არათანაბარი მოძრაობის საშუალო სიჩქარე

ჩვენ ვიცით, რომ წრფივი თანაბარი მოძრაობისას,  სხეულის სიჩქარე არ იცვლება.

თანაბართან მიახლოებული მოძრაობაა მეტროს ესკალატორის კიბის შუა ნაწილის მოძრაობა, თუმცა ადვილი მისახვედრია, რომ ბუნებაში აბსოლუტურად თანაბარი მოძრაობა არ არსებობს. მოძრაობის უმეტესობა თანაბარი არ არის. მაგალითად, მატარებელი სადგურიდან გასვლისას დროის ტოლ შუალედებში სულ უფრო და უფრო მეტ მანძილს გადის. სადგურთან მიახლოებისას კი, პირიქით, დროის ტოლ შუალედებში სულ უფრო და უფრო მცირე მანძილს გადის.

ნახ.1

განვიხილოთ არათანაბარი მოძრაობა ნახ. 1-ზე გამოსახული ველოსიპედისტის მოძრაობის მაგალითზე. ნახატიდან ჩანს, რომ ველოსიპედისტის მოძრაობა ტრაექტორიის მიხედვით წრფივია და მის მიერ დროის ტოლ შუალედებში განვლილი მანძილი იცვლება – იზრდება.

მოძრაობას, რომლის დროსაც სხეული დროის ტოლ შუალედებში სხვადასხვა მანძილს გადის, არათანაბარი მოძრაობა ეწოდება.

ადვილი მისახვედრია, რომ არათანაბარი მოძრაობისას სიჩქარე იცვლება. ნახ. 1-დან ჩანს, რომ ველოსიპედისტი დროის ყოველ მომდევნო ტოლ შუალედში სიჩქარეს ზრდის. ესე იგი, განსხვავებით წრფივი თანაბარი მოძრაობისაგან, არათანაბარი მოძრაობისას:

ნახ. 2

განვიხილოთ ნახ. 2-ზე წარმოდგენილი სამი მანქანის მოძრაობის მაგალითი.

• წითელი მანქანა მოძრაობს წრფივად და თანაბრად, რადგან მისი მოძრაობის ტრაექტორია არის წრფე და ამასთან მის მიერ დროის ნებისმიერ ტოლ შუალედებში განვლილი მანძილები ერთმანეთის ტოლია.
• მწვანე მანქანა მოძრაობს არათანაბრად და წრფივად რადგან მისი მოძრაობის ტრაექტორია არის წრფე და, რადგან მის მიერ დროის ტოლ შუალედებში განვლილი მანძილები იცვლება – იზრდება. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ მწვანე მანქანა სიჩქარეს თანდათან ზრდის, ანუ მისი მოძრაობა აჩქარებულია.
• ყვითელი მანქანაც მოძრაობს არათანაბრად და წრფივად, რადგან მისი მოძრაობის ტრაექტორია არის წრფე და, რადგან მის მიერ დროის ტოლ შუალედებში განვლილი მანძილები იცვლება – მცირდება. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ყვითელი მანქანა სიჩქარეს თანდათან ამცირებს, ანუ მისი მოძრაობა შენელებულია.

არათანაბარი მოძრაობისას, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, სიჩქარე იცვლება. მაგალითად, მატარებლის ან ავტობუსის სიჩქარე გაჩერებებზე 0-ია. შემდეგ იზრდება, ხოლო შემდეგი გაჩერების წინ  მცირდება. მიუხედავად ამისა, საუბრობენ მატარებლის ან ავტობუსის ერთ, რომელიმე სიჩქარეზე. საინტერესოა, რა სიჩქარეს გულისხმობენ ამ დროს?

ნახ.3

არათანაბარი მოძრაობა საკმაოდ რთული მოძრაობაა. მოგვიანებით მის სხვადასხვა სახეს  უფრო ახლოს გავეცნობით.

ამრიგად, ამ სტატიაში მოკლედ გავეცანით წრფივ არათანაბარ მოძრაობას და მაგალითების საფუძველზე თავისი მახასიათებლებით შევადარეთ იგი წრფივ თანაბარ მოძრაობას.

ლიტერატურა:

1. გიორგი გედენიძე, ეთერ ლაზარაშვილი, ფიზიკა VII კლასი. 2001 წ;
2. ელენე სურგულაძე. მანანა კასრაძე. ფიზიკა VII კლასი. 2003 წ;
3. ა. პერიშკინი, ნ. როდინა. ფიზიკა VII კლასი. 1989 წ ;
4. ილუსტრაციები აღებულია ვებგვერდებიდან:

https://uk.dhgate.com/cars-odometer-uk.html

https://infourok.ru/klass-mehanicheskoe-dvizhenie-836386.html

https://umnik.rikt.ru/fizika/test_7/mech_dvi.html