ქარი და ადამიანები
კვირაში ორჯერ, თითქმის ერთსა და იმავე დროს, მეტრო დელისში ამოვდივარ, იქვე მუდმივად გაჩერებულ 53 ნომერ ყვითელ სამარშრუტოში ვჯდები და ნუცუბიძის III მიკრორაიონის გადასახვევთან ჩავდივარ. გადავირბენ ზებრას და აქედან ნებისმიერ ამინდში ფეხით მივუყვები განიერ, ნაკლებად ხმაურიან ქუჩას.
დაახლოებით ორი გაჩერება მივდივარ. ხან ცხარე მზე მაჭერს, ხან წვიმა მაწვიმს. გზაზე კანტიკუნტად მხვდებიან ფეხით მოსიარულე, ძირითადად ერთი და იგივე ადამიანები – უფრო ჩემი ასაკის ქალები და კაცები და ბავშვებიც. მათი უმეტესობა იქიდან მოდის, სადაც მე მივდივარ. ვცნობთ, მაგრამ ჯერჯერობით არ ვესალმებით ერთმანეთს, ჩვენ-ჩვენთვის მივდივართ, ასე გვირჩევნია.
გარშემო ყველგან მშენებლობებია. ისე, როგორც მთელ ქალაქში. „მეც თითქმის მშენებლი ვარ, რისთვისაც ახლა მივდივარ, ისიც ხომ შენებაა?“ – გამკრავს თავში ამპარტავნული აზრი, რომელსაც ვერავინ ვერასოდეს გაიგებს, გარდა მუხათწყაროდან მონაბერი ქარისა, დრო და დრო შლეგიანივით რომ გამოექანება ხოლმე ჩემკენ და გულზე ისე მომაწყდება, ლამისაა წამაქციოს, ზოგჯერ კი ნამდვილი მეგობარივით ამომიდგება გვერდში და ზომიერი ქშუტუნით ფეხდაფეხ მომყვება. „ისე, ამას რომ ენა ჰქონდეს, რა გააჩერებდა! სასწრაფოდ გააფრიალებდა ჩემს ფიქრებს და ამ მშენებარე თუ უკვე აშენებულ სახლებს მოსდებდა; შეიძლება ახლად ამოწვერილ მწვანე ბალახზეც გაეფინა ფარდაგივით და მერე ზედ კმაყოფილი სტვენით გაექროლ-გამოექროლა, – თუმცა, აბა, საიდან ვიცი, რას იზამდა, რას გაიგებ ქარისას!
ჰერტა გოგოსავით
ახალი წაკითხული მაქვს ჰერტა მიულერის ავტობიოგრაფიული რომანი – „ჩემი სამშობლო იყო ვაშლის კურკა“ და, როგორც კარგი წიგნის წაკითხვის შემდეგ ხდება, სამყაროს ცოტა ხნით მისი თვალით ვუყურებ. მე რომ იმ ბალახების, ყვავილების, ხეების და ბუჩქების სახელები ვიცოდე, რომლებიც გზად მიმავალს მხვდებიან, ახლა მეც ძროხების სამწყემსად წასული ჰერტაგოგოსავით დაველაპარკებოდი მათ, სახელებითაც მივმართავდი პატივისცემის ნიშნად, ამბებსაც გამოვკითხავდი, მაგრამ, ჩემდა სამარცხვინოდ, მე მხოლოდ რამდენიმე მათგანს ვცნობ თუ ვიცნობ: ყაყაჩოს, ყვითლად აბურბურებულ იელს, ჩიტის წიწმატს, რომელსაც ბუდიდან გადმოვარდნილი მკვდარი ჩიტების საფლავებზე ვაწყობდით სოფლელი ბავშვები; ბალბას, რომლის მკვრივი, მრგვალი მწვანე თესლებისგან `წო-წო-ბალბაწოს“ ვთამაშობდით და საათებსაც ვიბეჭდავდით თოთო მაჯებზე, მის მრგვალ, ხასხასა ფოთლებს კი ბუჩქებად ვკრავდით და მანამდე ვკენწლავდით, სანამ ან ფეხი არ დაგვეღლებოდა, ან „ბუჩქი“ არ დაიშლებოდა დაფლეთილ ფოთლებად; და ასკილის ბუჩქს, რომლის შარშანდელ, სიშავეშეპარულ ხმელ წითელ ნაყოფს ისე ოსტატურად მალავენ მისი ღია ვარდისფრად მოყვავილე ნაზი ფურცლები, როგორც ჩვენი თავმოყვარე ბებიები იფარავდნენ ხელით ან წინსაფრით თავიანთ ჩაწყალებულ კაბის კალთებს…
უფრო შორს, ფერდაზე, ლითონის ბადეებითა და მიბრეცილ-მობრეცილი სარებით შემორაგული პატარ-პატარა ბაღ-ბოსტნები მოჩანს, საიდანაც აყვავებული ატმისა და ვაშლის ხეები მიწვევენ. მე კი მათ შორის მობორიალე პატარა ჰერტას ვხედავ, სამწყემსურში წასულს, რომელიც თან ჰერტაა და თან მე ვარ.
ბავშვთა სოფელი
გზა ნამდვილად შორია. თუმცა რომელი გზა არ არის შორი და დამღლელი?! მით უფრო, როცა შენით მიიკვლევ, მარტო. მაგრამ მთავარი მაინც ის არის, საიდან იწყებ მანძილის გაზომვას – გულიდან თუ საცხოვრებელი ადგილიდან. თუ გულიდან, იქაც სწორედ ასეთივე განწყობით გხვდებიან და გეუბნებიან: „კეთილი იყოს თქვენი მოსვლა SOS ბავშვთა სოფელში! რა დასამალია, რომ მიხარია – რეკომენდაციის, „ნაცნობობის“, ყოველგვარი ბიუროკრატიული ფორმალობების გარეშე, უპრეტენზიო, არაფრით გამორჩეული CV-ით! ეზოში შესულს ბევრი ნაძვი და 15-მდე ლამაზი, ევროპული სტილის წითელი სახლი მხვდება. ერთ-ერთი ასეთი სახლის წინ კი ჩემი უშუალო უფროსი, ბატონი ნიკო მელოდება. ჯერ დერეფანში ვიცდი, მერე დარბაზში შევდივართ და იქ სათითაოდ ვეცნობი ერთად შეჯგუფულ სხვადასხვა ასაკის ბავშვებს: ჩუმებს და ხმაურიანებს, კეთილგანწყობილებს და მოღუშულებს, მორცხვებს და თამამებს, სურვილით მოსულებს და გასაქცევად მომზადებულებს და იმ საერთო ნიშნით დაღდასმულებს, რომელსაც დედამიწაზე არცერთი ბავშვი არ იმსახურებს. ამ ნიშანს – მშობლების გარდაცვალებისა თუ ბევრი სხვა საპატიო და არასაპატიო მიზეზის გამო – მშობლიური სახლის არქონა, უფრო მოკლედ კი, ერთი სიტყვა – ტკივილი ჰქვია, რომლის სატარებლადაც, ნებსით თუ უნებლიეთ, გაიმეტეს ეს ბავშვები ახლობლებლებმა. სწორედ ესაა პრობლემა, თორემ ადამიანური სიკეთეები – საყოფაცხოვრებო პირობებით დაწყებული და გულწრფელი სიყვარულით დამთავრებული, აქ უხვადაა, ისევე როგორც თავისუფლება – ბავშვების უფლებებს აქ არავინ ზღუდავს, უფრო მეტიც, ისინი აქ სწორედ იმიტომ არიან, რომ მათი უფლებები დაიცვან.
„შემოქმედებითი ქართულის“
მასწავლებლის ჩანაწერებიდან
„ბავშვებს პირველ დღესვე ვკითხე, როგორი მასწავლებელი გინდათ რომ გყავდეთ, ან რას ნიშნავს-მეთქი თქვენთვის კარგი მასწავლებელი. თავიდან დაიმორცხვეს, მერე გათამამდნენ, ამყვნენ საუბარში. ბოლოს კი იმას მივხვდი, რომ მათ წარმოსახვაში კარგი მასწავლებელი დედას უფრო ჰგავდა. არ გამკვირვებია, ოღონდ მე დედა ვერ ვიქნები, ამას ვერც შევპირდები და ვერც შევძლებ“.
„ბავშვები უკვე მენდობიან. მიყვებიან თავიანთ საყვარელ ფილმებსა და წიგნებზე. უფრო ფილმებს უყურებენ, ვიდრე კითხულობენ. ქართველ საბავშვო მწერლებზე თითქმის არაფერი იციან. დღეს გაკვეთილი დაახლოებით 2 საათს გაგრძელდა. ბედნიერებაა, როდესაც დროში არა ხარ შეზღუდული“.
„გაკვეთილების შემდეგ ორმა საყვარელმა გოგომ ქუჩამდე მიმაცილა. დიდხანს ვიდექით „სოფლის“ ჭიშკართან. ისინი რიგრიგობით მიყვებოდნენ თავიანთ შეყვარებულებზე. ბინდდებოდა რომ წამოვედი. დამშვიდობებისას ერთმანეთს ჩავეხუტეთ“.
„დღეს 22 აპრილია. დედამიწის საერთაშორისო დღე. ბავშვებს ვუამბე ამერიკელ სენატორ გეოლორდ ნელსონზე – მსოფლიოში პირველ გარემოს დამცველზე – რომელმაც გააპროტესტა 1970 წელს სანტა-ბარბარას საბადოდან ოკეანეში დაღვრილი ნავთობით წყლის დაბინძურება, რის გამოც უამრავი ცხოველი დაიღუპა. როგორ მინდა ხეები დავრგოთ ერთად!“
ასე თანდათან მიჰყვა ერთმანეთს გაკვეთილები – წიგნის საერთაშორისო დღეზე, პიქტოგრამებზე, დედაენის დღეზე, კომუნისტურ რეჟიმზე, იაკობ გოგებაშვილის პიროვნებასა და დედაენაზე, სამოქალაქო გმირობაზე, ექვთიმე თაყაიშვილისა და დიმიტრი ყიფიანის ცხოვრებაზე; გვქონდა ემოციური საუბრები ოსკარ უაილდის “თავკერძა გოლიათის”, სიკეთისა და ბოროტების, სამოთხისა და ჯოჯოხეთის არსებობაზე. არ მიკვირს, რომ რელიგიური თემების მიმართ დიდ ინტერესს ამჟღავნებენ ბავშვები. მათ უნდათ, სხვა ბავშვებისგან განსხვავებულ პირობებში ყოფნის ნამდვილ მიზეზებს ჩასწვდნენ და უამრავ ბავშვურ თუ არაბავშვურ კითხვაზე მიიღონ პასუხი…“
ამასობაში საწავლო წელიც დასრულდა. მე წამოვედი „სოფლიდან“. სულ წამოვედი. მაგრამ წამოსვლამდე ერთი უხერხული ამბავი გადამხდა თავს, რომელზეც ახლაც ხშირად ვფიქრობ ხოლმე: ერთხელ, გაკვეთილზე, მე ბავშვებისა შემრცხვა, მაგრამ დღემდე თავს იმით ვინუგეშებ, რომ მე არ შევრცხვი ბავშვებთან.
სად არის ქრისტე
გამოცდა
თავიდანვე გამაფრთხილა, ტეტე დამიძახეო. ყველა ასე მეძახის და თქვენც ასე დამიძახეთო. ყველაზე მოუსვენარი იყო, თავდაჯერებული, ყოყლოჩინა და გონიერი. რამდენჯერმე ჩემი გამოცდაც გადაწყვიტა და „ჩამჭრელი კითხვებიც“ დამისვა. ბევრი ლექსი იცოდა ზეპირად, გვიკითხავდა ხოლმე, როცა ხასიათზე იყო, და „განძის კუნძული“ უყვარდა ძალიან. ერთხელ გაკვეთილზე გვიან შემოვიდა და თითქმის კარიდანვე მომაძახა, უფრო კი, მომთხოვა – მღვდელი მოიყვანეთ სკოლაში, ბევრი კითხვა მაქვს დასასმელი, თქვენ იმიტომ არ გკითხავთ, რომ მაინც ვერ მიპასუხებთო. გაღიზიანებული იყო, ჩვეულებრივზე სწრაფად და აგდებული ტონით ლაპარაკობდა. წავხდი. მისი მოულოდნელი მოთხოვნა დაუმსახურებელი უნდობლობის გამოცხადება იყო ჩემთვის. იქნებ მაინც შევძლო რამით დაგეხმარო-მეთქი, – ვუთხარი იმ ხმით, რომელიც ამომივიდა გამშრალი ყელიდან.
