არაფორმალური განათლება მოსწავლეებში წიგნიერების დონის ამაღლებას უწყობს ხელს. ის აკადემიურ უნარებთან ერთად სოციალური უნარების განვითარებას განაპირობებს. მოსწავლეებს აძლევს თვითგამოხატვისა და თვითრეალიზაციის შესაძლებლობას და, ამავდროულად, არჩევნის თავისუფლებას.
თავისუფალი გაკვეთილები კი გულისხმობს მოსწავლის ინტერესებზე მორგებულ კლასგარეშე/არაფორმალური აქტივობების ციკლს, რომლის შინაარსი და სწავლების მეთოდოლოგია განსხვავდება ტიპური საგაკვეთილო პროცესისაგან, არ ითვალისწინებს საშინაო დავალებების მომზადებას, მოსწავლის შეფასებას. ის მოსწავლეებსა და მასწავლებლებს შემოქმედებითი აქტივობისა და იდეების რეალიზების საშუალებას აძლევს.
მოსწავლეთა მოტივაციის ამაღლების მიზნით მასწავლებელი მრავალ მეთოდს მიმართავს: პროექტები, მოსწავლეთა ინტერესებსა და შესაძლებლობებს მორგებული სასწავლო აქტივობები და ა.შ. მაგრამ მაინც რთულია სასურველი შედეგის მიღება ფორმალურ გარემოში, სადაც ხდება მოსწავლეთა განმსაზღვრელი შეფასება. თავისუფალი გაკვეთილები კი არ გულისხმობს მოსწავლეთა შეფასებას ქულებით, სასურველი შედეგი მხოლოდ შინაგანი მოტივაციის ამაღლებით მიიღწევა.
წამყვანი ქვეყნების გამოცდილება, არაფორმალურ განათლებაზე, შემდეგი სახისაა:
„ამერიკული განათლების სისტემაში ეს არის არაფორმალური, კლასგარეშე განათლება, რომლის მიზანია პრაქტიკული უნარ-ჩვევების, შემოქმედებითი და კრიტიკული აზროვნების, თანამშრომლობის უნარების განვითარება. თავისუფალ გაკვეთილზე მოსწავლეებს ეძლევათ საშუალება, გამოიყენონ საკლასო და საოჯახო რესურსების ფართო სპექტრი, კლასში თუ კლასგარეთ მიღებული ცოდნა და გამოცდილება. ეს არის სწავლა-სწავლების ინტერაქტიური ფორმა, რომელიც შეიძლება მოიცავდეს CTEM-ის, ფინანსური წიგნიერების, ეკოლოგიური განათლების, ჯანმრთელობისა და კეთილდღეობის საკითხებს… ხელს უწყობდეს სასიცოცხლო უნარ-ჩვევების განვითარებასა და ჯანსაღი ცხოვრების წესის დამკვიდრებას. მოსწავლეები ერთიანდებიან ჯგუფებად ინტერესების მიხედვით, თუმცა საკითხთა წრეს განსაზღვრავს მასწავლებელი (ეს არ გამორიცხავს იმას, რომ მოსწავლეებიდანაც წამოვიდეს კონკრეტული საკითხის დამუშავების ინიციატივა). სფერო შეიძლება იყოს სხვადასხვა:
- სოციალური;
- სამეცნიერო;
- წაკითხულის გაგება-გააზრება;
- ხელოვნება;
- ისტ-ი (კომიქსების, ელექტრონული წიგნების შექმნა)
და სხვა.
გერმანიაში ასეთი გაკვეთილისათვის არსებობს ტერმინი „ღია გაკვეთილი (სწავლება)“. ის მოსწავლეს აძლევს სოციალური ფორმის, შინაარსისა და მეთოდოლოგიის არჩევის თავისუფლებას. გათვალისწინებულია მათი სურვილები და ინტერესები, თუმცა მხარდამჭერები არიან უფროსები (მასწავლებლები, ადმინისტრაცია, მშობელთა გაერთიანებები, თემი). ეს არის საქმიანობის კლასგარეშე ფორმა, თუმცა ის შეიძლება კლასში, გაკვეთილზეც დაიწყოს. დროთა განმავლობაში ყალიბდება სტაბილური ჯგუფები, გაერთიანებული ერთი ინტერესით, და ისინი უკვე ნაკლებად არიან დამოკიდებული მასწავლებლებზე. ასეთ გაკვეთილებს ახასიათებს:
ორგანიზაციული თავისუფლება (მოსწავლეები თავად განსაზღვრავენ დროს/ვადებს, სივრცესა და იმას, ვისთან და რა ფორმით ითანამშრომლონ);
მეთოდოლოგიური თავისუფლება (როგორ იმუშავებენ, რა მეთოდოლოგიურ მიდგომას გამოიყენებენ);
შინაარსობრივი თავისუფლება (რა თემაზე სურთ მუშაობა);
სოციალური თავისუფლება (თავად ადგენენ წესებს, თავად განსაზღვრავენ პრიორიტეტულ ღირებულებებს).
გერმანიაში „ღია გაკვეთილის“ ფორმებია: პროექტები, აღმოჩენით სწავლა, სემინარები, თვითმიმართული/დამოუკიდებელი სწავლა.
საფრანგეთშიც, გერმანიის მსგავსად, ასეთი გაკვეთილისათვის არსებობს ტერმინი „ღია გაკვეთილი“. ეს არის გაკვეთილი, გამდიდრებული ინოვაციური შინაარსითა და ინოვაციური მეთოდოლოგიით. ასეთი გაკვეთილისათვის საჭიროა გამდიდრებული სასწავლო მასალები კონკრეტულ თემაზე, თემის შესაბამისად საკლასო ოთახის მოწყობის გეგმა, ტექნოლოგიების გამოყენების მოკლე გზამკვლევი. გაკვეთილის თემა წინასწარ ეგზავნება როგორც მოსწავლეებს, ისე ყველა სხვა დაინტერესებულ პირს (ეს შეიძლება იყვნენ სხვა მასწავლებლები, მშობლები), ასევე ეგზავნება წასაკითხი და ვიზუალური მასალის ჩამონათვალი. მოსწავლეებს ეძლევათ საშუალება, მოიძიონ დამატებითი ინფორმაცია კონკრეტულ თემაზე მათი ინტერესების შესაბამისად, აიღონ ინტერვიუები საზოგადოების წარმომადგენლებისაგან, იმ საკითხის ექსპერტებისაგან, რომელზეც მუშაობენ, გამოიკვლიონ საზოგადოებრივი აზრი დასამუშავებელი თემის ირგვლივ და ა.შ.“. (მ.ინასარიძე, 1).
ამდენად, არაფორმალური განათლება მასწავლებელსა და მოსწავლეს აძლევს საშუალებას, დაგეგმონ და მართონ სასწავლო აქტივობები, რომლებიც ხელს შეუწყობს სწავლების გაუმჯობესებას.
არაფორმალური განათლების ხელშეწყობა საქართველოს სკოლებში ხორციელდებოდა შემდეგი მიმართულებებით:
- სპორტული აქტივობები;
- წიგნიერების განვითარება;
- კულტურა/ხელოვნება;
- ინტელექტუალურ-შემეცნებითი აქტივობები.
მოცემულ სტატიაში განხილული იქნება ერთ-ერთი მიმართულება – წიგნიერება. წიგნიერების განვითარება გულისხმობს ლიტერატურული წრეებისა და საკლუბო მუშაობის წარმართვას.
მასწავლებელსა და მოსწავლეებს ეძლევათ შესაძლებლობა, თავად შეარჩიონ საკითხი, თემა, რომელზეც წარიმართება მუშაობა. შეარჩევენ ნაწარმოებებს, დაიგეგმება აქტივობები და შეხვედრის დრო.
პროექტის ფარგლებში შეიძლება დაიგეგმოს შემდეგი აქტივობები:
- მოსწავლეებთან ერთად ტექსტის შერჩევა;
- ტექსტის წაკითხვა გააზრება;
- ტექსტიდან მნიშვნელოვანი ფრაზების ამოწერა;
- პერსონაჟის რუკის შედგენა;
- პერსონაჟის დადებით და უარყოფით მახასიათებლებზე მსჯელობა;
- შთაბეჭდილებების ალბომის მომზადება;
- დებატები – ნაწარმოების გარშემო არსებულ პრობლემების იდენტიფიცირება;
- ტექსტში არსებული პრობლემების დაკავშირება თემში არსებულ პრობლემებთან;
- ნაწარმოების ალტერნატიული დასასრული;
- ნაწარმოების გაგრძელება;
- დროში მოგზაურობა;
- რეკომენდაცია;
- ფილმიდან ფრაგმენტების ნახვა;
- ფილმში ნანახსა და წაკითხულს შორის პარალელის გავლება;
- როლური თამაში;
- ილუსტრაციის კომიქსის შედგენა;
- კროსვორდის შედგენა;
- წერილი ავტორს/საყვარელ პერსონაჟს;
- ინტერვიუ საყვარელ მწერალთან/ პერსონაჟთან;
- წერილი საყვარელ ავტორს/პერსონაჟს;
- სცენარის მომზადება;
- მინი სპექტაკლის დადგმა;
- პროექტის შეჯამება.
აღნიშნული აქტივობები მოსწავლეებში ავითარებს შემოქმედებით უნარებს, ხელს უწყობს შინაგანი მოტივაციის ამაღლებას, მოსწავლეებს უყალიბებს გუნდური მუშაობის პრინციპებს. მოსწავლესა და მასწავლებელს შორის ყალიბდება ურთიერთგაგებასა და ურთიერთპატივისცემაზე დამყარებული სასწავლო გარემო. მასწავლებელი ხდება ფასილიტატორის როლში და მოსწავლეები წარმართავენ სასწავლო პროცესს.
ამდენად, აღნიშნული მიმართულების მუშაობას განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს, რადგან მოსწავლეებს აქვთ შესაძლებლობა თვითგამოხატვისა და თვითრეალიზების. მათ შეუძლიათ დააკვირდნენ თავიანთ შესაძლებლობებსა და მისწარაფებებს, რაც აძლევს შანსს, აღიზარდონ საზოგადოების სრულუფლებიან წევრებად.
გამოყენებული ლიტერატურა:
- mastsavlebeli.ge, ინასარიძე მ. „თავისუფალი გაკვეთილების შესახებ საერთაშორისო გამოცდილება“, 10 თებერვალი, 2017
- www.mes.gov.ge, “თავისუფალი გაკვეთილები”, 02.03.2017
