უცხო ენის შესწავლის პროცესში მოსწავლეთა განსხვავებული თავისებურებებისა თუ გარემოებების გამო სხვადასხვა პრობლემებს ვხვდებით. ენების შესწავლის უმნიშვნელოვანესი თავისებურება ტრადიციული თუ არატრადიციული მიდგომებით ლექსიკური ფონდის დასწავლაა, რაც მათგან მოითხოვს საკითხზე მობილიზებას, კონცენტრირების გამო აუცილებლობით მოეთხოვებათ, უარი თქვან გართობაზე და მთელი დრო დაუთმონ სასწავლო პროცესს. ამგვარი სასწავლო გარემოს განტივირთვისა და მათთვის საინტერესო გარემოს შექმნაში ნიშანდობლივია თანამედროვე მიდგომები. უცხო ენის შესწავლის პროცესში განმტვირთველი ფუნქციით ეფექტურია კონსტრუქტივიზმი.
შვეიცარიელი ფსიქოლოგის ჟან პიაჟეს თეორიის მიხედვით ,,კონსტრუქტივიზმი“–ის ცნების განმარტება მარტივი არ არის, რადგან ის სხვადასხვა სიტუაციაში განსხვავებული მნიშვნელობით გამოიყენება. ცნების დედააზრი მომდინარეობს სიტყვა აშენებიდან და ამ შინაარსითვე გამოიყენება ხშირ შემთხვევაში. კერძოდ, ახალი ცოდნა იგება უკვე მოპოვებული ცოდნის ბაზაზე. თეორიის მიხედვით მოსწავლე არ არის დავალებების პასიური შემსრულებელი, ის აქტიურად მონაწილეობს მის შერჩევაში, ინტერპრეტირებაში და ირჩევს იმ ვარიანტს, რომელიც უკვე მის მიერ მიღებული ცოდნის სქემაში მოიაზრება. კონსტრუქტივისტული თეორიის ორი ძირითადი ცნება–ასიმილაცია და აკომოდაცია უცხოური ენის შესწავლის პროცესისათვის, როგორც სხვა საგნების შესწავლისას, შემდეგნაირად განიმარტება. ასიმილაცია –ეს ისეთი კოგნიტური პროცესია, როცა მოსწავლე ინფორმაციას იღებს წინასწარ მიღებული ცოდნის კონსტრუქციის ინტერპრეტაციით და ახალ გამოცდილებას ამატებს თავის ცოდნას. ამ შემთხვევაში მოსწავლე უცხოური ენის შესწავლას იწყებს საერთაშორისოდ ცნობილი და ყოველდღიურობაში აქტიურად გამოყენებული ლექსიკის შეთვისებით, სადაც ის მარტივად აღიქვამს როგორც სიტყვას, აგრეთვე მის მნიშვნელობას და უჩნდება სურვილი მასთან დაკავშირებული სხვა ტერმინოლოგიაც შეისწავლოს. პროცესი გაცილებით საინტერესოა, თუ ეს სახალისო აქტივობებით ხორციელდება, სიმღერით ან თამაშის სხვადასხვა სახეობით. აკომოდაციის პროცესი უცხო ენის შესწავლის დროს ეფუძნება მოსწავლის მიერ უკვე აგებული ცოდნის კონსტრუქციაში ცვლილებას. ის მაშინ იჩენს თავს, როცა ახალი ინფორმაცია და უკვე არსებული სქემის კომპონენტები წინააღმდეგობაში მოდიან და არ ინტეგრირდებიან ერთობლიობად. ასეთ შემთხვევაში მოსწავლეს უწევს დაისწავლოს ლექსიკის გარკვეული ნაწილი და ეს ნაკლებად მტკივნეულია, ვიდრე ასოციაციური კავშირების გარეშე სწავლება. თუ აკომოდაციის პროცესში პედაგოგი აქტიურად იყენებს მოსწავლის ინდივიდუალური და ასაკობრივი თავისებურებების გათვალისწინებით აგებულ თვალსაჩინო მასალას, მაშინ დასწავლის პროცესის სირთულე კიდევ უფრო მსუბუქდება და სახალისო ხდება.
ზოგადად უცხოურ ენის სწავლებაში ხშირად შეიმჩნევა ტენდენცია, როდესაც სასწავლო პროცესს პედაგოგი ტვირთავს გადამეტებული დავალებებით და მოსწავლის მეცადინეობა შეიძლება გავიგოთ, როგორც პედაგოგის მიერ მოსწავლისათვის შედგენილი დავალების შესრულება. ვინაიდან უცხოური ენის სწავლებში დიდი მნიშვნელობა აქვს აქტიურ კომუნიკაციაზე აგებულ მეთდიკას. ამ მიდგომასთან წინააღმდეგობაში მოდის მასწავლებელთა დამოკიდებულება დავალებების ოდენობასთან დაკავშირებით. ამიტომ მნიშვნელოვანია როლების შეცვლა და აქტიურ კომუნიკაციაზე აგებული ინტერაქტივზე აქცენტი, რომლის დროსაც პედაგოგი გამოდის სასწავლო პროცესის ფასილიტატორის როლში და მისი დახმარება ხელმისაწვდომია საჭიროებისამებრ. ამდენად, პედაგოგის დავალებას წარმოადგენს სასწავლო პროცესის ინტერაქცია, მოსწავლეთა ჩართვა სწავლა-სწავლების პროცესში, სასწავლო პროცესში მოსწავლეთა მხარდაჭერა და მოსწავლისათვის საჭირო დახმარების გაწევა, შესაბამისად სწავლის სწავლება.
სასწავლო პროცესის წარმართვაში დიდ როლს თამაშობს სასწავლო გარემო. სასწავლო გარემოში მოიაზრება საერთო საგაკვეთილო კონტექსტი, კერძოდ, საგაკვეთილო რესურსები, მედია საშუალებები, ისეთი დამხმარე საშუალებები, როგორიცაა საკლასო ოთახი და სასკოლო სქემა. კონსტრუქტივისტების მოსაზრებით სასწავლო გარემო უნდა იყოს შეძლებისდაგვარად მდიდარი და ავთენტური სასწავლო მასალით აღჭურვილი, იმისათვის რომ მოსწავლეებს დიდი სივრცე ჰქონდეთ საკუთარი ცოდნის ასაგებად და მიეცეთ საშუალება, საკუთარ სუბიექტურ გამოცდილებას დაუკავშირონ სიახლე. სწორედ ასეთი გარემოს მოწყობა წარმოადგენს პედაგოგისათვის უპირველეს დავალებას. პედაგოგმა მოსწავლის ამგვარ გარემოში მუშაობის პროცესზე დაკვირვებით უნდა შეისწავლოს მისი მახასიათებლები და უზრუნველყოს აღსაზრდელის ცოდნისა და კომპტენციების გამდიდრება– განვითარება, ისე რომ ისინი მოსწავლეთა საჭიროებებს შეესაბამებოდეს. სასწავლო გარემო უნდა იყოს მრავალფეროვანი და დამაჯერებელი, რომ ითვალისწინებდეს მოსწავლეთა ინდივიდუალური ცოდნის დონეს, ერთად მუშაობის მნიშვნელობას და ამავდროულად პრობლემის გადაჭრის კომპონენტს. სასწავლო პროცესის განსხვავებული შედეგების გამო კოოპერაციასა და სოციალურ ინტერაქციას სწავლის პროცესში დიდი მნიშვნელობა აქვს. რადგან სასწავლო შედეგები იდენტური არასოდეს არ შეიძლება იყოს, სწორედ ამიტომაა შესაძლებელი ჯგუფური თუ წყვილური მუშაობის პირობებში ცოდნის მიღება აზრთა გაცვლა–გამოცვლის გზით, ამდენად ასეთი ცოდნა ზოგადად ჯგუფის წევრთა ცოდნად იქცევა.
სასწავლო გარემოს შესაქმნელად მნიშვნელოვანია სიტუაცია და კულტურა. სასწავლო პროცესი ყოველთვის არის სიტუაციასა და კულტურასთან დაკავშირებული. სიტუაციასთან კავშირს დიდი ზეგავლენა აქვს გაკვეთილის დაგეგმვაზე: ამა თუ იმ კონტექსტში მიღებული ცოდნა მარტივად არ გადაიტანება სხვა კონტექსტში. უცხოური ენის გაკვეთილზე ეს ასპექტი კონკრეტულ ფუნქციას ასრულებს. ამდენად, სასწავლო კონტექსტი, გარემო და სიტუაცია ისე უნდა მოეწყოს, რომ ახალი ცოდნა (უცხო ენის ახალი ელემენტები) მარტივად გადაიტანონ რეალურ ცხოვრებაში. კერძოდ, მარტივად მოახდინონ ცოდნის ტრანსფერი. როცა ენობრივი მახასიათებლები თვალსაჩინოა და მისი სიმართლე სასწავლო რესურსებითაა შემცირებული, იზრდება მოტივაცია და სასწავლო შინაარსის აღქმის შესაძლებლობა. ავთენტურობა შესაძლებელია აგრეთვე ბევრნაირად განიმარტოს. ის შეიძლება წარმოგვიდგეს, როგორც სასწავლო სახელმძღვანელოს გვერდით გამოყენებადი დამატებითი რესურსი, რომელიც ენობრივად რეალური, ავთენტურია. ამგვარი სასწავლო მასალის ნიმუშებია: მენიუები, ღია ბარათები, ბილეთები, საგაზეთო სტატიები, განცხადებები, მულტფილმები.
კონსტრუქტივისტულ მიდგომებში არსებითია ის, რომ პედაგოგი უნდა იყოს არა მხოლოდ საგნის კარგი მცოდნე, მას აგრეთვე უნდა შეეძლოს სასწავლო პროცესის მიმდინარეობისას იმის აღმოჩენა, თუ რა საჭიროება აქვს ამა თუ იმ მოსწავლეს და შეეძლოს მისთვის სათანადო დახმარების გაწევა. მოსაზრება იმის შესახებ რომ პედაგოგმა ყველა მოსწავლის საჭიროებები ძალიან კარგად უნდა იცოდეს უცხოელი განათლების ექსპერტების მიხედვით შეუძლებელია, თუმცა არც ისეთი სასწავლოა პროცესია მისაღები, სადაც მოსწავლეები ერთდროულად ერთი და იმავე საკითხს ერთ დონეზე ერთად სწავლობენ, რაც დღევანდელი გადასახედიდან ძალიან მოძველებული მეთოდია. იმისათვის რომ კონსტრუქტივისტული მიდგომებით სწავლა გახდეს შესაძლებელი აუცილებელია ინდივიდუალიზებული სწავლების პირობების შექმნა, რათა მოსწავლეთა ინდივიდუალური საჭიროებები და წინაპირობები მაქსიმალურად იყოს გათვალისწინებული.
სწავლა დამოკიდებულია მოსწავლის მოტივაციაზე. მოტივაციაც არ არის სტატიკური მდგომარეობა, არამედ დინამიური თავისუბურებით ხასიათდება. მის ცვალებად ბუნებას სხვადასხვა ფაქტორი განსაზღვრავს. როცა მოსწავლე უცხოურ ენას სწავლობს იმისათვის, რომ უცხო ქვეყნის კულტურას, ტრადიციებს გაეცნოს, ასეთ შემთხვევაში ის შინაგანად მოტივირებულია, ხოლო თუ უცხო ენის სწავლის პროცესი, ფულით, საჩუქრით ან სხვა გარეგანი განმამტკიცებლებითაა წახალისებული მოსწავლეები ნაკლებად აცნობიერებენ სასწავლო შინაარსს. აუცილებელია მასწავლებელმა რანჟირება გაუკეთოს მოტივატორებს და დააკავშიროს სწავლა-სწავლების პროცესთან, როგორც აქტივობამდე, ასევე აქტივობის პროცესში და აქტივობის შემდეგ. ანუ ადეკვატურად გამოიყენოს მოტივატორები, რომლებიც აღუძრავენ მოსწავლეს სწავლის სურვილს, მოტივატორები რომლებიც აძლევენ მიმართულებას სწავლის პროცესს და მოტივატორები, რომლებიც საკუთარი კომპეტენციის შეგრძნებას გაუჩენს მოსწავლეებს. მასწავლებლებს სჭირდებათ დახმარება, რათა მათ შეძლონ ცვლილებები შეიტანონ საკუთარ პრაქტიკაში და ადეკვატურად გამოიყენონ შესაბამისი სტიმულები.
თანამედროვე პედაგოგიკურ დისკუსიებში ისმის შეკითხვა იმის შესახებ, თუ რამდენად განსხვავებული შეიძლება იყოს მოსწავლე? ფსიქოლოგთა დიდი ნაწილი მიიჩნევს, რომ ჰომოგენური სასწავლო ჯგუფები დაკომპლექტებული მსგავსი ნიჭითა და სასწავლო უნარებით ფიქციაა და დარჩება ფიქციად. საგანმანათლებლო სივრცისთვის ბუნებრივია განსხვავებული თავისებურებები და მოთხოვნები სასწავლო პროცესში, რომელებიც სათანადოდ უნდა შეაფასოს პედაგოგმა და მიღებული მონაცემებით დაგეგმოს სასწავლო პროცესი. მოსწავლეთა ჰეტეროგენურ ბუნებაში გასათვალისწინებელი ფაქტორებია სწავლის სტილები, როგორც სწავლის, აგრეთვე სწავლების სტრატეგიები, ენობრივი კომპეტენციები.
ამ ნიუანსთა მაქსიმალური გათვალისწინებით შესაძლებელია პედაგოგიკური პრაქტიკის გაუმჯობესება და სასწავლო მიზანზე ორიენტირებული სასწავლო შედეგების მიღება.
გამოყენებული ლიტერატურა:
- ჯანაშია, ნ, იმედაძე, ნ, გორგოძე ს, განვითარებისა და სწავლების თეორიები, მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი, 2008
- Mccart, Luise Prior, Fünf Thesen des radikalen Konstruktivismus. In: Virteljahresschrift für wissenschaftliche Pädagogik, Stangl, 2019
- Siebert, Horts, Pädagogischer Konstruqtivismus –Eine Bilanz der Konstruqtivismusdiskussion für die Bildungspraxis. Neuwied: Luchterhand, 1999
