წლების წინ ქიმიაში დისტანციური სწავლებისთვის ორი პროგრამა შევქმენი. ჯერ იდეა მოვიდა, შემდეგ დაფინანსება მოვიპოვე და სამუშაო ჯგუფი შევკარი. ურიგო შემადგენლობა სულაც არ გამოვიდა, ქიმიკოსებიდან მე და ნინო კუპრაშვილი ვიყავით, პროგრამისტებიდან ილია რაზმაძე და რევაზ ზატუაშვილი გახლდათ. მანამდე, ილიასთან ერთად „ვირტუალური ბიოქიმია“ უკვე მქონდა გაკეთებული. ახლა კი ჯერი ზოგად, არაორგანულ და ორგანულ ქიმიაზე მიდგა. დრო ორი წელი იყო, მასალა ზღვა.
2008 წელი იდგა. ეს რა დრო გახლდათ იცით? ზოგიერთი ასაკოვანი პროფესორი კომპიუტერს ჯერ კიდევ „ეშმაკის მანქანას“ უწოდებდა. კომპიუტერული პროგრამის ლექცია-სემინარზე ან სკოლის გაკვეთილზე გამოყენებაზე საუბარიც ზედმეტი იყო. უბრალოდ, საკმარისი კომპიუტერები არ არსებობდა, თითო-ოროლა თუ იდგა სადმე. სიტყვა -დისტანციური სწავლება კი ღიმილის მომგვრელი გახლდათ. ჰოდა, მავანთ ნამდვილად გაუკვირდათ, რომ „ვირტუალური ქიმიის“ შექმნის დაფინანსება მოვიძიე და საქმეს შევუდექი. მაშინ ვინმეს, რომ ეთქვა რაღაც ვირუსის გამო, სასწავლო პროცესს სწორედ დისტანციური სწავლა გადაარჩენსო, ბევერი გულიანად გაიცინებდა.
ზემოთ ვთქვი, ზღვა საქმე იყო თქო და ყველაფერი შევძელით. ორ წელიწადში მთლიანი პროგრამა დავდეთ. სხვათა შორის, ბევრი მასწავლებელი მას დღესაც წარმატებით იყენებს, როგორც დამხმარე თვალსაჩინო მასალას ჩვეულებრი ნორმალური სწავლების დროსაც კი.
პროგრამამ არა ერთ სამეცნიერო კონფერენციაზე გულწრფელი მოწონება დაიმსახურა. მე პირადად, სამ საერთაშორისო კონფერენციაზე მაქვს წარდგენილი მისი ინგლისურენოვანი ვერსია და სესიის ბოლოს რიგი იდგა ხოლმე, რომ კომპიუტერიდან გადაეწერათ.
ერთხელ, ერთმა შვედმა პროფესორმა პროგრამის პრეზენტაციის ბოლოს იკითხა, რამდენ ხანში შექმენითო. ორ წელიწადში-თქო.
-რაო? ყველამ გაიოცა,
-რამდენი იყავითო?-დააზუსტეს,
-ოთხი ადამიანი თქო…
აღარ მითქვამს, რომ ჩვენ ე.წ. ორ ცვლად ვმუშაობდით, დღისით მე და ილია, საღამოს ნინო და რეზო.
აღარ მითქვამს, რომ ჩვენ შაბათ-კვირასაც ვმუშაობდით…
ისიც არ მითქვამს, რომ დღესასწაულების დასვენების დღეებშიც კი კომპიუტერებთან ვისხედით.
შედეგად…მე სათვალე დამჭირდა…
ჰოდა, დღეს, როდესაც ყველანი, კომპიუტერის ეკრანებთან გაორმაგებული დოზით ვართ მიმსხდარნი, ჩვენს თვალებს ორმაგი ზრუნვა ჭირდებათ.
მხედველობისთვის, პირველ რიგში, A ვიტამინი, იგივე რეტინოლია აუცილებელი. ეს ვიტამინი ახალგაზრდობის ვიტამინადაც ითლება, რადგან ცილა კოლაგენის სინთეზში მონაწილეობს, თუმცა ამჯერად ჩვენ თვალები გვაინტერესებს.
