მიმდინარე წლის განმავლობაში მინდა შემოგთავაზოთ წერილების ციკლი, რომელიც შეეხება ქართული ენის სწავლებას მათთვის, ვისთვისაც ეს ენა მშობლიური არაა. სხვათა შორის, ჩემს სტატიებში შევეცდები ვუპასუხო შემდეგ შეკითხვებს:
- რა გამოცდილება არსებობს ქართულის, როგორც მეორე / უცხოური ენის სწავლებაში?
- სად და როგორ ისწავლება ქართული, როგორც მეორე / უცხოური ენა?
- რა რესურსები არსებობს ქართულის, როგორც უცხოური ენის სწავლებისთვის? და რაც მთავარია:
- როგორ ვასწავლოთ ქართული, როგორც მეორე / უცხოური ენა?
ეს წერილი ერთგვარი შესავალია ამ სერიისთვის და საამწერილო სათქმელისთვის მინდა გავიხსენო რამდენიმე ამბავი, რომელსაც სხვადასხვა დროსა და გარემოში გადავწყდომივარ.
2016 თუ 17 წლის ჩახუთული ზაფხულია და ჯიპრაიდში (USAID – საქართველოს დაწყებითი განათლების პროექტი) ვმუშაობ. ერთი ჩვეულებრივი სამუშაო დღეა და ლეგენდარული მეშვიდე სართულის გაგრილებულ ოთახში ვარ. უცებ ჩემ წინ ირიბად მჯდომმა კოლეგამ წამოიძახა:
— უი!
არ მივაქციე ყურადღება. ეტყობა, ჩაფლული ვიყავი ჩემს საქმეებში. თან ყველა რეპლიკასა და ამოსუნთქვაზე გამოხმაურება ისედაც არაა ჩემი სტილი და არც არასდროს ყოფილა…
— ერთი ამას უყურე! — არ ცხრებოდა იგი.
— რა ხდება, კოლეგავ? — თავი ავწიე ჩემი მაგიდიდან და ინტერესით შევხედე.
— ეს ნახე, — აღშფოთებას ვერ მალავდა გაბრაზებული თანამშრომელი, სათვალე მოეხსნა და განაგრძობდა, — რაღაც საკითხზე ვეძებდი მასალებს და ერთი სტატია ამომიგდო… დავიწყე კითხვა, მეცნო რაღაცნაირად… ვკითხულობ, ვკითხულობ, ჩემი წერილია ფაქტობრივად გადაწერილი…
კოლეგა ადგილს ვერ პოულობდა. ადგა და ბოლთის ცემას მოჰყვა.
— კარგი რა, ხომ იცი, როგორაა მოდებული პლაგიატიზმი?! — ნავთი დავასხი კოლეგის აცეცხლებულ ბრაზს.
— პლაგიატიც არის და პლაგიატიც! სახელებიც კი ჩემიდან აქვს გადაწერილი, პერსონაჟის სახელებიც… ვიფიქრე, ალბათ წერილში გამორჩა წყაროს მითითება ან სულაც არ არის ამ პორტალის სტილი-მეთქი და ბოლოში ვიქნები მოხსენიებული… შენც არ მომიკვდე! არანაირი ნიშანი!.. თითქოს ყველაფერი თვითონ შეუქმნია ვაჟბატონს!..
— კაცია ავტორი?!
— რა ავტორი?! აი, რა ავტორი?! — ისეთი რისხვით გადმომხედა, ტუჩი მოვიკვნიტე, — ავტორი ჰქვია მაგას?!
მოკლედ, ვფიქრობ, გასაგებია, რატომაც გავიხსენე ჯიპრაიდული მეშვიდე სართულის ოთახის ამბავი… უნდა შევთანხმდეთ, რომ ჩემს წერილებში შევეცდები, დავიცვა ყველა იმ ავტორისა თუ კოლეგის საავტორო უფლება, რომელთა ნამუშევრებსაც გამოვიყენებ. თუმცა, წინასწარვე ვიტყვი, რომ ძირითადად ვიხელმძღვანელებ იმ ნაშრომით, რომლის შექმნაშიც მეც მაქვს მონაწილეობა მიღებული და თანაავტორიც გახლავართ. ვგულისხმობ, ზემოხსენებული ჯიპრაიდის (“საქართველოს დაწყებითი განათლების პროექტის” ინგლისური აბრევიატურის გაქართულებული დასახელება) კრებულს “კითხვისა და წერის სწავლება დაწყებით საფეხურზე”.
