სკოლების უმრავლესობას აქვს პოლიტიკა, რომლითაც წარმართავს ბულინგთან დაკავშირებულ სტრატეგიას. მიუხედავად იმისა, რომ ეს პოლიტიკა სასიცოცხლოდ აუცილებელია, პროფესიონალთა, მშობელთა და მოსწავლეთა უმრავლესობა ეთანხმება აზრს, რომ პოლიტიკა არ ცვლის ადამიანებს, ადამიანებს ცვლიან ადამიანები.
ახალგაზრდები, ვისაც უჭირს სოციალური ინტერაქცია, ვერ გამოიმუშავებენ ახალ უნარებს მხოლოდ იმიტომ, რომ პოლიტიკა ურჩევს ამას; და ბავშვები, ვისაც დომინირება და სხვისი კონტროლი მოსწონს, მსგავს ქცევას თავს არ დაანებებენ იმის გამო, რომ პოსტერზე წესი წაიკითხეს. CASEL კვლევები (2011) კი ადასტურებს, რომ სოციალურ-ემოციური სწავლების (SEL) აქტივობებში ჩართული მოსწავლეები პროსოციალური ქცევის უფრო მაღალ დონეს აჩვენებენ, ავლენენ ემოციური დისტრესის უფრო დაბალ დონეს, აქვთ სკოლისა და თანატოლებისადმი უფრო კეთილმოსურნე დამოკიდებულება და მათი აკადემიური მოსწრება უფრო მაღალია.
სკოლებში ბულინგის პრევენციის ეფექტურ პროგრამებს შეუძლია, გაზარდოს ბავშვების სოციალური და ემოციური კომპეტენცია შემდეგ ხუთ ძირითად სფეროზე ყურადღების გამახვილებით:
- 1. ემოციების მართვა
საკმაოდ ხშირია, რომ ძლიერი ბრაზის, მოწყენილობის, შიშის ან ფრუსტრაციის გრძნობები ისე „იპყრობს” ხოლმე ახალგაზრდებს, რომ მთელი სხეული რეაგირებს ამაზე. ყველას გვინახავს: წითელი სახე, ცრემლები, კანკალი, შეკრული მუშტები, ყვირილი, აგრესია. ძლიერი გრძნობების კონსტრუქციული მართვის სწავლა ახალგაზრდებისთვის განგრძობადი პროცესია. ზოგისთვის ეს უფრო მეტ ხანს გრძელდება და უფრო დაწვრილებით ინსტრუქციებს საჭიროებს, ვიდრე სხვებისთვის.
ბულინგისას როგორც მოძალადე, ისე მსხვერპლ ბავშვებს სჭირდებათ სტრესის მართვისა და თავიანთი იმპულსების კონტროლის უნარები. ემოციების მართვის პროგრამა ასევე ეხმარება ბავშვებს თვითრეგულაციისა და თვითდამშვიდების ტექნიკის ათვისებაში.
- ემპათია
ემპათია არის უნარი, „გაიარო მილი სხვის ფეხსაცმელებში”, რათა გაიგო, რას გრძნობს ან ფიქრობს სხვა მოცემულ სიტუაციაში. ბულინგის პრევენციისას ემპათია ახალგაზრდებში აუცილებლად განსავითარებელი უნარია, რადგანაც ბავშვებს, ვინც ბულინგს ახორციელებს, იზიდავს ის სოციალური „ჯილდოები”, რასაც თავიანთი ქცევით იღებენ, მაგ. სხვებზე ძალაუფლების და კონტროლის გრძნობა, თანატოლების გაზრდილი ყურადღება, ან/და უფრო მაღალი სოციალური სტატუსი. შედეგად, არსებობს რისკი, რომ მათ დაკარგონ იმ მტკივნეული ეფექტის შეგრძნების უნარი, რასაც მათი აგრესია მსხვერპლ(ებ)ში იწვევს.
ემპათიის განვითარებაზე ორიენტირებული სოციალურ-ემოციური სწავლება (SEL) ბულინგისას პრევენციულ როლს ასრულებს, რადგან ასწავლის ბავშვებს, ადამიანურად გაუგონ ერთმანეთს და არ უყურონ თანატოლებს, როგორც პაიკებს პოპულარობისათვის თამაშში. ემპათიის განვითარების ეფექტური აქტივობები ეხმარება ახალგაზრდებს, იცოდნენ, რას შეიძლება გრძნობდნენ და ფიქრობდნენ სხვები.
3. პრობლემების გადაჭრა და კონფლიქტების გადაწყვეტა
ბულინგისაგან თავისუფალი კულტურის შექმნა არ უნდა ავურიოთ უკონფლიქტო გარემოში. კონფლიქტი ადამიანური ურთიერთობების ბუნებრივი ნაწილია და უთანხმოება შეიძლება პროდუქტიული იყოს, როცა ადამიანებს ყველა რელევანტური პერსპექტივის გათვალისწინებაში ეხმარება. ბულინგის პრევენციის SEL პროგრამებში მნიშვნელოვანია, ბავშვებმა ისწავლონ პრობლემების გადაჭრის უნარები, რაც დაეხმარება მათ, მართონ ცხოვრების გარდაუვალი კონფლიქტები დამოუკიდებლად და შეინარჩუნონ სხვების პატივისცემა. კვლევებით დადგინდა, რომ პრობლემების გადაჭრის სტრატეგიები 13-ჯერ უფრო ეფექტიანია კონფლიქტების დეესკალაციისას, ვიდრე აგრესიული, ემოციურად რეაქტიული პასუხები (Wilton, et al, 2000).
- ასერტიულობა
ასერტიულობა კომუნიკაციის ისეთი სტილია, როცა ადამიანი თავის აზრებსა და გრძნობებს გამოხატავს ვერბალურად, არაბრალმდებლურად, თავაზიანად (Long, Long & Whitson, 2008).
მაშინ, როცა ბულინგისათვის დამახასიათებელი აგრესია დესტრუქციულია ურთიერთობებისათვის, რადგანაც მიზნად ისახავს სხვებისთვის ტკივილის მიყენებას ან დათრგუნვას, ასერტიულობა ქმნის პოზიტიურ ურთიერთობებს თავისი გულწრფელი მიდგომით. როცა ბავშვები სწავლობენ და იყენებენ ასერტიულობის უნარებს, უკეთ შეუძლიათ კომუნიკაცია, კონფლიქტების დამოუკიდებლად გადაწყვეტა, თანატოლების ზეწოლასთან გამკლავება, საკუთარი საჭიროებების (მოთხოვნილებების) დაკმაყოფილება და თანატოლებთან და უფროსებთან ეფექტური კავშირ(ებ)ი.
- მეგობრობის აგება
სასკოლო ასაკის ბავშვებში მეგობრობა ქმნის მიკუთვნებულობის მძლავრ გრძნობას. SEL-ის მნიშვნელოვანი კომპონენტი, განსაკუთრებით ბულინგის პრევენციის კონტექსტში, არის ახალგაზრდებისთვის დახმარების გაწევა როგორც დამეგობრების, ისე პოზიტიური მეგობრობის უნარების განვითარებაში. მეგობრობის „აგება” ბავშვებისათვის ორ კომპონენტად უნდა დაიყოს:
ა. დამეგობრება:
ბევრი ახალგაზრდისათვის მეგობრების შეძენის უნარი სუნთქვასავით ბუნებრივია, მაგრამ სხვებისათვის თანასწორებთან ურთიერთობა უკიდურესად უხერხულია. ჩვენ ვიცით, რომ თანატოლების ქრონიკული უარყოფა ართმევს ბავშვებს მნიშვნელოვან შესაძლებლობებს, წარმატებული ურთიერთობა ჰქონდეთ თანატოლებთან და, ამავდროულად, განავითარონ ის ჯანსაღი სოციალური უნარები, რომელთაც სოციალური მხარდაჭერისკენ მივყავართ. ამ დროს ბულინგის მსხვერპლი ბავშვები აღმოჩნდებიან უარყოფის, სოციალური განრიდებისა და იზოლაციის მანკიერ წრეში.
ფოკუსირებული SEL პროგრამა შესაძლოა ძალიან ეფექტური იყოს იმ ბავშვებთან ურთიერთობისას, რომლებიც სოციალურად იბრძვიან პროსოციალური ქცევების დასანერგად. იმავდროულად, მნიშვნელოვანია, გვახსოვდეს, რომ კარგი SEL პროგრამირება არ შემოიფარგლება მხოლოდ ბულინგის მსხვერპლი ბავშვებით და არც მხოლოდ იმას ისახავს მიზნად, რომ ბავშვებს „ნორმალურად მოქცევა” ასწავლოს, რათა არ გახდნენ მსხვერპლი. პირიქით, ეფექტური SEL შეეხება ყველა მოსწავლეს და ეხმარება ყველანაირი შესაძლებლობის ბავშვებს სოციალური დინამიკის მართვაში.
ბ. პოზიტიური მეგობრობის არჩევა:
ბევრი მოსწავლისათვის, სკოლა წარმოადგენს არამეგობრულ ტერიტორიას მჭიდრო ურთიერთობების მოსაძიებლად და ჩამოსაყალიბებლად. შეჯიბრება გარკვეული რანგის მოსაპოვებლად სკოლის სოციალურ კიბეზე შეიძლება იყოს დაძაბული. ზოგი ბავშვი ირჩევს თავისი თანატოლების ჩაგვრას, როგორც ლოკალურ სოციალურ იერარქიაში აღმასვლის გზას. ერთ-ერთი ყველაზე მარტივი და ამასთან საკმაოდ მძლავრი რამ, რის გაკეთებაც შეუძლიათ უფროსებს ბავშვებისათვის, ვინც ასეთ გარემოშია მოქცეული, არის სკოლისგარე შესაძლებლობების უზრუნველყოფა ბავშვებისათვის თანატოლებთან პოზიტიური ურთიერთობების შესაქმნელად. პროფესიონალებსაც და მშობლებსაც შეუძლიათ, სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი როლი ითამაშონ ბავშვების წახალისებაში, ეძიონ მეგობარი სამეზობლოში, გუნდში, კლუბებში, ახალგაზრდულ ჯგუფებში და სხვ. მსგავსი ქცევით უფროსები აცნობენ ბავშვებს თანატოლთა მრავალგვარ ჯგუფებს და მეგობრობის ყველანაირ სახეს. როდესაც ბავშვი უკავშირდება პოზიტიურ თანატოლს, მშობელი კრიტიკულ როლს თამაშობს ამ მეგობრობის შესანარჩუნებლად.
იმასთან ერთად, თუ სად ეძებონ ბავშვებმა პოზიტიური მეგობრობა, უფროსებმა უნდა ასწავლონ მათ, როგორი უნდა იყოს პოზიტიური მეგობრობა. ადრეულ ასაკში ბავშვები უფრო ინტუიციურები არიან სამეგობროს არჩევისას; ისინი გადაწყვეტენ, ვის უნდა ეთამაშონ, იმის მიხედვით, თუ ვის უყვარს იგივე თამაშები ან სათამაშოები და ვინ ექცევა მათ კარგად. ბავშვები იზრდებიან, სოციალური დინამიკა რთულდება და იცვლება მეგობრების მოძიების მოტივაცია. ამ დროს არც თუ იშვიათია მეგობრების შერჩევა მხოლოდ სოციალურ სტატუსზე დაფუძნებით, დაახლოებით მსგავსი ლოგიკით:
– ის პოპულარულია, შესაბამისად, თუ მისი მეგობარი გავხდები, მეც პოპულარული ვიქნები.
ან ასე: – ის პოპულარულად არ მიიჩნევა. მე ის მომწონს, მაგრამ თუკი მასთან გავატარებ დროს, ხალხი იფიქრებს, რომ უცნაური ვარ, ამიტომ მე მას აღარ დაველაპარაკები.
შესაძლოა მავნე მეგობრობისადმი შემწყნარებლური დამოკიდებულებაც კი:
– მართალია, ის მაბრაზებს და ხშირად დამცინის მეგობრების წინაშე, მაგრამ თუ არ ვიმეგობრებ მასთან, არავინ მეყოლება, ვისთანაც ურთიერთობა შემეძლება, ამიტომ თვალს დავხუჭავ იმაზე, როგორც მექცევა.
საწყენია, რომ მოზარდები კარგავენ ბავშვობის ინსტინქტებს, რამაც მათ პირველი რეალური მეგობრობა მოუტანა. ბევრს წლები სჭირდება თავდაჯერებულობის დასაბრუნებლად, რომ მეგობრები მათი თვისებების მიხედვით და არა მისი სოციალური სტატუსის მიხედვით შეარჩიოს. მაგრამ უფროსებს შეუძლიათ, გავლენა მოახდინონ ბავშვების არჩევანზე, როცა ეს მეგობრობას ეხება და შეზღუდონ ამ მეგობრობის მავნე შედეგები.
SEL-მა ყველაფერი უნდა იღონოს ისეთი სიტუაციების მხარდასაჭერად, როცა ბავშვებს იღებენ და აღიარებენ თანატოლები და ისიც გრძნობს ამას. მსგავსი მომენტების განცდით ბავშვები ხელახლა სწავლობენ, თუ როგორი უნდა იყოს ნამდვილი მეგობრობა. პროფესიონალებს და მშობლებს შეუძლიათ ამ პროცესის ხელშეწყობა ბავშვების იმ დიალოგში ჩართვით, თუ რას უნდა მიექცეს ყურადღება ნამდვილი მეგობრობისას.
ბოლო სიტყვა თემასთან დაკავშირებით
მიუხედავად იმისა, რომ განათლების სისტემა ძირითადად სტანდარტიზებული ტესტების წარმატებულ ჩაბარებაზეა ორიენტირებული, არ არსებობს დასკვნები, რომ მაღალ ქულებს ტესტებში ზრდასრულ ცხოვრებაში უკეთეს შედეგამდე მივყავართ. მეორე მხრივ, არის ბევრი მტკიცებულება იმისა, რომ კარგად განვითარებული სოციალური უნარები დადებითი შედეგების საწინდარია როგორც სკოლაში სწავლისას, ასევე მომდევნო წლებში (Winner, 2013). მთელი ზოგადსაგანმანათლებლო პროცესის მანძილზე სასკოლო კურიკულუმებში სოციალურ-ემოციური სწავლების ჩართვა ბავშვების ბულინგისაგან დაცვისა და ყველანაირი ინტერპერსონალური ინტერაქციებისას წარმატების მიღწევის დადასტურებული გზაა.
წყარო: https://www.psychologytoday.com/blog/passive-aggressive-diaries/201801/5-key-skills-school-based-bullying-prevention-program
