მწერლები და მათი ქალიშვილები

„შეწირული ხარ იმავე ტანიტს

წითელი ფეხით დაბმული მტრედი.

სთქვეს: საკუთარი მოკვდება დანით,

განწირულია ჰანიბალ ბედით…

მე ასე გიწერ, შვილო, ორ აპრილს,

არ ვიცი კიდევ რამდენი დამრჩა.

ვიგონებ დროშას, კართაგენ დახრილს,

რომ შეაგინეს ტანიტის ფარჩა.“

ეს სტროფები ტიციან ტაბიძის მიერ ქალიშვილისადმი მიძღვნილი ლექსიდანაა. 2007 წელს, ტანიტ (ნიტა) ტაბიძის დაკრძალვაზე მყოფი, მივხვდი, რომ რაღაც ძალიან მნიშვნელოვანი დამთავრდა. ის ხომ უკანასკნელი ადამიანი იყო, ვინც პოეტთან პირდაპირ გვაკავშირებდა. მაშინ უკვე ვიცნობდი მუხრან მაჭავარიანის ქალიშვილ ნანას, ფრიდონ ხალვაშის ქალიშვილს – მზიას და ბევრ სხვას, ქალებს, რომლებიც ატარებენ ამოუცნობ შუქს, მამების ანარეკლს. მალევე გადავწყვიტე ფოტოების სერია გადამეღო, გამეკეთებინა ერთგვარი პროექტი, რომელსაც „მწერლებსა და მათ ქალიშვილებს“ დავარქმევდი. თითქოს შევთანხმდით კიდეც ფოტოსესიაზე, მაგრამ გადაგვედო და სამწუხაროდ ვერ გადავუღე მამის პორტრეტთან და წიგნებთან ლადო ასათიანის ქალიშვილს, ქალბატონ მანანას… ვერ მოვასწარი პირადად გამეცნო რუსუდან ჯავახიშვილი…

ქართველი მწერლები მეტწილად უფრთხიან ქალიშვილებზე წერას. თუმცა დაკვირვებული მკითხველი იმ თითზე ჩამოსათვლელ ლექსებშიც დაინახავს იშვიათ სიფაქიზეს, რჩევებთან ერთად რომ უმჟღავნებენ ისინი შვილებს. მაგალითისთვის 1924 წელს მიხეილ ჯავახიშვილის მიერ ქალიშვილის – ქეთევანის უბის წიგნაკში ჩაწერილი „ჩვენი დროის ათი მცნებაც“ გამოდგება, რომელიც სამართლიანადაა მიჩნეული ყველა დროის ერთ-ერთ საუკეთესო გზავნილად შვილისადმი, ზოგადად ახალი თაობისადმი.

* * *

„ – ლალი, ლალი, ჩემო ლალი!

– რაო, ჩემო მანანა?

ეს თოჯინა დედაშენმა
ჩემთან გამოგატანა?..“

„…დედიკომ და მამიკომ
დამიტოვეს ქეთინო,
ასე მითხრეს: – მიხედე,
არაფერი ეტკინოს…“

მანანა და ქეთევან დუმბაძეები ხშირად არიან ნოდარ დუმბაძის საბავშვო ლექსების პერსონაჟების პროტოტიპები. ფილოლოგი, ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი ქეთი დუმბაძე ამჟამად საქართველოს კულტურისა და ძეგლთა დაცვის მინისტრის მრჩეველია ლიტერატურის საკითხებში, ავტორი და ხელმძღვანელია პროექტისა – „ცოცხალი წიგნები“, ხელმძღვანელობს ნოდარ დუმბაძის ფონდს. რამდენიმე ორიგინალური ნაწარმოების ავტორს გამოქვეყნებული აქვს სტატიები და კლასიკური და თანამედროვე ლიტერატურული ნაწარმოებების თარგმანები როგორც ქართულ, ისე უცხოურ პრესაში; არის რამდენიმე სატელევიზიო პროექტისა და ფილმის სცენარის ავტორი, მთავარი რედაქტორი და პროდიუსერი.

მანანა დუმბაძე მამის – ნოდარ დუმბაძის პორტრეტთან

მანანა დუმბაძე წლების განმავლობაში ხელმძღვანელობს საქართველოს მთარგმნელთა და თარჯიმანთა ასოციაციას. არის არაერთი ლიტერატურული და სამეცნიერო ნაშრომის, ასევე მხატვრული თარგმანის ავტორი. ბოლო დროს იგი განსაკუთრებული ინტერესით მუშაობს სამოგზაურო ჟანრსა და დოკუმენტურ პროზაში. ამ მხრივ საინტერესოა მისი წიგნები: „ინდური დღიური“, „შორია ქაშიდან გულრიფშამდე?!“, „უმიკროფონოდ და უმეგაფონოდ“, „ავღანეთი ბარონის ჭუჭრუტანიდან“, „გზებით დაღარული ჩემი ხელისგული“ და „დაყირავებული პირამიდა“. ამჟამად ისრაელის სახელმწიფოში საქართველოს ელჩის მრჩეველია.

* * *

„თაკო, ძვირფასო!

ღმერთის წყალობით

შენც დაქალდები და გაფრინდები

და როგორც ტაძრის თაღი გალობით

შენც გაივსები მზით და ჩიტებით.

შენც განათდები…

ძალიან მალე

დატრიალდება შენი მორევიც

და მოგაბჯენენ მხურვალე თვალებს

სტადიონები და რესტორნები.

გზა, დაწყებული წინარის ქოხთან,

დღეს შენი გზაა და შენთვის მიდის.

შენ არ გეხება, რაც ადრე მოხდა:

დრო მდინარეა,

ქალი კი ხიდი.

და შენც გავალებს შენი ქალობა,

რომ შენს ქვეყანას გაუთბო ფიქრი

და შენი დიდი გულის წყალობით

გადაიყვანო მდინარის იქით.“

ეს ოთარ ჭილაძეა და ფრაგმენტი 1963 წელს დაწერილი პოემიდან – „თაკო და ზაზა“, რომელიც შვილებს ეძღვნებათ. 1995 წელს კი მწერალს დღიურში ჩაუწერია: „ხვალ გიორგობაა… „7 დღეში“ დაიბეჭდა თაკოს წერილი ამერიკელ მუსიკოსზე. კითხვა შიშით დავიწყე და აღფრთოვანებულმა დავამთავრე… ასეთი სტატიები რომ იბეჭდებოდეს ჩვენს გაზეთებში, საკმაოდ მაღალი დონის პრესა გვექნებოდა. თაკო, რა თქმა უნდა, გამონაკლისია, მაგრამ ამინდს (დონეს, გემოვნებას, სტილს) გამონაკლისები ქმნიან სწორედ. ასე რომ, გამონაკლისი ნაკლი კი არა, ღირსებაა. ნიჭი პროფესიონალიზმის გარეშე ლამაზი სათამაშოა, რომელიც არც ზნეს იცვლის, არც ფერს, რის გამოც, ერთ მშვენიერ დღეს, შეიძლება, მოსაწყენიც აღმოჩნდეს.“

თაკო ჭილაძე მამის – ოთარ ჭილაძის პორტრეტთან (მხატვარი: დიმიტრი ერისთავი)

თაკო ჭილაძე დასავლეთ ევროპის ენებისა და ლიტერატურის სპეციალისტია. წლების განმავლობაში მუშაობდა სიმონ ჯანაშიას სახელობის მუზეუმში. მისი მთარგმნელობითი დებიუტი 2011 წელს როი ჯენკინსის ბიოგრაფიული ორტომეულით – „ჩერჩილი“ – შედგა. ამას მოჰყვა რონალდ რეიგანის „ამერიკული ცხოვრება“, ჯეკ კერუაკის „გზაზე“, პიტერ აკროიდის „შექსპირი“, რენდელ კეინესის „დარვინი“, ბობ დილანის „ქრონიკები“ და მარგარეტ ტეთჩერის „როგორც თავად იტყოდა“. 1994 წელს ოლდოს ჰაქსლის 100 წლის იუბილეზე საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიიდან მივლინებით იყო ლონდონში. 2016 წელს კი თარგმნა ჰაქსლის რომანი „დრო უნდა ჩერდებოდეს“.

* * *

„ირა, ირენ, ირინა,

ირინოლა, ირინე –

ლექსი შემაწერე და

კიდეც შემაწირინე,

გიხმობს მამა-პაპათა

ნახნავი და ნათესი –

დიდზე დიდი, დი-დი-დი,

უდი-ადი-ადესი.

დაემგზავრე: მრავალი

აჰყვა წმინდა სათავეს,

არ ზოგავენ თავებს და

თავ-თავიანთ თავ-თავებს.

მე კი ჩემი ოცნებით,

დარდებით და ფიქრებით –

მაინც შენთან ვიქნები,

როცა აღარ ვიქნები.

უცებ გაინაბები,

უცებ გაირინდები,

ჯერ ირა ხარ, პატარა,

მალე გაირინდები,

მკლავი – საამირანე,

ყელი – საჯეირანე,

გელოდება, ირინა,

ირინოლა, ირინე!“

„ათი წლისა ვიყავი, მამას რომ შევუჩნდი, ჩემზე ლექსი დაწერე-მეთქი. 53 წლის კაცმა 10 წლის გოგოს „ჭკუაზე გაიარა“, – მიამბობს ირინა ჯავახაძე. ვახტანგ ჯავახაძის ქალიშვილმა ჯერ დასავლეთ ევროპული ენების ფაკულტეტი დაამთავრა, შემდეგ კი – სახელმწიფო მართვის სკოლა და წლების განმავლობაში ხელმძღვანელობდა არაერთი კერძო კომპანიის მარკეტინგის მიმართულებას.

ირინა და ვახტანგ ჯავახაძეები

„ჩემი აზრით, არაფერი მაახლოებდა ლიტერატურას გარდა იმისა, რომ ყოველდღიური შეხება მქონდა პოეტთან, რომელიც მამაჩემი იყო და ხშირად ვნახულობდი მის მეგობრებს, ნათლიაჩემს – მურმან ლებანიძეს, ანა კალანდაძეს, ბესიკ ხარანაულს… თუმცა ყველაფერი ეს ჩემთვის მაინც მამის, და არა ჩემი, სამყარო იყო.

მამა დუმდა. იცოდა – მალე, ძალიან მალე მივუახლოვდებოდი…

ჩემი დაბადებიდან 38 წლის თავზე მივუახლოვდი – ელექტრონული წიგნების სახლ „საბას“ ჩავუდექი სათავეში. ჩემდაუნებურად აღმოვჩნდი მამაჩემის სამყაროში და თუ სხვისთვის შესაძლოა გაცილებით რთული ყოფილიყო ლიტერატურულ ცხოვრებაში გზის გაკვალვა, ჩემთვის ყველაფერი ეს ლაღ ბავშვობაში დაბრუნებას ჰგავდა.“

* * *

ვიმედოვნებ, კიდევ მომეცემა საშუალება უფრო ახლოს გაგაცნოთ სხვა ქართველი მწერლებიც მათ ქალიშვილებთან ერთად. ასევე დიდი სურვილი მაქვს, მალე დაგპატიჟოთ დასრულებული პროექტის წარდგინებაზე – ფოტოგამოფენაზე, სადაც ოცამდე ქალს/გოგონას შეხვდებით. მათ, ვინც განსაკუთრებული კვალი დატოვეს მწერალი მამების ცხოვრებაზეც და შემოქმედებაზეც.