წერის სწავლების ნაბიჯები და სტრატეგიები (ნაწილი მეორე)

                                                             „ხანდახან მხოლოდ ფურცელი გვისმენს“

                                                                                                    ქესიდი უაიტსეტი

მოხმობილი ეპიგრაფი უაიტსეტის ლექსის სათაურია. თვით ლექსი კი დიალოგია, რომელშიც ფურცელს ფანქარი საკუთარი გრძობებისა და თავგანწირვის შესახებ უყვება. მას ხომ სხვა მსმენელი არ გააჩნია. თავგანწირვა ფანქრის სტრატეგიაა, რომელსაც სიამოვნებით ირჩევს. ჩანს, წერისას გარკვეული სტრატეგიის არჩევა  ჩვენთვისაც გარდაუვალი იქნება. მსვერპლი კი სულაც არ არის აუცილებელი.

წერის სტრატეგიები წინასწარ მოფიქრებული, წერაზე ფოკუსირებული აზროვნების გზაა.  მათ შეიძლება ჰქონდეს ბევრი ფორმა და შეიძლება იყოს როგორც სახელმძღვანელო გეგმა ამა თუ იმ ტექსტის შესაქმნელად, ასევე  რაღაც მარტივი ხერხი, რომლითაც თუნდაც სიტყვები იმარცვლება, მაგრამ ეს წერის ათვისების საწყის ეტაპზე. საბაზისო უნარებთან ერთად თანდათანობით ვითარდება წერილობითი აზრის გადმოცემის, ნაწერის გადამუშავების, სხვადასხვა საკითხზე წერით სწავლის უნარები.

წერის სწავლება ეროვნული სასწავლო გეგმის ერთ-ერთი საკვანძო კომპონენტია, თუმცა ამ დოკუმენტში წერის სტრატეგიებში გეგმის შედგენა, ნაწერის გადამუშავება და რედაქტირება მოიაზრება. არადა,  წერის უნარების განსავითარებლად არც მხოლოდ  სიმბოლოების/ნიშან-ხატების სწორად გამოსახვის და მათი სხვადასხვა კომბინაციების შექმნის ცოდნა და არც აზრის მწყობრად ჩამოყალებება და გადმოცემა – მნიშვნელობის კონსტრუირებაა საკმარისი. ამიტომაცაა, რომ მოსწავლეებისთვის, და არა მხოლოდ მათთვის, წერის პროცესი არცთუ საინტერესო და მარტივია. იქნებ სწორედ ამიტომ არ იცის მოსწავლეთა და სტუდენტთა დიდმა ნაწილმაც კი  როგორ აიდგას ფეხი და საიდან დაიწყოს წერა. იქნებ მათ ნაწერებში ბუნდოვანება და უამრავი დაუზუსტებელი საკითხი ამის ბრალია?!

წერა არ არის მარტივი პროცესი, სასწავლო გეგმის მიხედვით წერა არის მცდელობა, გამოიყენო წერის შესაძლებლობა საკუთარი ცოდნისა და შეხედულებების წარმოსაჩენად.  ხანდახან  სწორედ წერა გვიჩვენებს, მოწაფე როგორ შორდება ცნებას, და პირიქით, მას შეუძლია აჩვენოს სტუდენტის ოსტატობა ამ საკითხში. სპეციფიკური სტრატეგიები შეიძლება გამოვიყენოთ მათი ცოდნის დონის ამაღლების, გააზრების გაუმჯობესების, შენარჩუნების, დაოსტატების და სინთეზური აზროვნების მისაღწევად.

წერას ვიყენებთ დისკუსიის დაწყების, შინაარსობრივი მხარის განმტკიცების და იმ მეთოდების მოდელირებისთვის, რომლებიც ზიარია შესასწავლ დისციპლინებში.  მოსწავლეს/სტუდენტს წერა აღმოაჩენინებს ახალ ცოდნას, რათა დააჯგუფოს წინარე შეხედულებები, მოხაზოს კავშირები და  ღიად წარმოაჩინოს ახალი იდეები.

წერის სწავლების ხანგრძლივი და რთული პროცესი მოითხოვს სისტემატურ მუშაობას, მრავალფეროვანი აქტივობების გამოყენებას, რათა მოსწავლე დაეუფლოს სხვადასხვა სახის (დანიშნულების და სტილის მიხედვით განსხვავეული) ტექსტების შექმნას.  ცხრილის სახით უკვე არსებობს წერის სწავლების მეთოდები თუ აქტივობები, რომლებიც წერის ათვისების სხვადასხვა ეტაპზეა შესაძლებელი[1].

სქემა 1.

ამ მეთოდებით ტექსტების შესაქმნელად მოსწავლეს გაცნობიერებული უნდა ჰქონდეს წერის ყველა ძირითადი მახასიათებელი: თემა და იდეა, შინაარსი და სტრუქტურა, ტონი და სტილი, ორთოგრაფია და პუნქტუაცია. საკუთარი ნაწერის ნაბიჯ-ნაბიჯ დასახვეწად  მუშავდება ის ტექნიკები, რომლებსაც უბრალოდ წერის მცოდნე და გამოცდილი მწერალი ერთნაირად კარგად იყენებენ.

როგორ ავამაღლოთ წერის მოტივაცია და განვავითაროთ წერითი აზროვნება? – წერისკენ გადაგმულ ნაბიჯებს შეიძლება ავადევნოთ მინიშნებები თავისუფალ თემაზე წერისთვის. ეს ინსტრუმენტი იძლევა შემოქმედებითი თვითგამოხატვის შესაძლებლობას, მოსწავლეები წერენ მცირე ზომის ამბავს, მოთხრობას, ლექსს შეთავაზებული სურათის/ მინიშნების მიხედვით. მინიშნებები სხვადასხვა სახისაა. ამ სტრატეგიით მოსწავლეები ივითარებენ წარმოსახვის უნარს, გამოხატავენ საკუთარ განცდებს, ემოციებს, მოსაზრებებს, აკვირდებიან საკუთარ ემოციებს და  ცდილობენ შესაბამისი ლექსიკის შერჩევას.

მთავარია, ბავშვებს წერის დაწყებამდე მივცეთ მიმანიშნებელი ინსტრუქცია – დავანახოთ პრობლემა, რომელიც  იკვეთება მინიშნებაში. მისი გადაჭრისკენ გადაგმული ნაბიჯები და მოსალოდნელი შედეგები კი თავად უნდა განვასაზღვრინოთ.

მსვლელობა

• მოსწავლეებს ვაჩვენებთ რომელიმე ნახატის რეპროდუქციას ან საინტერესო ფოტოსურათს, შესაძლოა, ვიდეოფრაგმენტსაც და ვთხოვთ მათზე დაკვირვებას.
• ისინი აკვირდებიან, წარმოიდგენენ, რა შეიძლება მომხდარიყო სურათზე გამოსახულ სცენაში და წერენ ამბავს.
• მუშაობის დასრულების შემდეგ მსურველები წარუდგენენ თავიანთ ნამუშევრებს კლასს „საავტორო სკამის“ მეშვეობით.

 სქემა 2.

წერისკენ გადაგმულ ნაბიჯებს ასევე შეიძლება ავადევნოთ სტრატეგია „რა აკლია?“.  ამ სტრატეგიისთვისაც დაგვჭირდება „თავისუფალ თემაზე წერისთვის მინიშნებების“ ან სხვა მეთოდების გამოყენება. „რა აკლია სპილოს?“. სურათთან ერთად ამ შეკითხვის შეტანას მოსწავლეებში/სტუდენტებში ინტერესი და ხალისი ახლავს. ხოლო რაც მეტი წერითი სტრატეგია იცის მოსწავლემ, მით მეტად სახალისო და მარტივი ხდება მისთვის წერილობითი დავალებების შესრულების პროცესი.

სურ.1.

სპილო, რა თქმა უნდა, პირობითი სტუმარია და მისი ადგილი შეიძლება დაიჭიროს სხვა როგორც კონკრეტულმა, ასე აბსტრაქტულმა საგნებმა.

სტრატეგიის მეორე ნაბიჯი: „რატომ აკლია?“

ამ მეთოდის მეშვეობით იქმნება აღმწერი წინადადებებიცა და მსჯელობის ტექსტიც. ასევე პირობითია სურათიც, რომლის ადგილიც ასევე შეიძლება დაიჭიროს სხვადასხვა ტექსიდან ამონარიდმა, რომელსაც წავუკითხავთ, ან ამონაბეჭდი სახით შევთავაზებთ მოსწავლეებს/სტუდენტებს.

სტრატეგიის მესამე ნაბიჯი: „რით ვუშველოთ?“

აღნიშნულ ნაწილში მოსწავლეები სახავენ პრობლემის გადაჭრის გზებს და სახავენ უკეთესი შედეგების შესაძლებლობებს.

თავის მხრით, აღნიშნული სტრატეგია “რა – რატომ და როგორ?” სტრატეგიის[2] შვილობილია. მისი თითოეული შეკითხვა მოსწავლეს განსხვავებულ ამოცანას უსახავს და უბიძგებს საკითხის დამოუკიდებლად გააზრებისკენ, საკუთარი მოსაზრების ახსნისა და დასაბუთებისკენ (იხ. სქემა 2). აღნიშნული სტრატეგია მოიაზრება ეფექტურ საშუალებად არგუმენტებით გამყარებული, საინტერესო და გამართული ნაშრომების შესაქმნელად. გარდა ამისა,   მოსწავლეებს უვითარებს ისეთ მნიშვნელოვან უნარებს, როგორიცაა: პირადი დამოკიდებულებისა და მოსაზრებების დამოუკიდებლად შემუშავება, მათი ახსნა საკუთარი პოზიციდაან გამომდინარე და საბუთებით განმტკიცება, ინფორმაციის მოძიება, იდეების დეტალებით დაზუსტება და სხვადასხვა კუთხით ორგანიზებული მოსაზრებების გამთლიანება.

სქემა 3.

ეს ტექნიკები, როგორც წესი, ისეთი სტრატეგიებია,  რომლებიც ეხმარებათ წერის უწყვეტი პროცესის  შენარჩუნებასა და თავისი ჩანაფიქრის სრულყოფაში. მთავარია, მოსწავლეებს გავააზრებინოთ, რა არის და როგორ უნდა დავიწყოთ წერა, გავაცნობიერებინოთ, წერის სწავლების კითხვასთან ინტეგრირების აუცილებლობა, ვასწავლოთ წერის უნარების შეფასება, გავააზრებინოთ წერის სწავლების ძირითადი პრინციპები.

წერის სწავლების ძირითადი პრინციპები:
მოსწავლეთა/სტუდენტთა საჭიროების პასუხად მრავალფეროვანი სტრატეგიების შემუშავების მიზნით, ასევე განსხვავებულ კონტექსტებში პრაქტიკული წერის  მოდელების დასახვეწად ბევრი უცხოელი თუ ქართველი მასწავლებელი მიმართავს გეგმის მიხედვით წერის პრაქტიკას, რომელსაც საფუძვლად შემდეგი პრინციპები უძევს:

• წერა ხელს უწყობს სწავლას
• წერისა და წერის წერის პროცესის ინტეგრაცია განაპირობებს სტუდენტების ჩართულობას, მათი ხმების არაერთგვაროვნებასა და მრავალფეროვნებას, მათ კრიტიკული აზროვნების პროცესში ჩართვას, და გაცნობიერებას იმისას, რომ ტექსტები, რომელთაც ქმნიან, მნიშვნელოვანი რესურსი და სააზროვნო ინსტრუმენტებია
• ეფექტური წერის ინსტრუქციები აერთიანებს დისციპლინებს (მულტიდისციპლინურია)
• ყველა კლასში წერის შესაძლებლობა აყალიბებს გაწაფული წერის კულტურას
• წერის, როგორც ინსტრუქციის, გამოყენება შესაძლებელია ყველა საგაკვეთილო სივრცეში
• სტუდენტები/მოსწავლეები მხოლოდ და მხოლოდ აკადემიურ დისციპლინებში აზროვნების ვარჯიშითა და წერითი ჩვევების დახვეწით აღწევენ ეფექტურ აკადემიურ კომუნიკაციასა და ინტეგრაციას სხვადასხვა სამეცნიერო დისციპლინებში.

 „წერა სწავლისთვის“ აქტივობები  ირეკლავს სწავლას და მნიშვნელოვნად ავითარებს მეტაკოგნიტურ უნარებს. წერითი აქტივობების ეფექტური გამოყენების გასაღებს ვფლობთ მაშინ, როდესაც აქტოვობას სასწავლო სიტუაციას  მართებულად მოვარგებთ. მნიშვნელოვანია წერითი სტრატეგიის შერჩევისას შემდეგი კითხვების დასმა:

• რამდენად კარგად უკავშირდება ამოცანა/პრობლემა იმ ცოდნას ან მიზნებს, რომელსაც ვფლობთ ან რომლის მიღწევასაც ვცდილობთ?
• „რამდენად ერგება ეს სტრატეგია ჩემი სტუდენტების/მოსწავლეების შესაძლებლობებსა და საჭიროებებს?
• „სრულყოფს თუ არა ეს სტრატეგია იმ გზას, რომლის ბოლოს შეფასება გარდაუვალია.

„დაგეგმილი წერა“ ყველა კლასსა თუ კურსზე ეხმარება სტუდენტებს/მოწაფეებს, რათა შეინარჩუნონ და დახვეწონ თავიანთი  წერითი უნარები. ისინი ხდებიან უკეთესი მკითხველები, მოაზროვნენი და მკვლევრები ამა თუ იმ დისციპლინებში, რომლებშიც ამუშავებენ/სრულყოფენ იდეებს და ეს ხდება სწორედ წერის გზით.   დაგეგმილი წერა ასევე ეხმარება სტუდენტებს, მოამზადონ ყოველდღიური საკომუნიკაციო ამოცანები, რომლებსაც ისინი მომავალი მუშაობისას გამოიყენებენ.

თანაბრად მნიშვნელოვანია, რომ მოსწავლეებს/სტუდენტებს ვასწავლოთ, თუ როგორ გამოიყენება წერა ამა თუ იმ დისციპლინის ფარგლებში; ასევე რა პრაქტიკულ დანიშნულებასა და ღირებულებას იძენს წერის ჩვევები  მრავალი სხვადასხვა სახის წერილობითი დავალების შესრულებისას, რატომ დავავალეთ წერა მათ კლასებში. სტუდენტები/მოსწავლეები გაიფართოვებენ თვალსაწიერს, ნათლად წარმოაჩენენ საკუთარ აზრებს. ეს კი ჩვვენს საკლასო ოთახებში შექმნის მზაობას თავისუფალი აზროვნებისა და ურთიერთობითი გამოწვევებისათვის.

[1] სასწავლო მეთოდური რესურსების კრებული, კითხვისა და წერის სწავლება დაწყებით საფეხურზე, თბ., 2015, გვ. 292.

[2] https://mastsavlebeli.ge/?p=2369 ამავე ნაშრომში შეიძლება ნახოთ სტრატეგია „იდეა–დეტალები”.