საერთაშორისო პრემია საბავშვო ლიტერატურაში, „ალმა“ (Astrid Lindgren Memorial Award), 2003 წელს დაარსდა. შვედი მწერლის ასტრიდ ლინდგრენის სახელი მთელი მსოფლიოსთვის კარგად ნაცნობი და ძვირფასია, შესაბამისად, უმნიშვნელოვანესია მისი სახელობის პრემია, რომლითაც თანამედროვე საბავშვო ლიტერატურული პროცესები ფასდება და რჩეულები გამოვლინდება. შვედეთში „ალმას“ „საბავშვო ნობელსაც“ უწოდებენ. ის ლინდგრენის გარდაცვალებიდან ერთ წელიწადში დაარსდა მისი ხსოვნის უკვდავსაყოფად და მის მიერ დანერგილი ფასეულობების პოპულარიზაციისთვის.
ყველა ქვეყანა, რომელსაც კი დიპლომატიური ურთიერთობა აქვს შვედეთთან, უფლებამოსილია, იყოს „ალმას“ წევრიც. საქართველო მას 2006 წელს შეუერთდა. ამ პრემიაზე ნომინანტთა წარდგენის უფლება მხოლოდ საქართველოს საპარლამენტო ბიბლიოთეკას აქვს.
პრემიის მოსაპოვებლად ყოველწლიურად იმართება კონკურსი, რომელშიც „ალმას“ საბჭოს ჟიური მთელი მსოფლიოდან წარდგენილი ნომინანტების შემოქმედებას განიხილავს. პრემიისთვის ყოველწლიურად ასახელებენ ნომინანტებს ოთხ ნომინაციაში: 1. მწერალი; 2. ილუსტრატორი; 3. ორგანიზაცია ან პირი, რომელიც წიგნის პოპულარიზაციას ეწევა და 4. არტისტი, რომელიც სცენიდან კითხულობს ფოლკლორსა და საბავშვო ლიტერატურას.
პრემიაზე წარსადგენად ორი ძირითადი მოთხოვნაა: ა) ავტორი ცოცხალი უნდა იყოს; ბ) მისი ნამუშევრები (სიტყვიერება თუ მხატვრობა) უნდა იზიარებდეს ასტრიდ ლინდგრენის ეთიკურ/ესთეტიკურ მრწამსს და ჰქონდეს მაღალი მხატვრული ღირებულება.
ქვეყნები მაისში წარადგენენ საკუთარ კანდიდატებს, ხოლო ოქტომბერში „ალმა“ თავის ოფიციალურ გვერდზე www.alma.ge აქვეყნებს ნომინანტთა სიას.
ყოველწლიურად საშუალოდ 170-180 ნომინანტი გროვდება მთელი მსოფლიოდან. ერთადერთ ლაურეატს მომდევნო წლის მარტის ბოლოს ბოლონიის საბავშვო წიგნის მსოფლიო ფესტივალზე ასახელებს „ალმას“ ჟიური. საპრემიო ფონდი 730 000 ევროა, რომელიც გამარჯვებულს პირველ ივნისს სტოკჰოლმში, საზეიმო ცერემონიალზე გადაეცემა.
საგულისხმო სტატისტიკის მიხედვით, უფრო ხშირად იმარჯვებენ ილუსტრატორები, ინტეგრირებული ავტორები, რომლებიც ერთდროულად ხატავენ და წერენ საბავშვო წიგნს; ამის შემდეგ – მწერლები, შემდეგ – ორგანიზაციები. საერთოდ არ გაცემულა „ალმას“ პრემია ნომინაციაში „ლიტერატურის კითხვა სცენიდან“.
2010 წელს “საბავშვო ლიტერატურის განვითარების ფონდი” (დამფუძნებლები – ირმა მალაციძე და მარიამ წიკლაური) იყო პირველი ნომინანტი „ალმაზე“ საქართველოდან, ორგანიზაციების ნომინაციაში. მას შემდეგ არაერთი ქართველი ავტორი დასახელდა ნომინანტად, თუმცა გზა, რომელიც ავტორმა ამ უაღრესად პრესტიჟულ და მნიშვნელოვან ჯილდომდე უნდა გაიკვალოს, ქართველი ავტორებისთვის კვლავ რჩება ურთულეს, პრობლემებითა და დაბრკოლებებით სავსე გზად.
