შემეცნებითი მიდგომა – ეს არის თეორიული აზროვნებისა და პრაქტიკული საქმიანობის ერთობლიობა. ის გამოიყენება განვითარების ყველა საფეხურზე, ისევე როგორც საგანმანათლებლო სასწავლო პროცესში სხვადასხვა აქტივობის განხორციელებისას. შემეცნება მხოლოდ სწავლების პროცესში იძენს მკაფიო ფორმას.
ბავშვის განვითარების ერთ-ერთი მთავარი ფორმაა შემოქმედებითობა. შესაბამისად, მოსწავლეთა შემოქმედებითი უნარის გააქტიურება სწავლის მეთოდის გაუმჯობესების განუყოფელი ნაწილია. მოსწავლემ უნდა გააცნობიეროს, რომ სამყარო ჩვენ გარშემო არა მხოლოდ ჩვეულებრივი მოვლენაა, არამედ ყოველდღე გავდივართ ახალ გზას, რათა განუწყვეტლივ განვვითარდეთ და აღმოვაჩინოთ სიახლეები.
როგორ მივაღწიოთ ამას სკოლაში, რათა მოსწავლეს ახალ-ახალი აღმოჩენებისკენ ვუბიძგოთ?
განათლების მთავარი, ყველაზე სტაბილური და ფართოდ გავრცელებული ფორმა გაკვეთილია, რაც მასწავლებელს პრობლემის გადაჭრა-დაძლევაში ეხმარება.
- როგორი უნდა იყოს თანამედროვე გაკვეთილი?
- როგორ გავაუმჯობესოთ მ ხარისხი?
ამ კითხვებს დასვამდა ყველა შემოქმედი პედაგოგი. როდესაც მასწავლებელს სურს, გაკვეთილი იყო ნათელი და ემოციური, თითოეულ მოსწავლეს გააცნოს შესასწავლი მასალა ისე, რომ გააქტიუროს მათი შემეცნების უნარ-ჩვევები, წარმოიქმნება გაკვეთილის არატრადიციული ფორმები.
სიტყვა „ტრადიციული“ ლათინურად ნიშნავს ჩვეულებრივს, საზოგადოებაში მიღებულს. შესაბამისად, არატრადიციული – რაღაც უჩვეულო, განსხვავებულია.
ჩემი აზრით, საგანმანათლებლო პროცესის არატრადიციული ფორმებით დატვირთვა გაამართლებს გაკვეთილის ფორმის განვითარებას და გაუმჯობესებას, ვინაიდან ფორმის ცვალებადობა იწვევს არსებული საკლასო ჩარჩოს შეცვლას და გაკვეთილი სხვა შემეცნებით საფეხურზე გადავა. ასეთი გაკვეთილის უჩვეულობა მოსწავლის შემოქმედებით წარმოსახვასა და პედაგოგის ფანტაზიაზეა დაფუძნებული. გაკვეთილი მოითხოვს სტანდარტულ და ორიგინალურ მიდგომას, რომელიც ხელს უწყობს მოსწავლეთა აზროვნების გააქტიურებას და ინტერესის ზრდას. შესაბამისად, გაიზრდება გაკვეთილის ეფექტურობაც.
მასწავლებელი მოსწავლეს აცნობს ყურადღების და მობილიზების, ცოდნის შეძენის რამდენიმე გზას, ამოცანის გადაჭრის რამდენიმე საშუალებას და ხელს უწყობს მასალის ანალიზისა და გამოკვლევისთვის საჭირო უნარების ფორმირებას.
არასტანდარტული გაკვეთილი სწავლის მნიშვნელოვანი მეთოდია, რომელიც ხელს უწყობს მოსწავლეთა ჯგუფური მუშაობის ორგანიზებას. მოსწავლეებს უვითარდებათ მოსმენის, დამოუკიდებლობის, თანამშრომლობის, პასუხისმგებლობის, ინფორმაციის შეგროვებისა და დამუშავების, საკუთარი აზრის გამოთქმის, ლოგიკური დასკვნების გამოტანის, გადაწყვეტილების მიღების, კრიტიკული აზროვნებისა და შეფასების უნარ-ჩვევები. შედეგად ვიღებთ უწყვეტი განათლებისადმი მოსწავლეთა ინტერესის ზრდას.
