ვფიქრობ, არ არსებობს მშობელი, რომელიც ბავშვის განვითარების სხვადასხვა ეტაპზე, სხვადასხვა ფორმითა და ხარისხით გამოვლენილი გაუგონრობისა და მასთან დაკავშირებული სირთულეების მოწმე არ გამხდარა. მართალია, სხვადასხვა ტიპოლოგიური თავისებურებების მქონე და განვითარების სხვადასხვა პერიოდში მყოფ ბავშვთან ის განსხვავებულად ვლინდება, მაგრამ ძნელია მოიძებნოს პატარა, რომელსაც გაუგონრობის გამო უფროსებისათვის პრობლემები არ შეუქმნია. თითოეული მშობელი, ამა თუ იმ ხარისხით, ეჯახება საკუთარი შვილის გაუგონრობას. რა თქმა უნდა, პრობლემის მასშტაბები სხვადასხვა ოჯახში სხვადასხვანაირია. ზოგიერთი ბავშვი იშვიათად განსაკუთრებული ენთუზიაზმის გარეშე ავლენს გაუგონრობას, სხვებს კი შეიძლება ქრონიკული გაუგონრები ვუწოდოთ.
შეიძლება თუ არა ბავშვის გაუგონრობა მნიშვნელოვან პედაგოგიურ პრობლემად ჩავთვალოთ და სრული გამარჯვება ბავშვის გაუგონრობაზე ყოველთვის მეტყველებს თუ არა იმაზე, რომ მშობლები ბავშვის აღზრდას სწორი მიმართულებით წარმართავენ. უნდა ითქვას, რომ დასმულ კითხვაზე ცალსახა პასუხის გაცემა შეუძლებელია.
გაუგონარ ბავშვთან მოქმედების სწორი სტრატეგიის შესარჩევად, პირველ რიგში, უნდა შევეცადოთ ვიპოვოთ მისი ქცევის გამომწვევი მიზეზები. შევეცადოთ, გავაანალიზოთ რასთან არის დაკავშირებული გაუგონრობის გამოვლინებები. ასეთი ქცევის მიზეზი შეიძლება რამდენიმე იყოს და სწორედ მათზე იქნება დამოკიდებული ჩვენი ქცევის სტილი გაუგონარ ბავშვთან ურთიერთობაში.
გაუგონრობის მიზეზები ბავშვებში:
- ბავშვის უზომო ცნობისმოყვარეობა. ძირითადად ის დამახასიათებელია 2 წლამდე ასაკის ბავშვებისთვის, მაგრამ პერიოდულად მსგავსი ქცევა ცოტა უფრო მოზრდილებშიც გვხვდება. ის დაკავშირებულია ბავშვის ფსიქოლოგიურ თავისებურებებთან ცხოვრების პირველ წლებში. ამ პერიოდში პატარა იმყოფება გარემომცველი სამყაროს შემეცნებისა და გამოცდილების აქტიური დაგროვების სტადიაში. თუმცა, ამასთან ერთად, მას ჯერ კიდევ არა აქვს ერთგვარი „შინაგანი ბარიერი“, რომელიც დაეხმარება პოტენციურად სახიფათო ან სოციალურად დაუშვებელი ქცევებისგან თავშეკავებაში;
- მშობლების რეაქციის შემოწმების სურვილი. შეისწავლიან რა გარემომცველ სამყაროს, პატარები ცდილობენ ასევე ექსპერიმენტული გზით იპოვონ მშობლებთან კომუნიკაციის ოპტიმალური ხერხები. ამისათვის ისინი იყენებენ მათზე ზემოქმედების სხვადასხვა საშუალებებს და მათ შორის გაუგონრობასაც – „რა მოხდება, თუ არ გავაკეთებ იმას, რასაც დედა მთხოვს?“ 1-3 წლის ასაკის ბავშვებში ეს არ არის განებივრებულობისა და ხასიათის ცუდი თვისებების გამოვლენის ნიშანი. უფრო მეტიც, შეიძლება ის ნორმალური ქცევის ვარიანტადაც კი მივიჩნიოთ. ამიტომ, არ არის საჭირო პანიკაში ჩავარდნა და გაუგონარი ბავშვის გამოსწორებაზე ფიქრი;
- ბავშვის სურვილი მიიქციოს ყურადღება. პატარებს ძალიან სჭირდებათ მშობლებთან ურთიერთობა. ეს ძალიან ბუნებრივია – მშობლებისგან ისინი სწავლობენ აუცილებელ ჩვევებს, მშობლები ეხმარებიან მათ სამყაროს შემეცნებში. და, თუ დედ-მამა არასაკმარის ყურადღებას უთმობს პატარას, ის ცდილობს მიიპყროს მათი ყურადღება ყველა ცნობილი ხერხით, მათ შორის გაუგონრობითაც;
- ბავშვის არასაკმარისი მოტივაცია უფროსების მოთხოვნების შესასრულებლად. იმისათვის, რომ ბავშვმა გაითვალისწინოს ჩვენი სურვილები, მას ნათლად უნდა ესმოდეს, თუ რატომ უნდა გააკეთოს ის, რასაც ჩვენ მოვითხოვთ მისგან, ამისათვის კი საჭიროა გასაგებად მივიტანოთ ბავშვამდე ჩვენი სურვილების აზრი;
- ბავშვის მიმართ დაწესებული უამრავი შეზღუდვა და აკრძალვა. სანამ ჩვენ მას გაუგონრობის გამო ვუსაყვედურებდეთ, დავფიქრდეთ, ზედმეტად ბევრს ხომ არ მოვითხოვთ მისგან. ზოგიერთი მშობელი თავისი ავტორიტეტის გამოხატვას ბავშვისთვის სხვადასხვა შეზღუდვებისა და აკრძალვების დაწესებაში ხედავს. ხშირად ყველაზე მშვიდი, გაწონასწორებული და მორჩილი ბავშვიც კი შეწუხებული და დათრგუნულია გაუთავებელი შენიშვნებით და აკრძალვებით – „არ შეიძლება“, „საჭიროა“ და სხვა ამის მსგავსი ფრაზების სისტემატურად გამოყენება, როგორც წესი, ბავშვის სამართლიან უკმაყოფილებას იწვევს და გაუგონრობის სერიოზული მიზეზიც ხდება;
- იმის მოთხოვნა ბავშვისგან, რისი გაკეთება თავადაც გვიჭირს. მაგალითად, ბავშვისგან მოვითხოვთ, რომ ტყუილი არ თქვას და ვსჯით კიდეც ამისათვის, ჩვენ კი მისი თანდასწრებით ყოველგვარი ყოყმანის გარეშე ვიტყუებით. პირადი მაგალითი უძლიერესი აღმზრდელობითი ინსტრუმენტია. ბავშვებს ახასიათებთ მშობლების კოპირება წვრილმანებშიც კი. ამასთან, ისინი ამას აკეთებენ სრულიად გაუცნობიერებლად. ამიტომ, თუ ჩვენ თავად არ გამოვირჩევით ორგანიზებულობით, ნუ მოვითხოვთ ამას ბავშვისგან, ვინაიდან, ჩვენი ძალისხმევა უშედეგო აღმოჩნდება;
- ბავშვის უნდობლობა მშობლების მიმართ. ასეთ სიტუაციას შეიძლება შეეჯახონ 4-5 წლის და უფროსი ასაკის ბავშვების მშობლები. პატარები, როგორც წესი, აღმერთებენ მშობლებს და დაინტერესებული არიან იმით, რომ დაიმსახურონ მათი კეთილგანწყობა და სიყვარული. მაგრამ, თუ მშობლები პედაგოგიურად არასწორად იქცევიან – ხშირად უყვირიან ბავშვს ყოველგვარი მიზეზის გარეშე; საყვედურობენ იმის გამო, რაშიც დამნაშავენი არ არიან; ფიზიკურად სჯიან ისე, რომ ბავშვისთვის გაუგებარი რჩება მიზეზი – გარკვეულ მომენტამდე ბავშვი განიცდის დანაშაულის გრძნობას, თავს დამნაშავედ თვლის და ცდილობს გამოასწოროს თავისი ქცევა. მაგრამ, თუ ამ მცდელობებს შედეგი არ მოაქვს (მაგალითად, დედა მიეჩვია გადმოანთხიოს ბავშვზე თავისი სიბრაზე ქმრის საქციელის გამო, და ბავშვის ქცევასთან ეს არანაირ კავშირში არ არის), ერთ მშვენიერ დღეს ბავშვი მიხვდება, რომ შექმნილ სიტუაციაში დამნაშავე მშობელია. მასში ქრება ნდობა მისთვის ყველაზე საყვარელი ადამიანის მიმართ, რამაც შეიძლება პროვოცირება გაუკეთოს ჩვენთვის მიუღებელი ქცევის სხვადასხვა ფორმებს, მათ შორის „ქრონიკულ“ და მიზანმიმართულ გაუგონრობას;
- გაუგონრობის ერთ-ერთი ყველაზე სერიოზული მიზეზი შეიძლება გახდეს განვითარების კრიტიკული პერიოდებისთვის (3-დან 5 წლამდე და 10-დან 14 წლამდე პერიოდი) დამახასიათებელი თავისებურებები. 3-5 წლის ასაკში ახლად გამოღვიძებულ პიროვნებას უჩნდება საკუთარი აზრის, სურვილის, შეხედულების გატანის სურვილი, რაც ხშირად ბავშვს გაუგონრობისკენ უბიძგებს. მეორე კრიტიკულ პერიოდში მოზარდში აღმოცენებული „დიდობის გრძნობა“ ხდება საფუძველი იმისა, რომ ბავშვმა საკუთარი თავი ზრდასრულად ჩათვალოს და აკეთოს ის, რაც მოესურვება. მოზარდის ასეთი სურვილი ხშირად უფროსების პროტესტს იწვევს, რაც ბავშვის გაუგონრობის მიზეზი ხდება.
რეკომენდაციები ბავშვის გაუგონრობის დასაძლევად:
- დავაყენოთ საკუთარი თავი ბავშვის ადგილას და სიტუაციას მისი პოზიციიდან შევხედოთ;
- შევეცადოთ გავარკვიოთ ბავშვის ნამდვილი სურვილი;
- შევთავაზოთ ბავშვს მისთვის მიმზიდველი ალტერნატივა, ამასთან, მივცეთ საშუალება, საქმე ბოლომდე მიიყვანოს. აუცილებლობის შემთხვევაში დავეხმაროთ;
- მნიშვნელოვანია არ გადავიდეთ იმ ზღვარს, რომლის იქითაც ვერ შევძლებთ გაუგონარი ბავშვის მართვას ცრემლისა და ისტერიკის გარეშე;
- ნუ შევეცდებით ბავშვის მოსყიდვას და ნუ შევთავაზებთ მას რაიმე მატერიალურს (კანფეტი, სათამაშო, მობილური, კომპიუტერი და ა.შ.) კარგი ქცევის სანაცვლოდ;
- ვიყოთ თანმიმდევრული ჩვენს ქცევაში, იმისათვის, რომ ბავშვს სჯეროდეს ჩვენი და შეეძლოს, დაეყრდნოს ჩვენს სიტყვებს;
- გვიყვარდეს ბავშვი მისი ქცევის მიუხედავად;
- ბავშვები საჭიროებენ ახლობლების კეთილგანწყობილ დამოკიდებულებას. ამით ისინი უფრო ადვილად შეძლებენ თავიანთი ქცევის კორექტირებას.
დაბოლოს, გავითვალისწინოთ, რომ ბავშვის გაუგონრობა ნამდვილად არ არის სერიოზული საფრთხის შემცველი და პანიკაში არ უნდა გვაგდებდეს. უფრო მეტიც, ხშირ შემთხვევაში ბავშვის უსიტყვო მორჩილება ბევრად უფრო დასაფიქრებელი და საფრთხის მატარებელია მისი შემდგომი განვითარებისთვის, ვიდრე გაუგონრობა.
