სტატიის პირველ ნაწილში დეტალურად ვისაუბრე ინდივიდუალური გეგმის სპეციფიკასა და დანიშნულებაზე. აქ კი მინდა გაგიზიაროთ ისგ-ის განხორციელების პროცესთან დაკავშირებული პირადი გამოცდილება.

როგორც უკვე იცით, საგნის მასწავლებელი დოკუმენტის შედგენას არსებული სიტუაციის შეფასებით იწყებს. მოსწავლის ცოდნის აქტუალური დონის აღწერისას გირჩევთ, დაეყრდნოთ სხვადასხვა წყაროდან მოპოვებულ მონაცემებს (ფსიქოლოგის და/ან სხვა სპეციალისტის დასკვნას (ასეთის არსებობის შემთხვევაში), დიაგნოსტიკურ ტესტებს, ზეპირ გამოკითხვას, შემოქმედებით პროდუქტს, მოსწავლის/მშობლის უკუკავშირს და სხვ.) და მხოლოდ მაშინ დაიწყოთ გეგმის შედგენა, როცა მოსწავლის შესახებ ყველა საჭირო ინფორმაციას მიიღებთ. დღეისათვის, მონაცემების შესაგროვებლად და ისგ-ის შესადგენად განსაზღვრულია ერთი თვე ახალი სასწავლო წლის დაწყებიდან, რაც სავსებით საკმარისია ზემოაღნიშნული მონაცემების ხარისხიანად დასამუშავებლად. ნიმუშად გთავაზობთ, პირობითად, მეორე კლასის მოსწავლის ცოდნის აქტუალური დონის აღწერას ქართულ ენასა და ლიტერატურაში.

შენიშვნა: რეალური ისგ წარმოადგენს კონფიდენციალურ ინფორმაციას. შესაბამისად, ქვემოთ მოცემულია წერა-კითხვასთან დაკავშირებული სირთულეების მქონე მოსწავლის განზოგადებული ნიმუში:

მოსწავლის ცოდნის აქტუალური დონის აღწერის შემდეგ, გრძელვადიანი მიზნების დასახვის დროც მოდის. მოსწავლის განვითარების უახლოესი დონის გათვალისწინებით, მაქსიმალურად რეალისტური, მიღწევადი მიზნების დასახვას შეძლებთ. ზემოაღნიშნულ შემთხვევაში იკვეთება წერა-კითხვის ტექნიკურ უნარ-ჩვევებთან დაკავშირებული სირთულეები. შესაბამისად, ინდივიდუალური სასწავლო გეგმის გაწერა გაწაფული კითხვისა და წერის ტექნიკის გაუმჯობესებაზე ორიენტირებული, პირველი საფეხურის სამიზნე ცნებებთან (დეკოდირება-კოდირება; წარმოთქმული და დაწერილი სიტყვა) დაკავშირებული სტრატეგიის შემუშავებით უნდა დავიწყოთ.

გრძელვადიანი მიზნების განხორციელებას შეიძლება ერთი თვე ან სემესტრი დასჭირდეს, რაც, რა თქმა უნდა, მოსწავლის ინდივიდუალურ შესაძლებლობებსა და სწავლის ხელშემწყობ გარემოებებზეა დამოკიდებული. დასახული მიზნის ნაწილობრივ დაძლევის შემთხვევაშიც პროგრესი თვალსაჩინოა. მთავარია, შეფასებისას დეტალურად აღვწეროთ წინსვლის ხელშემწყობი და ხელის შემშლელი გარემოებები და მიღებულ შედეგებზე დაყრდნობით, შევიტანოთ სათანადო ცვლილებები წლიურ ინდივიდუალურ სასწავლო გეგმაში.

გრძელვადიანი გეგმების დასახვის შემდეგ, მოკლევადიანი მიზნებისა და შესაბამისი სტრატეგიების/აქტივობების გაწერის დრო დგება. მოდით, განვიხილოთ წერა-კითხვის ტექნიკის განვითარებაზე ორიენტირებული რამდენიმე აქტივობა:

ზემოაღნიშნული გრაფა შეგიძლიათ განავრცოთ და დეტალურად აღწეროთ თითოეული აქტივობა. სასწავლო რესურსს წარმოადგენს ყველა ინდივიდუალური დავალება თუ სამუშაო ფურცელი, რომელსაც მოსწავლეს ინდივიდუალურად გააკეთებინებთ და ის მულტიმედიური მასალა, რომელიც მას მიზნობრივი თემების შესწავლაში დაეხმარება. გირჩევთ, აწარმოოთ მოსწავლის პორტფოლიო, რომელიც ისგ-ის ერთგვარ დანართს წარმოადგენს. თანაც, მიმდინარე და შემაჯამებელი დავალებების ერთად თავმოყრა მიღწეული შედეგების შეფასებას მნიშვნელოვნად გაგიადვილებთ.

მიუხედავად იმისა, რომ ცამეტი წელია სკოლაში ვასწავლი და ამ დროის განმავლობაში არაერთი ინდივიდუალური სასწავლო გეგმა მაქვს შედგენილი, დღემდე არ მტოვებს განცდა, რომ ჯერ კიდევ ბევრი მაქვს სასწავლი. მასწავლებლის პროფესია ერთ-ერთი ყველაზე მოცულობითი, ცვალებადი და მუდმივად განახლებადი სფეროა. ინკლუზიური განათლება კი დიდ ძალისხმევას, სიფხიზლეს და თანმიმდევრულობას მოითხოვს.  არადროს დამავიწყდება, როგორ ხელის ცეცებით მივიკვლევდი გზას ინდივიდუალური სწავლების ლაბირინთში. ამიტომაც ვიტოვებ იმედს, რომ  ეს წერილი ახალბედა მასწავლებლებს სამუშაო პროცესს ცოტათი მაინც გაუადვილებს.

მას შემდეგ, რაც განათლების სისტემაში გაჩნდა სიტყვა „ინკლუზია“, ინდივიდუალური სასწავლო გეგმების შედგენა და განხორციელება მასწავლებლის საქმიანობის განუყოფელი ნაწილია. ამის მიუხედავად, დღემდე სირთულეს წარმოადგენს ამა თუ იმ სტატუსის მქონე მოსწავლეზე მაქსიმალურად მორგებული გეგმის შემუშავება. პირადად ჩემთვის, ერთ-ერთ მთავარ დამაბნეველ ფაქტორს დოკუმენტაციის იერსახის ხშირი ცვლა წარმოადგენს. ამას ემატება საგნობრივი სტანდარტის პერიოდული ცვლილება, უცხო ტერმინების (ცნებები, ქვეცნებები, შუალედური მიზნები, მკვიდრი წარმოდგენები და ა.შ.) შემოტანა, კურიკულუმში ფუნდამენტური ცვლილებების (მაგალითად, „ახალი სკოლის მოდელის“) კერძო სკოლაში დანერგვასთან დაკავშირებული სირთულეები და ა.შ.

ზოგადი განათლების შესახებ კანონში  „ინკლუზიური განათლება“ განმარტებულია, როგორც თანაბრად ხელმისაწვდომი საგანმანათლებლო პროცესი, რომლის ფარგლებშიც ყველა მოსწავლეს ეძლევა შესაძლებლობა, მიიღოს ინდივიდუალური საგანმანათლებლო საჭიროებისა და შესაძლებლობის შესაბამისი განათლება. ამისათვის საჭიროა ისგ-ის ჯგუფის (მშობელი, კლასის დამრიგებელი, სპეციალური მასწავლებელი, საგნის მასწავლებელი, ფსიქოლოგი/ინდივიდუალური ასისტენტი) შეკრება, მოსწავლეზე ინფორმაციის შეგროვება, პრობლემის შესწავლა/დიაგნოსტირება, სამუშაო გეგმის დასახვა, მონიტორინგი და მიღებული შედეგების ანალიზი. ყოველივე ზემოთქმული კი უნდა იქცეს ოფიციალური დოკუმენტად, რომლის წარმოებაც ევალება კლასის დამრიგებელს ან სპეციალურ მასწავლებელს და იმ საგნ(ებ)ის მასწავლებლებს, რომლებიც მოსწავლესთან ინდივიდუალურ გეგმაზე დაყრდნობით მუშაობენ.

ინდივიდუალური სასწავლო გეგმა მოიცავს: მოსწავლის შესახებ ზოგად ინფორმაციას (ძლიერი მხარეები, ინტერესები, სირთულეები და სხვ.), მიზნებსა და ამოცანებს (რას უნდა მიაღწიოს მოსწავლემ განსაზღვრულ პერიოდში), სწავლების მეთოდებსა და სტრატეგიებს (როგორ/რა გზებით უნდა ისწავლოს), შეფასების ფორმებს (როგორ ვზომავთ პროგრესს), ისგ-ის ჯგუფში ჩართული მასწავლებლებისა და სხვა სპეციალისტების პასუხისმგებლობებს; გეგმიურ ვადებსა და პროგრესის მონიტორინგს.

ინდივიდუალური სასწავლო გეგმის შედგენისას, მასწავლებელი ეყრდნობა ეროვნულ სასწავლო გეგმას, რომელიც ეფუძნება „ზოგადი განათლების ეროვნულ მიზნებს“. აღნიშნული მიზნების მიღწევის ერთ-ერთი ძირითადი საშუალებაა მესამე თაობის ესგ-ის დიზაინი, რომელიც შედგება გრძელვადიანი მიზნებისა და ორიენტირებისგან, რაც წარმოდგენილია სასწავლო საფეხურისთვის საერთო ცნებებისა და შედეგების სახით. მაგალითისთვის, აი ასე გამოიყურება ქართული ენისა და ლიტერატურის ეროვნული სასწავლო გეგმა დაწყებით საფეხურზე:

ერთი შეხედვით, ზემოთ მოცემული დოკუმენტი კომპაქტური და გასაგებია. თუმცა მუშაობის პროცესში მისი გამოყენება არც თუ ისე მოსახერხებელია, რადგან ცხრილში განთავსებული ინფორმაცია ზოგადია და გიწევს მსხვილ მიზანში ნაგულისხმევი ინდიკატორების ლაბირინში საჭირო ინფორმაციის ძიება, რათა კონკრეტულ დავალებებთან მათი მისადაგება შეძლო. საგნობრივი კურიკულუმი და ინდივიდუალური სასწავლო გეგმა კი სწორედ ზემოაღნიშნულ საგნობრივ სტანდარტზე დაყრდნობით იწერება.

კურიკულუმი არის საგანმანათლებლო პროგრამა, რომელიც განსაზღვრავს, რას, როგორ და რატომ სწავლობენ მოსწავლეები კონკრეტულ საგანში და საფეხურზე. აღნიშნული დოკუმენტი მოიცავს სასწავლო მიზნებსა და შედეგებს, საგნის შინაარსს, სწავლების მეთოდებსა და სტრატეგიებს და შეფასების ფორმებს. საქართველოს ეროვნული სასწავლო გეგმაც კურიკულუმია – დოკუმენტი, რომელიც ადგენს, რა უნდა იცოდნენ და შეძლონ მოსწავლეებმა სწავლების სხვადასხვა საფეხურზე.

