შვედეთი ბავშვებისთვის შეიქმნა.
ერთი ქვეყანა ხომ უნდა ჰქონდეთ ბავშვებს, სადაც ყველა მათი უფლება, სურვილი, სიგიჟე და სიხარული კეთილი ნებითაა შესმენილი და ახდენილი. ჰოდა, ასეთი ქვეყანაა შვედეთი და ალბათ არ არის გასაკვირი, რომ საბავშვო ლიტერატურის ქურუმებიც სწორედ ამ ქვეყანაში დაიბადნენ.
ასტრიდ ლინდგრენი პანთეონის თავშია. მე ვიტყოდი, კიდევ ბევრი სხვა კატეგორიის და შინაარსის პანთეონის თავში. მაგრამ ახლა მხოლოდ ლინდგრენზე არ ვსაუბრობ.
მინდა, იმ დამოკიდებულებასა და გამოცდილებზე გიამბოთ, რაც ამ ქვეყანას საბავშვო ლიტერატურის მიმართ აქვს.
ათი წლის წინ, როცა შვედეთის საბავშვო წიგნის ინსტიტუტის მიწვევით ჩემმა მეგობრებმა, საბავშვო მწერლებმა მარიამ წიკლაურმა და ირმა მალაციძემ სტოკჰოლმში იმოგზაურეს, პირველად მათი მონაყოლიდან გავიგე ამ დამოკიდებულების, საზოგადოდ, აკადემიურ დონეზე განვითარებული ამ დიდი ტრადიციის შესახებ.
მარიამი და ირმა დღემდე გაუნელებელი შთაბეჭდილებით ჰყვებიან „შვედეთის ამბებს“ და, ამ მონათხრობის გათვალისწინებით, ბუნებრივია, რომ ასეთ ხარისხშია მათი განათლების, გნებავთ, ყოფის, სოციალური და შემეცნებითი კულტურა – საზოგადოება ხომ ბავშვიდან იწყება. ეს დასაწყისი წესრიგშია, ამ დასაწყისზე დიდები/უფროსები ბევრს და სერიოზულად ფიქრობენ.
მთავარი ცენტრი კი შვედეთის წიგნის საბავშვო ინსტიტუტია, რომელიც სტოკჰოლმში 1965 წელს შეიქმნა. მას განათლების სამინისტრო აფინანსებს.
ინსტიტუტში, დღეის მონაცემებით, 95 000 წიგნია დაცული, რომლებიც საბავშვო ლიტერატურას ეხება. ესაა სამეცნიერო ნაშრომები, ესეები, კრიტიკა – ანუ მრავალწლიანი დისკურსი საბავშვო ლიტერატურის შესახებ.
იმის გათვალისწინებით, რომ პირველი საბავშვო წიგნი შვედურ ენაზე 1601 წელს გამოიცა, ადვილია იმ დინამიკის წარმოდგენაც, რაც ამ მრავალსაუკუნოვან ტენდენციას გასდევს.
ინსტიტუტის ცენტრალურ დარბაზში ყველაზე გამოსაჩენ ადგილას ერთი მხიარულღიმილიანი, ულვაშა და კეთილთვალება კაცის ფოტო ჰკიდია. ეს ლეონარდ ჰელსინკია – ცნობილი შვედი საბავშვო პოეტი, აბსურდისტი, მოაზროვნე და დიდი ბავშვი, რომელმაც 90 წელი იცოცხლა და თავისი ბიბლიოგრაფია, 2500 წიგნი, სიცოცხლეშივე საბავშვო ლიტერატურის ინსტიტუტს გადასცა. ჰელსინკზე ამბობენ, რომ ის ინსტიტუტის კეთილი სულია, ყველაფერი მისი იდუმალი და კეთილშობილი ენერგიითაა გაჟღენთილი და დღემდე ეხმარება თანამშრომლებს ახალი იდეებისა და ინიციატივების მოფიქრებაში.
ინსტიტუტში დიდ მნიშვნელობას ანიჭებენ სტატისტიკას – აღრიცხავენ არათუ წიგნებს, არამედ ნორმატიულ მონაცემებსაც, მაგალითად, რამდენი გოგონაა და რამდენი ბიჭი წიგნში, როგორია ოჯახი, არიან თუ არა წიგნში შშმ ბავშვები, რა ადგილი უჭირავს იდენტობის, დიასპორის, ბულინგის თემებს და ა.შ
ეს შედეგებიც იმ სტატისტიკის კვალდაკვალ უნდა მივითვალოთ, რომელიც შვედეთში საბავშვო წიგნების ბეჭდვის პროცესს ახლავს – მარტო 2017 წელს 2532 საბავშო წიგნი გამოიცა (შვედურ ენაზე).
ინსტიტუტი გამოსცემს საკუთარ ჟურნალს. მასშიც საბავშვო ლიტერატურის შესახებ დაწერილი კრიტიკული ნაშრომები, რეცენზიები და სხვადასხვა ტიპის წერილებია თავმოყრილი.
შვედი საბავშვო ავტორები ამ ინსტიტუტს ხშირად აკითხავენ, ეცნობიან უახლეს ტენდენციებს, შეხედულებებს, კითხულობენ რეცენზიებს და კრიტიკულ წერილებს საკუთარ წიგნებზეც. მოკლედ, ყველაფერი ისეა, როგორც უნდა იყოს, უფრო სწორედ – როგორც მწერალსაც და გამომცემელსაც საუკეთესო ხარისხის პროდუქციის შექმნაში დაეხმარება.
„დიდების“ამხელა ყურადღება და დარგზე გულწრფელი ზრუნვა, ცხადია, ბავშვებში წიგნის პოპულარობაზეც აისახება. მართალია, შვედეთშიც, როგორც დანარჩენ მსოფლიოში, წიგნში თავჩარგულ ბავშვებზე მეტად აიფონში, აიპადში ან ლეპტოპებში შემძვრალ ბავშვებს ნახავთ, მაგრამ ამბობენ, რომ მკითხველების რაოდენობის მხრივ შვედეთი კვლავ მოწინავე ადგილზეა.
ბოლოს და ბოლოს, მათ ხომ ასტრიდ ლინდგრენი, ტუვე იანსონი, ლეონარდ ჰელსინკი და კიდევ ბევრი ჩახჩახა ავტორი ჰყავთ, რომლებიც მხოლოდ საბავშვო მწერლებად კი არა, კეთილ ანგელოზებად ექცნენ მათ ბავშვურ, ყველაზე წრფელ და მართალ სამყაროს.
ამ ანგელოზების პოვნა კი მხოლოდ წიგნის თაროებზე კი არა, ცოტათი უფრო ზემოთ, სახურავებსა და ღრუბლებს შორის, სტოკჰოლმის ფერადად განათებულ ცაზეც შეიძლება – ვინ იცის, იქნებ ეს ქალაქიც და ეს ქვეყანაც თავიანთ სიზმრებში ოდესღაც სწორედ მათ ჩაიფიქრეს.
