სკოლაში ბევრს საუბრობენ მოსწავლეთა მოტივაციის საჭიროებაზე. ამასთან, ყველას არ ესმის, საიდან უნდა გაუჩნდეს მოსწავლეს სწავლის სურვილი. ხშირად ამ პროცესში ვერც მშობელი ერთვება ან თუ ერთვება, შეცდომებს უშვებენ.
ხდება ისეც, რომ მშობლები ცუდი მოტივაციის სტიმულატორები ხდებიან. მოტივაცია უნდა მოიცავდეს ბავშვის სურვილებს, მის აშკარა და დაფარულ მიზნებს, სწავლისგან მიღებულ მოლოდინს და თავდაჯერებულობას. მნიშვნელოვანია ისიც, რომ მშობლებმა გაიაზრონ – არსებობს კარგი და ცუდია მოტივაცია. შინაგანად მოტივირებული ბავშვი ნამდვილად დაინტერესებულია სწავლით, დავალებებით, მოსწონს ამოცანების გადაჭრა, ამით ის სიამოვნებას იღებს. მისი უპირველესი მიზანია რაღაცის კეთება.
მშობლების მიერ ცუდი მოტივაციის სტიმულირების გავრცელებული ფორმებია, როდესაც ბავშვი სწავლის სანაცვლოდ საჩუქარს ელის, ანდა სხვის დასანახად სწავლობს, ანდა ფიქრობს, რომ სწავლით თავის დანაშაული გამოისყიდის. მშობლებიც თვლიან, რომ თუ ბავშვი დივანზე არ კოტრიალობს, ტელეფონში არ თამაშობს და თვალებში შესციცინებს მასწავლებელს, ის მოტივირებულია. ეს შეიძლება ასე არ იყოს.
ფსიქოლოგთა ნაწილი გვირჩევს, საჯაროდ, საზოგადოებაში ნაკლებად ვაქოთ ბავშვები. დიახ, შექება მოტივაციის მნიშვნელოვანი ნაწილია, ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი რესურსი, მაგრამ მასში ჩვენ ძალიან ხშირად ვცდებით. იდეა „ვაქოთ ბავშვები ხშირად“ ყოველთვის არ ამართლებს. ჩვენგან ბავშვებს უფრო პოზიტიური უკურეაქცია და მხარდაჭერა სჭირდებათ. ამიტომაცაა, რომ ხშირად ბავშვები უარყოფითად რეაგირებენ ქებაზე: ისინი გრძნობენ, რომ ამით მშობლები მათ მანიპულირებას ცდილობენ, მათი ქმედების/საქმიანობის მეტად წახალისებას. შექებაში ყველაზე მნიშვნელოვანი ბავშვის პროგრესის, წინსვლის მხარდაჭერაა მის თავთან და არა სხვასთან შედარებით.
მაგალითად, მასწავლებელმა არა მხოლოდ უნდა შეაფასოს, თუ როგორ შესრულდა პროექტი, არამედ დააკვირდეს თითოეული მოსწავლის საპროექტო წვლილს: დღეს დაშვებული ათი შეცდომა, გუშინდელ თორმეტთან შედარებით, კარგი შედეგია. მნიშვნელოვანია ბავშვისთვის სწორედ ამ დინამიკის ჩვენება, რის მერეც თვითონვე გაუჩნდება წინსვლის სურვილი.
ქება არა საჯაროდ, არამედ ინდივიდუალურად, პირისპირ სასურველია. როდესაც ბავშვს სხვების თანდასწრებით ვაფასებთ, ისინი მათ თავს ძალაუნებურად ადარებენ და რადგანაც ბავშვის პოზიტიურ აზროვნებაზე მიზანმიმართულად იშვიათად ვზრუნავთ, ის არასწორ დასკვნებს აკეთებენ: „მე სხვაზე უარესი ვარ, სხვაზე უნიჭო“. ბავშვი ითრგუნება, ფიქრობს, რომ სუსტია, მისი თვითშეფასება იკლებს, ის გადადის არაპოდუქტიულობის რეჟიმში და კარგავს ორიენტირებს.
სხვისი წარმატება მოტივაციად მხოლოდ მეგობრულ გარემოში შეიძლება იქცეს. PISA-ის უახლესმა კვლევამ და მეტაანალიზმა, რომელიც მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში ჩატარდა, აჩვენა, რომ პრაქტიკულად კავშირი ბავშვის აკადემიურ მიღწევებსა და მისი ცხოვრებით კმაყოფილებას შორის არ არსებობს. წარმატებისადმი სწრაფვა დანაშაული ნამდვილად არ არის, მაგრამ თუკი ამით შეპყრობილი ხარ და აიძულებ ბავშვიც შეპყრობილი იყოს, საპირისპირო შედეგებს ვიღებთ.
გვახსოვდეს, სწავლაში წარმატებული ბავშვებიც შეიძლება იყვნენ უბედურები და, პირიქით, წარუმატებელი ბავშვები შეიძლება სრულიად ბედნიერები და ცხოვრებით კმაყოფილები იყვნენ.
ხშირად, უბრალოდ ყურს არ ვუგდებთ, რა აინტერესებს ჩვენს ბავშვებს, არ ვუსმენთ მათ გულისძგერას, რაც ძალიან ცუდია.
როდესაც ბავშვი ისეთ გარემოშია, სადაც მისდამი წაყენებული სწავლისა და შრომის მოთხოვნები აღემატება მისსავე შესაძლებლობებს, ეფექტიც შეიძლება განსხვავებული მივიღოთ. ეს სხვადასხვა ფაქტორზეა დამოკიდებული. როდესაც ბავშვი ხედავს კარგი შედეგის მიღწევის სხვადასხვა მოდელს, შეიძლება დაინტერესდეს ამ პროცესით. ძლიერ კლასში მას აქვს შესაძლებლობა აირჩიოს რომელიმე სამოქმედო მოდელი და ისწავლოს, მაგრამ მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ის ამ მოდელს მეგობრისგან გაიზიარებს.