აგრეთვე, გაგიზიარებთ იმ ცოდნასაც, რაც გადმომეცა ჩემი მასწავლებლებისა და ტრენერებისგან: პაატა პაპავასგან, ალან კროუფორდისგან, მაია ინასარიძისგან, შალვა ტაბატაძისგან, კახა გაბუნიასგან, ნინო შარაშენიძისგან, თამარ ჯაყელისგან, ნენსი პარკსისგან, ეკატერინე ქუთათელაძისგან, თინა კიღურაძისგან და სხვათა და სხვათაგან. რაც არ უნდა დავივიწყო: ჩემს კოლეგათაგან, რომელთა გამოცდილება და სხვადასხვა ფორმატში დისკუსია ამდიდრებდა ჩემს ცოდნასა და შეხედულებებს.
რა შეიძლება დამატებით ვთქვათ საავტორო უფლებებსა და პლაგიატზე? რა შეიძლება ჩაითვალის პლაგიატად? მართლა და მართლა, ჩვენ ხომ გამუდმებით ვიღაცის მიერ გამოგონილ სიკეთეებს ვიყენებთ ისე, რომ არც ვუხდით რამეს და არც კი ვასახელებთ?! მაგალითად, ჩვენ ხომ ყველა ქართველ ბერთა მიერ VIII-XI საუკუნეებში ჩამოქნილ ქართულ ანბანს ვიყენებთ?! (ე. წ. მხედრულ დამწერლობას. სამწუხაროდ, ვიყენებთ მხოლოდ მხედრულს და არა მრგვლოვანს — მთავრული ასოების ფუნქციით. ამ წერილში, როგორც ხედავთ, ამ ფუნქციით გამუქებულია ასოები.) ვმუშაობთ სხვადასხვა ავტორთა მიერ შექმნილ სხვადასხვა ციფრულ პროგრამაში. ჩვენ ხომ მუდმივად ვსაზრდოობთ სხვათა გამოგონებითა და შემოქმედებით ისე, რომ აზრადაც არ მოგვდის მათი მოხსენიებაც კი. თუმცა, ეს იმას არ ნიშნავს, რაც მისათითებელია, ის არ მივუთითოთ.
ამის შესახებ ერთი სატელეფონო ზარი მინდა გავიხსენო. მოკრძალებულად მომიკითხეს და თავიც წარმომიდგინეს. ერთ-ერთი გამომცემლობის მესვეური აღმოჩნდა, თქვენი ტექსტი შევიტანეთ ქართული ენისა და ლიტერატურის სახელმძღვანელოში, საბედნიეროდ გრიფი მიიღო და გვინდა, რომ თქვენც ამის შესახებ გაცნობოთო (საქმის კურსში ჩაგაყენოთო, როგორც ადრე იტყოდნენ). ბოდიში, რომ თავის დროზე, წინასწარ ვერ შეგატყობინეთ და შეგითანხმეთ, ვერ მოვახერხეთო… კი გამიკვირდა, რა დიდი მოხერხება უნდოდა ერთი ელწერილის მოწერას-მეთქი, მაგრამ გაკვირვებას სიხარულმა სძლია: მოგეხსენებათ, გაწაფული ავტორებისთვისაც ფრიად საპატიოა სახელმძღვანელოებში მოხვედრა. მადლობის მეტი რა მეთქმის-მეთქი, ძალიან დიდი მადლობა გადავუხადე.
— იცით, რა არისო, — არ კმაყოფილდება პატივცემული გამომცემელი, — თქვენს ტექსტში მცირეოდენი ცვლილებაც შევიტანეთო და გვინდა, რომ ამის შესახებაც გქონდეთ ინფორმაცია და სახელმძღვანელოს რომ ნახავთ, მერე არ გაგიკვირდეთო…
— არაა-მეთქი, პრობლემა. რომელი აკაკი წერეთელი მე ვარ, იმასაც კი უცვლიდა იაკობ გოგებაშილი ტექსტებს… თავად მასწავლებელი ვარ და მესმის: შეიძლება სახელმძღვანელოს ავტორებმა თავიანთი სასწავლო მიზნებისთვის უკეთესი გახადონ ტექსტი… — კმაყოფილი და მადლიერიც დავემშვიდობე გამომცემელს და მანაც, ალბათ, დამშვიდებულმა განაგრძო თავისი საქმიანობა.
