პარასკევი, მარტი 29, 2024
29 მარტი, პარასკევი, 2024

რადიარდ კიპლინგის სამყაროში მოგზაურობა

ამ ქვეყნად ბევრი საინტერესო და ამავდროულად მშვენიერი წიგნი მეგულება, ჩემო უსაყვარლესებო, მაგრამ დღეს ერთის შესახებ გიამბობთ,  „აი, ასეთი ამბები“  რომ ჰქვია და თხუთმეტ ნახევრადზღაპრულ ამბავს აერთიანებს (ნახევრადზღაპრული კარგად დაიმახსოვრეთ)!.. ეს წიგნი მართლაც გამორჩეული და განსაკუთრებულია, იმიტომ რომ რადიარდ კიპლინგმა დაწერა, რობერტ ინგპენმა დაასურათა,    ქარჩხაძის გამომცემლობამ კი „საბავშვო კლასიკის“ სერიით შემოგვთავაზა.

***

სანამ სიტყვების თამაშითა და ორიგინალური ეპითეტებით უხვად შეზავებულ ამბებზე გადავალ, შეგახსენებთ, რომ რადიარდ კიპლნგი მსოფლიოში აღარებული, პირველი ბრიტანელი ნობელიანტი ავტორია. მისი ნაწარმოებები გაჟღენთილია აღმოსავლური სურნელით, ეკზოტიკური სანახაობებითა და ხმებით. ამის მიზეზი ინდოეთში გატარებული ბავშვობისა და ახალგაზრდობის წლები გახლავთ. თუმცა თავად კიპლინგი თვლიდა, რომ მწერლად ჩამოყალიბებაში ინგლისის სკოლაში გატარებული ხუთი საშინელი წელი დაეხმარა, ერთერთ ოჯახში გამწესებული, უმკაცრეს პირობებში რომ იზრდებოდა. სწორედ ამ პერიოდში დახელოვნდა ტყუილების შეთხზვაში, რაც, მისი თქმით, „მშვენიერი წინაპირობა აღმოჩნდა  ლიტერატურის შესაქმნელად.“

ავსტრალიელი მხატვარი, დიზაინერი, საბავშვო წიგნების ილუსტრატორი, ეკოლოგი და ხელოვნებათმცოდნე რობერტ ინგპენი კი უამრავი საპატიო ჯილდოს მფლობელი გახლავთ, რომელთაგან ხაზგასმით ანდერსენის ოქროს მედალი მინდა აღვნიშნო. პრიზი, რომელიც ნებსმიერი მხატვრისთვის  ნობელის პრემიის საპირწონეა და მსოფლიოში საუკეთესო ილუსტრატორებს გადაეცემა. ჩვენი წიგნის მაღაზიებსა თუ ბიბლიოთეკებში ინგპენის ილუსტრაციებით გაფორმებული კიდევ რამდენიმე მნიშვნელოვანი საბავშვო ნაწარმოები მეგულება: ჯეიმზ მეთიუ ბარის „პიტერ პენი და ვენდი,“ კენეთ გრმის „ქარი ტირიფებში,“  და ეს ულამაზესი წიგნებიც ქარჩხაძის გამომცემლობის „საბავშვო კლასიკის“ სერიაშია გაერთიანებული.

