ეროვნული გამოცდებიც მთავრდება.
შემოდგომაზე შედეგის ანალიზი პასუხს გასცემს შეკითხვას, თუ როგორ იყვნენ მომზადებული აბიტურიენტები გასულ წლებთან შედარებით – უკეთ, თუ წლევანდელი სურათი გაუარესებულია? მომავალ სასწავლო წელს სასკოლო განათლებაში ცვლილებების შესატანად საგამოცდო ცენტრის დასკვნაც გასათვალისწინებელი იქნება.
პირადი დაკვირვებით ვიცი და მხოლოდ წლევანდელი დასკვნა არ არის, რომ აბიტურიენტების ლექსიკა მშობლიურ ენაში მწირია.
მშობლიურ ენაში ღარიბი ლექსიკა მიანიშნებს იმაზე, რომ ადამიანი არ ვითარდება – არ კითხულობს და მის ირგვლივ სოციალური წრე ვერ ავსებს დეფიციტს, ანუ ახალგაზრდას სიტყვების ცოდნის არც საჭიროება აქვს და შესაბამისად, არც – მოთხოვნილება. ასამდე სიტყვაც კმარა მისთვის. საქმე სასაცილოდ რომ იყოს, ილფისა და პეტროვის პერსონაჟი გაგვახსენდებოდა. ეს პრობლემა დგება მაშინაც, როცა ადამიანმა, მშობლიურის გარდა, რამდენი ენა „იცის”.
ზოგადად, ნებისმიერ ენაში ცვლილებები ბუნებრივია, ენა სოციალურია. მაგრამ ის, რომ ამა თუ იმ ენაში მხოლოდ ნეოლოგიზმებით ან ჟარგონის ჩანაცვლებით სიტყვები უდროოდ კარგავს მნიშვნელობას და გადადის არქაულ მარაგში, სულაც ცნება კვდება, ენის გაღარიბებას ნიშნავს. ირგვლივ კი ისმის ხან -„გოიმური”, ხან – სნობური, მაგრამ ერთნაირად მდარე შეკითხვები და აღშფოთება: როგორ, ამისი შესატყვისი სიტყვა ქართულად არ არსებობს? რა ცუდია, რომ ქართულად ამას ასე კარგად ვერ იტყვი?!
ენის გაღარიბება რომ ერის ცნობიერების გაღარიბებაზე მიანიშნებს, ამაზე ბევრჯერ და ჩემზე უკეთაც თქმულა. ნუ შევყვებით პრობლემის ღრმა დინებას. ახლა მხოლოდ სასკოლო განათლების ხედვიდან ვისაუბროთ.
ჩემი განგაში გაუზვიადებელია, რადგან ლექსიკა მნიშვნელოვანია კონკრეტულად „ეროვნულებისთვის” და გამოცდის შედეგს განაპირობებს, როგორც ქართული ენაში, ასევე -ზოგადი უნარების ჩაბარებისას და სხვა საგნებში ცოდნის საჩვენებლადაც.
იმის გამო, რომ სიტყვების მნიშვნელობა არ იციან ან არ იციან საგნისა თუ მოვლენის გამომხატველი შესატყვისები, მოსწავლეები ვერ ამჟღავნებენ უნარებს – უშვებენ სინტაქსურ, ფრაზეოლოგიურ თუ სტილისტურ, ხშირად, ფაქტობრივ შეცდომებს. კურიოზულია ისიც, რომ საუბრისას არსებით ან ზედსართავ სახელსა თუ ზმნას უცხო ენაზე „ჩაურთავენ” ხოლმე. სხვა დეტალებზე, პარონიმებისა თუ სინონიმების შესახებ ვდუმვარ.
ყველამ ვიცით, რომ პრობლემის მხოლოდ სკოლაში სწავლებით გადაწყვეტა შეუძლებელია. არსებობს სოციალური გარემოს ფაქტორი, რომელიც, სამწუხაროდ, უფრო ქმედითია. არსებობს ლიტერატურა, რომელსაც მეტ-ნაკლებად კითხულობენ, საჯარო სივრცე, რომლის მეტყველებაც აქტიურად ესმით…
თუმცა ცდა არ უნდა დავაკლოთ, რადგან სკოლისა და მასწავლებლის უპირველესი ძალაა მოსწავლისგან დაჯერება და დამკვიდრებაა. დაწყებით სკოლაში, მაინც, მასწავლებლისგან ნათქვამი, განაგონი და ნასწავლი „გასაჩივრებას არ ექვემდებარება”.
ახლა ზაფხულია, მასწავლებლებიც ადამიანები არიან და ისვენებენ. ჩვენი დასვენება, რომ აქტიურია, ჩვენზე უკეთ ვინ იცის?!
სექტემბრიდან დაიწყება ახალი სასწავლო წლის მიეთმოეთი და კარგი იქნება თუ ამ თემასაც დასვენებულ გონებაზე უფრო ეფექტურად ჩავსვამთ გაკვეთილებში.
იმას, რომ ლექსიკაზე მუშაობა სწორედ პირველი კლასიდან და მშობლიური ენის პირველი გაკვეთილიდან იწყება, იაკობ გოგებაშვილის მიერ შედგენილი სახელმძღვანელო „დედა ენა” ცხადყოფს.