რადგან ვახსენე, ბარემ განვმარტავ: ზემოხსნებულ ჯიპრაიდში უამრავი აწონილ-გაზომილი სხვადასხვა ჟანრისა და თემატიკის ტექსტი შეიქმნა და სრულად და სრულიად ხელმისაწვდომად განთავსდა პორტალ kargiskola.ge-ზე. ამასთან, სრული უფლება მიეცათ სახელმძღვანელოს ავტორებს, თავისუფლად, ყოველგვარი უფლების მოპოვების გარეშე გამოეყენებინათ ეს ტექსტები, მათ შორის, ავტორებთან შეუთანხმებლად ცვლილებების შეტანის ჩათვლითაც. ჰოდა, იმ პატიოსანმა გამომცემელმა გვიან, მაგრამ მაინც ალალმართლად დამირეკა და ჩემი ტექსტის ავან-ჩავანი გამაცნო.
(ჩემს ტექსტში ცვლილებას რაც შეეხება. ტექსტი არის რამდენიმე ცხოველის თვითპრეზენტაცია, წარდგენა პატარა მკითხველების წინაშე ისე, რომ სახელის დაუსახელებლად, მხოლოდ თვისებებით უნდა გამოიცნონ, თუ რომელი ცხოველი წარმოადგენს საკუთარ თავს. წიგნსაც ასე ჰქვია: „ვინ ვარ მე“. ჰოდა, ის წიგნი მთავრდებოდა გველის წარდგინებით. რა გასაკვირია, რომ სახელმძღვანელოს ავტორებს არ მოსწონებოდათ გველის პერფორმანსი და საერთოდ ამოეღოთ იგი. გველის ნაცვლად ბოლოში დაემატებინათ სამიოდე უფრო მისაღები და ბავშვთათვის შედარებით სათნო ცხოველი. და ამ ცვლილების გამო მებოდიშებოდასავით გამომცემელი… სრულიად მოსალოდნელია, სხვა ავტორებმა აიღონ ამ სახელმძღვანელოსეული ჩემი ტექსტი, ამოაკლონ წინა ცხოველები, ჩაანაცვლონ მათთვის უფრო მისაღები ცხოველებით და ავტორად მაინც მე მომიხსენიონ პატიოსნად… და ჩემს ტექსტს ისე ეწეროს ჩემი სახელი, რომ მასში ერთი სიტყვის ავტორიც კი არ ვიყო მე…)
კიდევ ერთი შემთხვევა მინდა გავიხსენო განსახილველად. ზღაპარ “წითელქუდას” მიხედვით გაკვეთილის სცენარი დავწერე. მქონდა თუ არა უფლება, რასაკვირველია, მორალურ უფლებას ვგულისხმობ, გამომეყენებინა ეს ზღაპარი? ალბათ მქონდა, მიუხედავად იმისა, რომ არათუ ჩემ მიერ, ქართულ სივრცეშიც კი არაა იგი შექმნილი. მაგრამ იმდენად საყოველთაოა, რომ ფაქტობრივად, გამოდევნება არც შეიძლება. რაც მთავარია, ძალიან მჭირდებოდა ილუსტრაციები. რა მექნა? მოგეხსენებათ უამრავი, – არათუ რაოდენობით, ჟანრობრივადაც, – ნახატი შეგიძლიათ მოიძიოთ წითელქუდას შესახებ – საბავშვო ანიმაციებით დაწყებული, უხამსი ნახატებით დამთავრებული… ბოლობოლო, გასაფერადებელი ნიმუშების ამობეჭდვა შემეძლო და შემდგომ გაფერადება, მაგრამ გადავწყვიტე, მევე დამეხატა და… გამომივიდა! ამასთან, ხატვაში ხომ ცალკე გავიწაფე, შემოქმედებითი სიამოვნება ცალკე მივიღე (ვფიქრობ, დამეთანხმებით ორივე დებულებაში, როდესაც წერილის მთავარ ილუსტრაციას კარგად დააკვირდებით. კარგად-მეთქი…).
