ოქტომბერში საქართველოს სკოლის ადმინისტრატორთა ასოციაციის მიერ ორგანიზებულ კონფერენციას დავესწარი. კონფერენციის დღის წესრიგის მიხედვით, მოწვეული სტუმრები ოთხ თემატურ სამუშაო ჯგუფში გადანაწილდნენ. ერთ-ერთი სამუშაო ჯგუფის (რომლის წევრიც ვიყავი) თემატიკა ეხებოდა სკოლის ადმინისტრაციის როლს მოსწავლეებში სამოქალაქო ცნობიერების ჩამოყალიბების მიმართულებით.
ხშირად ვაწყდები დისკუსიას საზოგადოებაში დაბალი სამოქალაქო ცნობიერების არსებობის შესახებ. ძირითად შემთხვევაში დისკუსიაში მონაწილე მხარეებს ყურადღების მიღმა რჩებათ სკოლის როლი. არადა, განათლების სისტემის მიზანია, განუვითაროს მოზარდს გონებრივი და ფიზიკური უნარ-ჩვევები, მისცეს საჭირო ცოდნა, გააცნოს ჯანსაღი ცხოვრების წესი, ჩამოუყალიბოს ლიბერალურ და დემოკრატიულ ღირებულებებზე დამყარებული სამოქალაქო ცნობიერება და დაეხმაროს ოჯახის, საზოგადოებისა და სახელმწიფოს წინაშე საკუთარი უფლებამოვალეობის განხორციელებაში.
ზოგადი განათლების ეროვნულ მიზნებში გვიწერია: სასკოლო განათლებამ უნდა განუვითაროს მოზარდს უნარი, რომ სწორად განსაზღვროს საკუთარი ქვეყნის სახელმწიფოებრივი, კულტურული, ეკონომიკური და პოლიტიკური ინტერესები, და მისცეს მას სასიკეთო გადაწყვეტილებათა მიღებისა და აქტიური მოქმედების შესაძლებლობა. შესაბამისად, სკოლის უმთავრესი როლი, სწორედ მაღალი სამოქალაქო ცნობიერების მქონე ახალგაზრდის აღზრდაა.
პირველ რიგში, ვისაუბრებ იმაზე, თუ რა უშლის დღეს ხელს მოსწავლეებში სამოქალაქო ცნობიერების ჩამოყალიბებას.
- ხაზგასასმელია დირექციისა და სკოლის ადმინისტრაციის როლი. ჩემი დაკვირვებით, ქართულ რეალობაში, სკოლის ადმინისტრაციის მხრიდან აქცენტი აკადემიური მოსწრების კონტროლისა და უსაფრთხო სკოლის პრინციპების დაცვის მიმართულებით კეთდება. ამ დროს ნაწილობრივ იზღუდება თავისუფლება, რაც სამოქალაქო ცნობიერების ჩამოყალიბებას უშლის ხელს.
- ჩემი, როგორც პრაქტიკოსი მასწავლებლის თვალით დანახული მეორე ფაქტორი გამოცდებზე ორიენტირებას ეხება. ამაში მთავარი „დამნაშავე“ განათლების სისტემა და მისი მოთხოვნებია. სწორედ სისტემა კარნახობს სკოლასა და პედაგოგს, რომ მოსწავლე მოამზადოს გამოცდების ჩასაბარებლად;
- ყურადღების მიღმა არ უნდა დაგვრჩეს სკოლაში მიმდინარე უამრავი ფიქტიური პროცესი. სინამდვილეში ამ პროცესების აქტიური მონაწილე მოსწავლე უნდა იყოს;
- ერთ-ერთი უმთავრესი მიზეზი არის მასწავლებლების არასწორი დამოკიდებულება და აღქმა. პედაგოგები თვლიან, რომ უმთავრესი მიზანი საგნის სწავლებაა. ამ დროს ყურადღების მიღმა რჩება უმთავრესი – ღირებულებების, პრინციპების, სამართლიანობის, კანონის უზენაესობის, თანასწორობისა და ადამიანური ღირსებების საკითხები.
სამოქალაქო ცნობიერების ჩამოყალიბება დაკავშირებულია პასუხისმგებლობების, უფლება-მოვალეობების კარგად გააზრებასთან, აღზრდასთან. მიზნის მიღწევა შესაძლებელია, როგორც ფორმალური საგაკვეთილო პროცესის კვალდაკვალ, ასევე არაფორმალური განათლების გზითაც. გთავაზობთ რამდენიმე რჩევას, რომლებიც მიმართულია მოსწავლეებში სამოქალაქო ცნობიერების ჩამოყალიბების ხელშეწყობისკენ.
სამართლიანობის განცდა და სანდო გარემო – დიდწილად სკოლის დირექციაზე დამოკიდებული სამართლიანობის განცდის, ჯანსაღი კლიმატის, დაცულობის შეგრძნებისა და ნდობის მაღალი მაჩვენებლის არსებობა, რაც მოსწავლეს თავისუფლად განვითარების საშუალებას აძლევს.
ასეთ პირობებში მოსწავლემ იცის, რომ ის არ იქნება უსამართლობის, ბულინგის, დაცინვის ან დისკრიმინაციის მსხვერპლი. პრობლემის არსებობის შემთხვევაში თავისუფლად მიმართავს დირექციას ან უფლებამოსილ პირს/ორგანოს.
თავისუფლებისა და ინიციატივების წახალისება – სწორედ სამოქალაქო ცნობიერების ჩამოსაყალიბებლად საჭიროა თავისუფალი გარემო, სადაც მოსწავლეებს ეძლევათ აზრის გამოხატვის საშუალება. ასეთ გარემოში მოსწავლეებს აქვთ ინიციატივები, რომლებიც მხარდაჭერილია სკოლის დირექციის მიერ.