ინდივიდუალური გეგმაც სასწავლო დოკუმენტია. თუმცა კურიკულუმსა და ისგ-ს შორის რამდენიმე ფუნდამენტური განსხვავებაა. კურიკულუმი არის საერთო სასწავლო გეგმა, რომელიც განსაზღვრავს, თუ რა უნდა ისწავლოს ყველა მოსწავლემ ამა თუ იმ საგანში საერთო სტანდარტის შესაბამისად. ინდივიდუალური სასწავლო გეგმა კი გახლავთ კონკრეტული მოსწავლის უნარებსა და საჭიროებებს მორგებული დოკუმენტი, რომელიც მხოლოდ იმ შემთხვევაში იქმნება, თუ რომელიმე მოსწავლეს სპეციალური მხარდაჭერა სჭირდება.

ინდივიდუალური სასწავლო გეგმა შედგება სამი ნაწილისგან: ზოგადი ნაწილი, საგნების გეგმები და ინტერვენციის გეგმა. დღეისათვის ინდივიდუალური სასწავლო გეგმის საგნის  მასწავლებლის მიერ შესავსები დოკუმენტი ასე გამოიყურება:

პირველ გრაფაში იწერება ის მიზნობრივი ცნებები, რომლებიც ნაწილობრივ მაინც დაძლია მოსწავლემ განვლილი სემესტრის განმავლობაში. გვერდით კი ვუთითებთ, კონკრეტულად რა იცის/შეუძლია მოსწავლეს ზემოაღნიშნული ცნების ფარგლებში. აქ ხშირად უშვებენ შეცდომას და იმ საკითხებსაც უთითებენ, რომელთა დაძლევაც მოსწავლემ ვერ შეძლო. არადა, ზემოაღნიშნული გრაფა მხოლოდ მოსწავლის ცოდნის აქტუალურ დონეს უნდა აღწერდეს.

სსსმ მოსწავლის ცოდნის აქტუალური დონის შეფასების შემდეგ, საგნის მასწავლებელი განსაზღვრავს გრძელვადიან მიზნებს. ეს გახლავთ იმ ცოდნისა და უნარების ერთობლიობა, რომელიც ბავშვმა უნდა გამოიმუშავოს ერთი სასწავლო სემესტრის/წლის განმავლობაში.  გრძელვადიანი მიზნების დასახვის პროცესში, აქტუალური დონის გარდა, უნდა გავითვალისწინოთ მოსწავლის უახლოესი განვითარების ზონა, ანუ პოტენციალი, რომელიც სტიმულაციას საჭიროებს (ის, რის სწავლასაც შეძლებს მოსწავლე უფროსის ან კომპეტენტური თანატოლის დახმარებით).

გრძელვადიანი მიზნების დასახვის შემდეგ, მოკლევადიანი მიზნების, ანუ კონკრეტული სტრატეგიების/აქტივობების შემუშავების დრო დგება. მასწავლებლის მიზანს შეიძლება წარმოადგენს სასწავლო მასალის შინაარსის ადაპტირება ან შემცირება (დიფერენცირებული სწავლება), თუმცა, საჭიროების შემთხვევაში, მოსწავლეს გასული სასწავლო წლის შესაბამისი უნარების განვითარებაც შეიძლება დასჭირდეს. მოსწავლის პროგრესი ფასდება ყოველი სასწავლო სემესტრის ბოლოს, დაგეგმილი თემების დამუშავების შემდეგ. სასურველია, დეტალურად აღვწეროთ, თუ რისი სწავლა შეძლო მოსწავლემ სემესტრის განმავლობაში და რომელი უნარების განვითარებაზე უნდა გააგრძელოს მუშაობა.

მოსწავლის შეფასებისას მნიშვნელოვანია, რომ მხოლოდ სემესტრულ ტესტზე/შემაჯამებელ დავალებებზე დაყრდნობით არ განისაზღვროს საბოლოო შედეგი. ასევე უნდა გავითვალისწინოთ ის ყოველდღიური ინდივიდუალური დავალებები, მოსწავლის თვითშეფასების ბარათები, მშობლის უკუკავშირი და შემოქმედებითი პროდუქტი, რასაც სემესტრის განმავლობაში ვქმნიდით.

თუ ერთხელ მაინც გისწავლებიათ ინდივიდუალური სასწავლო გეგმით, იცით, რომ ისგ არ არის უცვლელი დოკუმენტი. მას პერიოდულად გადახედავენ, ინიშნავენ მიმდინარე შეფასებებს და მოსწავლის მიღწევებისა და ახალი საჭიროებების შესაბამისად აკორექტირებენ. აქედან გამომდინარე, ინდივიდუალური სასწავლო გეგმა ყველაზე „ცოცხალ“, რეალობასთან ახლოს მდგომ დოკუმენტს წარმოადგენს.