მის ალდეჰიდურ ნაწარმს, რეტინალს, შეიცავს მხედველობის პურპური, რომელიც მხედველობის ნერვის დაბოლოებებში, ძირითადად ჩხირებშია. მხედველობის პურპური, ანუ ცილა როდოპსინი, ფოტოქიმიური სენსიბილიზატორია. სინათლისადმი თვალის მგრძნობელობა როდოპსინის რაოდენობაზეა დამოკიდებული.
სინათლის ზეგავლენით როდოპსინი იშლება ცილა ოპსინად და ტრანს-რეტინალად. რეაქციას თან ახლავს გარკვეული კონფორმაციული ცვლილებები, რომელიც იწვევს ჩხირების მემბრანაში კალციუმის იონების არხის გახსნას და ნერვული იმპულსის გადაცემას.
A ვიტამინს მხოლოდ ცხოველური პროდუქტები შეიცავს, განსაკუთრებით მდიდარია თევზის ქონი, კარაქი, რძე, კვერცხი, ღვიძლი. ის კი არა, ძველი ეგვიპტელები ქათმის ღვიძლს მუდმივად მიირთმევდნენ და დარწმუნებულნი იყვნენ, რომ თვალები ჯანსაღი ექნებოდათ.
თუმცა, ზოგიერთი ვეგეტარიანელია და ცხოველურ პროდუქტებს არ ეტანება. გარდა ამისა, ყველა ჩამოთვლილი პროდუქტი საკმაოდ კალორიულია და აბა, წარმოიდგინეთ სახლში ყოფნით და კომპიუტერთან ჯდომით ზედმეტ კილოგრამებს დააგროვებთ.
ამიტომ, მცენარეული პროდუქტები განსაკუთრებით საინტერესოა. თუმცა, აქ რეტინოლი წინამორბედის -ალფა-კაროტინის სახით შედის, რომელიც წვრილ ნაწლავში A ვიტამინად გარდაიქმნება.
მცენარეული პროდუქტებიდან შედის სტაფილოში, გოგრაში, პომიდორში, ყვითელ ატამში (ეს მომავლისთვის ვიცოდეთ) და ყურადღება!… ტკბილი კარტოფილი, ბატატი მას წინამორბედის კი არა, მზა ვიტამინის სახით შეიცავს. ეს ე.წ. „ბრაზილიური კარტოფილია“, ჩვენს სუპერმარკეტებში უხვად იყიდება და რეალურ კარტოფილთან ნაკლები შეხება აქვს, თუმცა ასე ქვია. მასში ვიტამინი რეტინოლი უამრავი რაოდენობითაა. დღეში ამ პროდუქტის სულ 30გრ. აუცილებელი.
ერთი ამერიკული კვლევით, ფსიქოლოგებმა დაასკვნეს, რომ ადამიანების უმრავლესობას ნარინჯისეფერი მოსწონს. თვალს ახარებს ეტყობა, სულს გითბობს და კარგ ხასიათზე გაყენებს. მცენარეებში ნარინჯისფერი კაროტინით არის გაპირობებული. ეს შეიძლეობა იყო ალფა, ბეტა კაროტინი, ზეაქსანტინი და ა.შ. ანუ, კაროტინოიდების ჯგუფი, რომელიც დაახლოებით 700 წევრს აერთიანებს. საკვებთან ერთად, კაროტინოიდების 40 სახეობას ვიღებთ. კაროტინოიდები მკერდის კიბოს განვითარებას უშლიან ხელს.
შემდეგი, რაც კარგი მხედველობის (ან, რაც გვაქვს, იმ მხედველობის) შენარჩუნებაში გვეხმარება, ომეგა 3 ცხიმოვანი მჟავებია. თვალის ბადურის უწვრილესი კაპილარების საღად შენახვაში გვეხმარება. ეს მჟავები ათეროსკლეროზის პრევენციაში მონაწილეობენ, ის კი თავის მხრივ,პირველ რიგში. წვრილ კაპილარებს აზიანებს. ეს მჟავები უფრო მეტი რაოდენობით ოკეანისა და ზღვების შედარებით ქვედა შრეებში მცხოვრებ თევზებშია, მაგ. ორაგულში.
