მსოფლიოში გავრცელებული პრაქტიკის თანახმად, სმენისა და მხედველობის დარღვევების მქონე ადამიანებთან საურთიერთობოდ ტაქტილისა (tactile) და ლორმის (LORM) სისტემურ ანბანებს იყენებენ. მათ შეხების/ტაქტილური მეთოდი აერთიანებთ. განსხვავება ისაა, რომ ტაქტილი ხელისგულზე გამოსახვას გულისხმობს და დარღვევის მქონე ადამიანის მიერ მისი აღქმა-დეკოდირებისთვის ხანგრძლივი შეხებაა საჭირო, გაცილებით ხანგრძლივი, ვიდრე ლორმის შემთხვევაში, რომელიც წერტილოვანი და სწრაფია.
ბრაილის ანბანი კი მხოლოდ წერილობითი მეტყველებისას გამოიყენება. მას ფურცელზე ან სხვა საგანზე გამოსახავენ ექვსწერტილოვანი ტვიფრით. ეს კითხვისა და წერის ტაქტილური სისტემაა, რომელიც ლუი ბრაილმა მე-19 საუკუნის პირველ ნახევარში შექმნა ლათინური ანბანის რიგზე დაყრდნობით. პირველი ასოების აღსანიშნავად მან გამოიყენა ექვსწერტილის ზედა და შუა წერტილები, მომდევნოთა აღსანიშნავად დაამატა ქვედა წერტილი ჯერ მარცხნიდან, მერე – მარცხნიდან და მარჯვნიდან, მერე – მარჯვნიდან. დღესდღეობით ამავე ექვსი წერტილის კომბინაციით და სპეციალური ნიშნების დამატებით აღინიშნება ციფრები, სასვენი ნიშნები, მათემატიკური, ქიმიური და სანოტო ნიშნები. ექვსი წერტილის სხვადასხვა კომბინაციით ხდება ქართული ანბანის ასოების აღნიშვნაც.
ჩვენს წინა წერილებში გეოლორმის[1] შესახებ ვისაუბრეთ, ამჯერად კი გვინდა, გაგაცნოთ სამივე ზემოხსენებული ანბანი ქართული ასოების შესაბამისად და მათი მეშვეობით გამოსახული/გამოთქმული რამდენიმე სიტყვა-ფრაზა.[2]
სასვენი ნიშნების საკითხი
ლორმით საუბრისას მთავარ პუნქტუაციურ მარკერად სიტყვებს შორის პაუზა რჩება, რომელიც თანამოსაუბრის ხელისგულზე მოლაპარაკის ხელისგულის დადებით გამოიხატება. კითხვის დასმისას შეიძლება ავიღოთ ადამიანის საჩვენებელი თითი და კითხვის ნიშანი მოვახაზვინოთ. ტაქტილსა და ლორმში სხვა სასვენ ნიშნებს არ იყენებენ.
ბრაილში სურათი გაცილებით სრულყოფილია, თუმცა აქ სასვენი ნიშნები ასოების ანალოგიითაა შერჩეული, კერძოდ, წერტილი იმეორებს დონ-ს, მძიმე – ან-ს, ძახილის ნიშანი – თან-ს, კითხვის ნიშანი – ენ-ს, ფრჩხილები – სან/შან-ს, ბრჭყალები – ხან/ჟარ-ს. აი, ტირეს კი ანბანში ანალოგი არ გააჩნია:
სამეტყველო ინტერაქცია ენობრივი კომპეტენციის პირველ ნიშნულად/დონედ განიხილება და იმთავითვე მოიაზრებს ქმედითი და სათანადო კომუნიკაციისგან განუყოფელ ენობრივ, სოციოლინგვისტურ და გადმოცემის უნარებს. ხოლო პირველი, რითაც სამეტყველო ინტერაქცია უნდა დავიწყოთ, მისალმებაა, მაგალითად: გამარჯობა, მოგესალმები, დილა მშვიდობის, საღამო მშვიდობის…
დავიწყოთ ტაქტილით და დავწეროთ:
როგორც ვხედავთ, სიტყვების აგების პრინციპი ძალიან მარტივია. მთავარია ცოტაოდენი მონდომება და ხელის მოძრაობის სიფაქიზე.
სხვა სავარჯიშოებს მომდევნო წერილში შემოგთავაზებთ. იმედია, დაინტერესდებით და სმენა-მხედველობის დარღვევების მქონე ადამიანების/ბავშვების გამოვლენაშიც დაგვეხმარებით – ბევრი მათგანის შესახებ ხომ სახელმწიფო სამსახურებში მონაცემები საერთოდ არ აქვთ და ისინი ხშირად მარტოობით, სიბნელითა თუ სიჩუმით იტანჯებიან. არადა, განათლება ძალიან სჭირდებათ საკუთარი უნარების დასანახად და უფლებების დასაცავად. მერე კი, ჰაბენ გირმას მსგავსად, ვინძლო, აქეთ დაგვიცვან!
ნახვამდის
[1] https://mastsavlebeli.ge/?p=19498; https://mastsavlebeli.ge/?p=22490
[2] წერილის მომზადება შთაგვაგონეს ჩვენმა პოლონელმა მეგობრებმა, რომლებიც საქართველოში სმენა-მხედველობის დარღვევების მქონე ადამიანებისთვის მხარდაჭერის სისტემას ნერგავენ პოლონეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროსა და ორგანიზაციების Human Doc და TPG-ის – ფინანსური ხელშეწყობით.
[3]https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A8%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%A2%E1%83%98
