მოულოდნელი კატასროფების შემთხვევაში, ადამიანების ქცევა უკონტროლო და რადიკალური ხდება. ომის მოლოდინში განწყობის კონტროლი შესაძლებელია, თვითმფრინავში მჯდომი ადამიანი სადღაც გულის სიღრმეში კიდევ უშვებს აზრს, რომ შესაძლებელია მიწაზე ფეხი ვეღარასოდეს დადგას, ფლორიდაში წამოკოტრიალებულმა რუჯის მოყვარულმა ადამიანმა იცის, რომ შესაძლოა რომელიმე კატრინა, ელიზაბეტი, მართა, ირმა (ამერიკელმა მეტეროლოგები ქარიშხლებს ცოლებისა და სიდედრების სახელებს არქმევენ ხოლმე) დაატყდეს თავს, მაგრამ არც ერთ სოლოლაკელს თავში აზრადაც არ მოუვა, რომ მაგალითად მთაწმინდა შეიძლება ერთ მშვენიერ დღესაც ცხელი შოკოლადივით ჩამოიღვაროს და გადაეფაროს ქალაქის ცენტრს. ასეთისთვის მზად არ ვართ.
Covid 19-იც რაღაც მსგავსი უცნაური გამოწვევა აღმოჩნდა მსოფლიოსთვის. თითქოს ყველამ ვიცოდით, რომ ეს ოხერი ვირუსები ყოველ წელს ახალი ფორმით გვახსენებენ თავებს, ვიცოდით, რომ გლობალური პრობლემებიც არსებობს, გეიტსები და WHO-ს ეპიდემიოლოგები ფართომასშტაბიან ვირუსულ შემოტევას წინასწარმეტყველებდნენ, მაგრამ კაცობრიობა მაინც დაბნეული დახვდა ამ გამოწვევას და დედამიწა უბრალოდ გაშეშდა მასობრივი საფრთხის წინაშე.
ადრეც ვწერდი, მაკედონელი ჯარისკაცებს შემდეგნაირად ახარისხებდა-მეთქი: მშიერი ლომის წინ გაატარებდა სამხედრო ნაწილს და ვინც ფითრდებოდა, მათ უკანა ხაზში ტოვებდა, ვინც წითლდებოდა – უშვებდა საბრძოლველად ყველაზე რთულ დავალებაზე. რატომ? – გაფითრებული ადამიანი თურმე უცაბედი შიშის დროს მოქმედების უნარს კარგავს და სანამ გონს არ მოეგება, უბრალოდ გადაადგილებაც შეიძლება გაუჭირდეს, გაწითლებული კაცი კი მეტწილად ემოციურად და ინსტიქტით მოქმედებს და თავდაცვის ეს უნებური სურვილი, თვითგადარჩენის გაუაზრებელი წყურვილი ქმედებისკენ უბიძგებს მას.
დედამიწა ამ თავსდამტყდარი უბედურების ჟამს თითქოს გაფითრდა. ყველა სახელმწიფო გაშეშდა, ადამიანები დაიბნენ და შიშმა მოიცვა კაცობრიობა და ამ გლობალური შიშის პირობებში, მაკედონელის ჯარის გადახარისხების სტილი გამახსენდა უცებ – ნაწილი ჩვენგანი პირველივე დღეს გავარდა პროდუქტისა და პირველადი მოხმარების საგნების მოსამარაგებლად, ნაწილს ამისთვის რამდენიმე დღე დაჭირდა.
და მაინც, დარჩნენ ადამიანები, ვინც კრიზისულ სიტუაციაში მშვიდად და აუღელვებლად მოქმედება მოუწიათ. ასეთები ძირითადად ის ხალხი იყვნენ, ვისაც ნებით, თუ უნებლიედ სხვაზე ზრუნვა მოუწიათ ან ეს საკუთარი სურვილით აირჩიეს. სხვაზე ზრუნვა სწორედ გაწითლების ის მომენტია, როცა ადამიანი მოქმედებით ცდილობს თავდაცვას და ამით სხვასაც რგებს და თავსაც.
სწორედ სხვაზე მზრუნველმა ცნობილმა ადამიანებმა, COVID-19-ის მსოფლიო პანდემიად გამოცხადების პირველივე დღეს იგუმანეს ან იწინასწარმეტყველეს, რომ ამ ვირუსს, რამდენიმემილიონიან დაინფიცირებულ და ათასობით გარდაცვლილ ადამიანთან ერთად ექნებოდა ერთი დიდი და უკიდურესად სახიფათო შედეგიც.