არსებობს ომეგა-3 კვერცხები, რომლებიც ჩვეულებრივი ქათმის კვერცხია და სავარაუდოდ მათ პატრონ ქათმებს ომეგა-3-ით გამდიდრებულ საკვებს აძლევენ. თუმცა, მცენარეული პროდუქტებიდან, ყველაზე მარტივი სელის თესლია. დღეში სულ 10გრ. სელია აუცილებელი.
შემდეგი პიგმენტი კაროტინოიდები ლუტეინი და ზეაქსანტინია. ისინი ბადურას ასაკობრივი დეგენერაციისგან იცავენ. თვალს სიმახვილეს უნარჩუნებენ, თავისუფალი რადიკალებისგან და ულტრა იისფერი სინათლისგა იფარავენ.
ზეაქსანტინი და მისი მსგავსი ნივთიერებები ბუნებაში საკმაოდ გავრცელებულია და მცენარეული სამყაროს ოქსროსფრად გაფერადებაში დიდი წვლილი აქვთ. ზეაქსანტინი კაროტინთან ერთად სიმინდს აფერადებს. დიდი რაოდენობით არის მანგოში. შედის კვერცხის გულში, ფორთოხალსა და მოცვში. ეს უკანასკნელი თვალებისთვის ნამდვილ საბადოს წარმოადგენს, ოღონდ ახლა არ არის.
მანგოსაც ახლა სად შეიძენთ, სიმინდი ჯერ არ შემოსულა და დაკონსერვებულის მირთმევას აზრი არ აქვს, ფორთოხლის დრო უკვე გადის. ამიტომ, მწვანე სალათი და ისპანახი სცადეთ, ოღონდ უმად უნდა გაწიწკნოთ.
ოდნავ შეუსაბამობა გამოდის, სალათიც და ისპანახიც მწვანეა, ზეაქსანტინი კი ოქროსფერს ანიჭებსო, ზემოთ დავწერე. საქმე იმაშია, რომ აქ მეორე პიგმენტი, სახელად ლუტეინიც შედის და სწორედ ამიტომ სალათიც და ისპანახიც მწვანე შეფერილობისაა (ფოლიუმის მჟავას და სხვა B ჯგუფის ვიტამინებსაც შეიცავს). დღეში 30 გრ-ია აუცილებელი, ანუ ისპანახის 50 და სალათი 10 ფოთოლი.
ამ ჟამიანობისას ერთი პროგრამა ჯიუტად მეხვეწება, რომ ტელეფონში გადმოვტვირთო.
-შენს ტელეფონში მამყოფე და ფოტოებს ისე გაგილამაზებ, სხვები კი არა, თავად ვერ იცნობ საკუთარ თავსო.
-შენს ტელეფონში მამყოფე და ფოტოებს ისე გაგიფერადებ, ცისარტყელას ფერებად იღვრებოდეს ეკრანიდანო.
არ გადმოვწერე…
ჯერ ერთი ბევრ ადგილს წაიღებდა და ტელეფონის ენერგიას „შეჭამდა“.
მეორეც, ხელოვნურად მიფერადებულ-მოფერადებულს, ხომ მაინც მიცნობდნენ და პროგრამის ნამოქმედარსაც იოლად მიხვდებოდნენ.
მე თუ მკითხავთ, ბუნებრიობას არაფერი ჯობია, რაცა ხარ ეგა ხარ და მორჩა!…
ცხოვრებაში კი, ზოგადად, ფერის წინააღმდეგი სულაც არ ვარ. პირიქით, ფერადი ყველაფერი მიყვარს, გარემოც, სამოსიც, სულიც და ადამიანებიც.
ოღონდ, ფერადი სამყაროს დასანახად ჯანსაღი თვალებია აუცილებელი.