ტელეფონი ეგზარქოსს მიართვეს. არ გეკადრებათ ასეთი ქცევა, დაუბრუნეთ ტანსაცმელი მგლოვიარე დედასო, უთხრა მეფისნაცვალმა ეგზარქოსს და თავისი ბრძანების იმპერატიულობაში ასი პროცენტით დარწმუნებულმა, ტელეფონი დაკიდა, თუმცა მწარედ შეცდა, ეგზარქოსი უკიდურესად ჯიუტი კაცი იყო და ბრძანა, სანამ არ ვნახავ, როგორ ადგება ნიშანი, მანამდე არ დავაბრუნებო. გენერალ-გუბერნატორთან კი ყოველ ნახევარ საათში მოჰქონდათ ცნობა, რომ დემონსტრანტების რაოდენობა მატულობდა და სახიფათო ლოზუნგებიც ისმოდა აქა-იქ. გენერალ-გუბერნატორის ბრძანებით მიტროპოლოტის სასახლე გადაქექეს, მაგრამ ნიშანს ვერსად მიაგნეს, როგორც ჩანს, ეგზარქოსი ელოდა მოვლენების ასეთ განვითარებას და მისი ბრძანებით საგულდაგულოდ დამალეს. გენერალ-გუბერნატორს არ უნდოდა, ისევ დაერეკა მეფისნაცვალთან, ამიტომ დანებება არჩია.
– დაველოდოთ საღამოს. მერე სულ რომ ძალის გამოყენებამ მომიწიოს, მაინც დავაბრუნებინებ იმ რაღაცას! – გადაულაპარაკა თავის ადიუტანტს.
– თქვენო ბრწყინვალებავ, მართლა რომ გაცოცხლდეს ის ტანსაცმელი და ეგზარქოსმა აღარ ინდომოს დათმობა?! – დაეჭვებული იყო ადიუტანტი, რომელიც წოდებით გენერალ-მაიორი გახლდათ.
– მე და თქვენ ბევრი რამ გვინახავს. ვიცი, გონიერი კაცი ხართ, ხოდა, იმედი მაქვს, ხუმრობთ! – გაეპასუხა გენერალ-გუბერნატორი, წამითაც კი არ დაუშვია გონებაში, რომ შეიძლებოდა, ტანსაცმელი გაცოცხლებულიყო. ახლა მის მთავარ ამოცანას წარმოადგენდა, როგორმე მშვიდობა შეენარჩუნებინა საღამომდე, ამიტომ მის მიერ წარგზავნილმა ადიუტანტმა, მესრის შიგნიდან, აუწყა დემონსტრანტებს, რომ იმ ოთახის საკეტი გაფუჭდა, სადაც ნიშანი იყო დასვენებული, ამიტომ გვიანდებოდა ნიშნის დაბრუნება. როცა კარს გააღებდნენ, შვილის ტანსაცმელს დედას დაუბრუნებდნენ, ამის პირობას პირადად გენერალ-გუბერნატორი იძლეოდა, მანამდე კი სიმშვიდისკენ მოუწოდებდა დემონსტრანტებს. მამაჩემმა მელანოს უთარგმნა ადიუტანტის ნათქვამი.
– მალე რვა საათი დადგება და ბიჭი ადგება. რომელიმე მეზობლის სახლთან უნდა მივიდეს. აქ ვის სახლთან მივა, თქვე უღმერთოებო, ვის სახლთან?! – იკივლა მელანომ და ხალხიც აჰყვა. დამშვიდების მაგივრად უფრო აღელდნენ დემონსტრანტები. ამასობაში რვა საათიც მოახლოვდა. ეგზარქოსი, მიტროპოლიტი, გენერალ-გუბერნატორი და მისი ადიუტანტი მიტროპოლიტის კაბინეტში იყვნენ შეკრებილნი. რვას ორიოდე წუთი აკლდა, როცა მიტროპოლიტმა გორგოლაჭებიანი კარადა გამოსწია და რამდენიმესაკეტიანი კარი გააღო. გენერალ-გუბერნატორმა, რომელსაც აინტერესებდა, სად მალავდნენ ნიშანს, ცინიკური ღიმილით გააქნია თავი. ყველანი საიდუმლო ოთახში შევიდნენ, რომელსაც ფანჯრები არ ჰქონდა. მიტროპოლიტმა შუქი აანთო, გრძელი ბალიში, რომელზეც ნიშანი იყო დაფენილი, ოთახის შუაში, დაბალ მაგიდაზე იდო. გენერალ-გუბერნატორი და ადიუტანტი მიუახლოვდნენ, ამ უკანასკნელს უფრო მეტი ინტერესი ეტყობოდა, გენერალ-გუბერნატორს კი ცინიკური ღიმილი არ შორდებოდა სახიდან.
– დროა უკვე, ხელს ნუღარ შევუშლით! თუ შეიძლება, აქეთ გამობრძანდით! – თქვა ეგზარქოსმა.
– კი ბატონო, დაველოდოთ სასწაულს! – ირონიულად თქვა გენერალ-გუბერნატორმა და კუთხისკენ გაიწია.
საათმა რვა ჩამოჰკრა. მიტროპოლიტს ერთმანეთზე მიტყუპებული ხელები მკერდთან ჰქონდა მიტანილი და მუხლებზე მდგარი ელოდა ნიშნის ადგომას, ეგზარქოსი ფეხზე იდგა, მაგრამ მარჯვენა ხელში მკერდზე დაკიდებული დიდი ჯვარი ეჭირა და ისეთი გამომეტყველება ჰქონდა, თითქოს ეპიფანური გაბრწყინება განეცადა. დრო გადიოდა, მაგრამ ნიშანი ადგილიდან არ იძვროდა, ორი წუთი გავიდა, მერე – სამი, მერე – ოთხი და მერე – ხუთი.
– დიდხანს ველოდოთ, თქვენო უწმინდესობავ?! – იკითხა გენერალ-გუბერნატორმა.
– ჩუ! – გააჩუმა ეგზარქოსმა.
ასე იყვნენ და ელოდნენ, არც ერთი ხმას არ იღებდა, მხოლოდ გენერალ-გუბერნატორი გადახევავდა ხოლმე ღიმილით თავის ადიუტანტს, რომელიც ღიმილითვე პასუხობდა, მაგრამ ცოტა დარცხვენაც ეტყობოდა იმის გამო, რომ წეღან გულის სიღრმეში სჯეროდა მოსახდენი სასწაულისა.
– ეს როგორ გამიბედეთ! როგორ ბავშვივით მომატყუეთ! – უყვირა უცებ მოთმინებადაკარგულმა ეგზარქოსმა მიტროპოლიტს, რომელიც ჯერ კიდევ მუხლებზე იდგა. – ადექით ფეხზე!
– ჩემი თვალით ვნახე, თქვენო უწმინდესობავ! ღმერთი გამიწყრეს, თუ ვტყუოდე, ასეთ ტყუილს როგორ ვიკადრებდი. ის მართლა დადიოდა… – წელმოწყვეტილი წამოდგა მიტროპოლიტი. – ალბათ, სხვა გარემოში რომ მოხვდა, იმიტომ არ დგება…
– გარემო! გარემო! ამაზე უფრო კარგ გარემოში იყო იმ… იმ… ბინძურ სოფელში?! თაღლითობაა და მეტი არაფერი! მოაშორეთ აქედან! – ოთახიდან გავიდა ეგზარქოსი.
გენერალ-გუბერნატორის ბრძანებით ნიშანი ჭიშკრისკენ წაიღეს, რომ მელანოსთვის დაებრუნებინათ. ნიშნის გამოჩენამ უფრო მეტი მღელვარება გამოიწვია შეკრებილ ხალხში. პოლიციელები, რომლებსაც ნიშნის ბალიში ეჭირათ, შეშინებულნი შედგნენ, გარეთ გასვლისა ეშინოდათ, ვერც სასახლის გუშაგები ბედავდნენ ჭიშკრის გაღებას, მაგრამ სამხედრო ოფიცერმა მესერთან ჩამწკრივებული ჯარისკაცების ნაწილი შაშხანამომარჯვებული დააყენა ჭიშკრის პირდაპირ და გარეთ მდგარ დემონსტრანტებს უბრძანა, რამდენიმე ნაბიჯით გასცლოდნენ ჭიშკარს. როცა დემონსტრანტებმა უკან დაიხიეს, გუშაგმა ჭიშკარი გააღო, პოლიციელებმა კი სასწრაფოდ გადგეს ნიშნიანი ბალიში ეზოს გარეთ და სწრაფადვე შემობრუნდნენ უკან. მელანო ბალიშთან მიიჭრა და ელდა ეცა, ნიშანს მარჯვენა სახელოზე მანჟეტი ჰქონდა მოჭრილი. მის კივილზე ხალხი ისევ ჭიშკარს და მესერს მიაწყდა.
– ბიჭი დამისახიჩრეთ, თქვე გარეწრებო?! დაგამხობთ! რევოლიციას მოგიწყობთ! – კიოდა მელანო, ეს სიტყვები დემონსტრანტებს უფრო აგიჟებდათ და მთელი ძალით ეჯაჯგურებოდნენ მესერს და ჭიშკარს. ოფიცრის ბრძანებაზე ჯარისკაცებმა ისევ შემართეს შაშხანები, წკიპზე იყო სიტუაცია, რომ სისხლი არ დაღვრილიყო. მიტროპოლიტის სასახლის აივანზე გამოსული გენერალ-გუბერნატორი და მისი თანხმლები პირები ზევიდან ამაოდ ცდილობდნენ გარკვევას, თუ რატომ დაიძაბა ისევ მდგომარეობა. მამაჩემი მიხვდა, მძიმე ამბავი რომ დატრიალდებოდა და ამაოდ სცადა დემონსტრანტების დაწყნარება, იმ ხმაურში ვერაფერს აგებინებდა შიგნით მდგარ ჯარისკაცებს. მერე ჯიბიდან ბლოკნოტი და ფანქარი ამოიღო, დედა იმაზე სწუხს, რომ მისი შვილის პერანგს სახელო აკლიაო, წააწერა ფურცელზე, ამოხია და მესერში გაყო ქაღალდიანი ხელი, აფრიალებდა ყურადღების მისაქცევად, მაგრამ ჯარისკაცები და ოფიცრები ყურადღებას არ აქცევდნენ, მერე გუშაგის ჯიხურისკენ მიიხედა და ჯიხურის სარკმლიდან მომზირალ გუშაგს ანიშნა, მისთვის ფურცელი გამოერთმია. მისდა გასაკვირად, გუშაგი ჯიხურიდან გამოვიდა და მისკენ გამოემართა, თან დემონსტრანტების, მესრიდან გაწვდილ, მკლავებს არიდებდა თავს, მის დაჭერას რომ ლამობდნენ. მამაჩემმა დაკეცილი ქაღალდი გადაუგდო, გუშაგმა აიღო და წაიკითხა, მერე ოფიცერს მიუტანა. ოფიცერმაც წაიკითხა, ცოტა ხანს იყოყმანა და, ბოლოს, ჯარისკაცი გაგზავნა სასახლეში. ჯარისკაცი მალე დაბრუნდა და მანჟეტიც მოიტანა. აღმოჩნდა, რომ შაკიკით დატანჯულ ეგზარქოსს, რომელსაც თავიდან ნიშნის სიწმინდისა სჯეროდა, მანჟეტი მოეჭრა, ხილაბანდით მიეკრა შუბლზე და, ტკივილმა ოდნავ რომ გაუარა, ასევე დასძინებოდა. გენერალ-გუბერნატორმა რომ გააღვიძა, თავი აღარ სტკიოდა და ნიშნის სიწმინდეში დარწმუნებულმა, მანჟეტი უჯრაში ჩაკეტა, მაგრამ მერე, ნიშანი რომ არ ადგა, იმედი გაუცრუვდა. ისე იყო გაბრაზებული, მანჟეტი არც გახსენებია და, როცა მასთან შესულმა მიტროპოლიტმა მოახსენა, მანჟეტს ითხოვენო, უჯრა გამოაღო, მანჟეტი დაჭმუჭმა და ისე გადაუგდო.
მელანომ მანჟეტი ნიშნის სახელოსთან დააფინა და ახლაღა გაახსენდა, რომ ბალიში, რომელზეც ნიშანი ეფინა, მისი არ იყო, არაფერში მჭირდება მათი ბალიშიო, თქვა და ნიშანი ფრთხილად აიღო, ერთმანეთზე გადალამბული შარვალი და ხალათი მკლავებზე ჰქონდა გადაფენილი. დემონსტრანტებმა ბალიში აიღეს და მესრის ზემოდან ეზოში მოისროლეს. მელანო ისევ ხიდისკენ მიდიოდა და ხალხის ნაკადიც მოჰყვებოდა. მალე საიდანღაც მოგრძო ფიცარი მოიტანეს, რომელზეც სამი ბალიში იყო დაჭედებული, მელანომ ნიშანი ბალიშებზე დააფინა და ვიღაცების მიწოდებული ქინძისთავებით მანჟეტი სახელოზე მიამაგრა. მამაჩემმა და ვიღაც კაცმა ფიცარი აიღეს და გზა განაგრძეს. ხალხი ისევ უკან მიჰყვებოდა, პროცესიას ჰგავდა მათი მსვლელობა.
ხიდი გადაიარეს და რკინიგზის სადგურისკენ გაემართნენ. ხალხხმა ფული ააგროვა და მთელი ვაგონის ბილეთები იყიდეს, რომ ნიშანი არავის შეეწუხებინა. ხალხო, ერთი კუპეც საკმარისიაო, იხვეწებოდა მელანო, მაგრამ არავინ დაუჯერა. კარგად ბნელოდა, მატარებელი რომ დაიძრა, ბაქანზე დარჩენილი ხალხი ტაშს უკრავდა და ასე, ცარიელი ვაგონით იმგზავრეს დაბამდე. დაბიდან კი ეტლით ჩავიდნენ სოფლამდე.

