სულ ახლახან, ერთწლიანი ჩავარდნის შემდეგ, ნობელის კომიტეტმა ლიტერატურაში ორი ლაურეატი დაასახელა – ოლგა ტოკარჩუკი და პეტერ ჰანდკე. ამ ფაქტამდე რამდენიმე დღით ადრე სოციალურ ქსელებსა და ზოგადად, საზოგადოებაში დიდი მარჩიელობა მიმდინარეობდა. არაერთი ვარაუდი გამოითქვა, თუ ვინ გახდებოდა მსოფლიოს ყველაზე პრესტიჟული ლიტერატურული ჯილდოს ახალი მფლობელი. რამდენიმე წელია, ასეთ დისკუსიებში ხსენების რაოდენობით ლიდერობენ ჰარუკი მურაკამი, მარგარეტ ეტვუდი, პოლ ოსტერი, ჯულიან ბარნსი და ა.შ. თუმცა, რა თქმა უნდა, კონკრეტულად ვერასოდეს ვახერხებთ ახალი ლაურეატის გამოცნობას. სულ სხვაგან მიდის ჩვენი ვარაუდები, სულ სხვაგან ისვრიან ნობელის კომიტეტის მესვეურები. ყოველი ახალი ლაურეატის გამოცხადებისას აღშფოთებათა ტალღა საკმაოდ დიდ დისტანციაზე ვრცელდება ხოლმე. „ეს ვინღაა?“ „გაგიჟდნენ?“ „პოლიტიკაა ყველაფერი“ და მსგავსი შეძახილები ავსებს ჩვენს ყოველდღიურობას. მართლაც რა ხდება? რატომ გვექცევიან ასე? რატომ აკაკუნებენ უეცრად კარზე, რომლის მიღმაც არავინ ელის ჯილდოს? რა ფოკუსია? ნუთუ ნობელმა გარეკა?
მოდით ჩვენი მსჯელობა სამ შრედ დავყოთ და იქნებ ისეთ დასკვნამდეც კი მივიდეთ, რომელიც სხვა საკითხებზეც აგვიხელს თვალს, ვინ იცის.
შრე პირველი: პრობლემა მათშია.
თუ ამ შრეში ვიმოგზაურებთ, შეიძლება შეთქმულების ძალიან ბევრი თეორია მოვიშველიოთ, ანდა უბრალოდ სკეპტიკური სახე მივიღოთ და ვთქვათ, რომ ნობელის პრემია მართლაც პოლიტიკაა. აქვე ისმის კითხვა: მხოლოდ ლიტერატურის დარგშია პოლიტიკა, თუ სხვა დარგებშიც? მაგალითად, კონკრეტულად რა პოლიტიკური ასპექტი შეეხოთ ჯიმ პიბლზს, მიშელ მაიორს და დიდიე კელოს ფიზიკაში ნობელის პრემიის მისაღებად? ჩავთვალოთ, რომ ლიტერატურაშია ძაღლის თავი დამარხული. მივყვეთ. შესაძლოა, ნობელის კომიტეტი ყოველწლიურად ცდილობს მეინსტრიმი დაჩაგროს, ისეთი მწერლები შემოგვთავაზოს ლაურეატებად, რომლებიც ნაკლებ გაპაპსავებულნი არიან, შესაბამისად გულდაწყვეტილი დატოვოს ჰარუკი მურაკამის და მარგარეტ ეტვუდის ფანები. ისიც შეიძლება, ავტორის სამშობლოს რაობა წყვეტდეს ბევრ რამეს (აქ დერეკ უოლკოტმა ულვაშებში ჩაიცინა), ანდა მისი პოლიტიკური ხედვები, მაგალითად, ამ უკანასკნელ მოსაზრებას ამყარებს ის ფაქტი, რომ ხორხე ლუის ბორხესს ნობელი არ მიუღია, მოგეხსენებათ, ნობელის კომიტეტი, ძირითადად, მემარცხენე შეხედულებებისაა, და შესაბამისად, უფრო მემარჯვენე ავტორს ნობელის პრემიის სიამოვნება მოაკლო (აქ მარიო ვარგას ლიოსა გაკვირვებული იყურება სივრცეში, პეტერ ჰანდკე კი ნერვიულად იცინის). საერთოდაც, ვინ იცის, იქნებ ნობელი კოკობზიკობს და გვეუბნება – “აი, თქვე მდაბიოებო, რა იცით თქვენ ლიტერატურა, ეგ ვიცით ჩვენ და ჩვენვე გიკარნახებთ, რა იკითხოთ”. ა? რატომაც არა? ნობელის პრემიის მიღების შემდეგ ხომ მწერლების პოპულარობა ათასმაგდება… არათუ მწერლებისა, მათი თანამემამულე ლიტერატორებისაც კი! აი, მაგალითად, ორჰან ფამუქის ეფექტი გავიხსენოთ, თურქული კულტურის ფონდს თუ ვენდობით, „ფამუქის ნობელის პრემიის ერთ-ერთი ეფექტი მთარგმნელობითი აქტივობის ნამდვილი აფეთქება იყო. გაიზარდა მსოფლიოს ინტერესი იმ მოღვაწეთა მიმართ, ვისაც ფამუქი ახსენებდა საკუთარ ნაშრომებში. შედეგად, თურქული ლიტერატურის ისტორიაში გამორჩეული ავტორები, ვინც მანამდე ნაკლებად იყო ცნობილი ქვეყნის მიღმა, როგორიცაა, მაგალითად, მოწინავე ინტელექტუალი მწერალი აჰმეთ ჰამდი ტაპინარი, საერთაშორისო მკითხველმა გაიცნო, მათი ნაშრომები კი სულ უფრო და უფრო მეტად ითარგმნება და ხდება კვლევის საგანი“. მაშ თუ ასეა, რატომაც არ ვივარაუდოთ, რომ ნობელი ცდილობს, საკუთარ ჰანგზე გვაცეკვოს? უბრალო ახირებაა და მიტომ. თუნდაც პოლიტიკური ახირება დავარქვათ. თუმცა… მოდით, მეორე შრესაც დავუტოვოთ ადგილი.
შრე მეორე: პრობლემა ჩვენშია.
ჰმ.. არ დაფიქრებულხართ, რომ შესაძლოა პატარა “ბაბლში” ვცხოვრობთ?
ბაბლი – ინტერნეტის ეპოქაში შექმნილი ტერმინი. აღნიშნავს თქვენს გარემოცვას, მიკროსოციუმს, რომელიც თქვენივე ინტერესების მიხედვითაა შეკოწიწებული და შესაბამისად, არ გაძლევთ რეალობის აღქმის საშუალებას, არ გიხატავთ სრულ სურათს და სიცრუეში გაცხოვრებთ.
ჩვენს ბაბლში, რომელიც ადრე საბჭოური ლოგიკით იყო შექმნილი, მაგალითად, ძალიან ცნობილი ნაწარმოები იყო რაფაელო ჯიოვანოლის “სპარტაკი” – ჩემი ბავშვობის საყვარელი წიგნი. არადა, მსოფლიო ლიტერატურულ სამყაროს კი არა, ჯიოვანოლის შთამომავლებს აღარ ეხსომებათ ეგ წიგნი. რა თქმა უნდა, დღეისათვის სიტუაცია რადიკალურადაა შეცვლილი და თანამედროვე ქართველი მთარგმნელები თუ გამომცემლები მაქსიმალურად ცდილობენ მსოფლიო ტრენდს არ ჩამოგვარჩინონ, მაგრამ შეუძლებელია ამის სრულად მოხერხება. ჩვენ ვეცნობით ახალ ავტორებს, ვეცნობით ისეთ მწერლებსაც, ვინც კარგა ხანია მოიპოვეს საკუთარი ადგილი ლიტერატურულ პარნასში, თუმცა ჩვენთვის ჯერ კიდევ უცნობები იყვნენ. ისეთებიც არიან, დიდებულები, მსოფლიოს ყველა ტოპ-სიებში რომ ხვდებიან და ქართულად