მუსიკის გაკვეთილზე გამოიყენება აუდიო- და ვიდეომასალა, საინფორმაციო კომპიუტერული ტექნოლოგიები, მულტიმედიური აღჭურვილობა.
თანამედროვე ტექნოლოგიების გამოყენება წაახალისებს მოსწავლეებს საკუთარი თავის ახლებურად წარმოსაჩენად. საჭიროა, ყველა მოსწავლე ჩავრთოთ როგორც ინდივიდუალურ, ისე ჯგუფურ მუშაობაში. მნიშვნელოვანია მოსწავლეთა განსხვავებული აზრის გათვალისწინება. პედაგოგომა უნდა გამოიჩინოს ყურადღება როგორც ძლიერი, ისე სუსტი მოსწავლეების მიმართ, რათა მათ გაუჩნდეთ სურვილი, საგაკვეთილო პროცესში უფრო აქტიურად იყვნენ ჩართულნი.
განვასხვავებთ არასტანდარტული გაკვეთილის შემდეგ ტიპებს:
- თამაშის ფორმის გაკვეთილები: კონკურსი, ვიქტორინა, ჯგუფებს შორის მუსიკალურ-რიტმული შეჯიბრება;
- გაკვეთილები, დაფუძნებული ამა თუ იმ ჟანრსა და მეთოდურ სავარჯიშოზე: სამუშაო პრაქტიკა, გამომგონებლობა, ინტერვიუები, კომენტარები.
- კამათის საჯარო ფორმის მსგავსი გაკვეთილები: კონფერენცია, დისკუსია, დიალოგი, დებატები;
- ფანტაზიაზე დაფუძნებული გაკვეთილები:
გაკვეთილი-ზღაპარი, გაკვეთილი-სიურპრიზი, გაკვეთილი-მოგზაურობა;
- კლასგარეშე მუშაობის ტრადიციული ფორმები: სპექტაკლი, კონცერტი, მხატვრული ნაწარმოების ინსცენირება;
- ინტეგრირებული გაკვეთილები;
- ტრადიციული გაკვეთილები: გამოკითხვა, გაკვეთილი-ჩათვლა.
სასწავლო პროცესში განსაკუთრებულ ადგილს იკავებს მუსიკის გაკვეთილები. მუსიკის გაკვეთილისთვის აუცილებელია განსაკუთრებული ემოციური ატმოსფეროს შექმნა. მიუხედავად საერთო მახასიათებლებისა, თითოეული გაკვეთილი ორიგინალურია. მისი ემოციური განწყობის შესაქმნელად ერთი ჟანრის ნაწარმოების მოსმენის შემდეგ საჭიროა სხვა ჟანრის ნაწარმოების მოსმენა და ამ ორის ერთმანეთთან შედარება მოსწავლეთა ყურადღების კონცენტრირებისთვის.
ჩემი აზრით, მუსიკის გაკვეთილი თავისთავად არის არასტანდარტული, სხვა საგნების გაკვეთილებისგან განხვავებული.
არასტანდარტული გაკვეთილის ჩატარებაში მეხმარება შემდეგი რეკომენდაციები:
- არასტანდარტული გაკვეთილის ფორმის არჩევისას მასწავლებელმა უნდა გაითვალისწინოს კლასის მზადყოფნის დონე, ხასიათი, ტემპერამენტი, მოსწავლეთა ინდივიდუალური თავისებურებები.
- აუცილებელი პრინციპია „ბავშვებთან და ბავშვებისთვის“. მთავარი მიზანია, მოსწავლეებს შევუქმნათ სასიამოვნო და კრეატიული ატმოსფერო.
ჩემს პრაქტიკაში ჩამოყალიბდა არასტანდარტული მუსიკის გაკვეთილების ერთგვარი სისტემა. მათ შეიძლება რამდენიმე ფორმა ჰქონდეთ:
- გაკვეთილი-კონცერტი
ტარდება სასწავლო წლის ბოლოს. მისი მიზანია მოსწავლეთა მუსიკალური კულტურის დონის დემონსტრირება.
