავლენა ბავშვის აკადემიურ მოსწრებაზე. სამი წლის ასაკში ნათქვამ „ყოჩაღს“ გადამწყვეტი მნიშვნელობა ჰქონია წლების შემდეგ. ზომიერი, მაგრამ სწორი ქება არა მხოლოდ დადებითად აისახება ბავშვის აკადემიურ მოსწრებაზე მათემატიკასა და ლიტერატურაში, არამედ ანიჭებს მას თავდაჯერებას, განაწყობს, რომ რთული დავალებება სახალისო ამოცანად მიიჩნიოს და მარტივად გადაჭრას.
2007 წელს ჩატარებული კვლევის ავტორები ჩრდილო-დასავლეთის უნივერსიტეტიდან მხარს უჭერენ სკოლისთვის მოსამზადებელი კურსების იდეას. მათ შეისწავლეს ბავშვების ცოდნისა და ქცევის დონე 5 წლის ასაკში, მერე კი დააკვირდნენ პროგრესს 7-დან 14 წლამდე. მკვლევართა ანგარიშების თანახმად, რაც უფრო ადრე სწავლობს ბავშვი წერა-კითხვას, მით უკეთესია მისი აკადემიური მოსწრება მომდევნო წლების განმავლობაში.
გჯეროდეთ ბავშვის და ესაუბრეთ, როგორც თანატოლს. მასაჩუსეტსის ტექნოლოგიის ინსტიტუტის ბოლოდროინდელმა გამოკვლევამ კიდევ ერთხელ აჩვენა, რამდენად მნიშვნელოვანია არასრულწლოვანთათვის მათ მიმართ პატივისცემის გამოხატვა. შვილთან საუბრისას მშობელი პირდაპირ მოქმედებს მის თავის ტვინში არსებული მეტყველების ცენტრების განვითარებაზე. სიტყვების რაოდენობასა და სირთულეს კი არ აქვს მნიშვნელობა, არამედ იმას, რამდენად ყურადღებით უსმენს ზრდასრული ბავშვს. რაც უფრო მეტი რეპლიკა ესმის ზრდასრულისგან სკოლამდელი ასაკის პატარას, მით უფრო ძლიერია ნეირონების აქტივობა მისი თავის ტვინის ქერქში, ბროკას ზონაში – ტვინის იმ ნაწილში, რომელიც მეტყველების სიგნალების დამუშავებაზეა პასუხისმგებელი.