თუ „ალმას“ ვებგვერდს ეწვევით და გულდასმით დაათვალიერებთ, ნახავთ, თუ რა სამზადისის შედეგია მსოფლიოს თითოეული ქვეყნის ნომინანტთა შემოქმედება, რამხელა რესურსია გაღებული მათი ცნობადობისთვის და პოპულარიზაციისთვის, უპირველესად -საკუთარ ქვეყანაში. ამ ავტორებს ჰყავთ ლიტერატურული აგენტები (ან თავად ითავსებენ ამ სტატუსსაც და წარმატებითაც ართმევენ თავს), ისინი ითარგმნებიან მრავალ ენაზე, მათზე იწერება რეცენზიები, შეფასებები, კრიტიკული წერილები, მათი წიგნები იყიდება მრავალათასიანი ტირაჟით, შესაბამისად, მათ კითხულობენ ბავშვები, ინტერესდებიან გამომცემლობები, ბიბლიოთეკები.
ეს ყველაფერი ბუნებრივად უწყობს ხელს მათ შემოქმედებით განვითარებას და შედეგებიც იმაზე უფრო სახარბიელოა, ვიდრე ჩვენ წარმოგვიდგენია. ზოგიერთი ავტორი ათჯერ და მეტჯერაც კი ყოფილა წარდგენილი „ალმაზე“ და მხოლოდ მე-16 ცდაზე მიუღია ნანატრი ჯილდო. ეს მწერლების/არტისტების მუდმივ შემოქმედებით მზაობაზე, დაუღალავ შრომასა და ნაყოფიერ ინტერაქციაზე მეტყველებს.
რა ვითარებაა ქართველ ავტორებთან? ამ წლების განმავლობაში „ალმაზე“ წარდგენილი საბავშვო მწერლების ჩამოთვლაც კი საკმარისია იმისთვის, რომ დავრწმუნდეთ: ჩვენც საუკეთესო საბავშვო შემოქმედებას ვთავაზობთ მსოფლიოს და ვუშვებთ მას უზარმაზარ კონკურენციაში. მარიამ წიკლაური, თეა თოფურია, ვასილ გულეური, ირმა მალაციძე, გიორგი კეკელიძე… ამ ავტორებს ჩვენს ქვეყანაში კარგად იცნობენ. იცნობენ მათივე თავგანწირული შრომის, საინტერესო და მრავალფეროვანი შემოქმედების, უამრავი ინიციატივა-ღონისძიებების წყალობით, თუმცა თავად დარგი – საბავშვო ლიტერატურა – სახელმწიფოებრივი ზრუნვისა და ინტერესის მიღმა რჩება, ეს კი აისახება ამ ავტორთა მდგომარეობაზე, წიგნის გამოცემა-გავრცელების პრობლემებზე, თარგმანების სიმწირეზე.
რა არის საჭირო იმისთვის, რომ ერთ დღესაც ჩვენი ოცნებაც ახდეს და „ალმა“ ქართველმა ავტორმა მიიღოს? უპირველეს ყოვლისა, ჩვენი ავტორების და მათი ნაწარმოებების მსოფლიო საბავშვო ლიტერატურასთან ინტეგრაცია, თარგმნა, პოპულარიზაცია, ნაწარმოებების გასცენიურება, მათზე წერა, რეცენზირება… მწერალი მთელ მსოფლიოში უნდა იყოს ცნობილი თავისი წიგნებით, თარგმანებით, ტირაჟებით, პრემიებით, აქტივობებით, პორტალებით, რეალური თუ ვირტუალური ცხოვრებით.
ქართველ საბავშვო მწერლებს აქვთ თავიანთი უნიკალური სამყარო, სიღრმე და სათქმელი, რაც, ვფიქრობ, თავისთავად საინტერესო და მნიშვნელოვანია თანამედროვე მსოფლიოს კონტექსტში, მაგრამ თუ არავინ დაინტერესდა მათი თარგმნით, უცხოენოვანი მკითხველისათვის მათი შეთავაზებით, ეს დარგი დარჩება ლოკალურ, ჩაკეტილ სივრცეში, რამდენიმე ათასი (ან ბევრად უფრო ნაკლები) მკითხველის ამარა, ჩვენი საზოგადოება კი ისევ სნობურად „გადაწყვეტს“, რომ არაფერი საინტერესო ქართულ ენაზე ამ სფეროში არ იქმნება. შესაბამისად, არც „ალმას“ მოლოდინი იქნება დამუხტული ისეთი ენერგიით, როგორიც, საზოგადოდ, საბავშვო ლიტერატურას ახლავს.
წელს პრემიაზე საქართველოს საპარლამენტო ბიბლიოთეკამ წარადგინა ირმა მალაციძე (როგორც საბავშვო ავტორი) და ნიქოზის ხელოვნების სკოლა (როგორც ორგანიზაცია, რომელიც ათ წელზე მეტია, კონფლიქტის ზონაში პოპულარიზაციას უწევს შემოქმედებით და საგანმანათლებლო საქმიანობას მომავალი თაობებისთვის).
ირმა მალაციძე, გარდა საბავშვო ტექსტებისა, მრავალი აქტივობის მოთავე და იდეის ავტორია, რამაც ამ წლების განმავლობაში მნიშვნელოვანი გარდატეხა მოახდინა საბავშვო ლიტერატურის განვითარებაში. ელექტრონული თუ ბეჭდური საბავშვო ჟურნალები, საბავშვო ლიტერატურის განვითარების ფონდი, კონკურსები და მრავალი სხვა ღონისძიება – ეს მისი უმთავრესი საქმეა, მისი დამოკიდებულებაა ბავშვების სამყაროს მიმართ, მისი მოტივაციაა, რათა ეს სამყარო გახდეს კიდევ უფრო მრავალფეროვანი, ახლობელი და საინტერესო მათთვის, ვინც მას შეეხება.
ასეთივე მნიშვნელოვანი და უნიკალურია ნიქოზის ხელოვნების სკოლის საქმიანობა – ოკუპირებული ცხინვალიდან რამდენიმე მეტრზე გაშენებული სოფლის შუაგულში ისეთი შემოქმედებითი ცენტრის არსებობა, რომელმაც თავის გარშემო შემოიკრიბა რამდენიმე სოფლის ახალგაზრდობა, შესთავაზა მათ უამრავი საგანმანათლებლო და სახელოვნებო რესურსი, გაუფერადა და გაუმდიდრა კონფლიქტის რეგიონში რთული და მუდმივად დაძაბული ყოფა. სწორედ ნიქოზის ხელოვნების სკოლის ეგიდით გაიმართება წელს, სექტემბერში, უკვე მეათედ ანიმაციის საერთაშორისო ფესტივალი „ნიქოზი“, რომელიც საკმაოდ პოპულარულია მრავალ ქვეყანაში და უამრავი გულშემატკივარი ჰყავს. ეს ყოველივე უპირველესად ნიქოზისა და ცხინვალის მიტროპოლიტის, მეუფე ისაიას (ჭანტურია) დამსახურებაა. თავად შემოქმედმა და მხატვარმა, შეძლო, მის სამწყსოდ სახელდებული გარემო ექცია ხელოვნების ოაზისად, ეზრუნა თითოეული ბავშვის სულიერებაზე, მათი შემოქმედებითი უნარების აღმოჩენასა და გამდიდრებაზე, შეძლო, ერთი შეხედვით ჩვეულებრივი სოფელი ექცია რაღაც ძალიან მშვენიერის, ნამდვილის და მნიშვნელოვანის ცენტრად, რომლისკენაც აუცილებლად მრავალჯერ გაგიწევთ გული, თუკი ერთხელ მაინც ესტუმრებით…
ახლა მთავარი ამ მოცემულობების წარდგენაა, მათ შესახებ მოყოლა „ალმას“ ჟიურის წინაშე, ეს კი უპირველესად სახელმწიფოს საქმეა და მერე – საზოგადოების, საბავშვო ლიტერატურის გულშემატკივრების, იმ ადამიანების გულშემატკივრების, ვინც ამდენი წელია ასე ერთგულად, გულწრფელად და უანგაროდ ემსახურება ამ საქმეს.
პანდემიამ და ჩვენმა უახლესმა განსაცდელებმა, რაც ამ თვეებში გამოვიარეთ, ბევრი რამ სულ სხვანაირად დაგვანახა, ბევრ რამეს კი უფრო მეტი შინაარსი შესძინა. მათ შორის – სიყვარულის, სიკეთის, ჰუმანიზმის განცდას და გააზრებასაც. ამ ყოველივეს სწორედ საბავშვო ლიტერატურა იუნჯებს, ამ ფასეულობების გამტარი, ხელოვნების სხვა დარგებთან ერთად, საბავშვო წიგნებიცაა (და ამის დასტურია დიდი მწერალი ასტრიდ ლინდგრენი, ვის სახელსაც ეს პრემია ატარებს). ვფიქრობ, ჩვენც გვმართებს, ვიყოთ უფრო აქტიურები, უფრო მეტად გულშემატკივრები და მხარდამჭერები ჩვენი ავტორებისა, ჩვენც მათთან ერთად ვიბრძოლოთ გამარჯვებისთვის. ეს კი თავისთავად უამრავ საქმეს და, რაც მთავარია, გულის ჩართულობას გულისხმობს.
მჯერა, „ალმა“ საქართველომდე აუცილებლად მოაღწევს. და მაშინ ყველას გვექნება განცდა, რომ ეს ერთად შევძელით. მათთან ერთად, ვინც თავისი შემოქმედებით, საქმეებით, არ გვტოვებს მარტოებს და გამუდმებით გვახსენებს, რომ ყველა ჩვენგანში ცხოვრობს ბავშვი. რომ ამ ბავშვს სამყაროს გადარჩენაც შეუძლია.
