პარასკევი, მარტი 29, 2024
29 მარტი, პარასკევი, 2024

მობინგი სკოლებში და მასთან ბრძოლის სტრატეგიები

მობინგი მეტად მწვავე მოვლენა და ძალადობის ერთ-ერთი ფორმაა, რომლის მაგალითები მრავლად გვხვდება დღევანდელ საზოგადოებრივ ცხოვრებაში (სკოლებში, სასწავლო დაწესებულებებსა თუ  სამუშაო ადგილებზე). მას ხშირად ბულინგთან აიგივებენ, რადგან მასავით აქტუალური და ძალადობის გამომხატველია, მაგრამ მისგან მკვეთრად განსხვავდება. (ბულინგი ნიშნავს ერთი ადამიანის მიერ ერთი ადამიანის ჩაგვრას, ხოლო მობინგი ასახავს კოლექტივის ან კლასის  სისტემატურ მტრულ და არაეთიკურ ამორალურ დამოკიდებულებას სხვა, ძირითადად, ერთი ადამიანის მიმართ).

ძალიან საინტერესოა ტერმინ „მობინგის“  წარმოშობის ისტორია

მობინგი ახალბედა ტერმინია, რომელიც წარმოდგება ინგლისური სიტყვისგან «mob» (ჯგრო). პირველად ის 1963 წელს ბიოლოგმა კონრად ლორენცმა ცხოველებზე დაკვირვებისას გამოიყენა, ხოლო შემდეგ 1980 წელს ფსიქოლოგმა ჰანც ლეიმანმა შვედეთის  სამუშაო ადგილებში ჩატარებული კვლევის შედეგად გამოვლენილ ძალადობრივ ქცევას უწოდა მობინგი და დაახასიათა ის, როგორც „ფსიქოლოგიური ტერორი“, რომელსაც მთელი კოლექტივი ერთი ადამიანის მიმართ ახორციელებს.

მობინგის გავრცელების არეალი და მასთან ბრძოლის მეთოდები

მობინგი მთელ მსოფლიოში ფართოდ გავრცელებული ემოციური ძალადობის სახეობაა. მისი მაჩვენებელი საგრძნობლად მაღალია ლიტვაში – 73%, ხოლო ყველაზე დაბალია შვედეთში – 19%. ძალიან ბევრი ქვეყანა აქტიურად ებრძვის ამ სენს. ამ მხრივ განსაკუთრებით გამოირჩევა გერმანია, სადაც ყოველწლიურად არაერთი კონფერენცია თუ სემინარი იმართება ამ მწვავე მოვლენასთან დაკავშირებით. სიბილე ვანდერსის ინიციატივით შეიქმნა პროგრამა სახელწოდებით „სწავლება ძალადობის გარეშე“. ის მუდამ უზიარებს თავის კოლეგებსა თუ დაინტერესებულ პირებს მობინგთან ბრძოლის სტრატეგიებს. მისი დაკვირვებით, ბავშვთა შორის არსებული კონფლიქტების მოგვარება უფრო ეფექტურად ერთობლივი ძალისხმევით ურთიერთგაგების ატმოსფეროშია შესაძლებელი.

მობინგი ქართულ რეალობაში

მობინგი არ არის ცალკეული ქვეყნებისთვის დამახასიათებელი პრობლემა, ის მეტად აქტუალურია ქართულ რეალობაშიც. ამიტომ მის წინააღმდეგ ბრძოლა სახელმწიფოს უშუალო ვალდებულებაა. „ზოგადი განათლების შესახებ“ კანონის თანახმად, სასკოლო სივრცე უნდა იყოს არადისკრიმინაციული: „სკოლა ვალდებულია დაიცვას და ხელი შეუწყოს მოსწავლეებს, მშობლებს და მასწავლებლებს შორის შემწყნარებლობისა და ურთიერთპატივისცემის დამკვიდრებას“,[1] რადგან დაუშვებელია სკოლაში ძალადობა მოსწავლის ან ნებისმიერი სხვა პირის მიმართ. წინააღმდეგ შემთხვევაში სკოლამ დაუყონებლივ უნდა მოახდინოს საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებული რეაგირება. „ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნების“ მიხედვით, სკოლის ერთ-ერთი მთავარი მიზანი უნდა იყოს ტოლერანტი მოქალაქის აღზრდა. „სკოლამ უნდა გამოუმუშაოს მოზარდს ადამიანის უფლებების დაცვისა და პიროვნების პატივისცემის უნარი, რომელსაც ის გამოიყენებს საკუთარი და სხვისი თვითმყოფადობის შესანარჩუნებლად“.[2] ამ პრობლემაზე ზრუნვა არა მარტო სახელმწიფოს პრეროგატივაა, არამედ მის მოგვარებაში მასწავლებელსაც აკისრია გარკვეული პასუხისმგებლობა. ამას მას ავალდებულებს „მასწავლებლის პროფესიული სტანდარტიც“: „მასწავლებელმა იცის, როგორ ჩამოაყალიბოს მოსწავლეებს შორის პოზიტიური ურთიერთობები, მოაგვაროს კონფლიქტები მშვიდობიანი გზით და ხელი შეუწყოს მოსწავლეებში ეთიკური ღირებულებების ჩამოყალიბებას; იცის, როგორ ასწავლოს თანამშრომლობითი ურთიერთობები და ხელი შეუწყოს აზრის გაბედულად გამოხატვას“[3]. ყოველწლიურად მობინგის არაერთი შემთხვევა ფიქსირდება საქართველოს ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლებში, მის აღმოფხვრას კი აქტიურად ცდილობენ მასწავლებლები და ზოგადად საგანმანათლებლო დაწესებულებები. ამ მიზნით  ისინი პერმანენტულად მართავენ დიალოგებსა და დისკუსიებს საგაკვეთილო პროცესში, ატარებენ ძალადობის წინააღმდეგ მიმართულ იმიტირებულ გაკვეთილებს, რითაც ილაშქრებენ ყოველგვარი  სახის შევიწროებისა თუ  დამცირების  წინააღმდეგ და მოუწოდებენ მოსწავლეებს იყვნენ ტოლერანტები და შემწყნარებლები ყველა თანატოლის მიმართ.

მობინგის კლასიფიკაცია

ფსიქოლოგიაში გამოყოფენ მობინგის შემდეგ სახეობებს: 1. ვირტუალური. მას ბოსინგსაც უწოდებენ, რადგან მსხვერპლი ფსიქოლოგიურ ტერორს განიცდის ხელმძღვანელი სტრუქტურის მიერ; 2. ჰორიზონტალური (სადისტიც და მსხვერპლიც რიგითი თანამშრომლები ან თანაკლასელები არიან); 3. თეთრი (ლატენტური) მობინგი ხშირად ფარულად მიმდინარეობს. ზეწოლა აქ არ არის ღიად გამოვლენილი, ფარულია და თანამშრომლები თუ თანაკლასელები მსხვერპლის წინააღმდეგ მალულად მოქმედებენ. ეს ძალიან ვერაგული საქციელია, რადგან მობერები მათ აქცევენ ფსიქოლოგიური წნეხის ქვეშ და აიძულებენ თავი არაპროფესიონალ და არასრულფასოვნად იგრძნონ. (მაგ. როცა კლასელი მხოლოდ ერთ თანაკლასელს არ ეპატიჟება დაბადების დღეზე). ძალიან რთულია ლატენტური მობინგის გამოვლენა, რადგან ის შენიღბულად მიმდინარეობს; 4. შავი მობინგი – ღია კონფლიქტია. მობერი პირდაპირ აგრძნობინებს არასასურველ პირს თავის დამოკიდებულებას.

ობინგის ქცევის მახასიათებლები

ლეიმანმა განსაზღვრა მობინგისთვის დამახასიათებელი ქცევის 45 ვარიაცია. მათგან ყველაზე მნიშვნელოვანია : 1. იზოლაცია; 2. მუდმივი კრიტიკა; 3. ბოროტი ჭორები; 4. დაცინვა; 5. ფარულად მოქმედება.

მობინგის მაპროვოცირებელი ფაქტორები და მისი მსხვერპლნი

მობინგის გამომწვევი ბევრი მიზეზი არსებობს. ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია – შური. მაგალითად, შესაძლებელია სკოლაში მობინგის მსხვერპლი გახდეს ახალგადმოსული მოსწავლე, რომელიც თანაკლასელებისგან გამოირჩევა ან გარეგნობით, ან ბეჯითი სწავლით. სხვებისგან გამორჩეული ადამიანები კი ყოველთვის იპყრობენ ყურადღებას. ხშირად მობინგის მსხვერპლს დასჯის მიზნით  არ ეპატიჟებიან სასკოლო ბანკეტებზე, ღონისძიებებსა და ექსკურსიებზე და საზოგადოებისგან მათ იზოლირებას ცდილობენ. არაერთი შემთხვევაა ცნობილი, როცა მოსწავლეები  თავიანთ მსხვერპლს ვითომდა შემთხვევით უსვრიან დაწერილ დავალებას და ამით აგრძნობინებენ, რომ ის მათ კლასში  ზედმეტი ხორცმეტია. დაკვირვება გვიჩვენებს, რომ მობინგის მსხვერპლი ხდებიან სუსტი და დაკომპლექსებული ადამიანები, ე.წ. თეთრი ყვავები ან პირქუში მარტოსული ადამიანები.

მობინგის მაგალითები

ძალიან ბევრი ნაწარმოები თუ ფილმი არსებობს, სადაც კარგადაა წარმოჩენილი მობინგის თემა.  ამის  შესანიშნავი მაგალითია რუსი რეჟისორის როლან ბიკოვის  ფილმი „საფრთხობელა“ (1983 წ.), სადაც მოთხრობილია სკოლაში ახალგადმოსული მეექვსე კლასელი გოგონას ისტორია, რომელიც მობინგის მსხვერპლი ხდება. მობინგის პრობლემა არაჩვეულებრივადაა გაშუქებული ამერიკულ ფილმში „ხიდი ტერაბიტიაში“. კეტრინ პატერსონის მოთხრობის ეს ეკრანიზაცია გადმოგვცემს ორი მოზარდის ისტორიას, რომლებიც მობერებისგან თავის დაღწევის მიზნით ქმნიან ზღაპრულ სამყაროს – ტერაბიტიას და თავისუფალ დროს იქ ატარებენ.

მობინგის სავალალო შედეგები

მობინგის შედეგად ადამიანებს ემართებათ დეპრესია, ხდებიან მარტოსულები, ნერვიულები, აღზგნებულები, უქვეითდებათ თვითშფასება, უვითარდებათ აგრესია, უმძაფრდებათ ქრონიკული დაავადებები. შესაძლებელია, ერთ დღეს მათ ვერ გაუძლონ ზეწოლას და ფატალურად დაასრულონ სიცოცხლე. ამის ნათელი მაგალითია 2016 წელს გერმანიაში მომხდარი შემზარავი მასობრივი მკვლელობა. მკვლელმა სამ საათში თავი მოიკლა. გაირკვა, რომ ის იყო მაღალი კლასის მოსწავლე და ასეთი აგრესიული საქციელის მიზეზი სკოლაში გადატანილი მობინგი იყო.

მობერებად ჩამოყალიბების  წინაპირობები

მობერებად ისინი ყალიბდებიან, ვისაც თავად აქვთ განცდილი  ფსიქოლოგიური ტრავმა. ეს უკანასკნელი კი ყალიბდება: 1. პრესისა და ტელევიზიის მიერ ტრანსლირებული ძალადობის ამსახველი ფილმებისა თუ გადაცემებისთვის ხშირი თვალის დევნებისას; 2. ოჯახში არსებული კონფლიქტური სიტუაციების გამო, რის შედეგადაც მობერებს უჩნდებათ ფსიქოლოგიური პრობლემები და ისინი სხვებზე ძალადობით ცდილობენ საკუთარ თავში დაბუდებული აგრესიის გამოვლენას. ამ ფსიქოლოგიური ძალადობის გამოვლენის ყველაზე მნიშვნელოვანი ფაზაა კლასსა თუ კოლექტივში შექმნილი არაჯანსაღი კლიმატი, რომელიც ემოციური დაძაბულობით იკვებება. როგორც წესი, მობინგი დიდხანს არ გრძელდება, მობერები მუდამ ეძებენ ახალ  „განტევების ვაცს”. თუმცა ყველა ვერ უძლებს მათ წნეხს (მათ მიმართ შექმნილ ვაკუუმს, სოციუმისგან იზოლაციას და სხვა) და ხშირად მათი მსხვერპლი იძულებული ხდება მიატოვოს სამსახური ან სკოლა.

მობინგის პრევენცია და მისი თავიდან აცილების მიზნით განსახორციელებელი ამოცანები

მობინგის პროფილაქტიკის და პრევენციის მიზნით სკოლამ და მასწავლებელმა უნდა გაატარონ  შემდეგი ღონისძიებები : 1. კლასში შექმნან  დადებითი მიკროკლიმატი; 2. განავითარონ ჯანსაღი კონკურენცია; 3. თანაკლასელებს შორის მკაფიოდ გადაანაწილონ  მოვალეობები; 4. შექმნან წახალისების ობიექტური სისტემა; 5. კლასში უზრუნველყონ  ინფორმაციის ღიაობა, გამჭირვალობა და უკუკავშირი; 6. არ დაუშვან  ჭორების, ინტრიგების და დასმენების გავრცელება; 7. არ გამოარჩიონ კლასში რომელიმე მოსწავლე  და ამით არ გააღიზიანონ  დანარჩენები.

მობინგის თავიდან აცილების მიზნით საჭიროა დაფიქრდეთ, რის გაკეთება  შეიძლება იმისთვის, რომ არ აღმოჩნდეთ მისი მსხვერპლი: 1. გააანალიზეთ, რატომ ხდება თქვენ მიმართ მობინგი და თავად თქვენ  ხომ არ ხართ მისი გამომწვევი. სიტუაციის განმუხტვაში დაგეხმარებათ  მობერთან გასაუბრება; 2. თუკი მობერები ცდილობენ თქვენ  იზოლაციას, გაერიდეთ მას. შეინარჩუნეთ სტაბილურობა, არ აჰყვეთ პროვოკაციებს; 3. თქვენდამი მობინგის შემჩნევის შემთხვევაში, დაანახეთ მობერს თქვენი ძლიერი ხასიათი ან  იგნორირება გაუკეთეთ მის საქციელს. ეს კი ძალიან გააღიზიანებს მას და თავს დაგანებებთ.

მაშასადამე, მობინგი სულაც არ არის უწყინარი. ის საკმაოდ საშიში და ნეგატიური შედეგების მომტანი მოვლენაა, რადგან დაუმსახურებელმა დაცინვებმა თუ იზოლაციამ შესაძლებელია ნებისმიერ ადამიანში გამოიწვიოს ფსიქოლოგიური დარღვევები. ამიტომ საჭიროა ყველა ამ რჩევის გათვალისწინება, რათა უნებურად არ გახდეთ მობინგის მსხვერპლნი.

 

გამოყენებული ლიტერატურა:

1.Алтухова Г. А. – Моббинг как этическая проблема.

2.Моббинг, или психологическое насилие в школьном коллективе. (Методический

материал для учителей и воспитателей. Ларченко Н.А.Волгоград, 2015 г.)

3.Моббинг – что это такое? Причины моббинга, его сущность и способы противостояния.

(У.Балычева; FB.ru).

4.Руллан Э. – Как остановить травлю в школе. Психология моббинга.

  1. Что такое моббинг или как выжить, когда выживают (Мария Соболева.Megapoisk.com)

6.Что это такое : буллинг и моббинг в школе? (Екатерина Чеснакова.11.05.2017 г.

Chesnachki.ru)

 

[1]საქართველოს კანონი ზოგადი განათლების შესახებ. 2004 .გვ 46, მუხლი13

[2]ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნები. 2004 .გვ 87

[3]მასწავლებლის პროფესიული სტანდარტი. გვ 91.თავი 3, მუხლი 5.

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი