დისლექსიის ადრეული ნიშნების გზამკვლევი

მშობლებსა და მზრუნველებთან ერთად, საბავშვო ბაღისა და დაწყებითი კლასების მასწავლებლები საფუძველს უდებენ იმას, რომ ბავშვმა მთელი ცხოვრების მანძილზე შეძლოს სწავლა. მათი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი როლია ბავშვებისათვის მყარი საფუძველის შეთავაზება კითხვის განვითარებაში. მაგრამ ძალიან ბევრ ბავშვს უჭირს კითხვის უნარის განვითარება. ბევრი ავლენს ენაზე დაფუძნებული კითხვის უუნარობის, დისლექსიის ადრეულ ნიშნებს, რომლებიც ისტორიულად ბავშვების 10-15%-შია.

ქვემოთ მოცემულია მოკლე განმარტება დისლექსიის საერთაშორისო ასოციაციისაგან:

დისლექსია სწავლის სპეციფიკური უუნარობაა, რომლის წარმოშობაც ნეირობიოლიგიურია. ის ხასიათდება სიტყვების ცნობის სირთულეებით და მართლწერისა და დეკოდირების მწირი შესაძლებლობებით. ეს სირთულეები ჩვეულებრივ ენის ფონოლოგიურ [ბგერების დამუშავების] კომპონენტში დეფიციტის შედეგია, რაც ხშირად მოულოდნელია სხვა კოგნიტიურ შესაძლებლობებთან მიმართებაში და ეფექტური – საკლასო ინსტრუქციებით უზრუნველყოფისას.

0-დან 3 წლამდე ასაკის ბავშვებთან ჩატარებული ბოლოდროინდელი კვლევები გვიჩვენებს, რომ დისლექსია ასოცირდება ტვინის იმ ნაწილების სტრუქტურულ ცვლილებებთან, რომლებიც კითხვას უწყობს ხელს. მაგრამ დისლექსიის ნეირობიოლიგიური ფესვების მიუხედავად, რჩება გაუგებრობები. დისლექსია არ არის უშუალოდ გაგების პრობლემა, თუმცა თუ ბავშვს კითხვა უჭირს, შესაძლოა გაგების პრობლემებიც ჩამოუყალიბდეს. დისლექსიას  მხედველობის დეფიციტიც არ იწვევს – დისლექსია არ არის სიტყვების ან/და ასოების უკუღმა, არეულად დანახვა. ამერიკის პედიატრიის აკადემიის 2009 წლის დასკვნით ხაზგასმულია, რომ მხედველობის პრობლემები დისლექსიას არ იწვევს.

პროფესიული ორგანიზაციები, როგორიცაა – დისლექსიის საერთაშორისო ასოციაცია, წიგნიერების საერთაშორისო ასოციაცია და ამერიკის სწავლის შეზღუდული უნარების ასოციაცია, მიიჩნევენ, რომ მნიშვნელოვანია დისლექსიის მქონე ბავშვების ადრეული იდენტიფიცირება.

რას მივაქციოთ ყურადღება ადრეულ პერიოდში

როდესაც მშობლებმა და საბავშვო ბაღების სპეციალისტებმა იციან, რომ დისლექსია არის დეფიციტი ბავშვის შესაძლებლობისა, გაიგოს ბგერითი სტრუქტურები, ისინი უკეთ არიან მომზადებული, რათა შეამჩნიონ ზოგიერთი ადრეული გამაფრთხილებელი ნიშანი. ფონოლოგიური ცნობიერება წიგნიერების ფუნდამენტური უნარია; ის საშუალებას აძლევს ბავშვებს, მიიღონ ზეპირი მეტყველების „ნაკადი” და დაყონ ისინი ცალკეულ სიტყვებად, სიტყვები მარცვლებად, მარცვლები კი – ცალკეულ ბგერებად.

მყარი ფონოლოგიური ცნობიერების უნარების გარეშე ბავშვებს შეიძლება უჭირდეთ ასოების მათ შესაბამის ბგერებთან დაკავშირება, სიტყვების ნაწილებად დაყოფა, კონკრეტული ასო-ბგერების სიტყვებად გაერთიანება ან ბგერებით მანიპულირება.

ჩვენ ვიცით, რომ დისლექსიის მომასწალებელი ნიშნები  შესამჩნევია უკვე 3 წლის ასაკიდან და გამოიხატება ფონოლოგიური, ასოების ამოცნობის, სწრაფად დასახელებისა  და მუშა მეხსიერების უნარების შესუსტებაში. ჩამოთვლილთაგან მხოლოდ ცალკეული მათგანი არ არის საკმარისი დისლექსიის დიაგნოზირებისათვის. ქვემოთ მოცემულია დისლექსიის მომასწავებელი  ადრეული მარკერები.

ყველა ასაკის შესაბამისი საოჯახო და სამედიცინო ისტორია:

– შესაძლოა ჰქონდეს დისლექსიის საოჯახო ისტორია;

– ყურადღების დეფიციტი, დარღვევა; ყურადღების დეფიციტისა და ჰიპერაქტივობის სინდრომი;

– ენის განვითარების დარღვევები;

– შესაძლოა ჰქონდეს დისპრაქსია, დარღვევა კოორდინაციის განვითარებაში.

დისლექსიის პოტენციური ნიშნები პატარებსა და სკოლამდელებში:

– შესაძლოა უჭირდეს სიტყვების წარმოთქმა;

– ვერ შეძლოს ზუსტი სიტყვის გახსენება;

– უჭირდეს რითმის აღქმა და დამახსოვრება;

– შეფერხება ჰქონდეს მეტყველების განვითარებაში;

– იყენებდეს გაურკვეველ ენას ან უჭირდეს სპეციფიკური სიტყვების შერჩევა;

– უჭირდეს ასოების დასახელებების დასწავლა და დამახსოვრება;

– ვერ ცნობდეს ასოებს საკუთარ სახელში.

დისლექსიის პოტენციური ნიშნები საბავშვო ბაღსა და პირველ კლასში:

– შესაძლოა უჭირდეს სიტყვის ნაწილებით მანიპულირება;

– ვერ შეძლოს მარტივი სიტყვების წარმოთქმა;

– უჭირდეს სიტყვაში ბგერების იდენტიფიცირება;

– ასოების დასახელებების და მათი ჟღერადობის იდენტიფიცირება;

– შესაძლოა ხმამაღლა კითხვისას უშვებდეს შეცდომებს;

– წარმოთქვას ან დაწეროს რთულად გასაშიფრად;

– უჭირდეს ბგერების გაერთიანება.

დისლექსიის პოტენციური ნიშნები მეორე კლასში და შემდეგ:

– შესაძლოა გამოხატავდეს ფრუსტრაციას, მაგ. თავს არიდებდეს კითხვას ან წუწუნებდეს, რომ კითხვა ძალიან რთულია;

– შესაძლოა უჭირდეს ხელით წერა;

– გამოთქმა;

– უცნობი სიტყვების დეკოდირება;

– შესაძლოა კითხულობდეს რთულად ან გაჭირვებით;

– გაუჭირდეს წაკითხულის გაგება ან გახსენება;

– მაღალსიხშირიანი სიტყვების დამახსოვრება;

– დამატებითი დრო დასჭირდეს კითხვებზე ზეპირი პასუხის გასაცემად.

მასწავლებლებმა უნდა შეაგროვონ კლასის მონაცემები, აღნუსხონ მოსწავლის პროგრესი, მოახდინონ შეფასება საგანგებო საჭიროების მქონე მოსწავლეთა გამოსავლენად. ეს მნიშვნელოვან ინფორმაციას მიაწვდის სკოლის ფსიქოლოგებს, ვისაც შეუძლია დისლექსიის ფორმალური დიაგნოზის დასმა. არ დაგავიწყდეთ – მშობლებს შეუძლიათ დახმარება.

წყარო: https://www.psychologytoday.com/intl/blog/raising-readers-writers-and-spellers/202003/guide-early-markers-dyslexia?fbclid=IwAR2kG-seH7hURK0bohdcbvUsqEC6jeZo7F6VBMjGI9RjVmTR3W_JE3ZFn2w