რასაკვირველია, ვერავინ ვერ მომედავებოდა, თუკი რომელიმე ნახატს გადმოვიწერდი და პატიოსნადაც მივუთითებდი წყაროსა თუ ავტორს. ამით ერთთვიან წვალებასაც ავცდებოდი, მაგრამ ახლა უფრო ნამუსგამართულად ვგრძნობ თავს…
კიდევ ერთ ამბავს გავიხსენებ და ამით დავასრულებ პლაგიატზე საუბარს… მე და ჩემი კოლეგა პროფესიული საქმიანობის გარიჟრაჟზე დიდ წიგნზე ვმუშაობდით. სიუჟეტი მოვიფიქრეთ, პერსონაჟებიც შევარჩიეთ და ჯერი მიდგა სათაურზე. „ბოსლის მუსიკა” დავარქვათ-მეთქი, ადგილიც მახსოვს, სად ვისხედით, როცა ვუთხარი. კარგიო, მასაც მოეწონა… შემდეგ ისე მოხდა, რომ მე გამოვეთიშე წიგნის შექმნის პროცესს. მოგეხსენებათ, ტექსტის შექმნა-რედაქტირება, დახატვა, დიდფორმატიან ქაღალდებზე გადაწერა, ყველაფერი მან გააკეთა და სრული საავტორო უფლება მიიღო და ეკუთვნოდა კიდეც. და ერთ მშვენიერ დღეს ვხედავ ერთ-ერთი ტელევიზიისთვის ინტერვიუ მიუცია, თურმე ჩვენი დიდი წიგნი ინგლისურად უთარგმნიათ და ლონდონის ცნობილ გამომცემლობას გამოუცია უმაღლეს პოლიგრაფიულ დონეზე საოცარი ნახატებით. გამიხარდა, რასაკვირველია, და წერილის მისაწერადაც გადავწვდი ტელეფონს და უცებ, – რა გაიგონეს ჩემმა ყურებმა?! ქალბატონი აცხადებს, რომ წიგნის სათაური ილუსტრაციის ხატვის მომენტში მოვიფიქრეო… ცივად დავაგდე ტელეფონი. მეწყინა. არ იყო საწყენი?! შე ოჯახაშენებულო, რა სათაური ეგაა – “ბოსელია” საოცარი გამონაგონი თუ „მუსიკა“?! სხვისი წვლილის აღნიშვნა არც შენ დაგაკლებს რამეს და არც შენს წიგნს. ღირსებას კი შეგმატებთ… მილოცვის წერილი მაინც მივწერე, ოღონდ იმას აღარ დავწერ, აღვუნიშნე თუ არა ჩემი გულისტკივილის მიზეზი იმ წერილში. ვინც ჩემს ხასიათსა და ბუნებას იცნობს, ისედაც გამოიცნობს. ვინც არ მიცნობთ, თქვენი მოსაზრება ამ წერილის ბოლოს დააკომენტარეთ.
ვფიქრობ, ეს მაგალითი შეგვიძლია განვაზოგადოთ და ე. წ. საავტორო უფლებები ტყუილ-მართლის გარჩევამდე დავიყვანოთ და მეტი არაფერი. თუმცა ეს თემა, სიმართლის თქმა, ჩემი აზრით, უპირველესია ნებისმიერ საქმიანობაში და ტყუილებით ადამიანი შორს ვერ წავა. ტყუილს მართლაც რომ მოკლე ფეხები აქვს.
- S. „ბოსლის მუსიკის“ შემქნისა და ლონდონში გამოცემის ამბავი გამოგონილია და რეალობას არ შეესაბამება, თუმცა ასეთი ტექსტი დიდი წიგნისთვის მართლა მაქვს დაწერილი და ერთ-ერთ გამომცემლობისთვის ჯერჯერობით უიმედოდ გაგზავნილი. კომენტარები კი მაინც დატოვეთ, თქვენ რას იზამდით — აგრძნობინებდით თუ არა თქვენს კოლეგას საკუთარ გულისტკივილს? ან სულაც, გეწყინებოდათ თუ არა კოლეგისგან ასეთი გულმავიწყობა?
გიორგი ჭაუჭიძე