ლექსიკაზე მუშაობა წერა-კითხვის ცოდნას არ მოითხოვს. ლექსიკაზე მუშაობა, უპირველესად მშობლიური ენის მასწავლებლის საქმეა, მაგრამ ნებისმიერ საგანში ყურადღება უნდა გამახვილდეს ახალ ლექსიკაზე, ამა თუ იმ საგნის სპეციფიკურ გამოთქმებზე და – სიტყვების დანიშნულებისამებრ ხმარებაზე. ნებისმიერი საგნის გაკვეთილზე ისევე ხდება ლექსიკის შევსება, როგორც ეს სწავლების სავალდებულო ფორმადაა მიჩნეული უცხო ენაში. თუ მოსწავლე ინგლისური ენის მასწავლებლისგან დავალებად იღებს და სწავლობს დღეში ათ ან ოც სიტყვას, მშობლიური ენის სიტყვების მარაგი რატომ არ უნდა მდიდრდებოდეს ასეთივე რეჟიმით მაინც?! ყბადაღებული ლექსების „საზეპირო” დავალებები სიტყვების „დაზეპირებით” რომ შეიცვალოს, ვფიქრობ, უკეთესი იქნება: ლექსის ფრაზები ციტატებად რჩება, რაც ,თავისთავად, ურიგო არ არის, კარგია, მაგრამ სიტყვა აზრის გასაგებად გადმოსაცემი აუცილებელი გონებრივი სამშენებლო მასალაა.
ის, რომ სწავლებაში მხოლოდ მიწოდება და დავალება არ იგულისხმება, ყველა მასწავლებლისთვის ცნობილია.
იაკობ გოგებაშვილის „დედა ენის” ასო-ბგერების შესწავლამდე, მასწავლებელს სერიოზული მუშაობა უწევს მოსწავლეებთან მეტყველებაზე სიტუაციური სურათების აღწერით, ზღაპრების თხრობითა თუ ლექსების სწავლებით.
სწორედ ის ერთი-ორი თვე, რომელიც არ ეხება ასო-ბგერებს და უშუალოდ წერა-კითხვას, საფუძველს უყრის ენის კულტურას. ამ დროს ყალიბდება ენასთან ურთიერთობა მოსწავლისთვის აქამდე უცნობ სოციუმში, რომელიც მისთვის ანგარიშგასაწევია და ის თავის მოქმედებაზე პასუხს აგებს.
ჩემი პრაქტიკით ეს არის მასწავლებლისთვის ყველაზე ნაყოფიერი, თავისუფალი სასიამოვნო დრო – საკუთარ ნებაზე მიზანმიმართული შემოქმედება. მალე დადგება „აი-იას” სწავლების დრო და აი, იქ აკადემიზმს არ უნდა ავცდეთ, რადგან სკოლის განათლებაში აუცილებელს – ვასწავლო, როგორ ისწავლოს – ამ პერიოდში ეყრება საფუძველი.
გამოვიყენოთ დრო. ვწეროთ და ვიკითხოთ თხრობით. შევიძინოთ სიტყვების მარაგი, გავამდიდროთ ლექსიკა. მნიშვნელობა არ აქვს ქალაქში ვცხოვრობთ თუ სოფელში.
მნიშვნელობა არ აქვს, როგორ საუბრობდნენ მოსწავლეები სკოლაში მოსვლამდე, რა იცოდნენ მანამდე, ენის როგორი კულტურა იყო მათ ირგვლივ – თქვენ თქვენი დაამკვიდრეთ.
მასწავლებელმა პირველ კლასში სწავლება ენის კულტურის შესწავლით უნდა დაიწყოს.
ეს პროცესი მოსწავლეებს ძალიან მოსწონთ.
მოიფიქრეთ სხვადასხვა ხერხი მათ მოსაზიდად: თამაში, შეჯიბრი, გამოცანა, სიმღერა, პლასტიკა, ფოტო, ხედი, ზეპირი დღიურის წარმოება, დადგმული სიტუაცია, ფანტაზია… ნასწავლის ხარისხი ყველაფერი მომდევნო გაკვეთილზე მოწმდება, მეორდება და ახალი ემატება. დიდ შრომას მოითხოვს ეს პროცესი, მაგრამ არც ვარდი მოუკრეფია ვინმეს უეკლოდ და არც მასწავლებლობაა იოლი საქმე.
შემდეგ სწავლობენ კითხვას, წერას და… სასკოლო პერიოდის განმავლობაში სიტყვებს უნდა სწავლობდნენ გაუთავებლად, პერმანენტულად.
დამამთავრებელ კლასებში თქვენი „შიდა” პროგრამით ლექსიკა ცალკე სასწავლო კურსადაც რომ შეიტანოთ, ურიგო არ იქნება. რადგან, თუ არ დაერქმევა მას საკლასო „სავალდებულო”, თუნდაც მასწავლებლის ახირება, შედეგი არ ექნება. მოიქეცით ისევე მკაცრად, როგორც იქცევიან უცხო ენის მასწავლებლები. ცოდნის შემოწმების აქტიური საშუალება წერაა და ლექსიკის ბაზა კი – პროგრამული ლიტერატურა, რომელიც უზრუნველყოფს სიტყვათა მარაგის დაგროვებას. თვითონ ჩაატარონ ბლიცვიქტორინები, შეადგინონ კროსვორდები, შეადგინონ გონებამახვილური ანაგრამები, იდიომური ფრაზები… ისწავლონ სიტყვებით ჟონგლიორობა, ნუ გეფიქრებათ, ენის ცოდნა ცირკად ვერასდროს გადაიქცევა.
სიტყვებთან სიახლოვე და სიტყვების პატივისცემა სასარგებლო და საჭირო რამაა და აგვარიდებს სიტყვების მნიშვნელობის დაკარგვას, ფუჭსიტყვაობასაც და აღზრდის მშობლიური ენის პატივისცემას.
ახალი არაფერი მითქვამს, ეს ყველამ ვიცით, ამ საკითხზე სახელმძღვანელოც ამახვილებს ყურადღებას, მაგრამ …
სიტყვებს ადამიანები აცოცხლებენ და აცხოვრებენ.