***

„აი ასეთი ამბები პატარებისთვის“ კიპლინგმა 1902 წელს გამოაქვეყნა. თხუთმეტ პატარა მოთხრობაში (ნახევრადზღაპრულები რომ არის, არ დაგავიწყდეთ) ბევრ უცნაურ სახელს, გამოთქმასა თუ ფრაზას გადააწყდებით. ყველაზე ხშირად კი „ჩემო უსაყვარლესო“ შეგხვდებათ. რადიარდ კიპლინგი სწორედ ასე მიმართავდა თავის ქალიშვილ ჟოზეფინას, როდესაც ამბის მოყოლას იწყებდა ან ასრულებდა, როდესაც დიდაქტიკურ მოტივებიან პასაჟებზე მისი ყურადღების გამახვილებას ცდილობდა ან სიყვარულის გამეჟღავნება განსაკუთრებულად მოუნდებოდა. სამწუხაროდ, ექვსი წლის ჟოზეფინა პნევმონიით გარდაიცვალა და მამას მოუშუშებელი ჭრილობა დაუტოვა. მამა-შვილის ყოველდღიური ურთიერთობისთვის დამახასიათებელი ხუმრობები და ნიუანსები  ყველაზე თვალსაჩინოდ  წარმოჩენილი პატარა გოგონა ტეფისა და მისი მამიკო ტეგამაი ბოფსალაის ამბებშია: „როგორ დაიწერა პირველი წერილი,“ „როგორ შეიქმნა ანბანი“ და „ტაბუს ამბავი.“

როგორც ირკვევა, ტეგამაი ბოფსალაი ნეოლითელი, ერთობ უბრალო კაცი ყოფილა, გამოქვაბულში ცხოვრობდა, არც ბევრ ტანსაცმელს ატარებდა, ვერც წერდა და ვერც კითხულობდა, მიუხედავად ამისა თავს საკმაოდ ბედნიერად გრძნობდა (ოღონდ როცა არ შიოდა). მისი მთავარი ღირსება სახელში გახლდათ გამჟღავნებული, ტეგამაი ბოფსალაი ნიშნავს „კაცს-რომელიც-დაუფიქრებლად-ნაბიჯს-არ-დგამდა,“ მისი ცოლის, ტეშამაი ტევინდროუს სახელი კი – „ქალბატონს-რომელიც-სვამს-უამრავ-შეკითხვას,“ მათი პატარა ქალიშვილის ტეფიმაი მეტალამაის სახელი კი „პატარა-გასატყეპ-პიროვნებას-რომელსაც-კარგი-მანერები-არ-გააჩნია.“ ჰოდა, ეჭვი ხომ არ გეპარებათ, მშვიდად და ბედნიერად რომ ცხოვრობდნენ (ყოველ შემთხვევაში, სანამ ტეფი ფეხს აიდგამდა და მამიკოს დაუწყებდა დევნას).

ნეოლითელ მამა-შვილზე დაწერილი სამივე ამბავი პიკანტური იუმორითაა შეზავებული, თუმცა მხოლოდ ღიმილს როდი მოგგვრით, იმასაც მიგახვედრებთ, პატარა გოგონებს ამ ქვეყნად ყველაზე მეტად მამებთან ერთად ხატვა და თამაში რატომ უყვართ, წერა-კითხვა კი ცოტა არ იყოს ეზარებათ. შესაძლოა, ამის მიზეზი ის საბედისწერო მოვლენებია, ტევარას თემის უცნობი კაცისთვის გატანებულ წერილს რომ მოჰყვა. თუ გავითვალისწინებთ იმ ფაქტს, რომ წერა-კითხვა არც ტეფიმ იცოდა და არც ტეგამაიმ, ძნელი წარმოსადგენი არ იქნება, რა დღეში ჩავარდებოდა პირველი ფოსტალიონი, პატარა გასატყეპი პიროვნების მიერ არყის ხის ქერქზე ამოკაწრულ „სიტყვებს“ ნეოლითელ ქალებთან გამოქვაბულში რომ მიიტანდა. არყის ხის ქერქზე ამოკაწრული პირველი წერილი კი, ჩემო უსაყვარლესებო, სახლიდან ძალიან შორს სათევზაოდ წასულ მამა-შვილზე გახლდათ, ერთი შუბი რომ გაუტყდათ, სათადარიგო კი თან არ აღმოაჩნდათ, დახმარება კი ძალიან სჭირდებოდათ (თორემ მშივრები დარჩებოდნენ);