ჯერ არ თარგმნილად, მაგრამ წიგნების ქართული ბაზარი მაინც პატარაა და თარგმნა-გამოცემა კი დიდი, რთული და ძვირიანი საქმე. ამიტომ, რა გასაკვირია, რომ არ ვიცნობდეთ ვიღაც-ვიღაცებს. შესაბამისად, იქნებ პრობლემა იმაში კი არაა, რომ ნობელი ხან „ვიღაც პატრიკ მოდიანოს“ შემოგვასაღებს და ხან „ვინმე ტუმას ტრანსტრიომერს“, არამედ იმაში, რომ, უბრალოდ, ჩვენ არ ვიცით ეს ხალხი, თორემ მათ, თავის მხრივ, დაფასება და აღიარება არ აკლიათ. განვიხილოთ ეს ვერსიაც. ვიფიქროთ იმაზე, რომ შესაძლოა მწერლები, რომლებიც ქართულ ბაზარზე პოპულარობის მწვერვალებს იპყრობენ, სულაც არ არიან იმავე პოზიციებზე მსოფლიოში და პირიქით, დედამიწის ლიტერატურული ასპარეზის ლიდერები – შესაძლოა, საქართველოში არ იყვნენ ასეთივე პოპულარულნი. თანაც, რამდენი ავტორიც გვაჯახა ნობელმა სახეში მურაკამ-ეტვუდის მოლოდინში, მგონი მაინცდამაინც ცუდები არ აღმოჩნდნენ, არა? თავიდან კი ვიუცხოვეთ და შევიცხადეთ, მაგრამ შემდგომში ხომ მოგვეწონა? არც ისე „ცუდი“ მწერლები ყოფილან, არა?
შრე მესამე: პრობლემა არ არსებობს.
სინამდვილეში პრობლემა არ არსებობს. არც ჩვენ ვართ მსოფლიო პროცესებს ზედმეტად ჩამორჩენილები და არც სხვები არიან განსაკუთრებულად წინ. საქმე ისაა, რომ ყველას თავისი ბაბლი აქვს და ჩვენზე უარესიც კი. ჩვენი შიში ორნაირია ხოლმე, ერთით გვეშინია, რომ ჩვენი თვითმყოფადობა არ დაიკარგოს, რადგან ჩვენ წმინდა სახით შევინარჩუნეთ რაღაც, რაც მსოფლიოს აღარ აქვს, – მორალი, ადამიანობა და ა.შ. მეორე შიშით გვეშინია, რომ ისინი ძალიან წინ არიან და ჩვენ, მეორეხარისხოვან ადამიანებს, რამე არ შეგვეშალოს, არ შეგვემჩნეს ჩვენი „მდაბიოობა“ მათთან მიმართებაში, ამიტომ სულ ცდაში ვართ, რომ მათნაირები ვიყოთ და რაღაც კვაზიევროპელობა გამოგვდის ბოლოს. არადა, ბევრად მარტივადაა საქმე, ნუ ართულებთ. ყველას თავისი გასაჭირი აქვს და ყველას თავისი აღმართ-დაღმართი. ოლგა ტოკარჩუკი და პეტერ ჰანდკე, რევიუებს თუ დავუჯერებთ, ძალიან კარგი მწერლები არიან, თუმცა ძალიან ბევრ ცივილიზებულ, ეკონომიკურად მომნუსხველ და დახვეწილ ქვეყანაშიც მასობრივად არ იციან მათ შესახებ. თუმცა, პრობლემა არ არსებობს. ნობელის კომიტეტმა იცის და გაგვაცნო. ჩვენც და სხვებსაც. წავიკითხოთ, შევაფასოთ და გავაგრძელოთ ლიტერატურული ცხოვრება ზედმეტი შიშებისა და კომპლექსების გარეშე, ყოველ შემთხვევაში, ნუ გავექცევით ამ უცნაურ და მრავლისმომცველ მკითხველის შიშს, ნობელის პრემიის გამოცხადების წინ.