თითქოს რა უნდა იყოს ადამიანის სიკვდილზე ფატალურიო, იკითხავს მავანი და თუ პათეტიკური ნაწერი არ გამომივა, ვიტყოდი: ის, რასაც ადამიანი უნდა უფრთხოდეს – „თანაგრძნობის გაქრობა“.
დიახ, მსოფლიოს ბევრმა ჯანსაღად მოფიქრალმა ადამიანმა იწინასწარმეტყველა, რომ ეპიდემიას, როგორც ადიდებულ მდინარეს ნაფოტები, გამოყვებოდა დისკრიმინაციისა და სტიგმატიზაციის უამრავი ფორმა და ეს ფორმები საზოგადოების შავ-ბნელ მხარეებს უცბად გამოაჩენდა.
სოციალური სტიგმა, რომელიც დაავადების შიშმა და შფოთვამ შეიძლება გამოიწვიოს, არახალია. სწორედ ასეთი სტიგმები იყო შავი ჭირის ებრაელებისთვის დაბრალება (ცნობილია, რომ ევროპაში, ებრაულ თემს შორის ეპიდემია არ გავრცელდა, რადგან ეს უკანასკნელნი „განწმენდის“ რიტუალს იცავდნენ და ხელ-ფეხთბანვის რელიგიური წესი ჭირსგან დაცვაში უნებურად დაეხმარათ).
სტიგმა შეიძლება გაჩნდეს, როგორც ადამიანების, ასევე ადგილებისა და ნივთების მიმართაც. სტიგმა იჩენს თავს კონკრეტული ეროვნების, რელიგიური ჯგუფების, აღმსარებლობის ადამიანების სახელის გაგონებაზე.
ცნობილია, რომ ბევრ განვითარებულ ქვეყანაში, ვირუსის გავრცელების პირველივე დღეებში ჩინური წარმოშობის ადამიანების მიმართ წარმოუდგენელი ზიზღი და აგრესია გაჩნდა. მსგავსი ფაქტები მოხდა, სამწუხაროდ საქართველოშიც.
ეს ირაციონალური შიშის სხვაზე გადაბრალება ბუნებრივი და ლოგიკური ამბავია და ფსიქოლოგები სწორედ ამ ირაციონალური განწყობების გააზრებას და თავიდან მოშორებას გვირჩევენ, ჩვენივე მენტალური უსაფრთხოების გამო, რაც ნებისმიერ კრიზისულ ვითარებაში ასე აუცილებელია.
სტიგმა გაჩნდა იმ ადამიანების მიმართაც, ვინც საერთაშორისო მოგზაურობებიდან დაბრუნდნენ. ასეთ ხალხს, ზოგიერთი ჩვენგანი ზიზღითაც კი მოიხსენიებდა „რა ემოგზაურებოდა“, „მაგათ შემოგვიტანეს“, „დარჩეს ყველა გარეთ, მთავარია ჩვენ გადავრჩეთ“ და სხვა. მეტიც, ზოგიერთმა სახელმწიფომ (წუხელ ვუყურებდი რუსეთის ფედერაციის მიდგომას) თავად იტვირთა სტიგმის კანონმდებლის ფუნქცია და სხვადასხვა ქვეყნებიდან ჩამოფრენილ ადამიანებს, როგორც უდიდესი რისკის შემცველ პოტენციურ ბომბებს, პირდაპირ ეთერში და საჯაროდ „ამუნათებდნენ“. მათი სახეები ჯერ ქუჩებში არ გაუკრავთ წარწერით Wanted, მაგრამ სახის ამომცნობის პროგრამით კი ემუქრებიან ყველას, ვინც მათთან მიახლოებას გაბედავს. მოკლედ, ავტორიტარულმა რეჟიმებმა დრო იხელთეს და გაინავარდეს.
უცნაური და თვითსტიგმატიზაციის ფორმები დაფიქსირდა ბევრ ქვეყანაში, როდესაც გამოჯანმრთელებული ადამიანები თავს დამნაშავედ გრძნობდნენ იმის გამო, რომ დააავადნენ და ვირუსის გავრცელების წყაროდ თავადვე იქცნენ. სტიგმის ქვეშ აღმოჩნდნენ სხვადასხვა პროფესიის ადამიანები, ვისაც რისკჯგუფებთან შეხება უწევდათ რომ აღარაფერი ვთქვათ, აეროპორტში მომუშავე ადამიანებზე და მაღაზიის კონსულტანტებზე, სტიგმატიზირებულნი იყვნენ ექიმებიც კი (თავდაპირველად მაინც, სანამ მსოფლიო მათ ტაშს დაუკრავდა), რადგან ვირუსის გავრცელების მაღალ რისკ ჯგუფში ისინიც მოიაზრებოდნენ.
ეპიდემიის გავრცელების პირველივე დღეებში, ვირუსის შესახებ გახსნილ ათობით ჯგუფიდან რომელიღაცაში დაწერეს, მეზობელი მღვდელი შემხვდა ლიფტთან და პირველად შემეშინდა მასთან ერთად დახურულ სივრცეში აღმოჩენისო.
სხვადასხვა საიტებზე, ფსიქოლოგები გვირჩევენ ჩვენი განცდები და ემოციები პოტენციურად სტიგმატიზირებულ ჯგუფებზე ღიად გავუზიაროთ სხვებსაც, რათა ასე დავეხმაროთ ყველა იმ ადამიანს, ვინც ამ საერთო გაჭირვების ჟამს შეიძლება ფიზიკურად ან ემოციურად გარიყულები აღმოჩნდნენ ჩვენ მიერ.
დაავადებულებმა არ უნდა იფიქრონ, რომ მათი ბრალია ის, რომ რაღაც ვირუსი შეეყარათ, არ უნდა სცადონ დამალონ ეს ფაქტი და ამით უარეს საფრთხეში არ უნდა ჩააყენონ სხვა ადამიანები. სნეულების რისკის ქვეშ აღმოჩენილმა პიროვნებებმა ჯანმრთელობაზე უნდა იზრუნონ და არა იმაზე, თუ რას იტყვიან მასზე ის ადამიანები, ვისაც ნებით თუ უნებურად მასთან შეხება მოუწიათ.
„დარჩი სახლში“ არ უნდა იქცეს „დაგდებულიყო სახლში“ ტერმინად და ვირუსთან ბრძოლა შიშის გარეშე, ინფორმირებულობით უნდა გაგრძელდეს.
ნებისმიერი არასწორი ინფორმაციის გაზიარება, ცრუ ფოტოების გავრცელება, ზიზღისა და აგრესიის შემცველი აზრების საჯაროდ თქმა სტიგმატიზირებული ჯგუფების მიმართ რისკის გაზრდას ემსახურება.
ხშირად გადავუხადოთ მადლობა იმ ადამიანებს, ვინც დროულად დაფიქსირდა მედ პუნქტში, ვინც ჩვენთვის შრომობს მიკროფონითა თუ ნიჩბით, საზღვარზე თუ საავადმყოფოში, საცხობში თუ დისტანციურად ნაყიდი საკვების მოწოდებისას.
ერთხელაც, შეიძლება ეს უცნაური ვირუსი ჩვენ სხეულშიც აღმოჩნდეს და 14 დღიანი კარანტინის შემდეგ, არასოდეს დაგვავიწყდეს როგორ გვატკინეს გული უაზრო და უნებური სიტყვითა თუ ქცევით ჩვენთვის სრულიად უცნობმა და ძალიან ახლობელმა ადამიანებმა.
კოლბაში ვერავინ ვიცხოვრებთ, გვირგვინოსან ვირუსსაც დაამარცხებს კაცობრიობა. ადამის დღიდან არ ყოფილა არ გაგვემარჯვა ყველაზე უთანასწორო ბრძოლაშიც კი. ყველა უბედურება გადაივლის, უარესსაც გადაუვლია და იქნებ უფრო რთული დროც დადგეს, მაგრამ ადამიანებმა სწორედ ასეთ ვითარებაში უნდა გამოვიყენოთ ბუნებისგან ნაბოძები დრო ფიქრისთვის და არა ნერვიულობისათვის მთავარი ადამიანური ჭირი თუ ვერ მოვიხადეთ, ეს ვირუსი შიგნიდან გამოგვხრავს და შეგვჭამს.
სიფრთხილე გვმართებს, ვისაც ვამუნათებთ, მათი ფეხზე წამოსაყენებლები არ ვიყოთ.