სადღესასწაულო კონცერტი უნდა ჩატარდეს სადღესასწაულო ატმოსფეროში. წარმოდგენილი უნდა იყოს სხვადასხვა ტიპისა და შინაარსის მუსიკალური ნომრები: სოლო სიმღერა (ხალხური, თანამედროვე, კლასიკური), საგუნდო სიმღერა, – მუსიკალურ-რიტმული მოძრაობების თანხლებით.
გაკვეთილი-კონცერტი მთავრდება მშობლებთან ერთად სიმღერის შესრულებით. ეს ყოველთვის ამაღლებს განწყობას, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია გაკვეთილი-კონცერტისთვის.
- გაკვეთილი-თამაში
ამ გაკვეთილის მთავარი ამოცანაა, გავუღვივოთ ბავშვებს სწავლის სურვილი და ინტერესი, თამაშით განვავითაროთ მოსწავლე. თამაში არის აქტივობის ტიპი, რომელიც მიზნად ისახავს გამოცდილების მიღებას და მასალის პოზიტიურად ათვისებას. თამაში საშუალებას აძლევს მოსწავლეს, მიიღოს წარმატების ან წარუმატებლობის ემოციური გამოცდილება. ბავშვები სწავლობენ დამოუკიდებლობას, ტოლერანტობას, მეგობრობას, თანამშრომლობას, ურთიერთპატივისცემას, კომპრომისს. თამაში აღვივებს თავდაჯერებას, ავითარებს პიროვნებას და მის შემოქმედებით უნარს, სახალისოა და ზრდის მოტივაციას.
- გაკვეთილი-ჩათვლა
ჩათვლა ასრულებს საკონტროლო ფუნქციას, თუმცა მისი მთავარი მიზანია თემის სისტემატიზაცია და ძირითადი საკითხების ცოდნის შეჯამება.
- ინტეგრირებული გაკვეთილი
ინტეგრირებული სწავლება სინთეზური აზროვნების განვითარების საუკეთესო საშუალებაა. სასწავლო მასალა ერთი საგნის მეორესთან თემატური კავშირის დამყარების საშუალებას იძლევა. თანამედროვე პედაგოგიკის ამოცანა ის არის, რომ ბავშვის აღქმაში გააერთიანოს, დააკავშიროს ცალკეულ საგნებში მიღებული ცოდნა.
მინდა, ჩემი პედაგოგიური პრაქტიკიდან მოვიყვანო ინტეგრირებული გაკვეთილის მაგალითი, რომელიც აერთიანებდა რამდენიმე საგანს: მუსიკას, სახვით ხელოვნებას, ქართულს, ისტორიას და უცხო ენას. გაკვეთილის თემა გახლდათ „პეიზაჟი მუსიკაში“ – ბუნების აღწერა კომპოზიტორებს შემოქმედებაში.
- გაკვეთილი-სემინარი
ამ ტიპის გაკვეთილის მთავარი მიზანია საკითხის სიღრმისეული შესწავლა, თეორიული და კონსტრუქციული მეთოდების დაუფლება. სასკოლო გარემოში სემინარი პრაქტიკული სავარჯიშოს ერთ-ერთი ტიპია, რომელიც მოიცავს დამოუკიდებელ კვლევას, გამოცდილების საფუძველზე ანგარიშის შედგენას, პრეზენტაციას.
თავად ჩავატარე ორი გაკვეთილი-სემინარი შემდეგ თემებზე: „მე და ჩემი მუსიკალური სამყარო“; „თბილისის ოპერისა და ბალეტის თეატრის ისტორია“.
- გაკვეთილი-კვლევა
მისი მიზანია, მოსწავლეებმა შეიძინონ კვლევის უნარ-ჩვევა როგორც მყარი ცოდნის მიღების უნივერსალური, დამოუკიდებელი გზა. კვლევის შედეგი უნდა იყოს ინტერაქციული, შემოქმედებითი პრაქტიკის ცოდნა, ჭეშმარიტების დადგენა. მაგალითად, „ჩემი საყვარელი კომპოზიტორი“ – ეს არის არატრადიციული გაკვეთილის პროგრესული გზა, რომელიც მოსწავლეებს აძლევს იდეების გენერირების, ინტერდისციპლინური კავშირების გამოყენების საშუალებას და ხელს უწყობს ინოვაციური მეცნიერების, ტექნოლოგიების განვითარებას.