ამასობაში ნიშნის სანახავად მხოლოდ ჩვენი გუბერნიის სოფლებიდან კი არა, მეზობელი გუბერნიიდანაც მოდიოდა ხალხი. ყოველ საღამოს მელანოს სახლთან უამრავი ადამიანი იკრიბებოდა და შიშით და ინტერესით ელოდნენ ჭიშკრიდან ნიშნის გამოსვლას, მერე კი ანთებული სანთლებით, ხატებით და ჯვრებით ხელში მიჰყვებოდნენ უკან. მამა ევსტათის არ მოსწონდა ეს ლიტანიობები, რადგან მელანოსთან ჩხუბის შემდეგ თვითონ ვერ ღებულობდა მონაწილეობას, ხოდა, ყველანაირად ცდილობდა, მომსვლელებში ინტერესი დაეკარგა: ნიშნის სანახავად მომავალ ხალხში მნათეს ნათესავები, რომლებიც წინასწარ იყვნენ დარიგებულნი, გაერეოდნენ ხოლმე და ორნაირ ჭორს ავრცელებდნენ. პირველის მიხედვით ნიშანი ეშმაკის ძალით მოძრაობდა, მეორის მიხედვით კი უბრალო და იაფფასიანი ფოკუზი იყო და მეტი არაფერი, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, ხალხის ნაკადი ყოველდღე მატულობდა. ერთ დღესაც მამა ევსტათი მიტროპოლიტის სასახლეში დაიბარეს, ნიშნის ამბავს ეგზარქოსის ყურამდე მიეღწია და მიტროპოლიტს ამ დაუჯერებელი ამბის გადამოწმება ჰქონდა დავალებული.
– დავიჯერო, მართალია, რასაც ლაპარაკობენ?! – ჰკითხა მამა ევსტათის მიტროპოლიტმა.
– რთული სათქმელია, თქვენო უწმინდესობავ… – პირდაპირ პასუხს თავი აარიდა მამა ევსტათიმ, რადგან მშვენივრად იცოდა მელანოს ჯიუტი ხასიათი და ის, რომ მელანო არაფრით არ შეურიგდებოდა, შესაბამისად, თვითონ ვერაფერს გამორჩებოდა ამ ყველაფრიდან.
– რას ნიშნავს რთული სათქმელია. დადის თუ არ დადის ტანსაცმელი?! – წარბები შეკრა მიტროპოლიტმა.
– კი, ნამდვილად დადის, თქვენო უწმინდესობავ…
– და არის შესაძლებელი, რომ თაღლითობასთან გვქონდეს საქმე?! მის მაღალუწმინდესობა ეგზარქოსს ტყუილად ვერ ჩამოვაბრძანებ!
– თაღლითობის არანაირი კვალი არ ჩანს…
– მაშინ რატომ მეჩვენება, რომ დიდად აღფრთოვანებული არ ხართ ამ სასწაულით?!
– აღფრთოვანებული ვარ, თქვენო უწმინდესობავ, უბრალოდ, სიფრთხილეს ვიჩენ… – თავი დახარა მამა ევსთატიმ.
პასუხები მიტროპოლიტისთვის დამაკმაყოფილებელი არ აღმოჩნდა, ამიტომ მოისურვა, თავისი თვალით ენახა ყველაფერი და იმავე დღეს გამოემგზავრა მატარებლით. საღამოს მისი ავტო მელანოს ჭიშკარს მოადგა და, სხვებთან ერთად, მიტროპოლიტიც გახდა სასწაულის მოწმე. მელანოს, იმ ჩხუბის შემდეგ, ეკლესიის ხალხისკენ გახედვა არ უნდოდა, მაგრამ რამდენიმესაათიანი საუბრის შემდეგ მიტროპოლიტმა დაარწმუნა, რომ ნიშანი ეპარქიის საკათედრო ტაძარში გადაებრძანებინათ, სადაც სპეციალურად ამისთვის ჩამოსული ეგზარქოსი წირვას აღავლენდა, შემდეგ კი ნიშანს ისევ უკან დააბრუნებდნენ.
– ვერ დავუშვებ, რომ იმ დროს, როცა დგება ხოლმე, აქ არ იყოს. – თქვა მელანომ.
– ყველაფერი მოესწრება. ხვალ საღამოს, ლოგინზე რომ დაწვება, ჩემი პირადი ავტოთი მატარებლამდე მივაბრძანებთ, მერე მატარებლით – ქალაქამდე. ზეგ დილით წირვა ჩატარდება, წირვის მერე წამოვაბრძანებთ და საღამოს აქ იქნება. პირადად გავაკონტროლებ ყველაფერს, შვილო ჩემო. – თაფლად იღვრებოდა მიტროპოლიტი.
დიდი ფიქრის შემდეგ მელანო დათანხმდა. მეორე საღამოს, როცა ნიშანი გუარამ გაბიდაშის ჭიშკართან მივიდა, მერე კი უკან დაბრუნდა და ლოგინზე დაწვა, მიტროპოლიტის, მისაბმელიანი ავტო შემოვიდა მელანოს ეზოში. მისაბმელზე ძვირფასი ჩარდახი დაედგათ, შიგნით კი შინდისფერი მაუდის უშველებელი ბალიში იდო, რომელზეც ნიშანი დააფინეს. ნიშანს მელანო და მამაჩემი მიჰყვებოდნენ თან. ავტოს გზად ხალხი ხვდებოდა, დაბის რკინიგზის სადგურშიც უამრავი ხალხი იყო, ყველას უნდოდა, ნიშანს შეხებოდა, მაგრამ ახლოს არავის უშვებდნენ. ნიშანი ცალკე კუპეში მოათავსეს, მასთან მხოლოდ მელანო იყო. გაჩახჩახებულ სადგურებში მატარებელს უამრავი ხალხი ხვდებოდა. მიტროპოლიტის თქმით, ყველას ჰქონდა სასწაულთან ზიარების უფლება, ამიტომ ყველა სადგურზე ნიშანს ბალიშიანად მიიტანდნენ ხოლმე ღია კართან, დაანახებდნენ ხალხს და ისევ უკან შემოჰქონდათ. მელანო ვერ ხვდებოდა, უხაროდა თუ სწყინდა ეს ყველაფერი, რაღაც ეჭვის მაგვარს კი გრძნობდა, რომ მისთვის ძალიან ძვირფასში ეცილებოდა მთელი ქვეყანა, მაგრამ არაფერს ამბობდა.
შუაღამე გადასული იყო, როცა საგუბერნიო ქალაქში ჩავიდნენ. იქაც უამრავი ადამიანი დახვდათ. ნიშანი საკათედრო ტაძარში, წინასწარ მომზადებულ შუშის ლუსკუმაში ჩაასვენეს და კარები გადარაზეს. მელანოს და მამაჩემს სასტუმროში მოსვენება შესთავაზეს დილამდე.
– მე მას არ დავტოვებ! – თქვა მელანომ, სკამი მოატანინა და ლუსკუმასთან დაჯდა. – შენ წადი, შვილო, მოისვენე! – უთხრა მამაჩემს.
– მეც დავრჩებდი, რაღა დარჩა დილამდე! – თქვა მამაჩემმა და მეორე სკამზე დაჯდა.
ეგზარქოსი უკვე ჩამოსულიყო და მიტროპოლიტის სასახლეში ეძინა, მიტროპოლიტიც წავიდა მოსასვენებლად. ტაძარში მხოლოდ მამაჩემი, მელანო, მესანთლე ქალები და საკურთხევლის მსახურნი იყვნენ, ენერგიულად დადიოდნენ და დილისთვის ემზადებოდნენ. გარეთ სადგურიდან გამოყოლილი ხალხი ათევდა ღამეს, არ დაშლილან, დილას ელოდნენ.
როგორც იქნა, გათენდა და ეგზარქოსიც მოვიდა. წმინდანის დედა გამაცანითო, მოითხოვა ტაძარში შემოსვლისთანავე. მიტროპოლიტმა მელანო წარუდგინა, ეგზარქოსმა გულში ჩაიკრა. უნდა ამაყობდე, ჩემო შვილო, მუცლით წმინდანის ტარება გარგუნა უფალმაო, უთხრა მელანოს, მიტროპოლიტმა უთარგმნა. ჩემი ნამდვილი შვილი არ არის, მხოლოდ ჩემი გაზრდილიაო, გაეპასუხა მელანო, მაგრამ მიტროპოლიტს ეს არ უთარგმნია ეგზარქოსისთვის, სულაც არ უნდოდა ამ ამაღლებული წუთების გაფუჭება. ეგზარქოსმა შუშის ლუსკუმას გადაუსვა ხელი, აღფრთოვანებული თვალებით დასცქეროდა შიგნით ჩაფენილ ტანსაცმელს. მერე მელანოსგან შეხების ნებართვა ითხოვა, ლუსკუმა გაახსნევინა და, ამჯერად, ნიშანს გადაუსვა ხელი, წმინდა კვართი, წმინდა კვართიო, იმეორებდა ცრემლმორეული და ნაზად უსვამდა ხელს.
წირვას უამრავი ადამიანი დაესწრო, ტაძარში და ტაძრის ეზოში ტევა არ იყო, ლუსკუმა ხალხისგან ბოძკინტებზე გაბმული თოკებით იყო გამოყოფილი და პოლიციაც იცავდა. წირვის შემდეგ ხალხს ნება დართეს, წესრიგის დაცვით, ლუსკუმას მიახლოებოდნენ, მაგრამ, ხალხის რაოდენობიდან გამომდინარე, მალევე მიხვდნენ, რომ ამას მთელი დღე დასჭირდებოდა, ამიტომ უკმაყოფილო მრევლი ეკლესიიდან გაიყვანეს და კარები ჩაკეტეს. ამაშობაში შუადღეს ბევრი აღარ უკლდა. დრო იყო, ნიშანი მატარებელში დაესვენებინათ, რომ საღამომდე სოფელში ჩაესწროთ. მელანომ და მამაჩემმა მიტროპოლიტი ან ვინმე პასუხისმგებელი პირი მოიკითხეს, მაგრამ არავინ ჩანდა, სასულიერო პირები სხვადასხვა საეჭვო პასუხს იძლეოდნენ. ბოლოს მიტროპოლიტის ვიკარი გამოჩნდა:
– ჯერ იტრაპეზეთ, წუხანდელიდან არაფერი მიგირთმევიათ. მისი უწმინდესობა მიტროპოლიტი პირობას გაძლევთ, რომ სახლში დროზე ჩააღწევთ, ჯერ შუადღეც არაა!
მისმა მოთაფლულმა ლაპარაკმა გაჭრა, მელანო და მამაჩემი სადილზე დათანხმდნენ. მელანოს არ უნდოდა ნიშნის დატოვება და, ლამის, თქვა, აქ მოგვართვით სადილიო, მაგრამ უცებვე მიხვდა, რომ ტაძარში ჭამა არ გამოვიდოდა, ამიტომ ყოყმანით და ფეხისთრევით გაჰყვა ვიკარს ტაძრის უკანა ეზოს კუთხეში ჩამწკრივებული კელიებისკენ, რომელთა ბოლოს, ტაძრის ეზოშივე აშენებული მამათა მონასტრის სატრაპეზო იყო.
მელანო მაგიდასთან წრიალებდა, ორი ლუკმა შეჭამა თუ არა, ისევ მონასტერში დაბრუნება მოისურვა, მამაჩემს კი სთხოვა, დარჩენილიყო.
– არ შეიძლება აქედან მშიერი გასვლა! ბოლომდე უნდა ჭამო ეგ! – მკაცრად, ლამის, ყვირილით, უთხრა ბერმა, რომელიც მათ ემსახურებოდა.
ბავშვივით დატუქსულმა მელანომ არაფერი უპასუხა, მამაჩემს გადახედა, თავი ოდნავ გააქნია და უგემურად გააგრძელა ჭამა, მაგრამ მაინც ვერ მოითმინა და ცოტა ხანში ადგა. მადლობელი ვარ სადილისთვისო, უთხრა მოღუშულ ბერს და ტაძრისკენ წავიდა. მამაჩემიც გაჰყვა, გზად, კელიების მწკრივის დასაწყისში, ორი ფარშევანგი დაინახა, გალიაში ისხდნენ. ამ გალიას წეღანაც მიაქცია ყურადღება, როცა აქეთ მოდიოდნენ, ტენტი ჰქონდა ჩამოფარებული, ახლა კი ტენტი გადაეწიათ. გაჩერდა და თვალიერება დაუწყო ფარშევანგებს, უცებ ტაძრიდან კივილი შემოესმა, აშკარად მელანო იყო. იქითკენ გაიქცა და ტაძრის კარში მელანო შემოეფეთა.
– მომტაცეს! ჩემი ბიჭი წაიყვანეს! აღარაა! ყაჩაღები! ამათ როგორ ვენდე! – კიოდა მელანო.
მამაჩემმა ლუსკუმასთან მიირბინა, ნიშანი ბალიშიანად გამქრალიყო.
– არ მაინტერესებს, ეკლესიაა თუ რაცაა, ცეცხლს წაგიკიდებთ! ბიჭი დამიბრუნეთ! – ლოყებს იხოკავდა მელანო.
მამაჩემს წარმოდგენა არ ჰქონდა, რა გაეკეთებინა და ვისთვის მოეთხოვა პასუხი, სადიაკვნესთან მიირბინა, არავინ იყო, აღსავლის კართან მისვლა ვერ გაბედა და უკან გამობრუნდა, არც მესანთლეების ჯიხურებთან იყო ვინმე, თითქოს ყველა სულიერი ერთიანად გაქრა. ისევ სატრაპეზოსკენ გაიქცა, მაგრამ კარი ჩაკეტილი დახვდა. კივილის ხმამ ტაძრის წინა ეზოში შეკრებილ ხალხამდეც მიაღწია და მესერს მოაწყდნენ, რომელიც ტაძრის წინა და უკანა ეზოებს ყოფდა. მელანო იცნეს და ყვიროდნენ, რა მოხდაო.
– ბიჭი მომტაცეს ამ ყაჩაღებმა! – ლოყებს იხოკავდა მელანო.
ყველა მიხვდა, რომ ნიშანს გულისხმობდა და ვინც მოახერხა, მაღალ მესერზე გადაძვრა. ზოგი მათგანი ტაძარში შედიოდა იმაში დასარწმუნებლად, რომ ნიშანი მართლა გაიტაცა ვიღაცამ. მესერზე გადმომძვრალთაგან ყველა კაცი იყო და მელანომ მესერთან მომდგარ ქალებს მოჰკრა თუ არა თვალი, მათკენ გაემართა კივილით, ქალებისგან ელოდა თანადგომას და ნუგეშისცემას. ქალების რეაქციამაც არ დააყოვნა და მალე საშინელი მოთქმა-გოდება ატყდა.
– მიტროპოლიტის სასახლეში იქნება, სხვაგან სად დამალავდნენ! – იყვირა უცებ ვიღაცამ.
– მე ვნახე, როგორ ჩააბრძანეს მიტროპოლიტის ავტოში! – დაიძახა სხვა ვიღაცამ.
– ხოდა, წავიდეთ და უკან მოვთხოვოთ! – იხუვლა ხალხმა.
ეს აზრი ყველას ჭკუაში დაუჯდა, მესერს გამოღმა დარჩენილებიდან ზოგიერთი ისევ უკან გადაძვრა, ზოგი კი ტაძარში შევიდა და წინა კარიდან გასვლა სცადა, მაგრამ კარი ჩაკეტილი იყო. უკან დაბრუნდნენ და ტაძრის ორივე მხარეს, ეზოს გამყოფ მესერში ჩატანებულ კარებს ეცნენ, იმ კარებსაც ბოქლომები ედო. მამაჩემი ვერ მიხვდა, ასე უცებ საიდან იშოვეს ძალაყინი, მაგრამ ვიღაცამ, წინა ეზოელთაგან, ნამდვილად იშოვა და უკანა ეზოელებს გადმოაწოდა. ბოქლომის ჯაჭვი მარტივად გაწყვიტეს და ხალხი ტაძრის ეზოს ალაყაფისკენ დაიძრა ყვირილით. ტაძრის ჩაკეტვის მერე ეზოში არც ისე ბევრი ხალხი დარჩა, მაგრამ ქუჩაში შეხვედრილი ადამიანები რომ იგებდნენ, რაშიც იყო საქმე, მსვლელობას უერთდებოდნენ. წინ მელანო მიდიოდა, რომელსაც ერთ მხარეს – მამაჩემი, მეორე მხარეს კი ვიღაც ქალი, რომელიც ყველაზე აქტიური იყო, ამოსდგომოდა გვერდით. მიტროპოლიტის და გენერალ-გუბერნატორის სასახლეები მდინარის გადაღმა, ახალ უბანში იდგა. მსვლელობა სანაპირო გზაზე გავიდა და სანამ ხიდამდე მიაღწევდა, თითქმის ორჯერ გაიზარდა. საიდანღაც ხალხის უკმაყოფილებიდან სარგებლის მომლოდინე ადამიანებიც გაჩნდნენ და აქა-იქ რევოლუციური ლოზუნგებიც გაისმა. სანამ ხიდზე გადავიდოდნენ და სასახლეებისკენ გადაუხვევდნენ, პოლიციამ, ჟანდარმერიამ და ჯარისკაცებმა ორივე სასახლეს ალყა შემოარტყეს, რომ დემონსტრანტები ახლოს არ მიეშვათ. ჯერ გენერალ-გუბერნატორის სასახლე უნდა გაევლოთ, რომელსაც სამართალდამცველთა უფრო დიდი რაოდენობა იცავდა, მაგრამ დემონსტრანტები იქ არ გაჩერებულან, მიტროპოლიტის სასახლის უშველებელ ალაყაფს მიადგნენ, თან – ნიშანი, ნიშანიო, ყვიროდნენ. გენერალ-გუბერნატორი წირვას არ დასწრებია, გადაუდებელი შეხვედრა მოიმიზეზა და ქალაქიდან გაემგზავრა, სინამდვილეში არასერიოზულად მიაჩნდა სამიოდე კვირის წინ გარდაცვლილი ახალგაზრდა კაცის ტანსაცმლის თაყვანისცემა. ახლა კი, ერთი ადგილობრივი თავადის აგარაკზე საქეიფოდ მყოფს, მის სასახლესთან ამდენი ადამიანის თავშეყრის ამბავი რომ შეატყობინეს, სერიოზულად შეშფოთდა და მიტროპოლიტის სასახლეში დარეკა ეგზარქოსთან სასაუბროდ. მიტროპოლიტმა შეატყობინა, რომ ეგზარქოსს ეძინა.
– რა დროს ძილია, ფანჯარაში არ იხედებით?! – აღშფოთდა გენერალ-გუბერნატორი.
– ვიხედები, თქვენო ბრწყინვალებავ, ნამდვილად დიდძალი ხალხია… – ვერ დამალა მიტროპოლიტმა.
– ხოდა, რა დროს ძილია! ან ვის მოაფიქრდა მაგ რაღაცის გატაცება?!
– მისმა უწმინდესობამ ინება, რომ სიმართლეში დარწმუნდეს. საღამოს ელოდება…
– რა სიმართლეში, თქვენ რა, მართლა გჯერადთ, რომ ტანსაცმელი დადის?!
– ჩემი თვალით ვნახე, თქვენო ბრწყინვალებავ.
– რა ნახეთ თქვენი თვალით?! თქვენ რა, ყველანი ერთიანად გაგიჟდით?! სახალხო მღელვარების ზღვარზე ვართ, რა დროს სისულელეებია! დროზე გააღვიძეთ, ან კეთილი ინებეთ და თქვენ თვითონ დააბრუნეთ ის რაღაც! – იყვირა გენერალ-გუბერნატორმა, მაგრამ მიტროპოლიტმა ეგზარქოსის გაღვიძებაზე ისევ უარი განაცხადა და არც ნიშანი გაუტანია მელანოსთან.
ამასობაში გენერალ-გუბერნატორი ქალაქში დაბრუნდა და უკანა კარიდან შევიდა მიტროპოლიტის სასახლეში. ეგზარქოსს ისევ ეძინა, მაგრამ გენერალ-გუბერნატორი საწოლ ოთახში შეუვარდა და გააღვიძა.
– როგორ ბედავ ჩემთვის ძილის დაფრთხობას! – იყვირა ეგზარქოსმა და გენერალ-გუბერნატორს ფაიფურის პატარა, ძვირფასი საფურთხებელი ესროლა, რომელიც საწოლთან, კომოდზე ედო, ახალგაღვიძებულს საშინელი ხასიათი ჰქონდა. გენერალ-გუბერნატორმა საფურთხებელი აიცილა (უკან, იატაკზე დაიფშვნა), მაგრამ ნერწყვი მუნდირზე მიესხა, გულისრევა და სიბრაზე ძლივს შეიკავა, თავის ადიუტანტს ცხვირსახოცი გამოართვა, მუნდირიდან ნერწყვი ჩამოიწმინდა და ეგზარქოსს, როგორც შეეძლო, მშვიდად, აუწყა მოსალოდნელი საფრთხის შესახებ, თუ ნიშანს არ დააბრუნებდნენ.
– თქვენ მხოლოდ ერთ გუბერნიას განაგებთ, ჩემი ძალაუფლება კი ორივე გუბერნიაზე ვრცელდება, ანუ მე თქვენზე მეტი სუვერენი ვარ! ხოდა, ისე იქნება, როგორც მე ვიტყვი! არ დავაბრუნებ! – შედარებით მოთოკა თავი ეგზარქოსმა და თავისი უპირატესი თანამდებობრივი მდგომარეობით სცადა, წერტილი დაესვა ამ კამათისთვის. გენერალ-გუბერნატორს დიდად არ უნდოდა ამ საქმეში მეფისნაცვლის ჩარევა, რადგან ეს იმას ნიშნავდა, რომ თვითონ ასეთ მარტივ გამოწვევასაც ვერ უმკლავდებოდა, მაგრამ სხვა გზა აღარ იყო, გავიდა და მეფისნაცვლის კანცელარიაში დარეკა, ერთსაათიანი ლოდინის შემდეგ მეფისნაცვალთან დააკავშირეს.
– შეშლილი მოხუცი! – ჩაილაპარაკა მეფისნაცვალმა, როცა საქმის ვითარებაში გაერკვა. – დამალაპარაკეთ.

კულტურა არის ადამიანთა ცხოვრების წესი, რომელიც მოიცავს ღირებულებებს, რწმენებს, ტრადიციებსა, ჩვეულებებს, რიტუალებს და ა.შ. ტრადიციები, ჩვევები და რიტუალები დროთა განმავლობაში იცვლება – ზოგჯერ ახალი ჩნდება, ზოგი კი ქრება ან იცვლება. ეს ცვლილებები გვაჩვენებს, რომ კულტურა ცოცხალია და ყოველთვის ვითარდება. ასევე, კულტურის შემადგენელი ზოგიერთი ელემენტი ჩვენ მოგვწონს ან არ მოგვწონს. ზოგჯერ გვიწევს ისეთი რიტუალის შესრულება, რომელსაც არ ვეთანხმებით…

ამ სტატიაზე მუშაობა გერმანიაში ყოფნისას დავიწყე. ახალგაზრდული გაცვლითი პროექტის ფარგლებში ქართველი და გერმანელი მონაწილეები უნდა დამეფიქრებინა ტრადიციების, ჩვევებისა და რიტუალების მნიშვნელობასა და გავლენაზე მათ ყოველდღიურ ცხოვრებაზე. აქტივობა აგებულია ჯგუფურ დისკუსიასა და საკითხის კრიტიკულ გააზრებაზე.

აქტივობის შესრულებას შეიძლება დაეთმოს რამდენიმე გაკვეთილი ან განხორციელდეს არაფორმალურ გარემოში.

აქტივობის დაწყებამდე მოსწავლეებს ჰკითხეთ რა არის ტრადიცია, ჩვევა და რიტუალი. შემდეგ გაუზიარეთ ქვემოთ მოცემული (ან თქვენეული) განმარტებები.

• ტრადიციები არის ადამიანთა ცხოვრების წესი, რომელიც მოიცავს ღირებულებებს, რწმენებს, წესებსა და ჩვეულებებს. ისინი აერთიანებს როგორც მატერიალურ, ისე არამატერიალურ ელემენტებს და ქმნის ჩვენი იდენტობის მნიშვნელოვან ნაწილს;
• ჩვევები არის მოქმედებები, რომლებსაც ყოველდღიურად ვიმეორებთ და ისინი გვაყალიბებს როგორც ინდივიდებს;
• რიტუალები კი განსაკუთრებული ფორმის ქმედებებია, რომლებიც ხშირად დაკავშირებულია სახალხო და რელიგიურ დღესასწაულებთან, საზოგადოებრივ ღონისძიებებთან.

სამივე მათგანის ერთობა აძლიერებს ადამიანებს შორის კავშირებს და აყალიბებს ერთიანობის განცდას.

პირველი რაუნდი (30 წუთი)

ჩამოწერეთ თქვენი კულტურისთვის დამახასიათებელი ტრადიციის, ჩვევის ან რიტუალის თქვენთვის მისაღები 4-5 მაგალითი. ჯგუფში იმსჯელოთ და შეარჩიეთ საერთო სია.  ჩამონათვალი შეინახეთ საიდუმლოდ.

მეორე რაუნდი (30 წუთი)

ჩამოწერეთ თქვენი კულტურისთვის დამახასიათებელი ტრადიციის, ჩვევის ან რიტუალის 4–5  მაგალითი, რომელთაც ასრულებთ, მაგრამ არ მოგწონთ ან არ ეთანხმებით. ისევ იმსჯელეთ გუნდში და შეარჩიეთ საერთო სია. სია არ გაუზიაროთ სხვა ჯგუფებს.

მესამე რაუნდი (30 წუთი)

ჯგუფში განიხილეთ და შეარჩიეთ:

• ერთი ტრადიცია/ჩვევა/რიტუალი, რომელიც მოგწონთ;
• ერთი ტრადიცია/ჩვევა/რიტუალი, რომელიც არ მოგწონთ.

ჯგუფში მოიფიქრეთ შერჩეული მაგალითების ვიზუალური ან კრეატიული (მაგალითად: ნახატი, სცენური თამაში, მუსიკა, სიმბოლოები, მცირე წარმოდგენა და ა.შ.) გზით გაზიარების სტრატეგია.

მნიშვნელოვანი წესი: პრეზენტაციის დროს ვერბალური კომუნიკაცია აკრძალულია. არ უნდა ისაუბროთ – მხოლოდ არავერბალური გზებით უნდა გამოხატოთ თქვენი იდეა.

მეოთხე რაუნდი  – პრეზენტაციები

თითოეული გუნდი რიგითობით წარმოადგენს თავის დავალებას (არავერბალური ფორმით). დანარჩენმა გუნდებმა უნდა გამოიცნონ, რომელი ტრადიცია/ჩვევა/რიტუალია წარმოდგენილი როგორც მოსაწონი, და რომელი – როგორც არასასურველი და რა არის მათი შინაარსი.

პრეზენტაციის შემდეგ, თითოეული გუნდი ასევე წარმოადგენს იმ მაგალითებს, რომლებიც ჩამოწერეს პირველი და მეორე რაუნდის ფარგლებში.

მეხუთე რაუნდი – საერთო დისკუსია

სადისკუსიო კითხვები:

• რატომ ხდება ისე, რომ ზოგიერთი ტრადიცია, ჩვევა ან რიტუალი ჩვენთვის მიუღებელია, მაგრამ სხვებისთვის მისაღები?
• როგორ შეიძლება შევხედოთ ერთსა და იმავე ტრადიციას სხვადასხვა კულტურის პერსპექტივიდან?
• რა როლს თამაშობს ტრადიცია იდენტობის შენარჩუნებაში?
• როდის არის საჭირო ტრადიციის შეცვლა ან მოდერნიზება?
• როგორ შეგვიძლია შევინარჩუნოთ განსხვავებული კულტურების პატივისცემა, მაშინაც კი, როცა მათ არ ვეთანხმებით?

კლასის/ჯგუფის შესაძლებლობების გათვალისწინებით შეგიძლიათ გამოტოვოთ მესამე და მეოთხე რაუნდები. ამ შემთხვევაში, სთხოვეთ ჯგუფებს გააზიარონ პრეზენტაციები. შემდეგ უკვე შეგიძლიათ წამოიწყოთ დისკუსია წამახალისებელი კითხვების დახმარებით.

ფილმები ნამდვილ ამბებზე შთაგონების და მოტივაციის წყაროა. სტამბოლი-ბერლინის რეისზე ჩავრთე მონიტორი, გავხსენი ფილმების განყოფილება. ჩამონათვალში მაშინვე თვალში მომხვდა ფილმები ნამდვილ ამბებზე. ჩავათვალიერე შემოთავაზებული ფილმები.

2024 წლის ფილმი „პინგვინის გაკვეთილები“ სიის სათავეში იყო. გავეცანი ინფორმაციას,  ჩავრთე ფილმი და შემდეგ როგორ გავიდა 111 წუთი ვერ გავიგე…

ინგლისური ენის ბრიტანელი მასწავლებელი, 1970-იანი წლების არგენტინა, პოლიტიკურ-ეკონომიკური ქაოსი, ავტორიტარიზმი, კრიმინალი ქუჩაში,  ბულინგი და  დაძაბულობა სკოლაში, პირველივე დღეს სკოლის კარებთან სროლა… ეს არის ის გარემო, რაც ხვდება არგენტინაში ჩასულ მასწავლებელს. ფილმს ფონად გასდევს მსუბუქი იუმორი და დრამა.

მთავარი პერსონაჟის პროტოტიპი რეალურად არის ტომ მიჩელი (Tom Michell) ინგლისელი მასწავლებელი, რომელიც 1970-იან წლებში მიდის არგენტინაში ენის მასწავლებლად.  ის არის ავტორი წიგნისა „პინგვინის გაკვეთილები: რა ვისწავლე ამ გამორჩეული ფრინველისგან“ (The Penguin Lessons: What I Learned from a Remarkable Bird).

… პინგვინების გადარჩენა ფილმში მხოლოდ ეკოლოგიური „პინგვინის გაკვეთილები“ არის ფილმი, რომელმაც დამაფიქრა, დამიტოვა  კითხვები, მამოგზაურა 70-იანი წლების არგენტინაში…. გულანთებული მასწავლებელი, რომელიც ერთ-ერთ პრესტიჟულ სკოლაში ინგლისური ენის მასწავლებლად იწყებს მუშაობას. ადგილზე ჩასულს დირექტორი რაგბის გაკვეთილებსაც უმატებს.

მთავარი გმირი ახალი ქვეყნისა და სრულიად უცხო კულტურის წინაშე აღმოჩნდება. თავდაპირველად ვერ უგებს მოსწავლეებს, კოლეგებს… კლასი – ქაოტური, სადაც არავინ იმჩნევს მასწავლებელს, მის გაკვეთილებს. სკოლაში არ არის წესრიგი, ბავშვები არ ინტერესდებიან სწავლით, საზოგადოება კი პოლიტიკური დაძაბულობის ფონზე ცხოვრობს.
ის ცდილობს ნდობის მოპოვებას, საერთო შეხების წერტილების პოვნას, მაგრამ ამაოდ…

მუშაობის დაწყებიდან რამდენიმე დღეში, ქვეყანაში არსებული კრიზისის გამო სწავლა წყდება. მოულოდნელი არდადეგებს ტომ მიჩელი მეზობელ ურუგვაიში მოგზაურობით ივსებს. მას თან ფინელი კოლეგა მიჰყვება. სწორედ ეს მოგზაურობა აღმოჩნდება გადამწყვეტი. იქ, ზღვის ნაპირზე, ისინი აწყდებიან სცენას, რომელიც ყველაფერს ცვლის.
ნაპირას გამორიყული ნავთობით დაბინძურებული ათასობით პინგვინი — შავი ზეთის ფენაში გახვეული პატარა არსებები, რომლებიც იხოცებიან…

https://www.youtube.com/watch?v=xdjEXNX1nSA – ოფიციალური ანონსი (ეს ვიდეო გაშლილად რომ ჩანდეს სტატიაში)

მთავარი გმირი და მისი ახლად გაცნობილი მეგობარი ცდილობენ დაეხმარონ პინგვინებს. ერთი პატარა პინგვინი მიჰყავთ სასტუმროში, ასუფთავებენ, აწესრიგებენ და მეორე დღეს მიჰყავთ სანაპიროზე რომ გაუშვან. თუმცა პინგვინი აღარ ტოვებს მის მხსნელს…

პინგვინების გადარჩენა ფილმში მხოლოდ ეკოლოგიური და ბუნებაზე ზრუნვის  მომენტი არ არის, სიმბოლოა — ადამიანის პასუხისმგებლობის, თანაგრძნობის და ძალის, რომლითაც შეიძლება შეცვალო რეალობა. სწორედ ამ ეპიზოდის შემდეგ მთავარი გმირი თითქოს თავადაც იცვლება: ხდება უფრო მტკიცე, ისახავს მიზანს, რომ შეცვალოს რეალობა, კლასში თუ მის მიღმა. მასწავლებელი იხსენებს მისი გოგონას ტრაგიკულ გარდაცვალებას და მისი პირადი ტრაგედიის გაზიარებით ცდილობს გადაარჩინოს კრიმინალების მიერ გატაცებული სკოლის მომსახურე პერსონალის შვილიშვილი.

„პინგვინის გაკვეთილები“ მხოლოდ მასწავლებლის შესახებ არ არის. ეს ფილმია იმის შესახებ, თუ როგორ შეუძლია ერთ ადამიანს გავლენა მოახდინოს სხვებზე, თუნდაც მცირე ნაბიჯებით.
ის გვახსენებს რომ მასწავლებლობა მხოლოდ გაკვეთილის ჩატარება არ არის — ეს არის შთაგონების, მაგალითის, ემპათიის ძალა.

ფილმი გვაჩვენებს, რომ გარემო შესაძლოა რთული იყოს, მაგრამ ადამიანი მაინც ინარჩუნებდეს სურვილს შეცვალოს რაღაც — დაწყებული მცირე ქმედებით. სწორედ ასე იქცევა ფილმის მთავარი გმირი: ცდილობს საკუთარი მაგალითით აჩვენოს, რომ სწავლა, ადამიანობა და ბუნებისადმი ზრუნვა ერთმანეთს უკავშირდება.

პინგვინების გადარჩენის ეპიზოდი ერთგვარი გარდამტეხი მომენტია — სიმბოლო იმისა, რომ სიკეთე და თანაგრძნობა ყველგან ერთნაირად ფასდება.

ფილმის ყურების შემდეგ მოსწავლეებს შეიძლება შევთავაზოთ შემდეგი დავალებები/აქტივობები:

1. ემოციების რუკა

ჩამოწერეთ ემოციები, რომლებიც იგრძენით ფილმის ყურების დროს: სიხარული, გაბრაზება, შიში, შთაგონება. დაფიქრდით რამ გამოიწვია ეს ემოციები?

2. გმირის არჩევანი და ალტერნატიული სცენარი

მოსწავლეებს ჰკითხეთ:

• რას იზამდნენ ისინი ბრიტანელი მასწავლებლის ადგილზე?
• როგორ მოიქცეოდნენ რთულ კლასში ან ახალ გარემოში?

შემდეგ დაყავით ჯგუფებად და მიეცით დავალება, რომ შექმნან მოკლე დიალოგი ან სცენა, სადაც ისინი თავად ასრულებენ მასწავლებლის ან მოსწავლის როლს.

3. პინგვინის სიმბოლო

ჩამოწერეთ რასთან ასოცირდება თქვენთვის პინგვინი ფილმში — ბუნება? თანაგრძნობა? ერთგულება?
შექმენი პოსტერი (ან სხვა ვიზუალური რესურსი) სათაურით „რა გვასწავლა პინგვინმა?“

4. ფილმის პრობლემების რუკა

დაჯგუფებულად მოსწავლეებმა შექმნან დიაგრამა ან ფურცელზე მოაწერონ ფილმში წამოჭრილი პრობლემები:

ბულინგი, გარემოს დაბინძურება, პოლიტიკური დაძაბულობა, თანაგრძნობის ნაკლებობა.

მოიფიქრეთ, რა შეიძლება გააკეთოს სკოლამ ან ახალგაზრდებმა ამ პრობლემების გადასაჭრელად?

სამწუხაროდ ფილმი ჯერ ქართულ ვებ-გვერდებზე არ არის ატვირთული

ოქტომბრის ბოლოს ჩემი სადამრიგებლო კლასი მირზაანში ფიროსმანის სახლ-მუზეუმის სანახავად წავიყვანე. ექსკურსიისთვის გამიზნულ აქტივობებზე ფიქრისას, გადავწყვიტე, სახელმძღვანელოში შესწავლილი ტექსტის მიხედვით სპექტაკლი დამედგა. სწორედ იმ პერიოდში დავასრულეთ „ეთერიანი“ და ორი წლის წინანდელი გამოცდილება დამეხმარა, კერძოდ, მეშვიდეკლასთან გამართული სპექტაკლი, რომ სამ გაკვეთილზე გამენაწილებინა როლები, მომეფიქრებინა რეკვიზიტები და ეპიზოდების მიხედვით ამეკინძა წარმოდგენა. სპექტაკლი მშობლებისთვის სიურპრიზად ჩავიფიქრეთ და ამ სურვილმა ძალა შეგვმატა.

როლები გამოსაძახებელი ჩხირებით შევარჩიე. გამოწვევად მივიღე, რომ რამდენიმე მთავარი როლი შედარებით მორცხვ ბავშვებს შეხვდათ. ტექსტის საფუძლიანი ცოდნა იყო მთავარი საყრდენი. სხვაგვარად გაგვიჭირდებოდა. თუ რამდენ უნარს ავითარებს სპექტაკლი, ამის შესახებ შეგიძლიათ წაიკითხოთ ჩემი სტატია.  ამჯერად ყურადღებას გავამახვილებ ექსკურსიის საგანმანათლებლო მხარისა და იმრპოვიზირებული სპექტაკლის როლის შესახებ.

მასწავლებლობა ბავშვობის აუხდენელი სურვილებისა და ოცნებების რეალიზების საშუალებაც რომ არის, დაფიქრებულხართ? მირზაანში დაგეგმილი ექსკურსიაც ჩემი ბავშვობის ნათელ მოგონებას უკავშირდება.  2000 წლის სექტემბერში ჩემს ბიძაშვილთან და მის ორ მეგობართან ერთად ტიბაანიდან მირზაანში ფეხით წაგვიყვანა ჩვენმა მეზობელმა შალვამ. ფიროსმანის სახლ-მუზეუმი დაკეტილი დაგვხვდა, ჩამოვსხედით კიბეზე და გადავიღეთ ფოტო, რომელსაც ახლა სასწავლო რესურსად ვიყენებ. ოცდახუთი წლის წინ გადაღებულ სურათში ჩემი მოსწავლეების ტოლი ვარ, მოკლედ შეჭრილი თმა მაქვს და დამოუკიდებელ გადაწყვეტილებებს ვიღებ, მაგალითად, ერთი სოფლიდან მეორეში ფეხით მივდივარ. გულისწყვეტა დაკეტილი მუზეუმის გამო არ გამნელებია. მას შემდეგ ვეღარ მოვახერხე მირზაანში წასვლა. ფოტოს უკანამხარეს დამიტოვებია წარწერა, რომელსაც წერის, წარწერის მნიშვნელოვნების საილუსტრაციოდ ვიყენებ.

მირზაანში ჩასვლისას ბავშვებს ვაჩვენე ფოტო, მოვუყევი სოფლიდან სოფელში წასვლის მიზეზი. სამწუხაროდ, ამდენი წლის შემდეგაც ისევ დაკეტილი დაგვხვდა მუზეუმი. სამაგიეროდ, ვნახეთ სახლი, რომელიც აქამდე ნანახ სხვა სახლებს არ ჰგავს. ერთსართულიანი და ერთოთახიანი სახლი ნიკო ფოროსმანს თავისი დისთვის, ფეფესთვის, აუშენებია. ფეფეს ამ ერთ ოთახში 10 შვილი გაუზრდია. ოჯახის კუთვნილი ნივთებიდან შემორჩენილია 6 ნივთი: საკერავი მანქანა, სკივრი, ხალიჩა, აკვანი, თონე და სოფელ ოზაანში ნაპოვნი კარი, რომელზეც მხატვარს მზე  და ვარსკვლავი დაუხატავს. გიდი მხატვრის ბიოგრაფიასა და სახლის ისტორიას რომ გვიამბობდა, მე მობილური ტელეფონში ინფორმაციას ვიწერდი. ბავშვები გავაფრთხილე, რომ ყურადღებით მოესმინათ, რადგან შემდეგ ვიქტორინას ვითამაშებდით და მოსმენილის შესახებ კითხვებს დავუსვამდი. ეს მეთოდი ეფექტური მოსმენის გასაუმჯობესებლად ძალიან მეხმარება ხოლმე. თბილისში გაზრდილ ბიჭს ფეფეს სახლი თუნუქით გადაუხურავს და ეს ყოფილა სოფლის პირველი თუნუქისსახურავიანი სახლი. მე და ჩემმა მოსწავლეებმა წარმოვიდგინეთ, როგორ იზრდებოდა ამ პატარა ოთახში 10 ბავშვი, როგორი ხმები ისმოდა, როგორ უმღეროდა დედა ბავშვებს იავნანას.

მუზეუმის ეზოში სპექტაკლის დადგმის ნება დაგვრთეს. სურათებისთვის განკუთვნილი შენობის კიბეებზე გადავწყვიტეთ წარმოდგენის გამართვა, მაგრამ ცოტა ხანში იმდენად შესაფერისი ადგილი ვიპოვეთ, თითქოს საგანგებოდ ჩვენი სპექტაკლისთვის მოაწყვეს სცენა.

შენობის მარჯვენა მხარეს გორა აკრავს, გორაზე ულამაზესი აკაკის  ერთადერთი ხე დგას, მის წინ კი ქვის დაბალი, მორკალული ღობეა, რომელიც მაყურებლების – ჩვენი ძვირფასი მშობლების – დასაჯდომად გამოვყენეთ.

რეკვიზიტების მოგროვებაც ამ სპექტკლის განუყოფელ და დაუვიწყარ ამბად იქცა. წაღებული მქონდა ჩემი კახელი ბებოს, კატოს, მოქსოვილი ხალიჩა, რომლის მსგავსი ფიროსმანის სახლის კედელზე დაკიდებული დაგვხვდა. ბავშვებმა მაშინვე ჩემი ხალიჩა გაიხსენეს. ფიროსმანის დედას, თეკლე ტოკლიკიშვილის, მოქსოვილმა ხალიჩამ ათასი ფიქრი ამიშალა. რამდენიმე კილომეტრით მდებარე სოფელ ტიბაანში ბებიაჩემი კატო ჭრელ ხალიჩას თუ ფარდაგს რომ ქსოვდა, თეკლე ცოცხალი არ იქნებოდა. დღევანელობასთან გავავლეთ პარალელი და კახელ ქალებში ხალიჩების ქსოვის ტრადიცია შევადარეთ „ბისერებით“ სამკაულების აწყობის ჰობს, ასე ძალიან რომ უყვართ ჩემს მოსწავლეებს. ირმის ფორმისთვის წინა საღამოს მეცხრეკლასელი ანასტასიას დედას, ნატოს, დავურეკე და გვიან ღამით ანასტასიამ სადარბაზოსთან მომიტანა. ეთერის დედა ქმარს რომ მკითხავთან გზავნის, ეგ ეპიზოდი ცოტა შევცვალეთ და მკითხავთან ერთად მისი მეგობრებიც შემოვიყვანეთ. რამშტაინის მუსიკაზე მკითხავი ნუცა თეფშზე სოდას ყრის და ზედ ასხამს ძმარს, რომელიც მესენჯერ-ჩატში მშობლებთან მოვიკითხე და მარიამის დედამ წამოგვიღო. მიზეზი არ იცოდნენ, რაში გვჭირდებოდა ნახევარი ლიტრი ძმარი. ვეზირებისთვის, აბესალომისა და მურმანისთვის ფორმებად წინა სპექტაკლიდან შემონახული ნაჭრები გამოვიყენეთ, ეთერისთვის კაბა ჩემი გარდერობიდან შევარჩიე, მთავარ დეტალად კი ჩემი საქროწილო ფატა იქცა.

აკაკის ხის წინ კი გადავწყვიტეთ სპექტაკლის გამართვა, მაგრამ სულ არ მიფიქრია, რომ ხეზე შემოვსმადით ეთერს. ეს იდეა წარმოდგენის პროცესში დამებადა.

როგორც ხდება ხოლმე, სპექტაკლის დადგმისას დრო სხვაგვარ ელფერს იძენს. ამაზე დაკვირვებასა და თანამონაწილეობას არაფერი სჯობს. მშობლებისთვის მართლაც ბოლომდე სიურპრიზად დარჩა ჩვენი ჩანაფიქრი. „ამას მიმალავდი?“ – ეკითხებოდნენ ბავშვებს დედები.

იმპროვიზირებული პერფორმანსი – ასეთ სახელს იხდენს ქართული ხალხური ზღაპრის „ეთერიანის“ მიხედვით გამართული სპექტაკლი. ბავშვები ერთმანეთს ეხმარებოდნენ, ასხენებდნენ, წამიერად ვჩერდებოდით და მერე ისევ მთელი შემართებით ვაგრძელებდით. აბესალომმა და ეთერმა ორ გაკვეთილზე ნასწავლი ქართული ცეკვაც შესანიშნავად იცეკვეს. ცალკე უნდა აღინიშნოს მთხრობლის როლი, რომელიც 12 წლის თამარმა თვითონ მოიფიქრა. სპექტაკლის დასაწყისში და კიდევ რამდენიმე ეპიზოდის წინ გამოდიოდა და იქვე მოფიქრებული სიტყვით მიმართავდა მაყურებელს, მერე აბესალომის დედად, უშტარ-ნათელად „გადაიქცა“ და ისეთი გრძნობით განიცადა აბესალომის ავადობა, ჩემ გვერდით მდგარმა ანის დედამ შესძახა, გული დამეწვაო. მურმანის როლს გოგა ასრულებდა და ეშმაკს რომ სულს მიჰყიდის, დედამისმა სასოწარკვეთით შესძახა, შე ბოროტო, ამისთვის გაგზარდეო. კიდევ ერთი განსაკუთრებული მომენტი იყო აბესალომის დის, მარეხის, სიტყვები, რომლებიც სალომემ, მარეხის როლის შემსრულებელმა, ფანდურზე დაამღერა და სხვა გოგოებიც აიყოლია.

მუსიკის ძირითადი ნაწილი გზაში შევარჩიე.

