პირველკლასელთა სასკოლო ცხოვრება ხშირად თანმიმდევრულად ვითარდება. ზოგჯერ, კი სწავლასთან დაკავშირებული პრობლემების აღმოჩენა გვიან ხდება, რაც უმეტესად დაკავშირებულია არასწორ და დაგვიანებულ შეფასებასთან. ასეთი მდგომარეობა, შემდეგ უფრო დიდი სირთულის წინაშე აყენებს მოსწავლის აკადემიურ წინსვლას. თინა ჭინჭარაული, ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროფესორი და ფსიქოლოგი დასწავლის უნარის სირთულეებზე, მის მახასიათებლებსა და პრობლემის დაძლევის გზებზე გვესაუბრა.
როდესაც ბავშვი პირველ კლასში მიდის, ყველაზე მნიშვნელოვანი საკითხი წერა-კითხვის ათვისება და ელემენტარული არითმეტიკული ოპერაციების გაგების ლოგიკა ხდება. მეორე-მესამე კლასიდან კი წერა-კითხვა ხდება ინსტრუმენტი, ახალი და მრავალფეროვანი საგნების ასათვისებლად. რასაც, ჩვენ ზუსტად ამ ადრეულ ასაკში, ანუ პირველ კლასში აღმოვაჩენთ ხოლმე – ეს არის დასწავლა უნარის დარღვევა. ეს არის მდგომარეობა, რომელიც შედის ნეიროგანვითარების დარღვევების ჩამონათვალში, მაგრამ საკმაოდ განსხვავებულია ნეიროგანვითარების სხვა დარღვევებისგან იმ თვალსაზრისით, რომ ბავშვებს დასწავლის უნარის დარღვევით, როგორც წესი, არ აქვთ ინტელექტთან დაკავშირებული არანაირი პრობლემა. ანუ მათი შემეცნებითი უნარების განვითარება – მეხსიერება, ყურადღება, აღქმის უნარი, ერთი შეხედვით, სრულიად აკმაყოფილებს ასაკობრივ ნორმებს. რის გამოც, სპეციალიზებული, ფსიქომეტრული ინსტრუმენტების შეფასებისას მათი ინტელექტის კოეფიციენტი არის საშუალო ნორმის შესაბამისი. უცებ აღმოჩნდება, რომ ეს ბავშვები ვერ სწავლობენ წერას, კითხვას ან ვერაფრით იგებენ ციფრსა და რაოდენობას შორის მიმართებას. ვერ ხვდებიან ბევრი/ცოტა რას ნიშნავს, ვერ ხვდებიან, რას გულისხმობს მიმატება და გამოკლება. და როცა დავალება მიმატებაზეა – აკლებენ, როცა გამოკლებაზეა დავალება – ამატებენ. პირველად ეს მასწავლებლისთვის ხდება მანიშნებელი და მერე – მშობლებისთვის, რომ აუცილებელია დამატებითი შეფასების განხორციელება, რომ არ გამოგვეპაროს ამ საბაზისო, აკადემიური უნარების განვითარებასთან დაკავშირებული სირთულეები. ძირითადად, როგორც წესი, პირველი კლასის მეორე ნახევრიდან, გაზაფხულის სემესტრისთვის მშობლები და მასწავლებლები განგაშის ზარების შემოკვრას იწყებენ. ეს საყურადღებო დეტალები კი ასეთია: მართალია, ბავშვი ძალიან ყოჩაღია ყველაფერში, სადაც ზეპირი გადმოცემა არის საჭირო, ძალიან კარგად ერთვება, ჯგუფურ ინსტრუქციებს მიჰყვება, მაგრამ, როდესაც საქმე მიდგება კითხვაზე ან ამოცანის ამოხსნაზე, ვერაფრით ვერ ხდება თანდათანობითი პროგრესის დანახვა. მაინც ეშლება ასოები, მაინც ვერ ახდენს ამოკითხული ასოების სიტყვაში გაერთიანებას, ამოიკითხავს მაგრამ მაინც ვერ ხვდება, რა ამოიკითხა და ა.შ. სწორედ, ეს არის ის პერიოდი, როდესაც არ უნდა მოხდეს შეფასების გადავადება.
ვინ უნდა შეაფასოს მოსწავლის მდგომარეობა?
ამ მდგომარეობას მასწავლებელიც და მშობელიც ამჩნევს. უბრალოდ, როგორც წესი, ზოგიერთ შემთხვევაში ხდება ბავშვის არასწორი შეფასება, როგორც ზარმაცის და ცელქის. როდესაც ხედავ, რომ ბავშვი ძალიან სხარტია და ძალიან კარგად იგებს ყველაფერს, არანაირი სხვა პრობლემა არ აქვს, მაგრამ რატომღაც წერა-კითხვას ვერ სწავლობს, პირველი ეჭვი და შთაბეჭდილება რაც უჩნდებათ, არის ის, რომ ზარმაცია. ბავშვებიც იმ საქმიანობას, რაც არ გამოსდით, მაქსიმალურად ცდილობენ, თავი აარიდონ და ეს ბუნებრივია. როდესაც ბავშვი უყურებს ამ თეთრზე შავით დახატულ ნიშნებს და მისთვის ,,ა” მოსმენილი და ,,ა” დაწერილი, ვერაფრით ვერ უკავშირდება ერთმანეთს, ბუნებრივია, რაღაც ეტაპზე ის ცდილობს, თავი აარიდოს ამ ტიპის მეცადინეობას და მერე უკვე მოდის ფრაზა: ,,იმიტომ კი არ უჭირს წერა-კითხვის ათვისება, რომ არ შეუძლია, არამედ იმიტომ, რომ ზარმაცია”.