„რატომ აქვს ვეშაპს ასეთი ხახა“ იმ მეტად შორეულ დროზე მოგვითხრობს, თევზიყლაპია ვეშაპი ოკეანის ბინადრებს მუსრს რომ ავლებდა და ბოლოს ერთი ციცქნა, ქვეშქვეშა თევზის ანაბარა დარჩა. ქვეშქვეშა თევზი უსაფრთხოების წესებსაც ზედმიწევნით იცავდა (თავი საფრთხეში რომ არ ჩაეგდო, ვეშაპის მარჯვენა ყურს უკან დაცურავდა) და გეოგრაფიაშიც მშვენივრად ერკვეოდა. წინააღმდეგ შემთხვევაში, მშიერ ვეშაპს ვერ უკარნახებდა, არაფრისმქონე ირლანდიელი მეზღვაური შუა ზღვაში, ზუსტად ჩრდილოეთის ორმოცდამეათე განედისა და დასავლეთის მეორმოცე გრძედის გადაკვეთაზე რომ დასკუპებულიყო. ამ არაფრისმქონე, „უსაზღვროდ-ბრძენსა-და-დიდ-გამომგონებელ მეზღვაურს ერთი ლურჯი შარვალი, ასაკეცი დანა და აჭიმები (რომელიც კარგად უნდა დაიმახსოვროთ)“ მაინც გააჩნდა და ფეხების წყალში ჭყუმპალაობაზე დედიკოს ნებრთვითაც სარგებლობდა. ასე რომ არ ყოფილიყო, ვეშაპის „ხახის გახარიხების“ ამბავი ნამდვილად არ დაიწერებოდა;

„როგორ შეიძინა აქლემმა კუზი“ იმ დროინდელი ამბავია „როდესაც სამყარო ნორჩი-და-მთლიანი“ გახლდათ, ცხოველები ადამიანისთვის შრომას იწყებდნენ, მტვრის ღერუბელზე შემოსკუპებული სრულიად უდაბნოთა ჯინი კი დიად ჯადოქრობებს სჩადიოდა და უსაქმურ არსებებს თავდაჭერასა და საკუთარ თავზე სიცილს ასწავლიდა;

„როგორ იშოვა მარტორქამ ასეთი ტყავი ცუდად აღზრდილ, „უკაცრიელი კუნძულის მთლად გაუკაცრიელებული სიღრმიდან გამოსულ“ მარტორქაზეა, რომელიც ცეცხლთაყვანისმცემელი პარსის გამომცხვარ „სენტიმენტურ სუნიან ნამცხვარს“ გადეყრება. „სენტიმენტურ სუნიანი ნამცხვარი“ კი, ჩემო უსაყვარლესებო, თურმე  „ფქვილითა და წყლით და ქიშმიშითა და ქლიავით და შაქრითა და მსგავსი რამერუმეებით“ გამომცხვარ ნამცხვარს ერქვა. ყოველ შემთხვევაში მაშინ, როდესაც „მარტორქას ტყავი სამი ღილით იკვრებოდა: მხრებს ქვემოთ, ღიპზე და წყალგაუმტარ ულტობ ქსოვილს წააგავდა;“

„რატომ აქვს ლეოპარდს ლაქები“ მაშინდელი ამბავია, დედამიწაზე სულიერიც და უსულოც ერთი ფერისა რომ იყო. დიახ, დიახ, თავიდან ფეხებამდე ყველა „ექსკლუზიურად მოყვითალო-მოქვიშისფრო-მოყავისფრონი“ ყოფილა და „ექსკლუზიურად ზუსტად ეხამებოდნენ მოყვითალო-მოქვიშისფრო-მოყავისფრო ფერის ველდს;“