„პროცესით ისიამოვნეთ!“ – ეს უმთავრესი რჩევა მიიღეს ჩემმა მეშვიდეკლასელებმა რაჭველი მოსწავლეებიგან ივნისში გამართული სპექტაკლის წინ, ზუსტად იგივე უთხრეს მეცხრეკლასელმა გოგოებმა ბავშვებს. ვფიქრობ, რომ ბავშვები ზედმიწევნით ისრუტავენ რჩევებს და იმაზე მეტს აკეთებენ, ვიდრე ეს თავად ან ჩვენ წარმოგვიდგენია. ამის ნათელი მაგალითი იყო სამ დღეში დადგმული სპექტაკლი მირზაანის ულამაზეს გორაზე, საიდანაც ხელის გულივით მოჩანდა ალაზნის ველი და სოფელი ტიბაანი – ჩემი ბავშვობის უძვირფასესი ადგილები. ბავშვები კატო ბებიას ხალიჩას ციმციმ დაარბენინებდნენ და აკაკის ხის ქვეშ აბესალომის დასაწოლად აფენდნენ, ნიავი ფერად ნაჭრებს აფრიალებდა, თითქოს ისიც გვეხმარებოდა და გვილამაზებდა იმ წუთებს, ბავშვები თავად მოქმედებდნენ, იღებდნენ მყისიერ გადაწყვეტილებებს, მთელი ძალისხმევით ებრძოდნენ მოწოლილ სირცხვილსა და მშობლების გასახარებლად გაბედულებად აქცევდნენ. მშობლები კი გადამდებად, მთელი გულით იცინოდნენ. ბავშვების შესაძლებლობების წარმოჩენა და ამ ყოველივეთი მშობლების გახარება – აი, რა არის ჩემი მასწავლებლობის უმთავრესი მიზანი. ჩემს მეშვიდეკლასელებთან ერთად ეს გამომივიდა.

არაფორმალურ გარემოში დაგეგმილი სპექატკლი ფორმალურ გარემოში მიღებულ, დაგროვებულ ცოდნას ეფუძნებოდა, რასაც სასწავლო პროცესისთვის განახლების ძალა აქვს.

სტატიის ბოლოს გიზიარებთ სპექტაკლის ვიდეოს:

https://www.youtube.com/watch?v=skROsiy2cdw

მახსოვს, 2016 წლის შავ პარასკევს სტამბოლში ვიყავი და ტაქსიმზე ვსეირნობდი. უბრალოდ ასე დაემთხვა, თორემ არცერთ მაღაზიაში არ შევსულვარ, რაღაც ნამეტანი მჩატე ჯიბეებით მომიწია წასვლა. ჩემი ყურადღება ხმაურმა და ყვირილმა მიიპყრო. ტრადიციულ მუსლიმანურ სამოსში (აქ თავსაბურავებს ვგულისხმობ) გამოწყობილი ქალბატონები ხმამაღლა გამოხატავდნენ აღშფოთებას – რას ჰგავს ეს, რომ ჩვენი რელიგიით გამორჩეულ პარასკევს, შავად იხსენიებთო.

აღარ გავჩერებულვარ და არც ვიცი, აუხსნეს თუ არა, რომ ეს უბრალოდ ამერიკიდან შემოსული მარკეტინგული ხრიკი იყო.

შავი პარასკევი ამერიკული ტრადიციაა, რომელიც შემდეგ სხვა ქვეყნებშიც გავრცელდა. ზოგიერთ ქვეყანაში, სადაც შავი პარასკევია, მადლიერების დღეს არც კი აღნიშნავენ. თუმცა კალენდარულად ის სწორედ მადლიერების დღეს უკავშირდება. მადლიერების დღე, ამერიკის გარდა, კიდევ კანადაში და ირლანდიაშიც აქვთ. ჰოდა, შავი პარასკევი მადლიერების ხუთშაბათს მოსდევს.

საერთოდ, კათოლიკეები რაღაც დღეებში ღმერთს განსაკუთრებულ მადლობას სწირავდნენ ხოლმე და ეს განსაკუთრებული გულმოდგინებით კეთდებოდა. ტრადიცია მე-11 საუკუნიდან იღებს სათავეს. განსაკუთრებით ბებერ ინგლისში პურიტანები გამოირჩეოდნენ მადლობით – შავი ჭირი დასრულდებოდა და სამადლობელ ლოცვებს ამბობდნენ; გვალვა გადავიდოდა და კვლავ მადლობას იხდიდნენ და ა.შ. ჰოდა, როდესაც პურიტანები ხომალდ „მეილფლაუერით“ ოკეანის გაღმა გადავიდნენ, ახალ მიწაზე ზამთარი დიდი გაჭირვებით გადაიტანეს. ამიტომ, შემდგომ წელს, კარგი მოსავლის აღებისთანავე, სამადლობელი ლოცვები აღავლინეს. წერენ, ლოცვებთან ერთად, სამდღიანი ლხინი მოაწყვეს და ადგილობრივი ინდიელებიც დაპატიჟესო. ეს ახალ კონტინენტზე ჩატარებული პირველი მადლიერების დღე გახლდათ.

J.A. Brownscombe: The First Thanksgiving at Plymouth, 1914

სურათი აღებულია შემდეგი გვერდიდან: https://growthrocks.com/blog/black-friday-history-facts/

ასე წერენ… არადა, ისტორიკოსები ეჭვის ქვეშ აყენებენ – იმ პირველი მადლიერების დღის ლხინზე ინდიელები საერთოდ იყვნენ თუ არაო. თუ – კი, ალბათ იმიტომ, რომ სროლის ხმა გაიგონეს და ცნობისმოყვარეობის გამო მივიდნენ, რა ხდებაო. თუმცა, ეტყობა რაღაც სუფრა მაინც გაიშალა და მას შემდეგ (1621 წლიდან) ეს დღესასწაული ამერიკაში ყოველწლიურად იმართება. მაგიდის გარშემო მოკალათებული ოჯახის წევრები და მეგობრები ამბობენ, რის გამო არიან გასული წლის მადლობლები. ჯორჯ ვაშინგტონმა 1789 წელს ეს დღე სახელმწიფო დღესასწაულად აქცია. მას აღნიშნავენ ყოველთვის ხუთშაბათობით და შემდეგ ორშაბათამდე ისვენებენ. თუმცა, ეს დასვენება ვაჭრობის თანამშრომლებს არ ეხება, რადგან მომდევნო დღე –

„შავი პარასკევია“….

მეოცე საუკუნის დასაწყისში ნიუ-იორკის დიდმა უნივერსამებმა მადლიერების დღეს სარეკლამო აღლუმები წამოიწყეს, შედეგად კი მეორე დღეს, ანუ პარასკევს ხალხის დიდი ნაკადი მიიჩქაროდა ხოლმე მისკენ. ჰოდა, პარასკევის ფასდაკლების იდეაც ნელ-ნელა დამკვიდრდა.

თავად ტერმინი „შავი“ სამოციან წლებს ეკუთვნის. ჰყვებიან, რომ „შავი პარასკევი“ ჯერ კიდევ მე-17 საუკუნიდან მოდის, როდესაც პარასკევობით მონებს ფასდაკლებით ყიდდნენ. ხვნა-თესვის სეზონი სრულდებოდა და ზედმეტ მონებს პლანტატორები თავიდან იცილებდნენ. თუმცა ეს ვერსია არ ჰგავს სიმართლეს.

კიდევ ამბობენ, ამ დღეს ხალხი ავადმყოფობას იგონებდაო და სამსახურის ნაცვლად მაღაზიებში დარბოდაო. ჰოდა, მათმა დამქირავებლებმა ამ დღეს „შავი“ დაარქვესო.

ესეც გამოგონილია.

სინამდვილეში, ტერმინი „შავი პარასკევი“ ფილადელფიელი პოლიციელებიდან იღებს სათავეს. სამოციანი წლები ფილადელფიაში, მადლიერების დღის მეორე დღეს ფლოტისა და ჯარის გუნდებს შორის ფეხბურთში მეგობრული მატჩი ტარდებოდა. მოდიოდა ბევრი გულშემატკივარი. ამიტომ, ფილადელფიის ქუჩებში საოცრება ხდებოდა. ხალხის ერთი ნაწილი ფეხბურთზე გარბოდა, მეორე – მაღაზიებში. იყო კინკლაობა, ჩხუბი. პოლიციამ პარასკევსაც შავი უწოდა და მომდევნო შაბათიც შავიაო, დაასკვნა. მოგვიანებით იყო სახელების შეცვლის მცდელობა – დიდი პარასკევი და დიდი შაბათი. ოღონდ, ხალხში ვერ დამკვიდრდა და ყველაფერი ისევ „შავად“ დარჩა.

სურათი აღებულია შემდეგი გვერდიდან: https://growthrocks.com/blog/black-friday-history-facts/

სურათი აღებულია შემდეგი გვერდიდან: https://www.businessinsider.com/scary-black-friday-photos-2018-11

ოთხმოციან წლებში კიდევ ახალი ტრადიცია გამოჩნდა და ზოგიერთი მაღაზია ღამის 12 საათიდან იწყებდა გაყიდვებს. გადარეული ხალხიც ღამე ძილის ნაცვლად ყუთებით და პაკეტებით აქეთ-იქეთ დარბოდა.

ამ წერილში აქეთ-იქეთ არ ვირბენთ, არც ღამე ჩავატარებთ ცდებს. უბრალოდ, ისეთ რეაქციებს გავიხსენებთ,

სადაც…

დიახ, მართალი ბრძანდებით, სადაც შავი ფერის პროდუქტს მივიღებთ. შავი პარასკევის წინა ორშაბათ-ხუთშაბათის გაკვეთილებზე ჩასატარებლად გამოდგება.

1. სპილენძის (II) ჰიდროქსიდის თერმული დაშლით შავი ფერის სპილენძის (II) ოქსიდი მიიღება.

2Cu(OH)₂  →  CuO(შავი)+H₂O;

2. მანგანუმ (IV) ოქსიდის წარმოქმნა კალიუმის პერმანგანატის დაშლით;

2KMnO₄  →  K₂MnO₄(მწვანე)+MnO₂(შავი)+O₂

3. რკინის სულფიდის წარმოქმნა

FeSO₄​+Na₂​S​⟶FeS (შავი)+Na₂​SO₄

4. ტყვიის დიოქსიდისგან შავი ფერის ტყვია წარმოიქმნება, თუმცა, ეს რეაქციები ჩასატარებლად სახიფათოა და მოვერიდოთ:

PbO₂​+2H₂​⟶Pb (შავი)+2H₂​O

2PbO₂​+C=​2Pb (შავი)+CO₂​

5. შავი ფერის მანგანუმის დიოქსიდი ასევე შეგვიძლია კატალიზატორადაც გამოვიყენოთ და წყალბადის პეროქსიდი დავაშლევინოთ.

ამ რეაქციას ქიმიკოსები ხუმრობით უწოდებენ – „ჯინი ბოთლში“, რადგან კოლბიდან ჟანგბადი ჯინივით ამოვარდება ხოლმე. ჩატარებისას ფანჯარასთან ახლოს დაიჭირეთ კოლბა, რადგან მანგანუმის დიოქსიდი თავის სურნელს აფრქვევს. თუმცა, ეს სწორედაც, რომ ხუთშაბათს ჩასატარებელი ექსპერიმენტია, რადგან კოლბიდან ამოსულ ჯინს, მეორე დღის „შავი პარასკევის“ კარგი ფასდაკლება შეგიძლიათ სთხოვოთ.