პარასკევი, მარტი 29, 2024
29 მარტი, პარასკევი, 2024

ხელოვნების შურისძიება

სანამ წერილის წერას დავიწყებდი, კიდევ ერთხელ წავიკითხე სიუზენ ზონტაგის ესე „ინტერპრეტაციის წინააღმდეგ“. მშობლიურ სახლში დაბრუნებასავით იყო – კარგად ნაცნობი, მონატრებული, გულში თუ ხმამაღლა გამეორებული სიტყვები, ფრაზები, მოწოდებები. აი, აქ ავიდგი ფეხი, ამ ხის იატაკზე ბარბაცით გავიარე.

ტექსტმა, რომელსაც წინა საუკუნის ბოლოს გადავაწყდი, მთავარზე მთავარი მასწავლა: რომ ფორმა და შინაარსი დაუნაწევრებელ მთლიანობას წარმოადგენს, რომ ფორმით ყველაფრის გამოხატვა შეიძლება. ამის გამოა, რომ არასდროს მიხარია, როცა მესმის თუნდაც დიდი გულწრფელობით ნათქვამი: კარგი მთხრობელია. ჩემი წარმოდგენით, ეს შეფასება – იმ ინტონაციით, როგორითაც ამბობენ ხოლმე – გულისხმობს მონათხრობის აღმატებულებას ენაზე, სტილზე, გამომსახველობით ხერხებზე; გულისხმობს თავბრუსხვევის, დრამატიზმის დღიური ნორმის მოლოდინს.

მე კი ამბავი, ამბის განვითარების გზა ყოველთვის მეორეხარისხოვნად მიმაჩნდა.

ბებიაჩემი ჩემს მხარესაა, ლიტერატურული ტექსტის შინაარსის მნიშვნელობაზე მაღალი აზრისა არ არის.

აი, რას წერს: „…ვალდებულნი ვართ, თავიდან მოვიშოროთ ხელოვნების დაცვისა და გამართლების ის საშუალებები, რომლებიც უკვე ჩლუნგი, შემაწუხებელი ან უმოქმედო გახდა თანამედროვე საჭიროებებისა და გამოცდილების თვალსაზრისით. ზუსტად ასეთივე მდგომარეობა გვაქვს დღე „შინაარსის“ ცნებასთან დაკავშირებით. როგორიც არ უნდა ყოფილიყო ის წარსულში, ახლა ეს ცნება ძირითადად შემაფერხებელი და მომაბეზრებელია, ფარული ან პირდაპირი ფილისტერიზმია“. თავზარდაცემულ მკითხველს გონზე მოსვლას არც კი აცდის, ისე გამოაქვს განაჩენი: „შინაარსის“ ცნების ზედმეტი ხაზგასმა იწვევს ინტერპრეტაციის მუდმივ, დაუსრულებელ პროცესს. და პირიქით, ეს ჩვევა, რომელიც გვაიძულებს, ხელოვნების ნაწარმოებს მხოლოდ მისი ინტერპრეტაციის მიზნით მივუახლოვდეთ, ამკვიდრებს იმ ილუზიას, რომ მართლა არსებობს ისეთი რამ, რასაც ხელოვნების ნაწარმოების შინაარსი ჰქვია“ (ნანა დიხამინჯიას თარგმანი, „კინო-ცხელი შოკოლადი“, მე-6 ნომერი, 2007 წ.).

როგორც ესეს სათაურიდან ჩანს, ავტორის მთავარი სამიზნე სწორედ ინტერპრეტაციაა, ინტერპრეტაციის ფესვგადგმული ჩვევა, ბრმა ლტოლვა ანალიზისკენ, ყველაფრისთვის სახელის დარქმევისკენ. რად გინდა სიტყვები, როცა სხეულის ენა არსებობს? – მკითხა მეგობარმა დიდი ხნის წინ. მასაც სიუზენ ზონტაგის სამზარეულოს რძიანი ფაფების სუნი ასდიოდა.