– მაშინ მითხარი, – თითქმის იყვირა, – რატომ გაუჩნდა მამაჩემს კიბო, რატომ ვერ დგება ეტლიდან, რატომ ვერ არჩენენ ექიმები, რატომ ვცხოვრობ მე აქ, ამდენ სხვა ბავშვთან ერთად, რა მინდა ამათთან, როცა ჩემი სახლი მაქვს, სად არის ქრისტე, რომელმაც ლაზარე გააცოცხლა თუ აღადგინა და თავისი თავიც გაიცოცხლა, რატომ არ შველის მამაჩემს, რომელსაც არაფერი დაუშავებია, ის კარგი მამაა, კარგი კაცი, არასოდეს უჩხუბია, ჩემზე ბევრი ლექსი იცის, თქვენზე მეტ წიგნს კითხულობს და მაინც ცუდად არის, და რადგან ცუდად არის, მე ვერ მივდივარ ჩემს სახლში… რა დავუშავეთ მე და მამაჩემმა ქრისტეს… თქვენ მიპასუხებთ ამ კითხვებზე? – ბოლო წინადადება გათანგულმა თქვა და სკამზე დაეშვა. არ უტირია. მარტო თვალები აუწყლიანდა. ისიც ცოტა ხნით.
არა, წახდენა აი ეს ყოფილა-მეთქი, გავიფიქრე. სკამი მივიტანე და გვერდით მივუჯექი.
– ტეტე, მომისმინე, – ვუთხარი წყნარად და ჩემსავით დაბნეულ ბავშვებს ტუჩებთან თითის მიტანით ვთხოვე, არ ეხმაურათ. პატარა ტანის ბიჭი იყო ტეტე, დამჯდარი კიდევ უფრო პატარა ჩანდა. – ყველაფერი ყოველთვის ისე არ ხდება, როგორც ჩვენ გვინდა. – სიტყვებს ფრთხილად ვარჩევდი, ლაპარაკი მიჭირდა. – მე მჯერა, რომ მამაშენი საუკეთოსო მამაა და არაფერი დაუშავებია საიმისოდ, რომ ასე ავად გახდა…
– მაშინ მე მაქვს ბევრი ცოდვა და ჩემ გამოა ცუდად, მაშინ მე დამსაჯოს ღმერთმა და მამაჩემი მოარჩინოს, მე ცუდ სიტყვებს ვიძახი, ცუდად ვიქცევი, ბავშვებს დავცინი და მასწავლებლებს ვაბრაზებ, ჰკითხე ნიკოს თუ არ გჯერა, მასწავლებელსაც არ ვეძახი, ნიკოა და იმიტომ, ჰოდა, მოვიდეს ქრისტე თუ არსებობს და დამსაჯოს, სად არის, მოვიდეს, ან თუ მაგარია, მამაჩემმა ფეხზე გაიაროს, აქ ფეხით მოვიდეს და სახლში წამიყვანოს…
ვერც კი ვხვდები, ისე ვიხრები ტეტესკენ, მინდა, გულზე მივიხუტო. არ მანებებს. მაშინ სკამს ვაჩოჩებ, უფრო ახლოს რომ ვიყო. მის გვერდით ახლა ფიზიკურად უსაშველოდ დიდი და დამნაშავე მეჩვენება ჩემი თავი. უცებ ამომხედა, ეტყობა ცოტა დაისვენა, ძალა მოიკრიბა და კიდევ რაღაცის თქმა უნდოდა, მაგრამ სიტყვა პირზე შეაცივდა, გაოცებული მომაშტერდა. წამებში გავიაზრე რაც მოხდა: როლინგში ვითომ საიმედოდ ჩამალულ ჩემს უხვად ნაირევ ყელს წააწყდა ქვემოდან და სათქმელიც დაავიწყდა, მღვდელიც, ქრისტეც, თავისი „ცოდვებიც“ და მოულოდნელად, ისევ ძველ, ჩვეულებრივ ტეტედ იქცა – თვალებანთებულ „ჰიპერაქტიურ“ ბიჭად – როგორც „სოფელში“ ამბობდნენ მასზე – და ნანახით უდავოდ გაოცებული და შთაბეჭდილების ქვეშ მყოფი, მეკითხება:
„- ეს როგორი ყელი გაქვთ, მას, რა დაგემართათ, ნამდვილი ყელი რა უყავით, ვინმემ მოგაჭრათ თუ ასე დაიბადეთ, როგორ სუნთქავთ, საჭმელს როგორ ყლაპავთ, არა გტკივათ, უფრო კარგად მაჩვენეთ რა, ჩაიწიეთ საყელო, გეხვეწებით რა, მას!.. ტყვიებივით ისროდა ტეტე კითხვებს. თან აზარტში მყოფი დანარჩენ ბავშვებსაც იწვევდა „სანახაობაზე“. გახევება და გაქვავება ერქვა ჩემს ჯდომას. ამასობაში სხვა ბავშვებმაც გაბედეს მოახლოება. უკვე ყველას უნდოდა იმის ნახვა, რაც ტეტემ „აღმოაჩინა“.