„სპილოს შვილი“  ჩვეულებრივ პატარა არსებაზეა. როგორები არიან ჩვეულებრივი პატარა არსებები? რა თქმა უნდა „ზრდილობიანი გამოკითხვის მოყვარულები“ და რა გასაკვირი იქნება, ჯუნგლების ბინადარ ყველა უფროსს თავი რომ მოაბეზრონ. „ზრდილობიანი გამოკითხვის მოყვარულ“ სპილოს შვილს კი არა მხოლოდ ყურადღება, ხორთუმიც აკლადა და მის ნაცვლად ერთი მოშავო, ოდნავ ამობურცული, ღილივით ცხირი ჰქონდა. თუმცა… ცნობისმოყვარეობისა და ერთი საბედისწერო კითხვის წყალობით (კერძოდ: რას მიირთმევს ნიანგი სადილად?) ეს უმნიშვნელო ლაფსუსი საკმაოდ სწრაფად გამოსწორდა. ამაში „აი ასეთი ამბების“ წაკითხვის შემდეგ თავადაც დარწმუნდებით;

ბალადა ბებერ ბიძია კენგურუზე“ იმ კენგურუზე მოგვითხრობს, ავსტრალიის ცენტრში  ცეკვა რომ უყვარდა და ერთ დღეში პატარა ღმერთ ნქას, საშუალო ღმერთ ნქუინგს და დიდ ღმერთ ნქონგს სთხოვა „შუადღის ხუთი საათისთვის ყველაზე განსხვავებულ ცხოველად მაქციეთო.“ ამ ამბიდან საკმაოდ ორიგინალური ხერხებით შეიტყობთ, რას ნიშნავს ანდაზა „გაჭირვება მაჩვენე და გაქცევას გაჩვენებო“ (კიპლინგის ენაზე რომ ვთქვათ, სადამდე შეიძლება მიიყვანოს იძულებამ ნებისმიერი ცოცხალი არსება);

როგორ გაჩნდნენ არმადილოები,“ ეს კიდევ ერთი ამბავია, ჩემო საუსაყვარლესებო, რომელიც დიდი, ძალიან დიდი ხნის წინათ ზღარბ ჩხვლეტია-კბენიასა და მყარ-მდორე კუს იმ პატარა ლეოპარდის წყალობით რომ გადახდათ, რომელიც თავის დედიკოს დარიგებებს ყურადღებით არ ისმენდა;

„კიბორჩხალა, რომელიც ზღავას ეთამაშებოდა“ იმ თამაშის შესახებაა, „ყოველივეს დასაბამი“ რომ ჰქვია და მგვითხრობს, როგორ დაუმორჩილა უფროსმა ჯადოქარმა ადამიანს ყველა სულიერი. თუმცა თამაში რა თამაშია, ორიგინალური შეცდომა თუ არ გაიპარა. და რომ არა „ბავშვი, რომელიც ხედავს და არ ლაპარაკობს,“ უფროსი ჯადოქარი გამოუსწორებელ შედეგებამდე მიიყვანდა სამყაროს;

კატა რომელიც თავისუფლად დაეხეტებოდა“  იმ დროის ამბავია, ყველა შინაური ცხოველი გარეული რომ იყო. ადამიანი კი იმ ქალის წყალობით მოშინაურდა, რომელსაც ველურ პირობებში ცხოვრება არ სურდა (სველი ფოთლების მაგივრად საცხოვრებლად მყუდრო გამოქვაბული შეარჩია, ძირს სუფთა ქვიშა მოაბნია, კოცონი დაანთო, შემოსასვლელში ველური ცხენის გამშრალი ტყავი დააფინა და კაცს შემოსვლისას ფეხის გაწმენდა ასწავლა). ამავე ქალმა მაცდუნებელი სურნელით ძაღლი, ცხენი და ძროხა ველური ტყიდან გამოიტყუა, მოაშინაურა და საკმაოდ ორიგინალური სახელებიც ჩამოურიგა: „პირველი მეობარი,“ „პირველი მსახური“ და „კარგი საკვების მომწოდებელი.“ რაც შეეხება „თვისუფლად მოხეტიალე კატას, რომელსაც ყველა ადგილი შეეფერება,“ არც თუ კარგი დღე დაატყდა თავს. რა პირობით დაიმსახურა მან დღეში სამჯერ რძე, ცეცხლთან ყოფნის უფლება, ყოველ ხუთ კაცში სამისგან ფეხსახცმლის სროლა და ყველა ძაღლისგან კბენა, თავად გამოიკვლიეთ. გარწმუნებთ, ამის შემდეგ ზუსტად გეცოდინებათ, რატომ იჭერს კატა სახლში თაგვებს და ბავშვებსაც კარგად ექცევა, სანამ ისინი კუდზე არ მოქაჩავენ;

