რამდენიმე დღის წინ ეჭვმა ვირუსოლოგების ფორუმებზე ამომაყოფინა თავი. რა მინდოდა ვირუსოლოგების ფორუმზე? მინდოდა, ჩემს რამდენიმე კითხვას პასუხი გასცემოდა COVID – 19 – თან დაკავშირებით.
თვითიზოლაცია შემეცნებით ხანად მექცა. იშვიათად მინდება შთაბეჭდილებების ფართო აუდიტორიისთვის გაზიარება და იქიდან გამომდინარე, რომ შემეშინდა, „შეუგნებელი“ ქართველის იარლიყი არ მოეკუთვნებინა ჩემთვის ვინმეს, სამი ფოტოთი შემოვიფარგლე სოციალურ ქსელში. მიუხედავად იმისა, რომ იტალიაში საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადებამდე რამდენიმე დღით ადრე ჩავფრინდი, აღმოვაჩინე, რომ ზოგიერთი ადამიანი ღრმად იყო დარწმუნებული, რომ მე იაფფასიანი ბილეთებით ვისარგებლე და რისკის მიუხედავად, შთაბეჭდილებები ვარჩიე ჯანმრთელობის შენარჩუნებაზე ზრუნვას.
ამასობაში, რამდენიმე რამ ვინატრე: ქართველ მოსწავლეებს და სტუდენტებს შეძლებოდათ, ფსიქიკური ჯანმრთელობისთვის და, აქედან გამომდინარე, სხეულის ჯანმრთელობისთვის სასარგებლო ინფორმაცია მცდარი და დამაზიანებელი ინფორმაციისგან განესხვავებინათ.
სიტყვა – „ახალი.“
ვცდილობ, გულდასმით მოვისმინო ის, რასაც მეუბნებიან. მახსოვს, როდესაც პირველად მოვისმინე სიახლე „ახალ“ კორონავირუსთან დაკავშირებით, მკაფიოდ დამამახსოვრდა, რომ შფოთვა დამეუფლა. ისიც მახსოვს, რომელმა სიტყვამ აღძრა ჩემში შფოთვა.
რას ვისურვებდი ქართველი მოსწავლეებისთვის და სტუდენტებისთვის?
იმას, რომ მათ შეეძლოთ შემდეგი:
ა) რას ნიშნავს ამ შემთხვევაში სიტყვა – „ახალი“?, ნიშნავს თუ არა ეს სრულიად უცნობს, ან შეგვიძლია თუ არა წინმსწრები ცოდნის დახმარებით რაიმენაირად გავიგოთ, რა არის ეს „ახალი?“
ბ) რა მაშფოთებს? – როგორც წესი, ადამიანების უმრავლესობაში შფოთვას უუნარობის განცდა და უსუსურობის მოლოდინი აღძრავს. როგორც წესი, შფოთვის მიღმა ისეთი, ღელვის გამომხმობი აზრებია, როგორიცაა: „ეს ისეთი რამაა, რასაც მე ვერ გავუმკლავდები,“ „დაცული ვარ თუ არა ისეთი გართულებებისგან, რომელთა შესახებაც მედიასაშუალებები საუბრობენ?“
გ) ვინ მესაუბრება კონკრეტულ საკითხზე? – მიუხედავად იმისა, რომ აუხსნელი მორიდებით ვცდილობთ, გავიგოთ კონკრეტული ადამიანი უფლებამოსილია თუ არა კონკრეტულ საკითხზე ისაუბროს, ან აქვს თუ არა შესაბამისი ცოდნა იმისათვის, რომ საკითხი განიხილოს, ეს კითხვა ჩვენთვის, გულში, ჩუმად მაინც უნდა დავსვათ. შეგვიძლია, არ გავაჟღეროთ, თუკი ამ კითხვის გაჟღერება უხერხულობას განგვაცდევინებს, თუმცა, სხვებისგან დამოუკიდებელ სივრცეში, ანუ ჩვენს გონებაში, მსგავსი კითხვების დასმა არა მხოლოდ სასურველი, არამედ საჭიროა.
დ) ისეთი ინფორმაციის უნდობლობა, რომლის სანდოობის გადამოწმება შეუძლებელია – საკუთარ ფსიქიკურ ჯანმრთელობას დიდი საჩუქარი იმით გავუკეთე, რომ ქართულენოვანი მედიასაშუალებების უმრავლესობას არ ვენდობოდი. მხოლოდ რამდენიმე წყაროთი შემოვიფარგლე. ძირითადად, ისეთი წყაროებით, რომლებიც, უშუალოდ, საქართველოს მასშტაბით აღრიცხავენ სტატისტიკას.
ე) როგორ შევძლოთ სანდო ინფორმაციის მოპოვება?
უცხო ენის ცოდნის გაძლიერება – ერთ – ერთი რამ, რის აუცილებლობაშიც ერთხელ და სამუდამოდ დავრწმუნდი, უცხო ენის ცოდნაა, რაც საშუალებას გაძლევს, ქართულ ენაზე მოპოვებული ინფორმაცია შეადარო სხვა ენაზე არსებულ სიახლეებს.
ვ) რაოდენობრივი წიგნიერება – რატომ? რომელი რიცხვი რას ნიშნავს?, რატომ შეიძლება, რიცხობრივი მაჩვენებლები უეცრად საგრძნობლად იცვლებოდეს?
ზ) ცნებების ოპერაციონალიზაციის უნარი – რას გულისხმობს ეს უნარი? ვცადოთ და შევთანხმდეთ, ვინ რას ვგულისხმობთ კონკრეტული ცნების მიღმა. მაგალითად, რას ნიშნავს – „ახალი“ – ამ შემთხვევაში?
თ) მსგავსებისა და განსხვავების აღმოჩენისთვის კითხვების დასმის უნარი – შევძლო, გავიგო მოვლენებს შორის მსგავსება და განსხვავება. მაგალითად, რით ჰგავს SARS – CoV – 2 სხვა, მონათესავე ვირუსებს და რით განსხვავდება მათგან?
ი) ნასწავლი ქცევის გაცნობიერების და მეტად სასარგებლო ქცევით შეცვლის უნარი – ეს უნარი შემეცნებით თავმდაბლობას ეყრდნობა: ის, რაც აქამდე ვიცოდი, გამომადგება იმისათვის, რომ ახალ გამოწვევებს გავუმკლავდე? მაგალითად, თუკი აქამდე მწამდა, რომ ალკოჰოლური სასმელები იმუნურ სისტემას გაძლიერებაში ეხმარება, შემიძლია თუ არა დავსვა მარტივი კითხვა: რამდენად სასარგებლოა ჩემი იმუნური სისტემისთვის ის, რაც აქამდე ვიცოდი? რით დასტურდება, რომ ჩემი წარმოდგენები სწორია?
კ) ემოციების გაცნობიერების უნარი – ამ უკანასკნელზე ხშირად ვსაუბრობთ ხოლმე და მას ემოციებში გათვითცნობიერების ერთ – ერთ უნარად მოვიაზრებთ. თუმცა, როგორ უკავშირდება ეს უკანასკნელი განათლებას და სწავლას?
მაგალითისათვის განვიხილოთ, SARS – CoV – 2 – თან დაკავშირებული სიახლეების მიერ აღძრული შფოთვა. ბუნებრივია, ისეთი სიახლე, რომელმაც შეიძლება ჩემს კეთილდღეობას საფრთხე შეუქმნას, შფოთვის აღმძვრელია.
ვაცნობიერებ თუ არა, რომ კონკრეტული სიახლის მოსმენის შემდეგ, ემოციამ მომიცვა? თუ მრავალ საქმიანობაზე ყურადღების განაწილების შედეგად, საკმარისად ვერ ვიფხიზლე[1] და ემოციამ ისე ჩაიარა, რომ მისთვის შესაბამისი სახელის დარქმევა ვერ შევძელი?
შემიძლია თუ არა დავასახელო ემოცია, რომელიც დამეუფლა სიახლის გაგების შემდეგ? რა ეწოდება ჩემს ემოციას, რომელსაც ახლა განვიცდი?
ემოციის განსჯის უნარი – შემიძლია, საკუთარ თავს დავუსვა კითხვა: „რასაც ახლა განვიცდი, შფოთვაა. თუმცა, არის თუ არა ეს შფოთვა საფუძვლიანი? თუ არის, რატომ? და თუ არ არის, რატომ?“
ლ) საკუთარი შესაძლებლობების საზღვრების [2]გაცნობიერების უნარი – რა შემიძლია, მე გავაკეთო იმისათვის, რომ ვიზრუნო როგორც საკუთარ, ასევე სხვის კეთილდღეობაზე? რისი გაკეთებაა ჩემი პასუხისმგებლობის ფარგლებს მიღმა? რას ვერ შევძლებ მე?
მ) საკუთარი მნიშვნელოვნების განცდა – მოსწავლეები აცნობიერებდნენ, რომ მათ ქცევას მოჰყვება შედეგები. ეს გულისხმობს ისეთი კითხვების დასმის უნარს, როგორიცაა: „რა მოხდება, თუ არ გავითვალისწინებ კონკრეტულ რეკომენდაციებს?“ „რა მოხდება, თუ გადაუმოწმებელ სიახლეებს გავუზიარებ ჩემს მეგობრებს?“
ნ) საჭიროებების განსაზღვრის, ქმედების დაგეგმვისა და აღსრულების უნარები – ამ უნარების ერთობლიობა მოიცავს ისეთი კითხვების დასმის უნარს, როგორიცაა:
„რა მჭირდება იმისათვის, რომ ჩემი უსაფრთხოება უზრუნველვყო?,“ „რა უნდა გავაკეთო იმისათვის, რომ უზრუნველყოფილი ვიყო საჭირო საშუალებებით?“
ო) ნდობის უნარი – უნდობლობა დამეუფლა მას შემდეგ, რაც ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის ვებსაიტზე წავიკითხე, რომ ნიღაბი მხოლოდ განსაზღვრულ შემთხვევებში გჭირდება და, რაც მე სასარგებლო მეგონა, შესაძლოა, დამაზიანებელიც კი ყოფილიყო.
პ) ეჭვში დაეჭვების უნარი – „ჩინელებმა (ან ამერიკელებმა) „გამოიყვანეს“ და განზრახ გაავრცელეს ეს ვირუსი,“ და მსგავს განწყობებს აქვთ არსებობის უფლება. ვისურვებდი, მასწავლებლებს და მოსწავლეებს მათი არსებობის უგულებელყოფის და „სისულელედ“ შერაცხვის ნაცვლად, ისინი ეჭვში დაეჭვების უნარის გასავარჯიშებლად გამოეყენებინათ. ასეთი განწყობები ადამიანებთან დაახლოების შესანიშნავი საფუძველია: „და მაინც, რატომ შეიძლება ადამიანების ნაწილი ასე ფიქრობდეს?,“ „რას ემსახურება ამ განწყობების არსებობა?,“ „როგორ მართავს ადამიანების ქცევას მსგავსი განწყობები?“
ერთი დღე შევალიე ვირუსოლოგიის ფორუმებზე ხეტიალს. რა გავიგე? ის, რომ სამართლიანად დამისვამს რამდენიმე კითხვა. დანარჩენი ცოდნის გაფართოების უნარებზე და იმაზეა დამოკიდებული, მინდა, თუ არა ვირუსოლოგია საფუძვლიანად შევისწავლო.
სრულად ვარ თუ არა დაცული SARS – CoV – 2 – სგან? არა. თუმცა, მხოლოდ იმიტომ, რომ ვერასდროს მივაღწევ ამ განსაზღვრულობას, უარს ვერ ვიტყვი ეჭვით ცხოვრებაზე, რომელიც განსაზღვრულობასთან გვაახლოებს, თუ მას დაუმეგობრდები.
[1] Being mindful
[2] პასუხისმგებლობა