დაახლოებით 2-3 წუთი დამჭირდა ძალის მოსაკრებად და იმის გასააზრებლად, როგორ მოვქცეულიყავი. მერე კი ყველაფერი თავისით მოხდა: ბავშვებს ვუთხარი, ერთად ნუ დამესევით, უკან დაიწიეთ და ყველას გაჩვენებთ-მეთქი, როლინგის საყელო გადავიკეცე, ყელი გადავწიე და მათი ბავშვური ცნობისმოყვარეობა ღიმილით დავაკმაყოფილე.
… აი, 6-ღა დარჩა, უკვე – 5, ახლა 4, 3… – ისინი ვერასოდეს გაიგებენ, როგორ ვითვლიდი, როგორ ვნატრობდი, რომ ამ „ცოცხალ რიგში“, რომელიმე მათგანს მაინც ეგრძნო ოდნავი უხერხულობა და სხვებისთვის შეეძახა: „რას აკეთებთ, ბავშვებო, რას!“… მაგრამ ეს არ მოხდა.
ზოგჯერ ძალიან, ძალიან ძნელია მასწავლებლობა!
თუმცა, გამოცდა ჩავაბარე!
„პასუხი ტეტეს“, რომელმაც ჩემს გაკვეთილებზე აღარ იარა
– როცა ძალიან ავად ვიყავი, მე მისი მჯეროდა. ვთხოვე და მომარჩინა, თან სწორედ იმ ავადმყოფობისგან, რომელიც შენს მამას დაემართა. იცოდი, რომ ქრისტეს შენსავით ბავშვის გული აქვს? მართლა ასეა, არ გატყუებ. როცა მისთვის რაიმეს თხოვნა მოგინდება, ყვირილით არ სთხოვო, სიყვარულით სთხოვე. თუ გინდა, საერთოდაც უხმოდ. მან იცის, როგორ დაგეხმაროს ისე, რომ გაგახაროს, ან ძალიან არ გეტკინოს. ყოველთვის, როცა დახმარება დაგჭირდება, დაუძახე და მოვა. შენს ღმერთს შენზე უკეთ ვერავინ გააგონებს.
თუ გაკვეთილებზე ისევ ივლი, გპირდები, პატარა ოსკარივით – შენ გახსოვს ოსკარი, მე გიამბეთ მასზე და ვარდისფერ ქალბატონზე – ყოველ დღე მეც მივწერ ღმერთს წერილს, ვეტყვი, რომ კარგი ბიჭი ხარ და დაგეხმაროს შენი პრობლემების მოგვარებაში.
ისე, რომ იცოდე, მეც დამჭირდა დრო იმის დასაჯერებლად, რომ თურმე ჭრილობები – შენ რომ ასე გაგაოცა – სასირცხვილო სულაც არ არის, არც უცოდველია ამქვეყნად ვინმე, არც შიში არსებობს გადაულახავი და ოცნებებიდანაც, თუ მოინდომებ, ბევრი არ რჩება აუხდენელი. ოღონდ, სანამ მამა გამოჯანმრთელდება და მშობლიურ სახლში დაბრუნდები, გაკვეთილებზე უნდა იარო.
ამასობაში გაიზრდები კიდეც. მე დაგავიწყდები. ბევრ კითხვაზე პასუხს წიგნებში ამოიკითხავ, დანარჩენს კი ცხოვრება გასწავლის – ის იქნება შენი საუკეთესო მასწავლებელი, ხოლო შენ, ამაში დარწმუნებული ვარ, მისი გამორჩეული მოსწავლე!..