სასკოლო ცხოვრებაში აქტიური ჩართულობა – საჯარო სკოლებში არსებობს დისციპლინური კომიტეტი, რომელიც რეაგირებს სკოლაში მომხდარ დისციპლინურ გადაცდომებზე. კომიტეტს ჰყავს 6 წევრი, მათ შორისაა სკოლის თვითმმართველობის მიერ წარმოდგენილი 2 მოსწავლე. ბევრ სკოლაში დამკვიდრებული პრაქტიკის მიხედვით, დისციპლინური გადაცდომების განხილვაში ძირითადად 2 მშობელი და 2 მასწავლებელი მონაწილეობს. რიგი მიზეზების გამო მოსწავლეებს არ ატყობინებენ ჩანიშნული სხდომის დროსა და საკითხებს.
როდესაც ვსაუბრობთ მოსწავლეებში სამოქალაქო ცნობიერების ჩამოყალიბებაზე, ჩემი ფიქრით, ძალიან დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ბავშვების მონაწილეობას დისციპლინური კომიტეტის საქმიანობაში. აღნიშნული საშუალებას აძლევს მოსწავლეს, ჩაიხედოს პედაგოგიური საქმიანობის სირთულეებში, მოთხოვნებში და გაიაზროს ისინი. ასევე მოსწავლე, რომელიც დისციპლინური გადაცდომების განხილვაში მონაწილეობს, იაზრებს, რომ არავინაა შეუმცდარი და ნაკლებად აქვს შეცდომების შიში.
სკოლის თვითმმართველობის გაძლიერება – ახალი სასწავლო წლის დაწყებისთანავე სკოლებში ტარდება მოსწავლეთა თვითმმართველობის არჩევნები. ერთი შეხედვით ეს რუტინული ამბავია. სწორედ არჩევნის თავისუფლების პრინციპის დაცვა უწყობს ხელს სამოქალაქო ცნობიერების ჩამოყალიბებას. მოსწავლეებმა სკოლიდანვე იციან, რომ მათ აქვთ შესაძლებლობა, აირჩიონ ან თავად იყვნენ არჩეულნი სკოლის თვითმმართველობაში. გაყალბება კი, მიუღებელი საქციელია. უშუალოდ ვარ მომსწრე როგორ შეიცვალა დამოკიდებულება თვითმმართველობის არჩევნებისადმი. იყო პერიოდი, როდესაც სკოლაში თვითმმართველობის არჩევნებისას დამრიგებლები თვითონ არჩევდნენ წარმომადგენლებს. სკოლის დირექტორმა, როგორც სამოქალაქო განათლების მასწავლებელს, მთხოვა, მომეზადებინა კლასები არჩევნებისთვის. არჩევნებამდე რამდენიმე კვირით ადრე ჩავატარეთ საინფორმაციო შეხვედრები, განვმარტეთ თვითმმართველობის როლი და მისია. 2016 წლიდან მოყოლებული მსურველები წარადგენენ გაწერილ პროგრამას. გვყავს აქტიური თვითმმართველობა.
არაფორმალური განათლება – არაფორმალურ გარემო უფრო მეტად იზიდავს მოსწავლეებს, ვიდრე ფორმალური საგაკვეთილო პროცესი. ამ გარემოებას იყენებს სკოლის ადმინისტრაცია და მასწავლებლების დახმარებით მოსწავლეებს რთავს პროექტებში, რომლებიც სამოქალაქო ცნობიერების ჩამოყალიბებაზეა ორიენტირებული.
მაღალი სამოქალაქო ცნობიერების მქონე მოზარდი არის აქტიური. ის ინტერესდება თემში და ქვეყანაში მიმდინარე პროცესებით, ცდილობს შეცვალოს არსებული რეალობა უკეთესობისკენ.
თანამშრომლობა საზოგადოებრივ ორგანიზაციებთან – სკოლის ადმინისტრაციის მიერ წახალისებულია საზოგადოებრივი ჯგუფების სასკოლო ცხოვრებაში ჩართულობა. სკოლასა და თემში მოქმედი თუ ცენტრიდან ჩამოსული სამოქალაქო აქტივისტების მჭიდრო ურთიერთობა დადებითად აისახება მოსწავლეებზე. სკოლაში ინტენსიურად ტარდება სამოქალაქო ცნობიერების ჩამოყალიბებასა თუ ამაღლებაზე ორიენტირებული შეხვედრები, ტრენინგები, სემინარები და სიმულაციური თამაშები. ამ დროს მოსწავლეებს უყალიბდებათ დამოკიდებულებები და შეხედულებები.
ზემოთ მოყვანილი რჩევები არ წარმოადგენს პრობლემის გადაჭრის ერთადერთ მზა რეცეპტს. ეს არის, ჩემი, როგორც პრაქტიკოსი პედაგოგისა და სკოლის ადმინისტრაციის ყოფილი წევრის ნააზრევი. მიმაჩნია, რომ სკოლაში, სადაც არის დაცულობის მაღალი დონე, სამართლიანობის განცდა, წახალისებულია ინიციატივები და თანამშრომლობა საზოგადოებრივ ჯგუფებთან, მოსწავლეები აქტიურად არიან ჩართულნი სასკოლო ცხოვრებასა და არაფორმალურ განათლებაში; არსებობს ძლიერი, დემოკრატიის პრინციპის დაცვით არჩეული თვითმმართველობა; მეტი შანსია, რომ ბავშვებს კარგად ჰქონდეთ გააზრებული საკუთარი როლი საზოგადოების განვითარებაში.
ეს ყველაფერი კი სამოქალაქო ცნობიერების ჩამოყალიბების წინაპირობაა.
გამოყენებული ლიტერატურა:
ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნები
