ტექსტზე მუშაობის ეფექტური მეთოდების გამოყენება ლიტერატურის სწავლებაში

ესგ-ის მიხედვით, თითოეული გამჭოლი კომპეტენცია მნიშვნელოვანია სწავლების პროცესში, მედიაწიგნიერება კი საშუალებას აძლევს მოსწავლეებს, უხვი და მრავალფეროვანი ინფორმაცია დაახარისხონ, გაფილტრონ და მხოლოდ ის შეარჩიონ, რაც მნიშვნელოვანი და საჭიროა მათთვის. მინდა, გაგიზიაროთ ჩემი გამოცდილება და შემოგთავაზოთ შესაბამისი გაკვეთილის გეგმა.

გაკვეთილის მიზანი: მოსწავლეებმა შეძლონ ნაწარმოების მთავარი სათქმელის ამოცნობა და ავტორის პოზიციის განსაზღვრა, მიწოდებული ინფორმაციის შედარება და დახარისხება.

მედიაწიგნიერების მიზნები:

1. მედიარესურსის კრიტიკული ანალიზი და სინამდვილის რეპრეზენტაციის შეფასება;
2. მედიის მიერ გამოქვეყნებულ ინფორმაციაში სხვადასხვა პერსპექტივისა და ხედვის იდენტიფიცირება, ანალიზი და განხილვა.

განსავითარებელი უნარ-ჩვევები:

1. კრიტიკული და შემოქმედებითი აზროვნების უნარი;
2. მედიაწიგნიერების დაუფლებისა და გამოყენების უნარი.

ესგ. სტანდარტი:

ზეპირმეტყველება: ქართ: X. 5. მოსწავლეს შეუძლია ზეპირი კომუნიკაციის სტრატეგიების ამოცნობა და შესაბამისად გამოყენება.

კითხვა: ქართ. X. 9. მოსწავლეს შეუძლია სხვადასხვა ჟანრის მხატვრული ნაწარმოების გაანალიზება.

წერა: ქართ. X. 15. მოსწავლეს შეუძლია, დაწეროს გამოხმაურება წაკითხულ წიგნზე ან მხატვრულ ნაწარმოებზე.

საჭირო წინარე ცოდნა და უნარები:

მოსწავლეები იცნობენ დ. გურამიშვილის „დავითიანიდან“ შესაბამის ნაწყვეტებს.

შეუძლიათ:

1. წაკითხული ტექსტის გაანალიზება;
2. ინფორმაციის დახარისხება, შედარება და ანალიზი.

აქტივობა N1: კითხვა-პასუხი

აქტივობის მიზანი: მოსწავლეებმა მოკლედ მიმოიხილონ ეპოქა, რომელშიც მოღვაწეობდა დავით გურამიშვილი.

1. რომელ საუკუნეში მოღვაწეობდა დავით გურამიშვილი?
2. რა იყო მისი ისტორიული გვარი და საიდან იყვნენ მისი წინაპრები?
3. თუ ზედგენიძეა მისი ისტორიული გვარი, გურამიშვილად რატომ მოიხსენიება?
4. რა მიაჩნია გურამიშვილს ქვეყნის უბედურების მიზეზად?
5. როგორაა გადაჯაჭვული მისი როგორც პიროვნების ბედი ქვეყნის ბედთან?
6. რა პრინციპი აირჩია გურამიშვილმა და რატომ ქვეყანაში შექმნილი მდგომარეობის გადმოსაცემად?

აქტივობა N2. ჯგუფური მუშაობა

აქტივობის მიზანი: მოსწავლეებმა შეძლონ მთავარი სათქმელის ამოცნობა. განსაზღვრონ ავტორის პოზიცია, შეადარონ და დაახარისხონ მიწოდებული ინფორმაცია.

ჯგუფებს მასწავლებელი ურიგებს სამუშაო მასალებს.

თითოეულ ჯგუფს ურიგდება თავები დავით გურამიშვილის „დავითიანიდან“:

I ჯგუფი: „დავით გურამიშვილის ლეკთაგან დატყვევება“

ასევე – ადაპტირებული ნაწყვეტი გურამ გეგეშიძის წიგნიდან „გოდება“ (კერძოდ, თავიდან „ლეკების ტყვე“, დასაწყისიდან „…უსინათლო ჰყო“-მდე);

ადაპტირებული ნაწყვეტები (ლეკიანობა საქართველოში) წიგნებიდან:

. ნ. ბერძენიშვილი, „ლეკიანობა XVII საუკუნის მეორე ნახევარში“

. „საქართველოს ისტორიის საკითხები“, თბილისი, 1968 წ.;

. თ. ბოცვაძე, „საქართველო-დაღესტნის ურთიერთობის ისტორიიდან“, თბილისი, 1968 წ.

II ჯგუფი: „დავით გურამიშვილის ლეკთაგან დატყვევება“

ასევე – ადაპტირებული ნაწყვეტი გურამ გეგეშიძის წიგნიდან „გოდება“ (თავიდან „ლეკების ტყვე“, დასაწყისიდან „…უსინათლო ჰყო“-მდე;

ადაპტირებული ნაწყვეტი ინტერნეტჟურნალიდან „ბურუსი“ – თენგიზ ვერულავას „დავით გურამიშვილის ბიოგრაფია“ (დასაწყისიდან „…ტირანულ წამებაში აყენებდნენ“ – აქამდე).

III ჯგუფი: „ტყვეობიდან გაპარვა დავითისა“;

ადაპტირებული ნაწყვეტი გურამ გეგეშიძის წიგნიდან „გოდება“ (თავიდან „ლეკების ტყვე“; „ბნელ ხაროში“ – აქედან „კოღოს ლაშქარი დაესია“ – აქამდე).

IV ჯგუფი: „შველა ღვთისაგან დავითისა. ტყვეობიდან გაპარვა სარუსეთოში“;

ასევე – ადაპტირებული ნაწყვეტი გურამ გეგეშიძის წიგნიდან „გოდება“ (თავიდან „ლეკების ტყვე“; „სიცოცხლეგამწარებული“ – აქედან ბოლომდე);

ადაპტირებული ნაწყვეტი ინტერნეტჟურნალიდან „ბურუსი“ – თენგიზ ვერულავას „დავით გურამიშვილის ბიოგრაფია“ („გურამიშვილი დიდხანს როდი შეგუებია“ – აქედან ბოლომდე)

ამ ტექსტების დამუშავების შემდეგ მოსწავლეები ავსებენ სქემას:

მასწავლებელი აფასებს განხორციელებულ აქტივობას და საჭიროებისამებრ აძლევს განმავითარებელ შეფასებას.

აქტივობა N3. ჯგუფის მიერ შერჩეული მოსწავლე კლასის წინაშე ატარებს პრეზენტაციას.

აქტივობის მიზანი: პრეზენტატორმა შეძლოს, სრულყოფილად წარმოადგინოს ჯგუფის ნამუშევარი, გასაგებად და თანმიმდევრულად მიაწოდოს ის აუდიტორიას.

აქტივობა N4. ნაწყვეტის ჩვენება ფილმიდან

მიზანი: მოსწავლეებმა შეძლონ პარალელების გავლება ფილმში ასახულ მოვლენებსა და ტექსტში გადმოცემულ ფაქტებს შორის.

მასწავლებელი მოსწავლეებს უჩვენებს ნაწყვეტს ნიკოლოზ სანაშვილის ფილმიდან „დავით გურამიშვილი“: https://www.youtube.com/watch?v=QKFFCOr7Fiw&t=4639s და სთხოვს, უპასუხონ კითხვებს:

• შეესაბამება თუ არა ერთმანეთს განხილული ტექსტები და ნაწყვეტი?
• როგორ ფიქრობთ, რატომ შეცვალა სცენარისტმა რეალობა?
• ვინ არის სამიზნე აუდიტორია თითოეული ავტორისთვის?
• რა როლს ასრულებს მუსიკა ფილმში?

დისკუსიის დასრულების შემდეგ მასწავლებელი სთხოვს მოსწავლეებს, გადახედონ თავიანთ ნამუშევრებს და ერთი წინადადებით შეაფასონ გაკვეთილი.

გაკვეთილის დასრულების შემდეგ მასწავლებელი მოსწავლეებს ურიგებს თვითშეფასების ბარათებს და მოსწავლეებს აფასებს შეფასების რუბრიკებით

დანართი N1

დანართი N2

მოსწავლეთა თვითშეფასების რუბრიკა

კედელზე გაკრულია ლექსიკონი იმ ძირითადი სიტყვებისა, რომლებიც შეხვდებათ მედიატექსტზე მუშაობისას.

გამოყენებული მედიარესურსი

ლეკიანობა ქართლში

ლეკიანობა – დაღესტნელ ფეოდალთა მიერ მოწყობილი წვრილ-წვრილი თავდასხმები საქართველოს ბარის მოსახლეობაზე. მიზნად ისახავდა ქონების, საქონლისა და ტყვეების გატაცებას, მოგვიანებით – დასახლებული ტერიტორიების დაპყრობასა და დამორჩილებული მოსახლეობის დახარკვას. დაღესტნელთა შემოსევები მე-16 საუკუნიდან დაიწყო და თავდაპირველად ეპიზოდურ ხასიათს ატარებდა. აბას პირველის ლაშქრობათა შემდეგ დაღესტნელებმა აღმოსავლეთ კახეთის დაცარიელებულ მიწებზე იწყეს ჩასახლება და შექმნეს ეგრეთ წოდებული „უბატონო თემები“, რომლებიც თავისებურ პლაცდარმად იქცა შემდგომი თავდასხმებისათვის. ქართლში ლეკ ფეოდალთა შემოსევები მეთვრამეტე საუკუნის ოციან წლებში დაიწყო, ხოლო მეორე ნახევრიდან წვრილ-წვრილი თავდასხმები ტერიტორიების დასაპყრობლად გამიზნულმა ლაშქრობებმა შეცვალა.

ლეკიანობას ხელს უწყობდა ფეოდალური დაქსასულობა საქართველოში. ლეკთა რაზმები ხშირად მოჰყავდათ მეფეებს ფეოდალებთან ან ტახტის პრეტენდენტებთან საბრძოლველად. ფეოდალთაგან შევიწროებული გლეხი გაურბოდა მებატონეს და თავს აფარებდა უბატონო ლეკებს, იყენებდა მათ საკუთარი ბატონის წინააღმდეგ, ქართველი გლეხი ლეკდებოდა, რადგან გალეკება მისთვის უბატონობას ნიშნავდა. ლეკიანობამ აუნაზღაურებელი ზარალი მიაყენა საქართველოს. მოსახლეობა კატასტროფულად შემცირდა, ზოგიერთი მხარე მოსახლეობისგან დაიცალა, კულტურული მეურნეობა დაეცა.

გამოყენებული ლიტერატურა:

ნ. ბერძენიშვილი, „ლეკიანობა XVII საუკუნის მეორე ნახევარში“

„საქართველოს ისტორიის საკითხები“, თბილისი, 1968 წ.

თ. ბოცვაძე, „საქართველო-დაღესტნის ურთიერთობის ისტორიიდან“, თბილისი, 1968 წ.

გამოყენებული მედიარესურსი

ლეკების ტყვე

ლამისყანა ის სოფელია, საიდანაც გაიტაცეს დავითი. სწორედ აქედან იწყება მისი ცხოვრების ეკლიანი გზა. გამტაცებლებს რომ მსხვერპლის ნამდვილი ფასი სცოდნოდათ, უფრო მაგრად გაბაწრავდნენ და გაქცევის საშუალებას არ მისცემდნენ. ქვეყნის წახდენის მიზეზით დავითი ძნელბედობის ვიწრო, მოლიპულ ბილიკებს მიჰყვება და ნათესავებთან აფარებს თავს ლამისყანაში. იმ უბედურ დღეს დავითი ალიონზე ამდგარა და ქსნის ხოდაბუნებისკენ ორი კაცით წასულა, რათა მამითადი წესისამებრ გადაეხადა. ყანის მკელები შორიდან ყოფილან მოსასვლელნი და მათ მოლოდინში ცივი წყლით პირის დასაბანად დავითი წყაროსთან მისულა, თოფი და ხმალი მუხის ძირას მიუყუდებია და როცა პეშვი წყლით აუვსია, თავს მზირად დამსხდარი ლეკები წასდგომიან. წყარო, საიდანაც დავითი გაიტაცეს, დღესაც მოჩუჩუხებს. დარანში გატვრენილი თევზებივით უხმოდ მსხდარ ლეკებს ძვირფას თოფიარაღასხმული, კარგად ჩაცმული ჭაბუკი შეუპყრიათ. ის ორი კი, ვინც პოეტს თან ახლდა, არც დავითის მონათხრობში ჩანს სადმე და არც თანამედროვეთ შემოუნახავთ რაიმე ცნობა მათ ვინაობასა და ასავალ-დასავალზე.

დრო იყო ავი. ადამიანზე ნადირობა, ტყვედ გაყიდვა და ამით სახელისა და ფულის შოვნა სასახელო საქმედ ითვლებოდა, ამიტომ ამ სათაკილო ხელობას ბევრი მიმდევარი ჰყავდა. ვისაც მკლავი უჭრიდა, ძალა მოსდევდა და ნამდვილი ჯიგიტის სახელი ენატრებოდა, რამდენიმე თავზე ხელაღებულ კაცთან ერთად თავს რისხვად ატყდებოდა მოძმეთ და ახლო მეზობლებს.

ლეკები დატყვევებულებისთვის მიწას სიღრმეში ორ-ნახევარ მეტრამდე და უფრო ღრმადაც თხრიდნენ. მიწის სინესტის, ოფლის, შმორისა და უწმიდურებისაგან იქაურობა ისე ყარდა, რომ იქ მყოფნი იტანჯებოდნენ და სიკვდილს ნატრობდნენ. ხაროებს უზარმაზარი ქვის დოლაბები ეფარა, შიგ სინათლის სხივები ოდნავ ცრიატებდა, რის გამოც იქ მოხვედრილმა, ბევრმა დაკარგა თვალისჩინი. სიჭაბუკეში გადატანილ ამ განსაცდელს ვერც გურამიშვილმა გაუძლო – სიბერეში უწია და უსინათლო ჰყო.

ბნელ ხაროში უსასოქმნილი, სიკვდილს მშვიდად ელოდა და უფალს ცოდვების მიტევებას სთხოვდა. ერთ საღამოს საშინელმა ქარბორბალამ გადაუარა უნცუქულის შემოგარენს, ციდან თქეში წამოვიდა, ხაროში წყალი ჩავარდა და დავითს ეგონა, რომ უსახელო სიკვდილი ეწვია. სწორედ ამ დროს საყარაულო, რომელზედაც დოლაბის ასაწევი ოწინარი ება, წაიქცა და დოლაბი ჰაერში აიტაცა. წყალმა დავითი ზედაპირზე აატივტივა და ხევისკენ გაიტაცა. ტყვეობიდან თავდახსნილი, გაშიშვლებულ ჯაგის ფესვებს ჩაეჭიდა და ასე გადაურჩა სიკვდილს. იგი სამშობლოსაკენ დაადგა გზას, მაგრამ ლეკები კვალში ჩაუდგნენ, იპოვეს, თავში კეტი დაჰკრეს, დასისხლიანებულ ხელ-ფეხზე ჯაჭვი დაადეს, გაპარვისთვის უმოწყალოდ სცემეს, ცხენზე ხურჯინივით გადაჰკიდეს და ისევ უნცუქულში, უფრო ღრმა ხაროში ჩააგდეს. ამ მძიმე გასაჭირში უფალს უხმო საშველად. ძილში ხმა ჩაესმა: რად არ წახვალ შინაო. რაკი ღმერთის ძალა იგრძნო, აღარ შეუშინდა დარაჯებს, დასისხლიანებული ხელებით მიწა თხარა და თავი სიბნელეს შეაფარა. მეორე გაქცევა ბედნიერი აღმოჩნდა, თუმცა უჭმელ-უსმელი, ნაცემ-ნატანჯი, ჩამოძენძილი, ტყე-ღრეში დაეხეტება, გეზი ჩრდილოეთისკენ აქვს აღებული, დღისით მზის საშუალებით მიიკვლევს გზას, ღამით მთვარეს უჭვრეტს, შვიდთა ვარსკვლავთა საიდუმლოც იცის, მაგრამ თავს ახალი უბედურება დაატყდა: შეიქმნა საშინელი ჭექა-ქუხილი, ელვისაგან ვერაფერს ხედავდა. ციდან სეტყვა წამოვიდა. სეტყვის თავში დაცემის შიშით თუ რამ ებადა, თავზე დაიხვია, ტანს აღარ ჩიოდა. ბედად, ელვის შუქზე გამოქვაბული დალანდა და შიგ შეძვრა, ღმერთს გადარჩენისათვის გულით შესტირა, რადგან სამსხვერპლო ზვარაკი არ ჰყავდა. სამი დღე შამბიანში იწვა, დღისით ჯაგებში ძვრებოდა, მხოლოდ ღამით ვიდოდა. ხუთი დღე და ღამე შვიდი ცალი ტყემლის ანაბარა იყო. მშიერს უფალმა ორი კიტრი და ნახევარი საზამთროს ნაჭერი უბოძა, თუმცა მალევე წაართვა: შიმშილისაგან გასავათებულმა, გაურეცხავად მაინც არ ინდომა საზრდო, მდინარესთან მივიდა. დახრილს უბიდან კიტრები ამოუცვივდა და წყალმა წაიღო. დაედევნა და ლამის დაიხრჩო. მაშინ კი უზენაესს საყვედური შეჰკადრა, თუმცა მალევე მოინანია, რადგან მცირე ხნის შემდეგ ბაღს მიადგა, უბე ხილით აივსო. შებინდების ჩალიანში შევიდა, იქ კი კოღოს ლაშქარი დაესია. სიცოცხლეგამწარებულმა და ყველაფერში ხელმოცარულმა, გადაწყვიტა, იქვე, კალოსთან მყოფ ხალხთან მისულიყო. ჩქარი ნაბიჯით მიუახლოვდა კალოს მლეწავებს, რომლებსაც ყელზე ჯვრები ეკიდათ. ნაგვემი და ჩამოძენძილი ადამიანი გლახაკად მიიჩნიეს და „ხლება“ შესთავაზეს. ამის გამგონი დავითი მიხვდა, რომ სარუსეთომდე მიეღწია და სიხარულით ჯვარს ემთხვია.

დაძონძილ გადამთიელს ვიღაც რუსი ყაზახი გამოუჩნდა შემწედ და მომვლელად. მისი ამაგი მშობელი მამისას შეადარა, რადგან რუსმა საოცარი გულშემატკივრობა და მზრუნველობა გამოიჩინა. თარჯიმნად ჩრდილოეთში დიდი ხნის გადასული ფხოველი იანვარა მოჰგვარეს და მისი შემწეობით გაიგეს დავითის ამბავი.

თერგის მიდამოებში დიდხანს არ დარჩენილა პოეტი – ეჩქარება, მოსკოვს ხომ მეფე ვახტანგ VI-ა შეხიზნული თავისი ამალით.

მკვლევრები ერთ რამეში თანხმდებიან: დავითის ტყვეობა დიდხანს არ გაგრძელებულა, რადგან ლეკები ტყვეებს დიდხანს არ აჩერებდნენ – თუ არავინ გამოისყიდიდა, სტამბულისა და ალეპოს ბაზრებზე მიერეკებოდნენ. დავითის დატყვევება ზაფხულში მომხდარა, ივლისის თვეში, გაქცევით კი აგვისტოს მიწურულს გაქცეულა. პოეტს მჟავე კოწახური და ტყემალი ხვდება გზაში. აკადემიკოს კორნელი კეკელიძის აზრით, ყურძნობისას ის უკვე თერგზე იმყოფება.

სავარაუდოდ, გურამიშვილი 1729 წელს დაუტყვევებიათ.

მოსკოვში ჩასული პოეტი თაყვანს სცემს ვახტანგსა და ბაქარს, როგორც ქართველთა მეფეებს, თუმცა მათ სამეფო აღარა აქვთ და სკრიპტრას, თაჯს, თომარს და მურასა ხმალს ტყუილად დაატარებენ. მათთან მისულმა გურამიშვილმა ჯაბადარბაშობა მიიღო და მათ სამსახურში ჩადგა (ელგუჯა მაღრაძე, „გოდება“).