ახალი თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმა დაწყებითი საფეხურის თითოეულ საგანში სამიზნე ცნებებსა და მის მკვიდრ წარმოდგენებს საზღვრავს, რომელთა გააზრება-გათავისება მოსწავლემ ქვესაფეხურის ბოლოსთვის უნდა შეძლოს. სკოლისა და მასწავლებლის ამოცანებიც ამ გრძელვადიანი მიზნებიდან მომდინარეობს და პირველი-მეოთხე კლასის ვადაში ნაწევრდება.
ამჯერად კონკრეტული საგნის _ ,,მე და საზოგადოების“ სამიზნე ცნებებსა და მისი გათავისების გზებზე ვსაუბრობთ. ,,მე და საზოგადოებაში“ III და IV კლასელები 6 სამიზნე ცნებაზე და მათ მკვიდრ წარმოდგენებზე _ საზოგადოება, ინსტიტუცია, დაგეგმვა, ზრუნვა, ცვლილებები, ამბავი, უნდა ვამუშაოთ, ასევე ექვსი თემის (ჩემი ოჯახი; სკოლა, მეგობრები და თანატოლები; გარემო, რომელშიც ვცხოვრობ; მედია და ინფორმაცია; სად და როგორ ვიღებ განათლებას; მე და ჩემი ქვეყანა;) კონტექსტში; ანუ თითოეულ თემაში მუშავდება ყველა სამიზნე ცნება მისი მკვიდრი წარმოდგენებით. მკვიდრი წარმოდგენებით შემოსაზღვრულია სამიზნე ცნების გარკვეული არეალი, რომელიც მოსწავლემ ქვესაფეხურის ბოლოს უნდა გაითავისოს.
სწავლების პროცესში მასწავლებელი მონიტორინგს უწევს მოსწავლის წინსვლას გრძელვადიანი მიზნისკენ. როგორ ითავისებს მოსწავლე სამიზნე ცნებასა და მის მკვიდრ წარმოდგენებს ამაზე დაკვირვებისთვის და შეფასებისთვის ეროვნული სასწავლო გეგმის წლიური პროგრამით კომპლექსური დავალებების გამოყენებაა რეკომენდირებული.
კომპლექსური დავალება გულისხმობს დავალებას, რომელსაც ექნება გარკვეული კონტექსტი და თავისი ამოცანით ორიენტირებული იქნება სამიზნე ცნებაზე, მის რომელსამე ან ყველა მკვიდრ წარმოდგენაზე. დავალების შესრულება მოსწავლისგან სამივე ტიპის ცოდნის გააქტიურებას უნდა უწყობდეს ხელს და რაც მთავარია, დავალებაში შეფასებით კომპონენტთან ერთად სასწავლო კომპონენტიც უნდა მოიაზრებოდეს.
როგორ შევადგინოთ კომპლექსური დავალება, რომ ის იქცეს მოქნილ და ეფექტურ ინსტრუმენტად განმავითარებელი შეფასებისთვის და სწავლებისთვის?
სამაგალითოდ ავიღოთ სამიზნე ცნება ,,ინსტიტუცია“, როდესაც ის მე-4 კლასში, თემის ,,სად და როგორ ვიღებთ განათლებას“ ფარგლებში მუშავდება.
ეროვნულ სასწავლო გეგმა ამ სამიზნე ცნებასთან დაკავშირებით ასეთ ფორმულირებას გვთავაზობს: სამიზნე ცნება _ ინსტიტუცია;
მკვიდრი წარმოდგენები:
კონკრეტული დანიშნულების, ფუნქციის მქონე დაწესებულება, რომლის მიზანია ადამიანებსა და მათ საჭიროებებზე ზრუნვა;
ინსტიტუცია უფრო ეფექტურად ზრუნავს ადამიანებზე, ვიდრე ეს ცალკეულ ადამიანებს შეუძლიათ;
სხვადასხვა ინსტიტუციაში სხვადასხვა პროფესიის ადამიანები მუშაობენ.