პეპელა, რომლიც ფეხებს აბაკუნებდა დანარჩენი თოთხმეტი ნახევრადზღაპრული ამბისგან ძალიან განსხვავდება და ყველაზე ბრძენ კაც, დავითის ძე სულეიმან იბნ დაუდზე მოგვითხრობს. მას ცხოველების, ფრინველების, თევზების, მიწაში ღრმად ჩაფლული ქანების, ხეების ენა ესმოდა და თვით უძლიერესი ანგელოზი აზრაიდი, აფრიტები თუ ჯინები ემორჩილებოდნენ. მიუხედავად ამისა, ცხრაასოთხმოცდაცხრამეტ ურჩ ცოლს (ამდენი ცოლი არ უნდოდა, მაგრამ იმ დროს ასე იყო მიღებული და რა ექნა) მაინც ვერ უმკლავდებოდა. რა თქმა უნდა შეეძლო, ბეჭდის ერთი შემოტრიალებით ისინი უდაბნოს ჯიუტ ჯორებად ექცია, მაგრამ თავმდაბალი გახლდათ. სასახლეში ჩხუბი რომ გაჩაღდებოდა, ბაღის ერთ კუთხეში ჩამომჯდარი ნატრობდა, საერთოდ არ გაჩენილიყო ამ ქვეყნად…  მაგრამ ერთხელ, ცოლების აყალმაყალმა სამ კვირას რომ გასტანა, პატარა პეპლების დახმარებით დედოფლების გაჩუმება მაინც მოახერხა, თან ისე ბუნებრივად, არც დაეჭვებულა, სასწაულს რომ სჩადიოდა (საიდუმლოდ გაგიმხელთ, ამ საქმეში მისი უსაყვარლესი ცოლის, „თითქმის მასავით ჭკვიანი“ უმშვენიერესი ბალკისის ხელი ერია);

ჩემო უსაყვარლესებო, აი, ასეთი ამბები ხდება რადიარდ კიპლინგის დაწერილ და რობერტ ინგპენის დასურათებულ წიგნში, რომელიც ქარჩხაძის გამომცემლობამ „საბავშვო კლასიკის“ სერიით შემოგვთავაზა. გახსოვთ, დასაწყისშივე გაგაფრთხილეთ, რომ თხუთმეტი მოთხრობა ნახევრადზღაპრულია-მეთქი. შესაძლოა, წიგნის წაკითხვის შემდეგ არ დამეთანხმოთ და სიტყვა „ნახევრად“ ზედმეტად მოგეჩვენოთ. თუმცა თუ ყურადღებით იმოგზაურებთ რადიარდ კიპლინგის სამყაროში, გულდასმით წარმოიდგინეთ როგორ იცვლიდა ფერსა და ფორმებს ჩვენი სამყარო დასაბამიდან დღემდე, შესაძლოა ყველაფერს იმ ადამიანებივით შეხედოთ, ბუნების და ყველა ცოცხალი არსების ენა რომ ესმოდათ და სასწაულების მოხდენით თავის გამოჩენას არ ცდილობდნენ.

 

 

 

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

მარიამი სად არის?!

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი