უდავოა, მშობლების უმეტესობა ცდილობს თავიანთი შვილების განათლებაზე თავიდანვე ზრუნვას. ისინი დარწმუნებული არიან, რომ მათ მიერ დროის და თანხის სახით ჩადებული ინვესტიცია მათი შვილების წარმატებული მომავლის გარანტი იქნება. სკოლაში შესვლამდე მშობლები გატაცებით უკითხავენ შვილებს საღამოობით, ასწავლიან დათვლას და ანგარიშს, მათთან ერთად ხატავენ, ხოლო ბავშვების სკოლაში შესვლის შემდეგ პასუხიმგებლობით ამოწმებენ საშინაო დავალებებს, ეხმარებიან სწავლაში და ა.შ. ალბათ შეამჩნევდით, რომ ჩვენ მიერ ზემოთ ჩამოთვლილი ყველა აქტივობა აკადემიურ საქმიანობასთანაა დაკავშირებული. ეს არცაა გასაკვირი, როცა მშობლებს შვილები სკოლაში შეჰყავთ, მათ უპირველესად ბავშვების აკადემიურ სფეროში წარმატების სურვილი აქვთ და იმედოვნებენ, რომ ისინი ისწავლიან კითხვას, წერას, მათემატიკას და ა.შ. მაგრამ მონდომებულ მშობლებსაც არცთუ იშვიათად ელით ხოლმე იმედგაცრუება. თქვენს ყურადღებას სწორედ ამ იმეგაცრუების ერთ-ერთ მიზეზზე მივაპყრობთ, რომელიც მშობლების მხრიდან თითქმის იგნორირებულია, თუმცა უკვე დიდი ხანია დამტკიცებულია, რომ იგი არანაკლებ და უფრო მეტადაც არის აუცილებელი ბავშვების მომავალი წარმატებისათვის, ამასთანავე მასზე მნიშვნელოვანწილადაა დამოკიდებული აკადემიური მიღწევების დონეც. ამ სტატიაში ემოციურ ინტელექტზე ვისაუბრებთ, რა შეიძლება ითქვას მოკლედ ემოციურ ინტელექტზე? რამდენად აუცილებელია ემოციური ინტელექტი წარჩინებისა და წარმატებისათვის? არის თუ არა შესაძლებელი მისი სწავლა?
ემოციური ინტელექტის თეორიის ავტორი ამერიკელი ფსიქოლოგი დანიელ გოლმანი გახლავთ. თუმცა ამ ფენომენზე მანამდეც მუშაობდნენ და თეორიის შემდგომი განვითარება დღესაც გრძელდება. დროთა განმავლობაში მეცნიერებს დაუგროვდათ კითხვები და დაიწყეს კვლევა, თუ რატომ არ იყო დამოკიდებული ადამიანების წარმატება მხოლოდ გონებრივ შესაძლებლობებსა და აკადემიურ უნარებზე, როგორ ახერხებდა ზოგიერთი პიროვნება მასზე გონებრივად აღმატებულ ადამიანებთან შედარებით წარმატების მიღწევას, რატომ არ არის ინტელექტის მაჩვენებელი საკმარისი პროგნოზების გასაკეთებლად. მათ მიაგნეს ახალი ტიპის ინტელექტს, რომელსაც გოლმანმა ,,ემოციური ინტელექტი” უწოდა. მეცნიერების განმარტებით, ეს გახლდათ ადამიანის უნარი, გაიგოს საკუთარი გრძნობები, გამოხატოს სხვის მიმართ ემპათია და მოახდინოს ემოციების ეფექტური რეგულირება/მართვა. საინტერესოა, რომ ემოციური ინტელექტის დონე/ხარისხი არ დგინდება გონებრივი ინტელექტის საზომი ტესტებით. ემოციურ ინტელექტს IQ-გან (გონებრივი, კოგნიტური ინტელექტი) ისიც განასხვავებს, რომ ემოციური ინტელექტის ზრდა შესაძლებელია. ამ თეორიის მიხედვით, ადამიანის წარმატების წინასწარმეტყველებისთვის უფრო მნიშვნელოვანია მაღალი დონის ემოციური ინტელექტის ქონა, ვიდრე მაღალი დონის ზოგადი ინტელექტისა. ამ ემოციურ უნარს სხვანაირად „ადამიანური ურთიერთობის” უნარსაც უწოდებენ. საინტერესოა მკვლევრების ერთი დასკვნაც. როგორც ისინი ფიქრობენ, ემოციური კომუნიკაციის 90% არავერბალურია. ემოციურ ინტელექტს, ისევე როგორც სხვა რომელიმე უნარს, ზოგიერთი ბავშვი თავიდანვე ავლენს. ასეთი ბავშვები კონტროლს უწევენ საკუთარ იმპულსებს, ნაკლებად მიდრეკილი არიან ტანტრუმის და სხვა მსგავსი ქცევების მიმართ. ადრეულ ასაკში ემოციური ინტელექტის მიმანიშნებელია ისეთი ერთი შეხედვით უბრალო მოქმედება, როგორიცაა დესერტის მშვიდად დალოდება მაგიდასთან, სანამ სხვები სადილს დაამთავრებენ. ემოციურად ინტელექტუალური ბავშვები ხალისიანი არიან. ისინი უკეთესად ახერხებენ სასკოლო სირთულეებისათვის თავის გართმევას, ინარჩუნებენ სიმშვიდეს რთულ ვითარებაში, აკონტროლებენ ემოციებს, შეუძლიათ გამოიცნონ ახლობელი ადამიანების გრძნობები და შესაძლო რეაქციები.
მივუბრუნდეთ ჩვენ მიერ უკვე დასმულ კითხვას – არის თუ არა შესაძლებელი ემოციური ინტელექტის სწავლა? როგორც ვთქვით, ემოციური ინტელექტის გამოვლინებას ბავშვები ადრეული ასაკიდან იწყებენ, 3 წლის ბავშვებს უკვე შეუძლიათ ემპათიის გამოხატვა (მაგ: სხვა ბავშვის ტირილზე), თუმცა ამ უნარის განვითარებისათვის საჭიროა უფროსებმა შეამჩნიონ და ხელი შეუწყონ პატარების ემოციების განმტკიცებას. განსაკუთებით მნიშვნელოვანია ემოციური ინტელექტის უნარ-ჩვევების განვითარება სკოლაში. სკოლას შეუძლია მოახდინოს „ემოციური განათლების” პროგრამის დანერგვა. ეს პროგრამა ასწავლის მოსწავლეებს სიბრაზით, იმედგაცრუებით და მარტოობით გამოწვეული ემოციების მართვას. განათლების სპეციალისტები მიუთითებენ ამგვარი უნარ-ჩვევების განვითარების დიდ მნიშვნელობაზე, რადგან მოსწავლეები, რომლებიც დეპრესიაში ან გაბრაზებულნი არიან და კონფლიქტები აქვთ თანატოლებთან, ვერ შეძლებენ სწავლაში წარმატების მიღწევას.
დონა ჰიუსმენი, ფსიქოლოგიის სპეციალისტი მასაჩუსეტსიდან, ამბობს, რომ ემოციური ინტელექტის სწავლა სავსებით შესაძლებელია. მან თანამოაზრეებთან ერთად შექმნა სოციალ-ემოციური სწავლის (Social-emotional learning; SEL) პროგრამა, რომელიც ახდენს ჰუმანიტარული მიმართულების სასკოლო საგნებთან ისეთი სასიცოცხლო უნარების ინტეგრირებას, როგორიცაა ძიება, აქტიური სწავლა, რეფლექსია, საკუთარი თავის და სხვების შეცნობა. „უამრავი კვლევით და თითქმის 30 წლის განმავლობაში ემოციური ინტელექტის ჩვენი სკოლის კურიკულუმში ჩართვით დავამტკიცეთ, რომ მოსწავლეები ხდებიან რა თავიანთი ემოციების მცოდნენი, ეფექტურად შეუძლიათ მათი მართვა და უკეთესად ართმევენ თავს სწავლაზე კონცენტრირებას”, – ამბობს ჰაუსმანი. ის თვლის, რომ საუკეთესო შედეგი დაწყებითი კლასების მოსწავლეებში დაფიქსირდა.
ჰაუსმანის თანამოაზრე ჯონ პეიტონი იკვლევდა, რა შედეგები მოჰქონდა სოციალ-ემოციურ სწავლებას აკადემიური შედეგების თვალსაზრისით. მისი ხელმძღვანელობით ჩატარდა 300-ზე მეტი კვლევა 300,000-ზე მეტ მოსწავლეს შორის (ასაკი 6 -13 წელი). დადგინდა, რომ ის მოსწავლეები, რომლებიც სოციალურ-ემოციური სწავლების პროგრამაში იყვნენ ჩართული 11-17%-ით უფრო უკეთეს შედეგებს აღწევდნენ ვიდრე ისინი, ვინც ამ პროექტის მიღმა იყვნენ. „ჩვენ შევძელით დაგვემტკიცებინა, რომ სოციალ-ემოციური სწავლება არ არის მოსწავლის ძვირფასი დროის არააკადემიური მიმართულებით ტყუილად ხარჯვა. მოსწავლეების აკადემიური მიღწევები იზრდება, მათი სოციალური და ემოციური უნარები უმჯობესდება, ცუდი ქცევა და აგრესია მცირდება”, – ამბობს პეიტონი.
კონფლიქტის კრეატიულად გადაჭრის პროექტი ( The Resolving Conflict Creatively Project ) ემოციურ ინტელექტზე დაფუძნებული კიდევ ერთი პროგრამა გახლავთ. პროექტის დასახელება გვიჩვენებს, რომ იგი მიმართულია დაეხმაროს მოსწავლეებს კონფლიქტების გადაჭრის გზების ძიებაში, უვითარებს მათ ინტერპერსონალურ უნარებს. ჯოან დაფელი, პროექტის ავტორი და ბავშვთა კომიტეტის აღმასრულებელი დირექტორი ამბობს – „ეს ის უნარებია, რომლებიც ბავშვებს ამშვიდებს გაბრაზებისას, ეხმარება მეგობრების შეძენაში, ასწავლის სხვების აზრის გათვალისწინებით კონფლიქტების გადაჭრას, უყალიბებს ეთიკური და უსაფრთხო გადაწყვეტილებების არჩევის უნარს”.
ამრიგად, სპეციალისტები გამოყოფენ სამ გარემოებას :
Øსოციალ-ემოციური სწავლის პროგრამას სკოლაში შედეგად მოაქვს მოსწავლეთა გაუმჯობესებული თვითშეფასება, უკეთესი სოციალური უნარები და შემცირებული ძალადობის ფაქტები;
Øემოციური ინტელექტის სწავლება სკოლაში შესაძლებელია აკადემიური უნარების დამცრობის გარეშე, უფრო მეტიც, სოციალურ-ემოციური სწავლება აუმჯობესებს აკადემიურ შედეგებს;
Øემოციური ინტელექტის სწავლება უფრო ადვილია ადრეულ ასაკში, როცა ბავშვების ხასიათი გაცილებით დამყოლია.
აღსანიშნავია ისიც, რომ ემოციური ინტელექტის თეორიამ უკვე მოასწრო მოწინააღმდეგეთა ბანაკის გაჩენა. ლონდონის საუნივერსიტეტო კოლეჯის პროფესორი მარტინ ქილდაფი ერთ-ერთი მათგანია. ქილდაფი და მისი თანამოაზრეები მიიჩნევენ, რომ ემოციური ინტელექტი, ისევე როგორც სხვა ნებისმიერი უნარი, შეიძლება როგორც კეთილ, ასევე ბოროტ საქმეს ემსახუროს. მაგალითად, ემოციური ინტელექტის მატარებლები „შეგნებულად აყალიბებენ თავიანთ ემოციებს ისე, რომ საკუთარ თავზე კარგ შთაბეჭდილებას ქმნიან, ემოციების მიზანმიმართული მალვა და სხვების გრძნობებით სტრატეგიული მანიპულირება არა მხოლოდ შექსპირის პიესებში, არამედ ოფისებსა და დერეფნებშიც გვხვდება, სადაც სასწორზე დევს ძალაუფლება და გავლენა”., – ასეთია მათი ერთ-ერთი საინტერესო დასკვნა. პროფესორ ქილდაფის და მისი კოლეგების აზრით, „დროა შეწყდეს ემოციური ინტელექტის დაკავშირება დადებით ზნეობრივ თვისებებთან”
დაბოლოს, სპეციალისტების რჩევები მშობლებს :
- არ არის საჭირო ბავშვების თანდასწრებით ემოციების ვერბალურ გამოხატვაზე უარის თქმა. ეს ისედაც ყოველდღიური ცხოვრების შემადგენელი ნაწილია. მთავარია ამ დროს იყოთ კორექტულები და გამოიყენოთ ისეთი ლექსიკა, რომელსაც ბავშვი გაიგებს. ბავშვები, რომლებიც იზრდებიან გრძნობების მიღების და გაგების გარემოში, ხდებიან უფრო მდგრადები ემოციების მიმართ, მათ შეუძლიათ საკუთარი გრძნობების ყველასთვის მისაღები გზებით გამოხატვა.
- გამოიყენეთ ბავშვების საყვარელი ამბების გმირებთან იდენტიფიცირების ბუნებრივი უნარი. წაუკითხეთ ბავშვებს წიგნები, რომლებშიც გმირები სხვადასხვა ემოციებს გამოხატავენ, მათთან ერთად განიხილე, როგორ იგრძნობდნენ ისინი თავს ანალოგიურ სიტუაციაში. პატარა ბავშვებთან სასარგებლოა სურათებზე ასახული ადამიანების გრძნობების ამოცნობა.