- გაკვეთილი-ექსკურსია
ეს არის გაკვეთილის ფორმა, რომლის ფუნქციაა სასწავლო პროცესის განხორციელება ბუნებაში, მუზეუმში, თეატრში. ექსკურსიის მეთოდი დამოკიდებულია თემაზე, დიდაქტიკურ მიზანსა და მოსწავლეთა ასაკზე, მათ განვითარებაზე. გაკვეთილი-ექსკურსია უნდა ეფუძნებოდეს მოსწავლეთა დამოუკიდებელი მუშაობის გეგმას (დაკვირვება, დიაგრამა, ჩანახატები, ვიზუალური და საილუსტრაციო მასალა).
ინტერესის გასაღვივებლად მოსწავლეები თბილისის ხალხურ საკრავთა მუზეუმში წავიყვანე. ბავშვებმა დაათვალიერეს საკრავები. გაუჩნდათ უამრავი კითხვა. ერთი კვირის შემდეგ მოვაწყეთ ექსკურსია თბილისის ზაქარია ფალიაშვილის სახელობის ოპერისა და ბალეტის თეატრში პიოტრ ჩაიკოვსკის ბალეტ „მაკნატუნაზე“. შესვენების დროს ბავშვებმა დაათვალიერეს საორკესტრო ორმო: საკრავები, დირიჟორის პულტი და პარტიტურა. მოგვიანებით ქართული კლასიკური მუსიკის ფუძემდებლის ზაქარია ფალიაშვილის სახლ-მუზეუმშიც ვიყავით. სწორედ ქართული მუსიკალური ფოლკლორი გახდა კომპოზიტორის შემოქმედების საფუძველი.
ბავშვები აღფრთოვანებულები დარჩნენ და გამოთქვეს სურვილი, თავადაც დაემზადებინათ საკრავები. მერე მათი ნამუშევრების გამოფენაც გავმართე.
ჩემს სიხარულს საზღვარი არ ჰქონდა, ვინაიდან სწორედ ეს არის სწავლა კეთებით, რომელზეც საუბრობს ამერიკელი ფილოსოფოსი, ფსიქოლოგი და განათლების სპეციალისტი ჯონ დიუი. მოსწავლე საკუთარი ცოდნის, წარმოსახვის, ინტელექტისა და შემოქმედების პროდუქტს ხედავს. ეს მას სიამოვნებას ანიჭებს, რაც, ერთი მხრივ, თეორიული ცოდნის პრაქტიკაში გამოყენების სტიმულს აძლევს, მეორეს მხრივ კი აჩვენებს მას, რომ მოფიქრება და ჩანაფიქრის განხორციელება ერთი პროცესის ორი საფეხურია.
არასტანდარტულ გაკვეთილებზე მიღებულ ცოდნას მოსწავლეები უკეთესად იმახსოვრებენ. თუმცა არ ღირს ასეთი გაკვეთილების მუდმივად ჩატარება, რადგან ზოგიერთ შემთხვევაში შესაძლოა ნაკლებად ინფორმაციული აღმოჩნდეს. განათლებისა და აღზრდის მთავარი ფორმა უნდა იყოს ტრადიციული გაკვეთილი, მაგრამ აუცილებელია სასწავლო პროცესის გამრავალფეროვნება. ეს ხელს შეუწყობს მოსწავლეთა განითარებას, მათი შემოქმედებითი შესაძლებლობების ზრდას, მუსიკის მიმართ ინტერესის გაღვივებას, საგაკვეთილო პროცესში აქტიურ ჩართვას და მოტივაციის ამაღლებას.
მინდა, წერილი ბერძენი ფილოსოფოსის პლატონის სიტყვებით დავამთავრო: „მუსიკა სამყაროს აძლევს სულს, გონებას – ფრთებს, ფანტაზიას – ფრენის საშუალებას, ცხოვრებას კი – ყველაფერს“.