რა არის ინტერპრეტაცია და ინტელექტის შურისძიებაა ხელოვნებაზე, უფრო მეტიც, შურისძიებაა მთელ სამყაროზეო, – ამბობს ავტორი. იმ გამონაბოლქვივით, ქალაქის ჰაერს რომ აბინძურებს, ხელოვნების ინტერპრეტაციის ნაკადები დღეს ჩვენს გონებას წამლავენო. ინტერპრეტატორის ამოცანას კი, არცთუ მოულოდნელად, მთარგმნელისას ადარებს. ახსნისას შენს ენაზე თარგმნი, შენს გამოცდილებას მოიხმობ, შენი გადასახედიდან დანახულს გადმოსცემ. და, როგორ წესი, ეს ხელოვნების ნაწარმოების წაკითხვის ერთადერთ შესაძლებლობად ცხადდება. რამდენიმე წუთით მაინც.

ფორმა და შინაარსი ერთად. ინტერპრეტაციის გარეშე.

რასაკვირველია, ყველა მოკვდავივით, მეც არაერთხელ შემიცოდავს და, მაგალითად, ინგმარ ბერგმანის ფილმებში დანახულისა თუ გაგონილის ახსნა მიცდია. მწერლის ხმა კი საიქიოდანაც მწვდება და მარწმუნებს, რომ „რეჟისორის პრეტენზიული განზრახვები“ უნდა დავივიწყო და ისე ვუყურო „სიჩუმესა“ თუ „ზამთრის შუქს“ – სილამაზე, ვიზუალური ხატების დახვეწილობა დავაფასო. უარი ფალიკური სიმბოლოების ძიებას! უარი ზიგმუნდ ფროიდის ხელით შემოთავაზებულ სიგარებს!

„კარგ ფილმში ყოველთვის არის ის პირდაპირობა, რაც სრულიად აქრობს ინტერპრეტაციის სურვილს“. დაუვიწყარი სიტყვებია – ისევ დიდი სახელების ჩრდილში გარინდებული სტუდენტივით აღვფრთოვანდი.

დაბადებულიც არ ვიყავი, „ინტერპრეტაციის წინააღმდეგ“ რომ დაიწერა და გამოქვეყნდა. ძველია, ათწლეულებგამოვლილი, ათასი მწერლისა და კრიტიკოსის განსჯის საგნად ქცეული, ხელაღებით დაწუნებულიც და მოწონებულიც. სავალდებულო საკითხავად ვაქცევდი სკოლის მასწავლებლებისთვის, უნივერსიტეტის მასწავლებლებისთვის – არა იმიტომ, რომ ხელოვნების ნაწარმოების ინტერპრეტაციისას საფრთხე მკაფიოდ დაენახათ და საკუთარი ხედვის სხვისთვის ჯიუტად თავზე მოხვევა არ ეცადათ. გულუბრყვილოდ დასახული ამოცანა იქნებოდა, ჩიხში მომქცევი.

სიუზენ ზონტაგის ეს ესე და ასევე სავალდებულოდ სანახავი რომელიმე ფილმი, ვთქვათ, ანდრეი ტარკოვსკის „ივანის ბავშვობა“.

ანდრეი ტარკოვსკის „ივანის ბავშვობა“

ამოცანა: გაუძელით ინტერპრეტაციის ცდუნებას, თვალი გაუსწორეთ გამოსახულებას, მერე ნელა გააყოლეთ რაღაც ისეთს, რაც თქვენს ყურადღებას მიიპყრობს. ლამაზია? მოგწონთ?

თუ ინტერპრეტაცია ინტელექტის შურისძიებაა ხელოვნებაზე, რა სახეს მიიღებდა ამის საპირისპირო რამ? როგორ მოახერხებდა ხელოვნება არა თავდაცვას, არამედ საპასუხო დარტყმით მოწინააღმდეგის გაუვნებელყოფას? დარწმუნებული ვარ, თუ ეს საერთოდ შესაძლებელი იქნებოდა, მაშინ – თითქმის შეუმჩნევლად, ზედმეტი მღელვარებისა და დრამატიზმის გარეშე, ლამაზად, მოსაწონად.

 

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი