გასული წლის ბოლოს საქართველოს კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტროში გაუქმდა წიგნისა და ლიტერატურის ხელშეწყობის პროგრამა, რომელიც ძალზე მნიშვნელოვან როლს ასრულებდა თანამედროვე ქართველი ავტორების გამოცემისა და პოპულარიზაციის საქმეში. თითოეული გამომცემლობა სამინისტროსგან მთელი წლის განმავლობაში იღებდა თანადაფინანსებას სასურველი (ხშირად ნაკლებადკომერციული) სამი პროექტისთვის და დათქმულ ვადაში გამოსცემდა წიგნს.
მოკლედ რომ ვთქვათ, ამ პროგრამის გაუქმებით 2017 წელს 40-50 წიგნით ნაკლები გამოიცა საქართველოში და ეს ყველაფერი იმ ფონზე და იმის გათვალისწინებით, რომ გაისად ჩვენი ქვეყანა საპატიო სტუმრის სტატუსითაა ფრანკფურტის წიგნის ბაზრობაზე წარმოდგენილი. ვისაც ამ უდიდესი ფორუმის მნიშვნელობა და თავისებურებები ესმის, ისიც ეცოდინება, რომ თანამედროვე ლიტერატურის წარმოჩენისთვის უკეთესი ადგილი და საშუალება ძნელად (ან საერთოდ) თუ მოიძებნება.
სკეპტიკოსებისა და ნიჰილისტების გულის გასახეთქად, თანამედროვე და ძალიან საინტერესო მწერლობა ნამდვილად გვაქვს და ამას არა მხოლოდ ჩვენს ქვეყანაში, არამედ უცხოეთში გამოცემული რომანები, პროზაული ანთოლოგიები და პოეტური კრებულები – და მათ მიმართ გამოჩენილი ინტერესი – ადასტურებს. ამას ვხედავთ, აშკარა და თვალნათელია.
ახლა ისიც უნდა დავინახოთ, რომ მწერლობის, როგორც პროფესიის, საქმე ჩვენთან ვერა და ვერ დაწინაურდა. თითქოს აქტიურად ვკითხულობთ, გამოვცემთ, რეკლამას ვეწევით, გამოვარჩევთ, ვაჯილდოვებთ ამა თუ იმ ავტორს, მის წიგნს, მაგრამ ეს ხელობის განვითარებას არსებითად ვერ ეხმარება. ქართველი მწერლების დიდი ნაწილი სხვა, არამწერლურ სამსახურშია და იმ, დღიური ლუკმა-პურის მომცემი საქმიდან საღამოობით ან შაბათ-კვირას თავდაღწეული, მტკიცე ნებისყოფის წყალობით ცდილობს რაღაც შემატოს გაჩერებულ წიგნს. გამომცემლობებსა და რედაქციებში აღებული ჰონორარები მცირეა და თუნდაც სოლიდური იყოს, მკითხველის რაოდენობისა და ტირაჟის გათვალისწინებით, ამ თანხით ცხოვრებას მწერალი ვერ შეძლებს.
ბევრი შემახსენებს, ასეთი ვითარება მხოლოდ საქართველოში არაა და დასავლეთის განვითარებულ ქვეყნებში მცხოვრები ავტორებიც არ თაკილობენ წერასთან/მწერლობასთან შორს მდგომ სამსახურებსო. მართალია, სანამ ავტორი – და თუნდაც ძალიან კარგი ავტორი – მარკესი, უმბერტო ეკო, სალმან რუშდი და ორჰან ფამუქი გამხდარა, ყველანაირად ცდილობს ცხოვრებისა და მუშაობის პირობები შეიქმნას და ამის გამო დიდ დროს, ენერგიას და ნერვებს ხარჯავს, მაგრამ ჩევნგან განსხვავებით, ყველა იმ ქვეყანაში, სადაც კულტურა და ლიტერატურა პრიორიტეტია, სახელმწიფო ზრუნავს მწერალზე.
ზრუნვაში, ცხადია, საბჭოურ გამოცდილებას არ ვგულისხმობ, როცა ხელისუფლება მწერლისგან მოითხოვდა იდეოლოგიის სამსახურში ჩამდგარიყო და ამ მხრივ დაწინაურებულებს წყალობას არ აკლებდა. არა, ურთიერთობის ეს ფორმა არ გამოგვადგება – აკი არც ივარგა და თავზე ჩამოეფშვნა ამ სისტემის თავგამოდებულ მშენებლებს. სხვა გზებია მოსაძებნი. უფრო სწორად, ეს გზები ჩვენი ყაიდის ევროპულ ქვეყნებში უკვე მოძებნილია და მხოლოდ ამ გამოცდილების გაზიარება გვჭირდება და რამდენიმე წარმატებული ვარიანტიდან ჩვენთვის უფრო მისაღები ფორმატების შერჩევა.
სხვათა შორის, ამ საკითხზე საუბარი დღეს და გუშინ არ დაწყებულა. ერთ-ერთი პირველი მწერლის შემოქმედებით ლაბორატორიასა და საჭირო პირობებზე იონა მეუნარგია დაფიქრდა 1883 წელს ილია ჭავჭავაძის „განდეგილის“ შესახებ დაწერილ სტატიაში:
„ქართველი ხალხის ცხოვრებაში და საერთოდ მთელს ჩვენს მხარეში, ჯერ კიდევ შორსაა ის დრო, როდესაც შესაძლებელი იქნება ჩვენს შორის პროფესიული მწერლების არსებობა, რომლებსაც გარემოებანი მისცემენ საშუალებას მთელი თავისი გონებრივი ძალები მოახმარონ ლიტერატურულ და მეცნიერულ მუშაობას. თითოეული თანამედროვე მწერალთაგანი ეწევა ლიტერატურულ შრომას თავის ძირითად საქმესთან ერთად, მოცლისა და დასვენების წუთებში. მათი მუდმივი საქმეები კი სხვებია, ხშირად ძალიან ძნელი და არასასიამოვნო, რომელთა კეთების დროს წარმოუდგენელია წესიერი მეცნიერული და ლიტერატურული მუშაობა“.
უკეთესად ალბათ ვერ იტყვი, ვერც იმ სიზუსტითა და შთამბეჭდაობით იტყვი, როგორც იმავე წერილში ამბობს იონა მეუნარგია:
„ჩვენ განწირულნი ვართ უპასუხოდ დავტოვოთ ჩვენი გულის მიდრეკილებანი, ვიაროთ ჩვენთვის არასასიამოვნო სამსახურში, სიმწრის ოფლი ვღვაროთ ჩვენი ოჯახების გამოსაკვებად, განვიცადოთ კრედიტორებისა და სამოსამართლო ბოქაულების ვიზიტები და, თუ ყოველივე ამასთან ერთად, როგორღაც მოვახერხეთ დროის მცირე ნაწილი დაგვეთმო მაღალი იდეალებისათვის, ჩვენი საკუთარი ნაწარმოებები უნდა ვბეჭდოთ ჩვენი მცირე სახსრებით და არ ვიქონიოთ არავითარი იმედი, რომ ავინაზღაურებთ დახარჯულ ჩვენი შრომით მონაგარ გროშებს, ასეთ პირობებში ძნელიცაა მოვთხოვოთ მუზას მწერლის მეტი ნაყოფიერება…“.
ამ წერილში დასმულ პრობლემას – მწერლის რთული, გაუსაძლისი პირობები და ამ მიზეზით ნიჭიერი ქართველი ავტორების ნაწარმოებთა რაოდენობრივი სიღარიბე –მოგვიანებით არაერთი მწერალი და კრიტიკოსი მიუბრუნდა. ოთარ ჩხეიძე ვასილ ბარნოვისადმი მიძღვნილ ბიოგრაფიულ რომანში („რომანი და ისტორია“, 1976 წ.) ბალზაკისა და ჯეკ ლონდონის ყოფითი/შემოქმედებითი სირთულეების ჩვენებით ცდილობს დაგვანახოს კონტრასტი ევროპელი (ამერიკელი) და ქართველი მწერლების სოციალურ მდგომარეობას შორის: „ადამიანური კომედია“ ფულის ძიებაში იქმნებოდა, ფული მოჰქონდა ავტორისთვისა, ცოტა როდი, ნუ ვიტყვით ცოტაო, რო არა ჰყოფნიდა, ცოტად ნუ ვიტყვით, ბრწყინვალე ცხოვრების სურვილი ნთქავდა, განდიდების წყურვილი ნთქავდა აუარებელ ფულსა და ვალებიდან ვერ ამოდიოდაო. საწყალი ბალზაკი…“, იქვე: „ჯეკ ლონდონსაც… რამდენიმე წლით ადრე უხდიდნენ დასაწერი რომანების გასამრჯელოსა, მერე ტვინს იფხეკდა, დასისხლიანებული ფრჩხილებით იფხეკდა ტვინსა, ხელშეკრულება რო გაენაღდებინა“. ქართველ მწერალს რაც შეეხება: „ვასილს ვერ მოეხერხებინა ეცხოვრა თავისი რომანებითა, ლიტერატურული შემოსავალი მცირე ჰქონდა, ძალიან მცირე, სათქმელად არცა ჰღირს, ისეც არა ჰღირს, ხოლო ბალზაკის შემოსავალს ჰო არც შეედრება და არა… ოჯახს როგორ დააგდებდა იმის ანაბარადა! ვერ დააგდებდა და გაბმულიყო სამსახურის უღელში, მძიმე უღელი შეედგა ქედზე, მაგარი ჰქონდა ქედი, გამძლე, ღონიერი, ერთგულად ეწეოდა, ერთგულადა, სინდისიერადა, პატიოსნადა, როგორცა სჩვეოდა, როგორიც გახლდათ. ამას მიჰქონდა დრო უძვირფასესი, საუკეთესო დრო შემოქმედებისა, დილა მიჰქონდა, ნათელი დილა, ცოცხალი დილა თბილისისა, სემინარია ნთქავდა ამ ალალ წუთებს სახიერი ფიქრებისა. საღამოობით კერძო გაკვეთილები ჰქონდა… დილა დაკარგული იყო, საღამო დაკარგული, – როდისღა წერდა, როდისღა ფიქრობდა?!“
იონა მეუნარგიასა და ოთარ ჩხეიძის ნაწარმოებებში მოყვანილი შემთხვევები გვარწმუნებს, რომ იმ დროიდან მოყოლებული – დღეის ჩათვლით, მწერლის პირობები საქართველოში არ შეცვლილა. ხშირ შემთხვევაში გაუარესდა კიდეც. ეგ კაი, – მეტყვის მოთმინებადაკარგული მკითხველი, – გავიგეთ, რომ მძიმე დღეში ვართ. შენ ისიც გეცოდინება, როგორ გამოვძვრეთ, ამ ჭირს როგორ დავეხსნათ.
სხვა გზები ვახსენე ზემოთ და ცოტა ხანს თუ დამელოდებით, წერილის მეორე ნაწილში გამოსავლის რამდენიმე ვარიანტს მოგახსენებთ.