იმის გათვალისწინებით, რომ მესამე კლასში სამი თემის (ჩემი ოჯახი; სკოლა, მეგობრები და თანატოლები; გარემო, სადაც ვცხოვრობ;) ფარგლებში, მოსწავლეებს უკვე მოუწიათ მუშაობა, მათ საკმაო ინფორმაცია აქვთ ,,ინსტიტუციის“ სამიზნე ცნებასთან დაკავშირებით. იციან, რომ საჭიროების შემთხვევაში, მათ ოჯახს დახმარებას უწევს სამედიცინო დახმარება, სახანძრო და ასე შემდეგ. იციან, რომ თავად და მისი მეგობრები, დადიან სკოლაში, რომელიც ასევე ინსტიტუციას წარმოადგენს. მათ თემს ემსახურება სხვადასხვა ადგილობრივი მმართველობის, კომუნალური, სავაჭრო დაწესებულებები და ასე შემდეგ.
ჩვენი შერჩეული თემის ,,სად და როგორ ვიღებ განათლებას“ ფარგლებში, როცა ვამუშავებთ სამიზნე ცნება ,,ინსტიტუციას“, ერთ საკითხად შეიძლება მოვიაზროთ ,,მუზეუმი_ განათლების კიდევ ერთი კერა“. ვიწყებთ ფიქრს კომპლექსურ დავალებაზე. დავუშვათ, შევჩერდით ასეთ კომპლექსურზე : ,,ნახატით ან ციფრულად შექმენი იმ მუზეუმის სარეკლამო ილუსტრაცია, რომლის ნახვასაც ურჩევდი თანატოლებს. ილუსტრაციას დაურთე სარეკლამო ტექსტი. მასში მოკლედ და გასაგებად ახსენი: რას ურჩევ? რატომ ურჩევ? რაში გამოადგებათ ამ მუზეუმის ნახვა? რა ცოდნას შეიძენენ/განიმტკიცებენ და როგორ? მუზეუმში ვინ და რა დაეხმარება ამაში?
წარუდგინე მეგობრებს შენი ნამუშევარი, ახსენი, რა და რატომ გააკეთე. შეაფასე შენი დავალება, რას გააუმჯობესებდი? უპასუხე მეგობრების კითხვებს.“
ამ დავალებას მოსწავლეებს სამიზნე ცნებაზე მუშაობის დაწყებისთანავე ვაცნობთ, რათა ჰქონდეთ ინფორმაცია რომელი კრიტერიუმების მიხედვით შეფასდებიან (რა თქმა უნდა განმავითარებელი შეფასებით) და ჰქონდეთ დრო გააქტიურონ ძალისხმევა საჭირო ნაბიჯების გადასადგმელად. კომპლექსური დავალების შესრულებამდე მასწავლებელს მოუწევს დაგეგმოს ისეთი აქტივობები, რომლებიც ან პირდაპირ კომპლექსური დავალების შესრულების წინაპირობას შექმნის, ან ირიბად დაეხმარება საკითხების გაგება-გააზრებაში. ყველაფერი ერთად კი, სამიზნე ცნების და მკვიდრი წარმოდგენების გათავისებაში შეუწყობს ხელს. ამას რამდენიმე გაკვეთილი დასჭირდება.
სავარაუდო აქტივობები შეიძლება ასე გამოიყურებოდეს:
ა) ვააქტიურებთ წინარე ცოდნას ,,განათლებასთან“, მის საჭიროებასთან დაკავშირებით. შემდეგ გონებრივი იერიშის საშუალებით, ვქმნით ასოციაციურ რუკას ,,მუზეუმი“. ჩამონათვალი აუცილებლად მოგვცემს საშუალებას მოვახდინოთ მუზეუმების მარტივი კლასიფიკაცია ( სახლ-მუზეუმი, ხელოვნების, ღია ცის ქვეშ, ქალაქ-მუზეუმი …)
ბ) მოსწავლეებს ვთხოვთ გამოთქვან ვარაუდები, რა კავშირი შეიძლება იყოს განათლებასა და მუზეუმს შორის? ვინიშნავთ ამ ვარაუდებს მოკლედ. (გონებრივი იერიში)
გ)მოსწავლეებს ახალი საკითხზე სააზროვნო პროცესების აღსაძვრელად ვაშველებთ კითხვებს: ბოლოს რომელი მუზეუმი ნახეთ (რეალურად ან ვირტუალურად)? ჩამოთვალეთ ვინ დახვდათ მუზეუმში და რა ნივთები ნახეთ იქ? მათ ჩამონათვალს ვანაწილებთ ორ სვეტში_ ,,მუზეუმის თანამშრომლები“ და ,,სამუზეუმე გარემო, ნივთები“.
რა აქვთ საერთო სხვადასხვა მუზეუმებს? (თანამშრომლები, საგამოფენო სივრცე, გამოფენა…)_ ამ კითხვაზე გონებრივი იერიშით, ვაჯამებთ საკითხს და გამოვყოფთ მუზეუმების საერთო მახასიათებლებს.
დ) შემდეგი აქტივობა შეიძლება როლური თამაში იყოს. ფურცელზე ჩამოწერილი გვაქვს მუზეუმის თანამშრომლების ( მეცნიერი, გამოფენის ავტორი, მხატვარი, ექსკურსიამძღოლი, ფონდის მცველი, დარაჯი და ასე შემდეგ), მუზეუმის ატრიბუტების ( დარბაზი, ვიტრინა, საგამოფენო მაგიდა, სტენდი, საინფორმაციო წარწერები, საგამოფენო ნივთები, შთაბეჭდილებების წიგნი) და იმდენი დამთვალიერებელი ( მოსწავლე, მასწავლებელი, სტუდენტი, ადგილობრივი ტურისტი, უცხოელი ტურისტი…), რომ როლი ყველა მოსწავლეს შეხვდეს.
მასწავლებელს შეუძლია თავად მოახდინოს ერთ-ერთი როლის მოდელირება, რომ ამოცანა უფრო ნათელი იყოს. ( მაგალითად: გამარჯობა, მე დარაჯი ვარ, ყოველ ღამე ფხიზლად ვდარაჯობ მუზეუმს, რომ ბოროტმოქმედებმა, ან ხანძარმა არ დააზიანოს აქაურობა და თქვენ ბევრი საინტერესო რამ ნახოთ… ან: მოგესალმებით, მე განახლებული სტენდი ვარ, იმდენი საინტერესო ამბავი და ფოტო მაქვს თქვენთვის თავმოყრილი, რომ ძალიან მოგეწონებათ და არასდროს დაგავიწყდებათ, მთავარია ყურადღებით გამეცნოთ…)
მასწავლებელი აძლევს ინსტრუქციას: გეძლევათ 3-4 წუთი, რომ მოემზადოთ ბრიფინგისთვის. მუზეუმის თანამშრომლები და მუზეუმის ,,ატრიბუტები“ მოამზადებენ 2-3 წინადადებას, თავიანთ როლზე, ფუნქციაზე. თუ რით და როგორ ეხმარებიან დამთვალიერებლებს ახალი ცოდნის მიღებაში. დამთვალიერებლები კი მოამზადებენ თითო საინტერესო კითხვას, რომელსაც ,,მუზეუმელებს“ დაუსვამენ.
მერხებს ბრიფინგის შესაბამისად განვალაგებთ. საჭიროა დავიცვათ 1 წუთიანი რეგლამენტი და ისაუბრებს ის, ვისაც ,,მიკროფონი“ გადაეცემა.
ე) საბოლოოდ მასწავლებელი მოსწავლეებთან ერთად აჯამებს აქტივობას: რა გაიგეს ახალი მუზეუმების შესახებ? რა სამუშაო უძღვის წინ სამუზეუმე გამოფენის მოწყობას? ექსპონატის გამოფენას? რა პროფესიის ადამიანები მონაწილეობენ მუზეუმის შექმნაში და ფუნქციონირებაში? როგორია კარგი მუზეუმი? ვინ და როგორ ეხმარება დამთვალიერებელს ახალი ცოდნის მიღებაში.
ეს შეჯამება სრულდება სამიზნე ცნებასთან და მკვიდრ წარმოდგენებთან კავშირის გამოკვეთით (ყველა ინსტიტუცია ემსახურება ადამიანებს, აქვს სტრუქტურა, მუშაობენ საჭირო პროფესიის ადამიანები, მუდამ ახლედება, უმჯობესდება…).
ვ) ერთი აქტივობა შეიძლება იყოს მცირე პროექტი ,,ჩვენი საყვარელი ნივთების მუზეუმი“. ყველა ბავშვს მოაქვს თავისი საყვარელი ნივთი (სათამაშო, ფოტო, წიგნი, ხელნაკეთი ნივთი, ნახატი და ასე შემდეგ. მოაწყობენ ამ ნივთების ,,მუზეუმს“ და თითოეული მოკლედ ჰყვება ამ ნივთის ამბავს (დასაწყისი, ამბის განვითარება, დასასრული).
ზ)ამ აქტივობის შემდეგ მასწავლებელი წარმართავს დისკუსიას კითხვებზე: რას ემსახურება რეკლამა? როგორი უნდა იყოს კარგი რეკლამა? ერთობლივი მსჯელობით გამოყოფენ სამ კრიტერიუმს:
მიმზიდველად გაფორმებული;
სამიზნე ჯგუფზე ორიენტირებული;
აუცილებელი ინფორმაციის შემცველი;
ამ კრიტერიუმების ჩამოყალიბების შემდეგ მასწავლებელი კლასს ჰყოფს ჯგუფებად და ავალებს მშობლებისთვის მოამზადონ ,,მათი საყვარელი ნივთების მუზეუმის“ რეკლამა.
ჯგუფს მუშაობისთვის ეძლევა 10 წუთი. შემდეგ წარმოადგენენ ნამუშევრებს და იმსჯელებენ პასუხობს თუ არა ისინი კრიტერიუმებს.
დასასრულ, მასწავლებელი კიდევ ერთხელ შეახსენებს კლასს კომპლექსური დავალების პირობას და ეკითხება არიან თუ არა მზად ამ დავალების შესასრულებლად? კიდევ ერთხელ მსჯელობენ ბუნდოვან საკითხებზე და მომავალ გაკვეთილზე, ან სულაც საშინაოდ, ინდივიდუალურად ასრულებენ კომპლექსურ დავალებას.
კომპლექსური დავალების წარდგენის პროცესში, მასწავლებელი აკვირდება, რამდენად აქვს თითოეულს გააზრებული ინსტიტუციის სამიზნე ცნება თავისი მკვიდრი წარმოდგენებით. ამ საკითხის შეჯამებაც სწორედ იგივე მიზანს ემსახურება. შეჯამების დროს ვიხსენებთ თავდაპირველ ვარაუდებს და ვმსჯელობთ, რა გამართლდა და რა შეიცვალა.
მასწავლებელი აკეთებს ჩანიშვნებს მოსწავლეების შესახებ, რა დონეზე აქვს გათავისებული თითოეულს სამიზნე ცნება და მისი მკვიდრი წარმოდგენები, ეს ეხმარება სწორად დაგეგმოს ამ სამიზნე ცნებაზე მუშაობა შემდეგი თემის ფარგლებში, რომ მოსწავლეებს სუსტი მხარეების დაძლევისთვის შესაბამისი კონტექსტები შეუქმნას.