ასევე გააჩნია ბავშვის ტემპერამენტსაც. ზოგიერთ შემთხვევაში სიცელქე და ქცევასთან დაკავშირებული სირთულეები შეიძლება დასწავლის პრობლემის დაფარვის მცდელობად იქცეს. ბავშვებს ურჩევნიათ იყვნენ ცელქები, ვიდრე ,,უწიგნურები” და კიდევ ბევრ, ასეთ ფრაზას ისმენენ უფროსებისგან.
ამ ყველაფერს უნდა მოჰყვეს გადამისამართება სპეცპედაგოგთან ან ფსიქოლოგთან, იმისთვის, რომ მოხდეს შეფასება, რასთან გვაქვს საქმე. ანუ საქმე გვაქვს მოტივაციის ნაკლებობასთან, რადგან სკოლა, გარდა იმისა, რომ აკადემიურ მოთხოვნებს უყენებს ბავშვს, ასევე უყენებს ქცევასთან დაკავშირებულ მოთხოვნებსაც, რაც საკმაოდ რთულია ამ ასაკისთვის. სწავლის პირველ ეტაპზე ბავშვს უწევს სხვისი დაკვეთის შესრულება და ამის გამო, შესაძლოა მისმა მოტივაციამ იკლოს. რადგან, სწავლა არ არის მისთვის, წამყვანი ქცევითი აქტივობა. მისთვის წამყვანი ქცევითი აქტივობა მაინც თამაშია.
ამ პროცესის შეფასება გვიჩვენებს, რამდენად შესაბამისობაშია ერთმანეთთან ბავშვის კოგნიტური განვითარება, მისი მოტივაციური სფერო და აკადემიური წინსვლა. უკვე აქედან გამომდინარე, შეგვიძლია გამოვიტანოთ დასკვნა, არის ეს დასწავლის უნარის დარღვევა, თუ – არა.
რა ტიპის შეიძლება იყოს დასწავლის უნარის დარღვევა ? რა მახასიათებლები აქვს?
ძირითადად, გამოიყოფა ორი ტიპის დასწავლის უნარის დარღვევა. ეს არის დისლექსია, კითხვის უნარის განვითარებასთან დაკავშირებული სირთულე და დისკალკულია, რაც არის არითმეტიკული – ციფრების, რიცხვების, არითმეტიკული ოპერაციების ათვისებასთან დაკავშირებული სირთულე. ზოგიერთი ბავშვის შემთხვევაში, ორივე დარღვევა შეიძლება ერთადაც იყოს.
თუ დროულად არ მოხდა შეფასება სპეციალისტისგან და ამ დარღვევების გამოსწორებაზე მუშაობა, რა ხდება შემდეგ?
თუ არ მოხდა დროული ჩარევა, ამ ბავშვების შემთხვევაში იზრდება შფოთვითი აშლილობების რისკი, იზრდება ქცევასთან დაკავშირებული სირთულეების რისკი, იმიტომ, რომ კარგი ინტელექტიდან გამომდინარე ზუსტად იციან, რომ – სწავლა კარგია, ძალიან ბევრს ცდილობენ, მაგრამ შედეგზე ვერ გადიან. ამის პარალელურად , გარემოდან გრძელდება ეს ზეწოლა – „როგორ შენ ვერ სწავლობ?“; „დღეს ისევ ცუდი ნიშანი მოიტანე?“ და ა.შ. ეს ყველაფერი შემდეგში ძალიან ბევრ ფსიქოლოგიურ პრობლემას უკავშირდება. თუ დროულად მოხდა ჩარევა, უმრავლეს შემთხვევაში დასწავლის უნარის დარღვევა არის მართვადი, სირთულეების სწორი იდენტიფიკაციითა და ინდივიდუალიზირებული პროგრამის შერჩევით.
როგორ ერთვება ოჯახი ბავშვის აკადემიური წინსვლის მხარდამჭერ პროცესში?
სწორი მოლოდინებით. ეს არის ყველაზე მნიშვნელოვანი. სირთულის დროული იდენტიფიკაცია მასწავლებელსა და მშობელსაც ეხმარება, გაუჩნდეთ სწორი მოლოდინები ბავშვთან დაკავშირებით და შესაბამისად არ ახდენენ ზეწოლას: ,,მოდი იმეცადინე”. როდესაც, ბავშვს კი არ ეზარება, უბრალოდ სწავლისთვის სხვანაირი ტიპის მიდგომა, სტრატეგია, სწორად აწყობილი და განსაზღვრული პროგრამა სჭირდება, საჭიროა ვიცოდეთ, როგორ დავეხმაროთ ამ კონკრეტულ ბავშვს, მისი კონკრეტული უნარებიდან გამომდინარე წერა-კითხვის ათვისებაში ან არითმეტიკული მცნებების გაგებაში.
თუ არსებობს კონკრეტული ვადები ამ სირთულის დასაძლევად?
ვადები არასოდეს არის განსაზღვრული, იმიტომ რომ ძალიან ინდივიდუალურია პრობლემის სიმძიმიდან და თვითონ ბავშვიდან გამომდინარე. რას ვეძახით დაძლევას? როგორ განვსაზღვრავთ? თუ დაძლევას ვეძახით იმას, რომ წერა-კითხვასთან დაკავშირებით აღარასოდეს ექნება პრობლემა, გარკვეული სირთულეები მაინც დარჩება, მაგრამ სწორი მოლოდინებიდან და სწორი მიდგომიდან გამომდინარე მაინც გავდივართ იმ სასწავლო შედეგზე, რა შედეგზეც უნდა გავდიოდით სწავლების პროცესში.