ამავე დროს, არ შეიძლება გამორიცხოს სიტუაცია, როდესაც ბავშვი ვერავის უმეგობრდება კლასში ან კლასი მას ვერ იღებს „თავისიანად“. სხვისი წარმატება ნამდვილად შეიძლება გახდეს მოტივაცია, მაგრამ რა გზით მიიღწევა ეს, ძალიან მნიშვნელოვანი და საყურადღებოა.
ინტერესი, შინაგანი მოტივაცია, მიზანდასახულობა – არ არის ადამიანის თანდაყოლილი თვისება. ის ყალიბდება ბავშვის განვითარების პროცესში და დამოკიდებულია იმაზე, თუ რას აკეთებს ბავშვი, რა სახის უკუკავშირებს იღებს, რა მოდელები ხვდება ცხოვრების განმავლობაში. მაგალითად, თუ ბავშვის დედა საკუთარ თავს პატივს არ სცემს და სხვებიც ასე ექცევიან, მაშინ ბავშვის ყურადღებაც დედის მიმართ ასაკთან ერთად იკლებს.
მშობლები კომპლექსური მოდელები არიან. ბავშვის სენსორები „იჭერენ“ იდეების, ემოციების და დამოკიდებულებების მთელ სისტემას, რომელიც ზრდასრულთა ქცევის მიღმაა. როდესაც ბავშვი ხედავს, რომ დედა სახლს ალაგებს, მაგრამ ამას უხალისოდ, ნეგატიური ემოციებით აკეთებს, ის არ დააკოპირებს მის აკურატულობას. აქედან გამომდინარე, ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ მშობელთა ქცევა იყოს სისტემური, დაფიქრებული, პროდუქტიული.
თუ მშობლები წიგნებს სიამოვნებით და ინტერესით კითხულობენ, უყვებიან მათ შესახებ შვილებს და უზიარებენ შთაბეჭდილებებს სხვებთან ერთად, ბავშვიც ინდომებს კითხვას. თუ იტყვით: „კითხვა აუცილებელია, სხვა შემთხვევაში ამ ცხოვრებაში არავინ იქნები!“, მაშინ ბავშვი პირიქით დაიწყებს მოქმედებას. თუ თქვენ თვითონ არ მოგწონთ კითხვა, ნუ აიძულებთ ეს ბავშვმა აკეთოს.
მშობლები ორგანულად უნდა ინტერესდებოდნენ შვილებით, მათი საქმიანობით, სურვილებით. მშობლის კლასიკური შეკითხვა „დღეს რამდენი ქულა მიიღე სკოლაში?“, ყალბია, მით უმეტეს, თუ მას თან ახლავს მეორე კრიტიკული კითხვა: „და მარიამმა რა მიიღო?“ გამოდის, რომ თქვენ შორის დიალოგი ვერ დგება.
კითხვა, რომელიც კარგი იქნებოდა ბავშვისთვის დაგვესვა, სხვაგვარად ჟღერს. უნდა გაარკვიოთ, რა იყო საინტერესო დღეს სკოლაში. დიახ, ხშირად პასუხად გვესმის: „არც არაფერი“. შემდეგ საჭიროა კითხვის გავრცობა და დაზუსტება. თუ თქვენი შვილი ემზადებოდა პროექტისთვის ქიმიაში, გაიგეთ, როგორ აღიქვეს ის. გამოჰკითხეთ მშვიდად, ზეწოლის გარეშე. თუ ბავშვს არ სურს პასუხის გაცემა, აცალეთ, იქნებ უბრალოდ დაიღალა. გახსოვდეთ: შფოთვამ და ნეგატიურმა მოლოდინებმა შეიძლება მნიშვნელოვნად შეამციროს ინტელექტის დონეც კი.
მშობლების სიმკაცრე, ზოგჯერ სიუხეშე, ქცევის წესები და ჩარჩოები, სურვილი, მიუთითონ როგორ იცხოვროს ბავშვმა, განსაკუთრებით საშიშია მოზარდობის ასაკში. თქვენი შვილი პატარა ბავშვი აღარ არის. შეუძლია უარის თქმა, ბევრს ფიქრობს. ამ მომენტში ის უკვე უტოლდება მოზრდილს ფიზიკური მახასიათებლების თვალსაზრისით, მაგრამ ამას ჩვენ მხედველობაში არ ვიღებთ. მან კი უნდა განაგრძოს სკოლაში მერხთან ჯდომა და მასწავლებლის მოთხოვნების შესრულება. ამ ასაკში მშობლები მოზარდისთვის ნაკლებად მნიშვნელოვანი ხდება, მან შეიძლება მოისურვოს მათი დატოვება, თავის დაღწევა ზედმეტი ზრუნვისგან. თანატოლებთან ურთიერთობისას, ის პოულობს თანასწორუფლებიან ურთიერთობას, სადაც ყველას შეუძლია სხვებთან საკუთარი მოსაზრებების გაზიარება.
მაგრამ ხომ შეიძლება მშობელსაც ემეგობრო? მეტიც, ეს აუცილებელია. რა თქმა უნდა, მოზარდს მეგობრებიც სჭირდება. მნიშვნელოვანია, რომ ბავშვს ჰყავდეს ერთი ნამდვილი მეგობარი მაინც. თუმცა, როდესაც დედ-მამა შვილის ყველაზე საიმედო მეგობარია, ეს ძალიან ფასეულია.
