ხელოვნური ინტელექტი ისე შემოიჭრა  ჩვენს ყოველდღიურობაში, ალბათ ახალგაზრდა არ არსებობს გარკვეული წარმოდგენა არ ჰქონდეს მასზე. უფრო მეტიც, უფრო ხშირად იყენებენ კითხვებზე პასუხის, თხზულების,  ამოცანების დასაწერად და კიდევ უამრავი მიზნისთვის. საუკეთესო ფოტოებს და ანიმეებსაც ქმნიან. კომიქსების შექმნაშიც არ ჰყავს ბადალი. თუმცა მხოლოდ გარემოს დამცველები უყურებენ მას კრიტიკული თვალით. ჩემი წერილის მიზანი მოსწავლეების დაფიქრებაა, რა უკეთესია, ხელოვნური ინტელექტის გამოყენებით მიღწეული პროგრესი, თუ მდგრადი განვითარება და პლანეტის დაცვა.

გაკვეთილი 60-70 წუთზეა გათვლილი. დაწყვილებული გაკვეთილი უკეთესია.

აქტივობა 1: დილემის წარდგენა –   პრეზენტაცია:

სლაიდი 1. მასწავლებელი წარადგენს დილემას. მან არ უნდა დაიკავოს არც ერთი მხარის პოზიცია.

სლაიდი 2. მასწავლებელი სვამს კითხვებს: რა არის ხელოვნური ინტელექტი? რა არის მდგრადი განვითარება? მოსაზრებების მოსმენის შემდეგ აჩვენებს სლაიდს.

მოსწავლეები ქმნიან 4 კაციან ჯგუფებს. მასწავლებელი წარადგენს ქვიზის შეკითხვებს (სლაიდი 3-7). თითოეული კითხვისთვის ჯგუფს ეძლევა 3-4 წუთი. თანხმდებიან ჯგუფში, შემდეგ მსჯელობენ სხვა ჯგუფებთან ერთად. ხუთივე კითხვის გავლის შემდეგ, მასწავლებელი აჩვენებს სწორ პასუხებს (სლაიდი 8-9). ყველა პასუხის შემდეგ შეაჯამებენ აქტივობას.

აქტივობა 2: დისკუსია, რომელი პროფესიის ადამიანს სჭირდება ყველაზე მეტად AI?

ცხრა ბარათზე წერია პროფესია. მოსწავლეები შემთხვევით იღებენ ბარათს, ისე რომ ვერ ხედავენ რა როლი უნდა მოირგონ. მოსწავლეთა რაოდენობა კლასში თუ ცხრის ჯერადია, ეს საუკეთესო ვარიანტია მუშაობისთვის. გადააბრუნებენ ბარათებს. ფურცლებზე ჩამოწერენ საკუთარ მოსაზრებებს. წრეზე გადადგამს მოსწავლე ათ ნაბიჯს, და რომელი პროფესიის ადამიანის წინაც აღმოჩნდება, მას უნდა წარუდგინოს თავი და დაარწმუნოს საკუთარი მოსაზრებების სისწორეში. ასე აკეთებს თითოეული მოსწავლე სამჯერ. ჯგუფის წევრები შეთანხმდებიან რომელი პროფესიის ადამიანს სჭირდება ყველაზე მეტად AI, ვის ყველაზე ნაკლებად. დაალაგებენ ბარათებს რომბის ფორმაზე, როგორც მეთორმეტე სლაიდზეა წარმოდგენილი.

აქტივობა 3: სამი აზრი

მასწავლებელი დაფაზე დახატავს სამკუთხედს. მოსწავლეებს დაურიგებს  წებოვან ფურცლებს, რომელზეც დააწერენ საკუთარ სახელებს. სლაიდ 13-ზე მოცემულ ინფორმაციას გაეცნობიან. თუ ამ სამიდან კონკრეტულად რომელიმეს სრულად ეთანხმებიან, წებოვანი ფურცელი უნდა დააკრან სამკუთხედის შესაბამის წვეროში. თუ ორი ადამიანის მოსაზრებას თანაბრად ეთანხმებიან, მაშინ ფურცელი უნდა მიაკრან წვეროების შემაერთებელ გვერდზე. რამდენიმე მოხალისე დააფიქსირებს აზრს. უნდა წაახალისოთ ისინიც, ვინც შეცვლის მოსაზრებას. ბოლოს შეაჯამეთ აქტივობა.

რესურსი მასწავლებლისთვის:

პრეზენტაცია:

თანამედროვე საგანმანათლებლო სივრცე მუდმივად საჭიროებს ინოვაციურ მიდგომებს, საკლასო ოთახებსა თუ მის მიღმა ტექნოლოგიების ინტეგრაციასა და მსოფლიოში, ამ კუთხით, მიმდინარე ცვლილებებისთვის ფეხის აწყობას. ასეთი მიდგომა  ხელს უწყობს სწავლების ხარისხის გაუმჯობესებასა და მოსწავლეთა ჩართულობის გაზრდას.

ციფრულ ეპოქაში, როდესაც ვიზუალური წიგნიერება და ციფრული კომპეტენციები სულ უფრო მნიშვნელოვანი ხდება. ერთ-ერთ ასეთ პლატფორმას წარმოადგენს Canva, რომელიც თავისი მრავალფეროვანი ფუნქციონალით, სასწავლო პროცესში მისი ინტეგრირების სიმარტივის თვალსაზრისით სულ უფრო მეტ აღიარებას პოვებს პედაგოგებსა და მოსწავლეებს შორის.[1] წინამდებარე სტატია მიზნად ისახავს მიმოიხილოს Canva-ს არსი, მისი შესაძლებლობები პრაქტიკული მაგალითების მოხმობითა და ასევე მისი პოტენციალი უკუკავშირისა და შეფასების ინსტრუმენტად გამოყენების კუთხით.

რა არის canva?

Canva არის ონლაინ გრაფიკული დიზაინის პლატფორმა, რომელიც 2013 წელს შეიქმნა. ის საშუალებას აძლევს მომხმარებლებს, მათ შორის მასწავლებლებს, მოსწავლეებსა და სტუდენტებს, შექმნან მაღალი ხარისხის გრაფიკული პროდუქტი. პლატფორმა, მომხმარებლებს სთავაზობს მზა შაბლონების, დიზაინის ელემენტებისა და ინსტრუმენტების ფართო სპექტრს სხვადასხვა ტიპის ვიზუალური შიგთავსის შესაქმნელად.  Canva-ს ხელსაწყოები მარტივია, რაც მომხმარებელს საშუალებას აძლევს, დიზაინის სპეციალური ცოდნის გარეშეც კი შექმნან მაღალი ხარისხის ვიზუალური მასალები.

Canva გვთავაზობს როგორც უფასო, ისე პრემიუმ (Canva Pro) ვერსიებს, ასევე საგანმანათლებლო დაწესებულებებისთვის სპეციალურ პაკეტს – Canva for Education. მობილური აპლიკაცია ხელმისაწვდომია ყველა ტიპის სისტემაზე და კომფორტულია სამუშაოდ.

მისი შესაძლებლობებიდან გამოვყოფდი:

• მზა შაბლონები და მდიდარი ვიზუალური მასალები;
• ერთდროული მუშაობა რამდენიმე მომხმარებლის მიერ;
• პროექტების გაზიარება რედაქტირების ან მხოლოდ ნახვის უფლებებით;
• კომენტარების სისტემა უკუკავშირისა და შეფასებისთვის.

როგორ დავრეგისტრირდეთ პლატფორმაზე?

ვებ-გვერდზე რეგისტრაციის დროს, ვუთითებთ სტატუსს იქნება ეს მოსწავლე, მასწავლებელი, სტუდენტი თუ უმაღლესი დაწესებულების აკადემიური პერსონალი, რაც საშუალებას აძლევს პლატფორმის ალგორითმს შეარჩიოს შემოგვთავაზოს ჩვენზე მორგებული დიზაინის შაბლონები. 2018 წელს დავრეგისტრირდი როგორც მასწავლებელი. გარკვეული პერიოდის შემდეგ მომივიდა საგანმანათლებლო პაკეტზე უფასო წვდომის შემოთავაზება. ამისათვის, უნდა ამეტვირთა/გამეგზავნა პედაგოგობის დამადასტურებელ დოკუმენტი (ცნობა სკოლიდან). აღნიშნული მოთხოვნის შესრულების შემდეგ, ადმინისტრაციამ მომცა წვდომა საგანმანათლებლო პაკეტზე.

როგორ შეიძლება გამოიყენოს მასწავლებელმა და მოსწავლემ Canva?

Canva-ს ინტეგრაცია სასწავლო პროცესში შეიძლება მრავალი ფორმით. ის ეხმარება მასწავლებლებს სასწავლო მასალების ვიზუალურად მიმზიდველი და ინფორმაციულად მდიდარი ფორმით წარდგენაში, ხოლო მოსწავლეებს – შემოქმედებითი, თანამშრომლობით, ციფრული წიგნიერებისა და ანალიტიკური უნარების განვითარებაში.

კოვიდ პანდემიის შემდეგ Canva-ს აქტიურად ვთავაზობ მოსწავლეებს და ვნერგავ სწავლა-სწავლების პროცესში. Canva მრავალფეროვანი შესაძლებლობებით გამოირჩევა. მას სასწავლო პროცესში რამდენიმე მიმართულებით ვიყენებ:

1. საშინაო დავალებების შესასრულებლად;
2. ჯგუფურ თუ ინდივიდუალურ პროექტებზე სამუშაოდ;
3. შეფასებისა და უკუკავშირის დასაბრუნებლად.

პლატფორმის გამოყენებას ვიწყებ მე-7 კლასიდან მოქალაქეობისა და გეოგრაფიის საგნობრივ დისციპლინებში. პირველ რიგში ვასწავლი პლატფორმის გამოყენებასა, რის შემდეგაც გადავდივართ მარტივი დავალებებისა თუ სამუშაოების შესრულებაზე.

მოსწავლეები ქმნან ციფრული პორტფოლიოს, სადაც ათავსებენ  ნამუშევრებს, დავალებებსა და პროექტებს. შემდეგ, ამ პორტფოლიოზე წვდომას აძლევენ მასწავლებელს, რაც საკმაოდ მარტივი პროცედურაა. მოსწავლე მასწავლებელს ამატებს რეგისტრაციის დროს გამოყენებული ელექტრონული ფოსტის საშუალებით ან მომხმარებლის სახელის ჩაწერით. შეტყობინება კი მოდის ელ. ფოსტაზე. მასწავლებელი საკუთარ კაბინეტში ხედავს ყველა პროექტს, დავალებასა თუ პრეზენტაციას, რომლებიც გაუზიარეს მოსწავლეებმა.

ჯგუფური პროექტის შემთხვევაში, მოსწავლეებს შეუძლიათ ერთდროულად მოამზადონ პრეზენტაცია სკოლაში ან საკუთარი სახლებიდან. ამისათვის, გაზიარების ღილაკის გამოყენებით ამატებენ ერთმანეთს რედაქტირების უფლებით.  ეს კომპონენტი ხელს უწყობს თანამშრომლობითი მუშაობის უნარების გაუმჯობესებას.

შეფასება და უკუკავშირი Canva-ს გამოყენებით

Canva იდეალურია პროექტზე დაფუძნებული შეფასებისთვის. მოსწავლეები ქმნიან კომპლექსურ/შემაჯამებელ პროდუქტებს, როგორებიცაა: პრეზენტაციები, პოსტერები, ინფოგრაფიკები და ა.შ.

შემაჯამებელი შეფასებისა და უკუკავშირისთვის აქტიურად ვიყენებ კომენტარის ფუნქციას. ამ ფუნქციის გამოყენება შეძლება როგორც მთლიან პროდუქტზე/პრეზენტაციაზე, ასევე ცალკეულ გვერდებსა თუ სლაიდებზე. თავის მხრივ, განვითარებაზე ორიენტირებული უკუკავშირი ხელს უწყობს მოსწავლეებში პოზიტიური დამოკიდებულების ჩამოყალიბებას შეფასების მიმართ.

პედაგოგის მიერ გაცემული უკუკავშირი თუ გაკეთებული შეფასება მისდის მოსწავლეს/ჯგუფს. მიღებული რეკომენდაციის საფუძველზე მარტივად შეუძლიათ ცვლილებების გაკეთება, რედაქტირება და ა.შ.  გარდა აღნიშნულისა, პლატფორმა იძლევა საშუალებას მოსწავლემ ან მასწავლებელმა შექმნას თვითშეფასების ფორმები/რუბრიკები, შეფასების რუბრიკები და სხვა.

შეჯამება

Canva წარმოადგენს მრავალმხრივ ინსტრუმენტს, რომელიც მნიშვნელოვნად ამდიდრებს თანამედროვე საგანმანათლებლო პროცესს. მისი ინტეგრაცია სასწავლო გარემოში სთავაზობს მრავალ უპირატესობას როგორც მასწავლებლებს, ასევე მოსწავლეებს, განსაკუთრებით ვიზუალური კომუნიკაციის, შემოქმედებითი აზროვნებისა და ციფრული წიგნიერების განვითარების კუთხით.

საგანმანათლებლო კონტექსტში Canva-ს გამოყენება ხელს უწყობს:

• სასწავლო მასალების ვიზუალურად მიმზიდველი და ეფექტური ფორმით წარდგენას;
• მოსწავლეთა მოტივაციისა და ჩართულობის გაზრდას;
• 21-ე საუკუნის უნარების განვითარებას;
• შეფასებისა და უკუკავშირის პროცესის გამდიდრებას.[2]

[1]Nabila Farhana Jamaludin,  Siti Farahin Sedek (2024). ” CANVA as a Digital Tool for Effective Student Learning.”

https://www.researchgate.net/publication/382628607_CANVA_as_a_Digital_Tool_for_Effective_Student_Learning_Experience

[2] “Canva Tool Students’ Views on Using Canva as an All-In-One Tool for Creativity and Collaboration.” file:///C:/Users/User/Downloads/CanvaTool.pdf

1992 წელს ევროგაერთიანებამ (შემდგომში ევროპის კავშირი) საქართველო დამოუკიდებელ სახელმწიფოდ აღიარა და მასთან თანამშრომლობა დაიწყო. ევროპის კავშირსა და საქართველოს შორის რეალური თანამშრომლობა 1999 წლიდან იწყება.

ევროპული ინტეგრაციის გზაზე ბევრი მნიშვნელოვანი თარიღია. მათგან აღსანიშნავია 2014 წლის 27 ივნისს ხელმოწერილი შეთანხმებები – საქართველო-ევროკავშირის ასოცირებისა და ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი ვაჭრობის სივრცის (DC FTA) შესახებ, რომლებიც 2016 წელს შევიდა ძალაში. 2017 წლიდან კი საქართველოს მოქალაქეები ევროკავშირის/შენგენის ზონაში უვიზოდ მიმოსვლის რეჟიმით ვსარგებლობთ.

ამ რთულ და გამოწვევებით სავსე გზაზე უმნიშვნელოვანესი ნაბიჯი 2022 წლის 3 მარტს, საქართველოს მიერ ევროკავშირის წევრობაზე განაცხადის გაკეთებით გადაიდგა, რასაც 2023 წლის დეკემბერში ევროკავშირს კანდიდატის სტატუსის მიღება მოჰყვა.

საქართველოში მიმდინარე პროცესებმა ნათლად დაგვანახა რომ კიდევ ბევრი გვაქვს გასაკეთებელი ევროკავშირის სხვადასხვა სიკეთის შესახებ საზოგადოების ფართო მასებში ცნობიერების ამაღლების თაობაზე.  ამ სტატიას პროგრამა  Erasmus+ მივუძღვნი.

***

ევროკავშირის მიერ დაფინანსებულმა საგანმანათლებლო პროგრამებმა უამრავ საქართველოს მოქალაქეს მისცა საშუალება ესწავლათ ევროპულ  უნივერსიტეტებში,  შეეტყოთ ევროპული მეტი ღირებულებების, ცხოვრების წესის შესახებ, ჩართულიყვნენ არაფორმალური განათლების აქტივობებში და ა.შ.

ევროკავშირის საგანმანათლებლო პროგრამები 2014 წლამდე TEMPUS, ERASMUS MUNDUS, JEAN MONNET სახელწოდებით იყო ცნობილი. 2014 წლიდან ამოქმედდა ERASMUS+ და ინსტიტუციური განვითარების პროექტები.

ERASMUS+ საქართველოში წარმოდგენილია შემდეგი მიმართულებით:

1. Erasmus Mundus ერთობლივი სამაგისტრო პროგრამები;

ევროპის უნივერსიტეტები წარადგენენ ერთობლივ სასწავლო პროგრამებს ერასმუსის კონკურსზე და გამარჯვების/დაფინანსების შემთხვევაში აცხადებენ სტუდენტების მიღებას. კონკურსში გამარჯვების შემდეგ, მაგისტრატურის საფეხურის სტუდენტს უწევს სწავლა ორ და მეტ უნივერსიტეტში. სწავლის დასრულების შემდეგ გაიცემა ან ერთობლივი (Joint Degree), ან მრავლობითი (Multiple Degree) აკადემიური ხარისხი.

ვის შეუძლია კონკურსში მონაწილეობის მიღება?

• ნებისმიერ მსურველს, რომელსაც აქვს ბაკალავრის დიპლომი (ან არის ბაკალავრიატის დამამთავრებელ კურსზე);
• ასაკობრივი შეზღუდვა არ არსებობს არ არის საჭირო აქტიური სტუდენტის სტატუსი;
• საბაკალავრო ან სამაგისტრო საფეხურზე მანამდე მიღებული Erasmus+ სტიპენდია დაბრკოლებას არ წარმოადგენს.

პრაქტიკული მაგალითი

ჩემმა მეგობარმა, გვანცა დავითელაშვილმა გაიმარჯვა Erasmus Mundus პროგრამაში, რის შემდეგაც სრული დაფინანსებით ისწავლა გლაზგოს, ტალინის და Maynooth (ირლანდია) უნივერსიტეტებში.

დეტალური ინფორმაციისთვის ესტუმრეთ ვებ-გვერდს: http://erasmusplus.org.ge/ka/services/jmd

2. Erasmus+ სტუდენტური გაცვლითი პროგრამები – საერთაშორისო კრედიტ მობილობა (ICM);

Erasmus+ სტუდენტური გაცვლითი პროგრამები სტუდენტებში ძალიან პოპულარულია. წლების განმავლობაში, საქართველო იყო ერთ-ერთი ლიდერი ევროკავშირის არაწევრ ქვეყნებს შორის, როგორც სტუდენტების გაგზავნით ასევე მიღების თვალსაზრისით.

საერთაშორისო კრედიტ მობილობის პროგრამა ფარავს ორ ძირითად მიმართულებას:

1. სასწავლო მობილობა სტუდენტებისათვის: 2 დან 12 თვემდე;
2. სტუდენტური მობილობა სტაჟირების მიზნით: 2 დან 12 თვემდე.

პროგრამაში მონაწილეობისთვის აუცილებელია აქტიური სტუდენტის სტატუსი. მასში მონაწილეობა შეუძლიათ ქართული უმაღლესი დაწესებულებების სტუდენტებს მეორე კურსიდან.

მნიშვნელოვანია, რომ ერასმუს+ სტუდენტურ გაცვლით პროგრამებში მონაწილეობა ყველა უნივერსიტეტის სტუდენტს არ შეუძლია. თქვენი უნივერსიტეტი, რომელშიც ეხლა საქართველოში სწავლობთ, არ არის Erasmus+  ICM პროგრამაში ჩართული, თქვენ ინდივიდუალურ დონეზე ამ პროგრამის კონკურსში მონაწილეობას ვერ მიიღებთ. აღნიშნულის გასარკვევად უნდა მიმართოთ თქვენი უნივერსიტეტის საერთაშორისო პროგრამების განყოფილებას.

პროგრამა, საერთაშორისო მობილობის ფარგლებში, საშუალებას გაძლევთ ისწავლოთ 12 თვე (მთლიანი კურსი) რომელიმე ევროპულ უნივერსიტეტში ან ერთი სემესტრი. მეორე შემთხვევაში, სტუდენტს შეუძლია მობილობით ისარგებლოს ორჯერ, ანუ ერთი სემესტრი ისწავლოთ პირობითად ტარტუს უნივერსიტეტში მე-3 კურსზე და მომდევნო წელს კიდევ ერთი სემესტრი რომელიმე ევროპული ქვეყნის უნივერსიტეტში.

მობილობის ფარგლებში სრულად ანაზღაურებადია სწავლისა და მგზავრობის (საქართველო – ასოცირებული/პროგრამის ქვეყანა – საქართველო) ხარჯები. სტუდენტებს ასევე გადაეცემათ ყოველთვიური სტიპენდია 800-900 ევრომდე ევროპული (ასოცირებული/პროგრამის) ქვეყნის სიძვირის მიხედვით. საქართველოში ჩამომსვლელი სტუდენტებისთვის სტიპენდია შეადგენს 700 ევროს თვეში.

კრედიტ მობილობის პროგრამაში ჩასართავად, აქტიური სტუდენტის სტატუსის მქონე დაინტერესებულმა პირმა უნდა:

• მიმართოს საკუთარი უნივერსიტეტის საერთაშორისო ურთიერთობების განყოფილებას;
• გაარკვიოს ხორციელდება თუ არა Erasmus+ ის გაცვლითი (ICM) პროექტები მის უნივერსიტეტში;
• მოიძიოს ინფორმაცია შერჩევის კრიტერიუმების თაობაზე;
• შეავსოს შიდა საუნივერსიტეტო აპლიკაცია;
• გაიაროს შიდა საუნივერსიტეტო შერჩევა.

დეტალური ინფორმაციისთვის ესტუმრეთ ვებ-გვერდს: http://erasmusplus.org.ge/ka/services/jmd

3. Erasmus+ ახალგაზრდული გაცვლითი პროგრამები.

2024 წელს და მიმდინარე წლის მარტის თვეში ორი მოსწავლე იმყოფებოდა Erasmus+ ახალგაზრდული გაცვლითი პროგრამაში მონაწილეობის მისაღებად.

რა არის Erasmus+ ახალგაზრდული გაცვლითი პროგრამა?

ახალგაზრდული გაცვლები საშუალებას აძლევს ახალგაზრდულ ჯგუფებს (13-30 წელი) სხვადასხვა ქვეყნიდან შეხვდნენ და გაატარონ 21 დღემდე სხვადასხვა ერთობლივ ღონისძიებებში მონაწილეობის მიზნით.

ახალგაზრდული გაცვლითი პროგრამები მოიცავს:

• სემინარებს;
• სატრენინგო კურსებს;
• ქსელური ღონისძიებებს;
• სასწავლო ვიზიტებს;
• გამოცდილების გაზიარებასა და სხვა.

ახალგაზრდულ გაცვლით პროგრამებში მონაწილეობის მისაღებად უნდა იპოვოთ გამგზავნი ქართული ორგანიზაცია ან დამოუკიდებლად მოიძიოთ საქართველოსთვის არსებული განაცხადები პლატფორმაზე: https://www.salto-youth.net/

2017 წლიდან შვიდჯერ ვისარგებლე ახალგაზრდული გაცვლითი პროგრამით, მათ შორის ორ შემთხვევაში ვიყავი ჯგუფის ლიდერი.

მნიშვნელოვანია, რომ ევროკავშირი ფარავს პროგრამაში მონაწილეობასთან დაკავშირებულ შემდეგ ხარჯებს: ფრენა, კვება და განთავსება.

ევროპის სოლიდარობის კორპუსი (ESC)

ევროპის სოლიდარობის კორპუსი არის მოხალისეობის კომპონენტის განვითარებაზე ორიენტირებული პროგრამა, რომელიც ახალგაზრდებს აძლევს საშუალებას ერთი მხრივ მიიღონ მოხალისეობრივი გამოცდილება, მეორე მხრივ გაეცნონ ევროპული კულტურასა და ქვეყნებს.

საქართველოდან ევროკავშირის მოხალისეობრივ პროგრამაში მონაწილეობის მისაღებად, 18-30 წლის ახალგაზრდამ უნდა იპოვოს გამგზავნი ორგანიზაცია და შესაბამისი ვაკანსია. ევროპის სოლიდარობის კორპუსი ფარავს პროგრამაში მონაწილეობასთან დაკავშირებულ ყველა ხარჯს, მათ შორის ითვალისწინებს ე.წ. ჯიბის ფულს 300 ევრომდე.

სტუდენტური გაცვლითი პროგრამის მსგავსად, ახალგაზრდას შეუძლია მონაწილეობა მიიღოს ერთჯერადად გრძელვადიან (6-12 თვე) ან ორჯერ მოკლევადიან (1-6 თვემდე) მოხალისეობრივ პროგრამაში.

სასარგებლო ბმულები და გამგზავნი ქართული ორგანიზაციები:

Erasmus+ ახალგაზრდებისთვის და ევროპის სოლიდარობის კორპუსი საქართველოში

ახალგაზრდული გაცვლითო პროგრამების  კალენდარი და შემოთავაზებები

ახალგაზრდული ასოციაცია დრონი

ალტერნატიული განათლების აკადემია

რუსთავის საერთაშორისო სკაუტური ცენტრი

ახალგაზრდული ორგანიზაცია ბიტისი

ამბრელა

ProActive Group Georgia

სასტიკი ქარია მცხეთაში. ისეთი – მგლების ყმუილი და მთვარე რომ უხდება გამჭვირვალე ღრუბლის მარლაში, მაგრამ არც მგლები ყმუიან და ღამეც თითქმის უმთვარეო გამოდგა. ძაღლები სახლში შეყუჟულან. მათ – არა, მე კიდევ მიყვარს, როცა გრიგალია, როცა მარტო ვარ და შიში მახსენდება. არადა, ეგ თითქმის აღარ არის ეგრე და განა რომ არ არის, ეგ ცუდია – არა, პირიქით. მაგრამ ის მაინც სხვა საქმეა. შიშის გახსენება. მახსენდება – თორემ ისეთ ქროლვებს დამაჯახა ცხოვრებამ, ქარიშხლის კი არა, ლამის ადამიანების ვეღარ მეშინია.

დიახ, მახსენდება. ძველი და უცნაური. მაშინ 7 თუ 8 წლის ვიყავი და ქარები დასჩემდა გურიას. უფროსების მთავარი შფოთვა ეგ მაგონდება, რომ სახურავი არ აეხადა სახლისთვის, ხოლო ჩემი მაშინდელი მთავარი ზაფრა მამაჩემი და ერთი უცნაური ლექსი იყო. აი, ის ლექსი, დედისერთას რომ მიუძღვნეს, ლენინთან. როცა, ვწვებოდი და მე მამაჩემის გვერდით ვწვებოდი, ის საგანგებო, ჩურჩულისმაგვარი ხმით იწყებდა:

“გარეთ ცივა, ქრის ქარი

მთვარე ვახშმობს მუხებში,

დახშულია ჭიშკარი,

ადევს კლიტე უხეში.

დედაბერი მიმჯდარა,

ბუხრის ახლოს კუთხეში.

თვალში ცრემლი დამშრალა,

მოხუცს ვინ სცეს ნუგეში?”

მე არ ვიცი სანდრო შანშიაშვილის ამ ლექსის მოსმენაზე მძაფრი რამ, როცა გარეთ ქარია. და ღამეა. და შენ რვა წლის ხარ. მაგრამ მერე მივეჩვიე. ძალიან მივეჩვიე. და ბოლოს ვეხვეწებოდი, რომ წაეკითხა. და ღმერთს ვთხოვდი, რომ გრიგალი ამოვარდნილიყო. და ვიყავი მშვიდი, ძალიან მშვიდი. ასე მოვათვინიერე პირველი ქარები. მამაჩემთან ერთად. მასე მერე სულ ქარში ვარ. ქარიშხლებში. ვირყევი და მტკივა. ვირყევი და მსიამოვნებს. ახლაც ეგ ამბავია. ცხადად მივხვდი, რომ ერთღამიანი და ქარიანი მარტოობა მჭირდებოდა. რომ ახლა დაკვირვების და ახალი სიმაღლეების მონიშვნის დროა. ძველი ქარები მომბეზრდა. ორი-სამი წელი გავხედნი და სხვა მივცემ აღვირს. ნელ-ნელა ახლებს მოვძებნი და დავუძახებ. მანამდე კი საღამოებს და ღამეებს სხვა სიმშვიდით ვეგებები, რადგან არის დრო ქარიშხლების გამოცდის და არის დრო ამ გამოცდების ჩაბარების. საკუთარ თავთან. თუნდაც გარეთ ნამდვილი გრიგალი ქროდეს და სახლი კანკალებდეს. მე ღიმილით გადავბრუნდები. კედელთან მამაჩემი წევს. მამაჩემი ამბობს:

“გარეთ ცივა, ქრის ქარი!”

და ყველაფერი კარგადაა“.

….

ლანა ღოღობერიძემ დამირეკა, ჩემი წიგნის და ფილმის წარდგენაა და გელოდებიო. საჯარო შეკრებებს დიდი ხანია ვერიდები, თუ ჩემი საქმის აუცილებელი ნაწილი არ არის, მაგრამ როცა ლანა გეპატიჟება – უნდა მიხვიდე. თანაც ისე დამირეკა ან უფრო უკეთ – ისეთი ხმა ჰქონდა, თითქოს 21 წლის იყო და რომელიმეს პირველად წარადგენდა. 95 – ის გახლავთ. ეს ციფრი მოსარიდებელი კი არა, პირიქით – ხმამაღლა სათქმელია. რადგან რამდენადაც დიდია, იმდენად უმნიშვნელო, როცა ლანა ღოღობერიძეა მისი ამწევი, როცა მზექალა შანიძეა მისი დამტევი და კიდევ რამდენიმე, რომელიც საუკუნის სიახლოვეს იტრიალებს მალე. ასაკს კი არ მალავენ, ასაკი ემალებათ. ეს არის თანამედროვედ ყოფნის ნიშანი. დროის გაუქმება. ქართველობის ნიშანი კი ის არის, რომ ამხელა მანძილს სიმშვიდის დაუნჯებით კი არ გადიხარ, როგორც რომელიმე იოგი, არამედ – დიდი ღელვით. დაუცხრომელი მღელვარებაა ჩვენებური რეცეპტი უკვადავად ყოფნის, საკუთარი თავის ყოველწუთიური წვრთნა და სიცოცხლის აღვირის ასე დაუფლება. შესანიშნავი ფილმი იყო. წიგნი – მგონი კიდევ უფრო. მიხარია, რომ იქ ერთი თავი ჩემს ლექსებსაც ეძღვნება. და ბევრი თავი – პოეზიას. სანამ პოეზიას ლანას დარი ადვოკატი ჰყავს – სიკვდილი არ უწერია. არც პოეზიას. არც – ლანას.

ტიპური თუ ატიპური, ენობრივი განვითარების დარღვევის, აუტიზმის და სხვა მდგომარეობის მქონე ბავშვებთან მუშაობისთვის საჭიროა მრავალფეროვანი რესურსები და აქტივობები. კარგი იქნება ამ რესურსებისა და აქტივობების სასწავლო პროცესთან   მისადაგება. ამავდროულად, მნიშვნელოვანია, აქტივობების დროს რესურსები ბავშვებს მიეწოდებოდეთ თამაშით, მულტისენსორული მეთოდებთ, სხვადასხვა სენსორული არხის გააქტიურებით.

       ქვემოთ წარმოვადგენ ჩემ მიერ მომზადებულ ქართულენოვან ბარათებს, რომლებიც საგაკვეთილო პროცესში შესაძლოა, არაერთგვაროვნად იყოს გამოყენებული. ბარათები შეიქმნა აქტივობისთვის:  „გამოიცან, რა ვარ“. აქტივობაში 2 ბარათი მაინც უნდა იყოს გამოყენებული თავიანთი პასუხებითურთ.

               შეკითხვაში არსებული ცნებების გააზრების შემდეგ ბავშვმა თავად უნდა ამოარჩიოს მართებულპასუხიანი ბარათის ფურცელი. პასუხის გამოცნობის შემდეგ სასურველია, მასწავლებელმა სხეულის ენით განასახიერებინოს, შემდეგ კი იქვე აჩვენოს გამოცნობილი საგანი და მოსწავლეს მასზე ხელიც შეავლებინოს, შეაგრძნობინოს მასალა, სუნი, ზომა და სხვ., ნელა და გარკვევით, რამდენიმე ბავშვის არსებობის შემთხვევაში  – ორკესტრულადაც, ინტონაციის ცვლილებით გაამეორებინოს სიტყვა-ცნება. აღნიშნული აქტივობა ბავშვებს შეხების, მხედველობით, სმენის, ვესტიბულარულ და სხვა არხებს[1] უაქტიურებს და საგნებისა და მათი აღმნიშვნელი სახელების აღქმა-დამახსოვრებაშიც ეხმარება.

 სურ.1

სურ. 2

სურ. 3

სურ. 4

სურ.5

სურ. 6.

              ვიტოვებთ იმედს, მოწოდებული სასწავლო რესურსი საგაკვეთილო პროცესს ხალისინს და აქტიურს გახდის.

[1] https://mastsavlebeli.ge/?p=14891

სასაწავლო დაწესებულებებში თუ საზოგადოებრივი ტრანსპორტით მგზავრობისას უკვე თვალშისაცემია  სკოლამდელი ან  სკოლის ასაკის ბავშვების ენობრივი მდგომარეობა ან ქცევა, რომელიც ჩემთვის, როგორც სპეციალისტისთვის, ამა თუ იმ ენობრივ მდგომარეობაზე მიმანიშნებელია. მათგან ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული არის ენობრივი განვითარების დარღვევა (Developmental Language Disorder, DLD, ეგდ), რომლის სიხშირე აუტიზმს შვიდჯერ აღემატება, თუმცა მისი არსებობის შესახებ ცოტამ თუ იცის.

მსოფლიო სტატისტიკის თანახმად, ყოველი 14 ბავშვიდან ერთს ენობრივი განვითარების დარღვევა აქვს. ეს იმას ნიშნავს, რომ ნებისმიერი ქვეყნის ნებისმიერი სკოლის ნებისმიერ კლასში ერთი ან ორი ასეთი მოსწავლეა. ეგდ-ს უხილავ მდგომარეობასაც უწოდებენ – უმეტესად ვერავინ ამჩნევს, რომ ბავშვს ენის გაგება ან აზრის გამოხატვა უჭირს და პრობლემა უყურადღებოდ რჩება.

ენობრივი განვითარების დარღვევა (ეგდ) 4-5 წლის ბავშვების დაახლოებით 10-13%-თან გვხვდება. ის ზოგჯერ თან ახლავს სხვა დარღვევას, ზოგჯერ დამოუკიდებლად, იზოლირებულად არსებობს. იზოლირებული დარღვევის სიხშირე 7-8%-ია და არ უკავშირდება ჩვენთვის ცნობილ რომელიმე მიზეზს ან მდგომარეობას (მაგალითად, აუტიზმს, დაუნის სინდრომს).

აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით, ადამიანის განვითარების მეცნიერების, ნეიროგანვითარების დარღვევებისა და სპეციალური განათლების პროფესორი, განათლების მეცნიერებათა დოქტორი, ოსფოლდის საუნივერსიტეტო კოლეჯის ასოცირებული პროფესორი, თამარ კალანდაძე აცხადებს, რომ ინგლისურენოვან, გერმანულენოვან და სკანდინავიის ქვეყნებში შედარებით მაღალია ეგდ-ს ცნობადობაც და ცოდნის დონეც. საქართველოში მისი მაჩვენებელი, სამწუხაროდ, ძალიან დაბალია. უდიდესწილად ამის შედეგია, რომ ქართველი მშობლების უმეტესობა, ნორვეგიელი მშობლებისგან განსხვავებით, ეგდ-ს პრობლემად არ აღიქვამს ან არ აღიარებს. ამას კიდევ მრავალი მიზეზი აქვს. მისი თქმით, ერთ-ერთი, ალბათ, საზოგადოებაში არსებული სტიგმაა. გარდა ამისა, საქართველოში არ გვაქვს შეფასების ადეკვატური ინსტრუმენტები. ეს ყველაფერი აფერხებს, როგორც ეგდ-ს იდენტიფიცირებას, ასევე – ცნობიერებისა და ცოდნის ამაღლებას მის შესახებ. უმეტესად, სწორედ სხვა მდგომარეობებისგან დამოუკიდებელი ეგდ  რჩება შეუმჩნეველი და ასეთი დარღვევის მქონე ბავშვები სათანადო დახმარებას ვერ იღებენ.

მოუწესრიგებელია ტერმინოლოგიაც. ენობრივი განვითარების დარღვევას წინათ 130 სხვადასხვა ტერმინით აღწერდნენ ინგლისურ ენაზე. ყველაზე ხშირად მას ენობრივი განვითარების სპეციფიკურ დარღვევას (Spesific Language Impairment) უწოდებდნენ. ტერმინზე შეუთანხმებლობა ხელს უშლიდა როგორც სამეცნიერო კვლევებს, ისე პრაქტიკას. თამარ კალანდაძის თქმით, დღესდღეობით ინგლისურ, გერმანულ და ნორვეგიულ ენებში მიღწეულია კონსენსუსი, ამ მდგომარეობას ეწოდოს Developmental Language Disorder (DLD), რომელიც ენობრივი განვითარების დარღვევად ითარგმნება. თუმცა ქართული ტერმინის თაობაზე ფორმალური შეთანხმება არ არსებობს და ამ საკითხზე ჯერ კიდევ სამუშაოა.

ენა და მეტყველება

ენის მკვლევართაგან თითქმის ყველა თანხმდება, რომ  ენა ინდივიდუალურ და სოციალურ სფეროებს მოიცავს და იგი ჩვენი ყოველდღიური ცხოვრების განუყოფელი ნაწილია,  რომ ენა მრავალფეროვან და მრავალსახოვან, აუცილებელ პირობითობათა ერთობლიობაა, რომელიც  ერთდროულად მიმდინარეობს ფიზიკურ, ფიზიოლოგიურსა და ფსიქიკურ სფეროებში.

ფრანგმა ფიზიოლოგმა, ქირურქმა და ანთროპოლოგმა, პოლ ბროკამ (Paul Broca)[1] 1861 წელს აღმოაჩინა, რომ მეტყველების უნარი ლოკალიზებულია დიდი ტვინის მარცხენა ჰემისფეროს მარჯვენა ხვეულში.  მან ეს არე პირველმა აღწერა  და დაასკვნა, რომ თავის ტვინის ეს უბანი გადამწყვეტ როლს ასრულებს მეტყველების არტიკულაციაში. მის მიერ აღწერილ ტვინის აღნიშნულ არეს „ბროკას არეს“ უწოდებენ. ბროკას არეს დარღვევამ შესაძლოა, გამოიწვიოს ენის პროდუქციის დარღვევა, რაც ნაწილობრივ ენის გაგების სირთულეს განაპირობებს.

ცნობილია, რომ ეს  არე მოიცავს ყველაფერს, წერის ჩათვლით, რაც მეტყველებას განეკუთვნება. ასეთი მდგენების (კონსტატაციების) კავშირი ლოკალიზაციის ცენტრებთან აფაზიის სხვადასხვა ფორმასთან ერთად აჩვენებს: 1. რომ ზეპირი მეტყველების სხვადასხვა ხასიათის დარღვევა მჭიდროდ უკავშირდება წერილობით მეტყველებას. 2. აფაზიისა თუ აგრაფიის ნებისმიერ შემთხვევაში, ცნობიერებაში სამეტყველო ქმედების მოწესრიგებული ნიშნების გამოწვევის უნარი უფრო ირღვევა, ვიდრე ამა თუ იმ ბგერის წარმოთქმისა და გამოსახვის უნარი.

ენათმეცნიერები ამიტომაც ფიქრობენ, რომ სხვადასხვა ორგანოების ფუნქციობის გარდა, არსებობს უფრო ზოგადი უნარი, რომელიც განაგებს ნიშნებს; რომელიც უმთავრესად, ენობრივ უნარს წარმოადგენს; რომ  სწორედ ენა განაპირობებს მეტყველების ერთიანობას, რომ ენა არის კომპლექსური სისტემა, რომელიც შედგება სტრუქტურული (ბგერათა სისტემა, სიტყვათა მარაგი, ანუ, ლექსიკა, სიტყვათა კავშირი წინადადებაში, წინადადების წყობა) და ფუნქციური (ენის გამოყენება და გაგება სხვადასხვა სოციალურ კონტექსტში) ასპექტებისგან. ენა გვესმის და ენას ვიყენებთ, როგორც ზეპირი (მოსმენა და საუბარი) და წერილობითი (კითხვა და წერა), ისე კომუნიკაციურ სიმბოლოთა სისტემის ფორმით (მაგალითად, ქართული ჟესტური ენა). ზეპირი და წერილობითი ენა შედგება რეცეპტული (მოსმენა და კითხვა) და ექსპრესიული (მეტყველება და წერა) კომპონენტებისგან. ენის ათვისება გულისხმობს ამ კომპლექსური სისტემის დაუფლებას, დასწავლას.

ენისა და მეტყველების გამიჯვნა აუცილებელია ისეთი მნიშვნელოვანი საკითხის გააზრებისას, როგორიცაა ენობრივი განვითარების დარღვევა. მაგალითად, ადამიანს შესაძლოა გაუჭირდეს ან ენის ათვისება, ან მეტყველება, ან  — ორივე ერთად. ენა გულისხმობს სიტყვათა მარაგის ფლობას და გრამატიკის წესების ცოდნას, მეტყველება – სიტყვების წარმოთქმას, არტიკულირებას (სამეტყველო ბგერების სწორად გამოცემას პირის, ტუჩებისა და ენის გამოყენებით), ხმის ტემბრს, მეტყველების რიტმს. თუმცა შეიძლება სიტყვის ჟესტური ენით გადმოცემაც.  თამარ კალანდაძის თქმით,  ენა არის მენტალური ფენომენი, ხოლო მეტყველება – მისი გამოხატვის ერთ–ერთი ფორმა.

ენისა და მეტყველების გამიჯვნასთან დაკავშირებით ლინგვისტიკაში სხვადასხვა მოსაზრება არსებობს. განვითარების დარღვევების გასაგებად, მათ საკვლევად და კლინიკური საქმიანობისთვის ენისა და მეტყველების მსგავსი გაგება და მათი გამიჯვნა კვლევას და პრაქტიკას შესაძლებელს ხდის.

ენის განვითარების დარღვევა

მიჩნეულია, რომ ენის განვითარების დარღვევა ნეიროგანვითარების მდგომარეობა ან ნეირომრავალფეროვნების ერთ-ერთი ფორმაა, ისევე როგორც აუტიზმი, დისლექსია, ყურადღების დეფიციტისა და ჰიპერაქტიურობის სინდრომი. ეგდ-ს მქონე ადამიანის ტვინი ეგდ-ს არმქონე ბავშვის ტვინისგან განსხვავებულად ვითარდება. ის სხვანაირად გადაამუშავებს ინფორმაციას. ენის განვითარების დარღვევა სხვადასხვა ფორმით ვლინდება. ამ დარღვევის მქონე ადამიანს, შესაძლოა, გამოკვეთილად უჭირდეს ენის გაგება (რეცეპტული სირთულეები), გადმოცემა, გამოხატვა (ექსპრესიული სირთულეები) ან — ორივე ერთად; შესაძლოა, ჰქონდეს არტიკულაციასთან დაკავშირებული პრობლემებიც. ეგდ არის სპექტრი, რაც იმას ნიშნავს, რომ ინდივიდუალური განსხვავებების დიაპაზონი ძალიან ფართოა. მისი პირველი ნიშანი დაგვიანებული მეტყველებაა. ეგდ-ს მქონე ბავშვების თითქმის 100%-ს მეტყველების დაგვიანება აღენიშნება. დაგვიანებული მეტყველება შესაძლოა ეგდ-ს ნიშანი იყოს, თუმცა დაგვიანებული მეტყველების მქონე ბავშვების მხოლოდ 25%-ს აქვს ეგდ. მაშასადამე, დაგვიანებული მეტყველება ყოველთვის ეგდ-ს არ ნიშნავს.

ენის განვითარების დარღვევა გვხვდება:

• დისლექსიის მქონე პირებთან —

საყურადღებოა, რომ თუ ბავშვის ოჯახის რომელიმე წევრს, მაგალითად, დისლექსია აქვს, მეტი შანსია, ენობრივი განვითარების სირთულე თვითონ ბავშვსაც ჰქონდეს.

• ნორმალური არტიკულაციის შემთხვევაშიც —

ხშირად აზრად არავის მოსდის, რომ შესაძლოა, ბავშვს ენის გაგება ან აზრის გადმოცემა უჭირდეს.

• ქცევის დარღვევის მქონე პირებთან;
• ყურადღების დეფიციტისა და ჰიპერაქტიურობის სინდრომის მდგომარეობის პირებთან;
• კითხვის დეფიციტის მქონე პირებთან —

რამდენადაც ენის განვითარების დარღვევა გავლენას ახდენს კითხვის უნარის განვითარებაზეც. ხშირია შერმთხვევა, რომ თუ  ბავშვს კითხვა უჭირს, ხშირად დისლექსიის დიაგნოზს უსვამენ, რომელიც ეგდ-ზე მეტად არის ცნობილი.

• ბავშვებთან, რომლებსაც არ უჭირთ სიტყვების ამოკითხვა —

ეგდ–ს მქონე ბავშვთა დაახლოებით ნახევარს არ უჭირს სიტყვების ამოკითხვა და ხშირად სწორედ ეს ბავშვები რჩებიან შეუმჩნეველნი.

• გრამატიკულად გაუმართავი, მარტივი წყობის წინადადებებით მოსაუბრე პირებთან;
• ენის სოციალურ კონტექსტებში გამოყენების სირთულის მქონე პირებთან;

ამ დარღვევის მქონე ბავშვებს ხშირად არ ესმით ხუმრობა, ირონია, იუმორი, ბუნებრივია, აწყდებიან კომუნიკაციის პრობლემებს – ხშირად სხვა ბავშვებთან ვერ თამაშობენ, მეგობრებიც იშვიათად ჰყავთ. ეგდ-ს მქონე ბავშვი ხშირად ხდება ბულინგის მსხვერპლი.

• მუშა მეხსირების პრობლემების მქონე პირებთან —

ბავშვმა, შესაძლოა, ნათქვამის შინაარსი გაიგოს, მაგრამ მალევე დაავიწყდეს, მასწავლებელს კი ეგონოს, რომ არ უსმენს ან არ ითვალისწინებს მის ნათქვამს. ამის გამო ეგდ-ს მქონე ბავშვებს ადვილად აწებებენ ზარმაცებისა და უყურადღებოების იარლიყს.

• მათემატიკაში პრობლემების მქონე ბავშვებთან —

ამიტომ, როცა მასწავლებელი ხედავს, რომ ბავშვს სწავლა უჭირს, უნდა დაფიქრდეს, ენის პრობლემასთან ხომ არ აქვს საქმე.

ეგდ-ს მქონე ადამიანები ხშირად ნიღბავენ სირთულეებს, მაგალითად, არ იმჩნევენ, რომ ნათქვამი ვერ გაიგეს, გაურბიან სიტუაციებს, რომლებშიც ენის გამოყენებაა საჭირო, საურთიერთობოდ ირჩევენ უმცროსი ასაკის ბავშვებს ან ზრდასრულებს, საუბრის შესაწყვეტად იმიზეზებენ დაღლილობას ან სასწრაფოდ მოსაგვარებელ საქმეს. ასაკით რაც უფრო დიდია ბავშვი, მით უფრო დიდია ალბათობა, ენობრივი სირთულეები ეგდ-ზე მიანიშნებდეს. თუ 4 წლის ბავშვს ასეთი სირთულეები აქვს, დიდი შანსია, ის სკოლაში შესვლის დროსაც ჰქონდეს; თუ 5 წლის ასაკშიც მსგავსი სურათია, უკვე თამამად შეიძლება ითქვას, რომ ენობრივი განვითარების დარღვევასთან გვაქვს საქმე.

ენის განვითარების დარღვევა  არის სწავლის უნარის დაქვეითების რისკფაქტორი (მაგალითად, უარყოფით გავლენას ახდენს მათემატიკურ და წერა-კითხვის უნარებზე), ამცირებს დასაქმების შანსს ზრდასრულ ასაკში და ასოცირდება სოციალურ, ემოციურ და ქცევის პრობლემებთან; უშუალოდ უკავშირდება მენტალური ჯანმრთელობის სირთულეებს. საერთაშორისო კვლევების მინაცემებით, მენტალური ჯანმრთელობის პრობლემების მქონე პაციენტთა დიდ ნაწილს, რომლებიც კლინიკებს მიმართავენ, ასევე – სასჯელაღსრულებით დაწესებულებებში მოხვედრილ მოზარდთა მნიშვნელოვან ნაწილს ენობრივი განვითარების დარღვევა აქვს. აქედან გამომდინარე, ეგდ-ს უყურადღებოდ დატოვებას ძალზე უარყოფითი შედეგები მოაქვს, როგორც თავად ეგდ-ს მქონე პირისა და მისი ოჯახისთვის, ისე —საზოგადოებისთვის და ქვეყნისთვისაც. ადეკვატური დახმარების პირობებში ეგდ-ს მქონე პირების ცხოვრების ხარისხი მაღალია.

                   ენის განვითარების დარღვევა არსად ქრება, ის მთელი სიცოცხლე აქვს ადამიანს, უბრალოდ, ასაკის მატებასთან ერთად, მისი გამოვლინებები იცვლება. პროგნოზი მნიშვნელოვანწილად იმაზეა დამოკიდებული, რამდენად ადეკვატურ დახმარებას იღებს ადამიანი.

ხშირად დასმულ კითხვას, იწვევს თუ არა ორენოვნება ეგდ–ს, თამარ კალანდაძე ერთმნიშვნელოვნად, უარყოფითად პასუხობს. თუმცა, თავისთავად, ეგდ შეიძლება ჰქონდეს როგორც ერთ-, ისე ორენოვან ბავშვსაც. მსგავს შემთხვევებში, დარღვევა ვლინდება ყველა იმ ენაზე, რომელსაც ბავშვი იყენებს.

ეგდ-ს მქონე პირს სჭირდება კომპეტენტური მხარდაჭერა და დახმარება საბავშვო ბაღში, სკოლაში, მერე კი უკვე დამსაქმებლის მხრიდან. მხარდაჭერის მეთოდები ინდივიდუალურია და ირჩევა იმის მიხედვით, ენის რა ასპექტში აქვს პრობლემა ადამიანს.

ერთი რამ, რაც ალბათ ყველა ბავშვისთვის სასარგებლო იქნება, არის ემოციების გამომხატველ სიტყვებზე მუშაობა, რადგან ეგდ-ს მქონე ბავშვებს ხშირად სწორედ ასეთი სიტყვების დასწავლა უჭირთ. ეს მათ ემოციების რეგულირებასა და ამით გამოწვეული სხვა (მაგალითად, მენტალური) პრობლემების დაძლევაში დაეხმარება. მნიშვნელოვანია დარღვევის დონეც და ისიც, რა ასაკში დაისმება დიაგნოზი – ადრეული ჩარევა, რა თქმა უნდა, უკეთესია. მაგრამ მუშაობის დაწყება არასოდეს არის გვიან. მთავარია სათანადო დახმარების გაწევა და ამ მდგომარეობის მქონე პირების საგანმანათლებლო თუ სხვა პროცესებში სრულფასოვნად ჩართვა.

[1] https://en.wikipedia.org/wiki/Paul_Broca

შესაძლოა, აქვე ახლოს, ჩვენი აზერბაიჯანელი მეზობლის, მეგობრის ან კოლეგის შვილები საგაკვეთილო პროცესში სპეციალურ მიდგომას საჭიროებდნენ, ჩვენში კი ნამდვილად არის ორენოვანი რესურსების დეფიციტი. ქვემოთ წარმოდგენილი რესურსი არაქართულენოვან სკოლებში ასო-ბგერა A-ს შესწავლა-განმტკიცებას ემსახურება. პატარა მოთხრობის მთავარი პერსონაჟების და მათ მიერ გამოყენებულ საგანთა სახელებიც სწორედ ამიტომ იწყება აზერბაიჯანული ენის პირველ ასოზე. ეს სიტყვებია: Ana, Ata, Alma, Armut, Alisa, Ali, Anna. ძირითადად გასააზრებელი ცნებებია: ‘დედა’ Ana, ‘მამა’ Ata,, ‘მსხალი’ Armut, ‘ვაშლი’ Alma, ასევე — სამი საკუთარი სახელი: Alisa, Ali, Anna. ყურადღებაა გამახვილებული წითელ, ყვითელ და მწვანე ფერებზეც.

ტექტი ორენოვანია, მხედველობის ან აღქმის დარღვევის მქონე ბავშვების საჭიროებაზე მორგებულიც.

ტექსტის აბზაცებს შორის დატოვებულ სივრცეში ბავშვებმა თავად უნდა დახატონ მთავარი პერსონაჟები, საგნები და, თუ შეუძლიათ, მოქმედებებიც.

ვრცლად

თანამედროვე საგანმანათლებლო პროცესი მასწავლებლისგან მოითხოვს მოსწავლეებისათვის არა მხოლოდ საგნობრივი ცოდნის გადაცემას, არამედ კრიტიკული, კრეატიული და სისტემური აზროვნების უნარების განვითარებას. ამ მიზნის მისაღწევად სხვადასხვა ეფექტური პედაგოგიური მიდგომა არსებობს. ერთ-ერთი გამორჩეული ინსტრუმენტია ედვარდ დე ბონოს “აზროვნების ექვსი ქუდის” მეთოდი, რომელიც მოსწავლეებს საშუალებას აძლევს, კონკრეტული საკითხი ან პრობლემა ექვსი განსხვავებული პერსპექტივიდან გააანალიზონ. სტატიაში გაგიზიარებთ მე-10 კლასელებთან ჩატარებული გაკვეთილის დეტალური გეგმას, სადაც რეალურ კონტექსტზე დაფუძნებული ამოცანა – ნაკრძალის ტბაში თევზების რაოდენობის ოპტიმიზაცია – მოსწავლეებმა ამოხსნის შემდეგ “აზროვნების ექვსი ქუდის” მეთოდით გააანალიზეს. ამ მიდგომამ არა მხოლოდ გააღრმავა მათი მათემატიკური ცოდნა, არამედ ხელი შეუწყო ანალიტიკური და შემოქმედებითი უნარების გააქტიურებას და ტრადიციული საგაკვეთილო პროცესი მოსწავლეთა აქტიური ჩართულობისა და მრავალმხრივი აზროვნების ხელშემწყობ გარემოდ გარდაქმნა.

თემატური ბლოკი  . ალგებრა

თემა: განტოლება, უტოლობა, სისტემა

საკითხი:  წრფივი დაპროგრამების ამოცანები (ორი ცვლადის შემთხვევა).

მისაღწევი შედეგები სტანდარტის მიხედვით (მათ.საშ.2):

• უცნობი რაოდენობის, ცვლადი სიდიდეების წარმოდგენა.
• ალგებრულ გამოსახულებათა ფორმებს შორის კავშირის დამყარება.
• ცხოვრებაში მიმდინარე მოვლენების მათემატიკური მოდელირება და წარმოდგენა ცვლადის, ალგებრული გამოსახულების, განტოლების ან უტოლობის საშუალებით.
• პრობლემის გადაჭრა.

გაკვეთილის მიზანი:

• მოსწავლეებმა შეძლონ მათემატიკური ამოცანის ანალიზი სხვადასხვა პერსპექტივიდან “აზროვნების ექვსი ქუდის” მეთოდის გამოყენებით.
• განუვითარდეთ კრიტიკული, ლოგიკური, ეკოლოგიური და ეკონომიკური აზროვნების უნარები.
• ისწავლონ გადაწყვეტილების მიღების პროცესში სხვადასხვა ფაქტორების გათვალისწინება.
• გაიაზრონ რესურსების შეზღუდვისა და ოპტიმიზაციის მნიშვნელობა რეალურ ცხოვრებისეულ სიტუაციებში.

რესურსები:

• დაფა ან პროექტორი
• ფერადი მარკერები; ფლიპჩარტის ქაღალდი
• ექვსი სხვადასხვა ფერის ქაღალდის ან ქუდების ნაკრები (თეთრი, წითელი, შავი, ყვითელი, მწვანე, ლურჯი)
• ამოცანის ტექსტი

აქტივობა 1: გაკვეთილის თემისა და მიზნების გაცნობა (5 წუთი)

ორგანიზების ფორმა: საერთო საკლასო

მოსწავლეებს გავაცანი გაკვეთილის თემა და მოკლედ მიმოვიხილე “აზროვნების ექვსი ქუდის” მეთოდის არსი, ავუხსენი თითოეული ქუდის სიმბოლური დატვირთვა და ის წესი, რომლის მიხედვითაც ჯგუფებს მოუწევდათ მუშაობა – თითოეული ქუდის პერსპექტივიდან გარკვეული დროის განმავლობაში და შემდეგ თავიანთი მოსაზრებების წარდგენა.

1. • თეთრი ქუდი: ფაქტები, მონაცემები, ობიექტური ინფორმაცია.
   • წითელი ქუდი: ემოციები, ინტუიცია, გრძნობები (დასაბუთების გარეშე).
   • შავი ქუდი: კრიტიკული შეფასება, რისკები, პოტენციური პრობლემები.
   • ყვითელი ქუდი: დადებითი მხარეები, სარგებელი, შესაძლებლობები.
   • მწვანე ქუდი: კრეატიულობა, ახალი იდეები, ალტერნატიული გადაწყვეტილებები.
   • ლურჯი ქუდი: პროცესის მართვა, შეჯამება, დასკვნების გამოტანა.

აქტივობა 2: ამოცანის ამოხსნა (12-15 წუთი)

მოსწავლეთა ორგანიზება: ჯგუფური და საკლასო მუშაობა

საერთო საწყისი წერტილის შესაქმნელად და ანალიზზე (“ექვსი ქუდის” მეთოდი) ყურადღების გადასატანად, გაკვეთილი ამოცანის ამოხსნით დავიწყე. მოსწავლეები დავყავი ოთხ ჯგუფად და თითოეულს შემდეგი კითხვები მივეცი:

ჯგუფი 1: ცვლადების განსაზღვრა და მიზნობრივი ფუნქცია

• რამდენი სახის თევზი ჰყავთ ნაკრძალის ტბაში?
•  რა არის თითოეული სახეობის საშუალო მასა?
• რა უნდა აღვნიშნოთ ცვლადებით, რომ გავიგოთ თითოეული სახეობის რამდენი თევზი უნდა გავუშვათ? (მაგალითად, პირველი სახეობის თევზების რაოდენობა იყოს „x“, ხოლო მეორე სახეობის „y“).
• რას გვეკითხება ამოცანა? (ჩვენი მიზანი ამ ამოცანაში რა არის? )
• როგორ გამოვსახოთ მათემატიკურად თევზების საერთო მასა, თუ ვიცით თითოეული სახეობის რაოდენობა (x და y) და მათი საშუალო მასა?

ჯგუფი 2: A საკვების შეზღუდვა

• რა სახის საკვები სჭირდებათ თევზებს?
• რამდენი ერთეული A საკვები სჭირდება დღეში პირველი სახეობის ერთ თევზს?
• რამდენი ერთეული A საკვები სჭირდება დღეში მეორე სახეობის ერთ თევზს?
• რა არის A საკვების მაქსიმალური მარაგი?
• როგორ ჩავწეროთ უტოლობის სახით შეზღუდვა, რომელიც გვიჩვენებს, რომ A საკვების საერთო მოხმარება არ უნდა აღემატებოდეს მის მარაგს, თუ ვიცით თითოეული სახეობის თევზების რაოდენობა (x და y)?

ჯგუფი 3: B საკვების შეზღუდვა

• რა სახის საკვები სჭირდებათ თევზებს?
• რამდენი ერთეული B საკვები სჭირდება დღეში პირველი სახეობის ერთ თევზს?
• რამდენი ერთეული B საკვები სჭირდება დღეში მეორე სახეობის ერთ თევზს?
• რა არის B საკვების მაქსიმალური მარაგი?
• როგორ ჩავწეროთ უტოლობის სახით შეზღუდვა, რომელიც გვიჩვენებს, რომ B საკვების საერთო მოხმარება არ უნდა აღემატებოდეს მის მარაგს, თუ ვიცით თითოეული სახეობის თევზების რაოდენობა (x და y)?

ჯგუფი 4: არაუარყოფითობის შეზღუდვები და დასაშვები არეალი

• შეიძლება თუ არა თევზების რაოდენობა იყოს უარყოფითი რიცხვი? რატომ?
• როგორ ჩავწერთ მათემატიკურად ამ ფაქტს x და y ცვლადებისთვის? (x ≥ ?, y ≥ ?)
• თუ წარმოვიდგენთ საკოორდინატო სიბრტყეს, სადაც x არის აბსცისათა ღერძი და y ორდინატთა, რა არეალს შემოფარგლავს ეს არაუარყოფითობის შეზღუდვები?

ამოხსნა და დასკვნები

მას შემდეგ, რაც თითოეულმა ჯგუფმა წარმოადგინა თავისი ნაწილი დაფაზე და შევჯერდით ყველა შეზღუდვასა და მიზნობრივ ფუნქციაზე, შემდეგი ნაბიჯები მთელი კლასის მონაწილეობით დავამუშავეთ. მოსწავლეებმა უპასუხეს ჩემს მიერ დასმულ შემდეგ კითხვებს:

• თუ გრაფიკული მეთოდის გამოყენებას გადავწყვეტთ, რა ნაბიჯები უნდა გადავდგათ? (მაგალითად, შეზღუდვების შესაბამისი წრფეების აგება, დასაშვები არეალის პოვნა).
• რა არის „დასაშვები არეალი“ ამ ამოცანაში? რას ნიშნავს, რომ x და y მნიშვნელობები ამ არეალში უნდა იყოს?
• რა მნიშვნელობა აქვს დასაშვები არეალის წვეროებს გრაფიკული მეთოდით ამოხსნისას?

ამ ნაბიჯებმა ხელი შეუწყო ამოცანის ამოხსნის სრული სურათის ერთობლივად აწყობას.

დაიხაზა ჩამოყალიბებული უტოლობების შესაბამისი წრფეები საკოორდინატო სიბრტყეზე, მოინიშნა ყველა დაწესებული შეზღუდვის დამაკმაყოფილებელი არე. დაადგინეს იმ წერტილების კოორდინატები, სადაც შემზღუდველი წრფეები ერთმანეთს კვეთენ და რომლებიც დასაშვები არეალის კუთხეებს წარმოადგენენ. თითოეული ნაპოვნი წვეროს კოორდინატები ჩასვეს მიზნობრივ ფუნქციაში (M=0,6x+0,3y) და გამოთვალეს შესაბამისი მნიშვნელობა. იპოვეს ის წვერო, რომელზეც მიზნობრივი ფუნქცია იღებს მაქსიმალურ მნიშვნელობას. ეს წერტილი განსაზღვრავს პირველი და მეორე სახეობის თევზების ოპტიმალურ რაოდენობას, რომელიც უზრუნველყოფს მაქსიმალურ საერთო მასას.

საბოლოოდ, მოსწავლეებმა ერთად გააანალიზეს მიღებული შედეგები და ჩამოაყალიბეს ამოცანის საბოლოო პასუხი.

აქტივობა 3: აზროვნების ექვსი ქუდი (10-12 წუთი)

მოსწავლეთა ორგანიზება: ჯგუფური მუშაობა

მოსწავლეებს ვუხსნი, რომ ამ ამოცანისთვის ახლა უნდა გამოიყენონ “აზროვნების ექვსი ქუდის” მეთოდი, რათა უფრო ღრმად გაანალიზონ ამოცანის პირობები, შედეგები და შესაძლო ალტერნატივები.

კლასი დავყავი ექვს ჯგუფად. თითოეულ ჯგუფს გადავეცი განსხვავებული ფერის ქაღალდის ქუდი. თითოეულ ჯგუფს მივეცი დავალება, გააანალიზონ ამოცანა “ნაკრძალის ტბაში თევზების გაშვების” შესახებ იმ კონკრეტული ქუდის პერსპექტივიდან, რომელიც მათ ერგოთ.

მოსწავლეები მსჯელობდნენ თავიანთ ჯგუფებში და მოამზადეს მოკლე პრეზენტაციები (1-2 ძირითადი იდეის სახით) თავიანთი ქუდის შესაბამისად.

აქტივობა 4: პრეზენტაცია და განხილვა (5-7წუთი)

თითოეულმა ჯგუფმა წარადგინა თავისი ანალიზი შესაბამისი ქუდის პერსპექტივიდან (ლურჯი ქუდის გარდა). პრეზენტაციების შემდეგ, წარვმართე დისკუსია და ფოკუსირება გავაკეთე შემდეგ საკითხებზე:

• როგორ განსხვავდება თითოეული ქუდის მიერ შემოთავაზებული ხედვა?
• რა ახალი ასპექტები დაინახეთ ამოცანაში სხვადასხვა პერსპექტივის მოსმენის შემდეგ?
• რამდენად მნიშვნელოვანია თითოეული ქუდის პერსპექტივა რეალური გადაწყვეტილების მიღებისას?
• როგორ შეიძლება ამ მეთოდის გამოყენება სხვა მსგავსი პრობლემების გადასაჭრელად?

ბოლოს კი ლურჯი ქუდის ჯგუფმა შეაჯამა დისკუსიის ძირითადი შედეგები და აღნიშნა, თუ როგორ დაეხმარა მათ ექვსივე ქუდის გამოყენება ამოცანის უფრო სრულყოფილად გაანალიზებაში. გიზიარებთ მოსწავლეთა საპრეზენტაციოდ გამოტანილ ნამუშევრებს ფოტოს სახით:

აქტივობა 5.  შეფასება (3-4 წუთი):

მოსწავლეებს ვთხოვე, მოკლედ გაეზიარებინათ თავიანთი შთაბეჭდილებები გაკვეთილის შესახებ და გამოეხატათ, რამდენად კარგად გაიგეს საკითხი ექვსი ქუდის მეთოდის გამოყენებით და როგორ იგრძნეს თავი თითოეული ქუდის როლში.

მოსწავლეთა შეფასებამ, მათმა მოტივაციამ და აქტიურმა ჩართულობამ აჩვენა, რომ “აზროვნების ექვსი ქუდის” მეთოდის გამოყენება მათემატიკის გაკვეთილზე, კონკრეტული და პრაქტიკული ამოცანის მაგალითზე, ეფექტური სასწავლო ინსტრუმენტია საკითხის გასააზრებლად. მოსწავლეებმა შეძლეს მათემატიკური ამოცანის მიღმა დაენახათ რეალური სამყაროს კონტექსტი, გაეანალიზებინათ იგი სხვადასხვა კუთხით და წარმოეჩინათ მრავალფეროვანი მოსაზრებები. ამით მოსწავლეები არა მხოლოდ ითვისებენ ცოდნას, არამედ სწავლობენ კრიტიკულად აზროვნებას, კრეატიულად მოქმედებას და პრობლემების ეფექტურად გადაჭრას.

გამოყენებული ლიტერატურა

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა https://mes.gov.ge/content.php?id=3929&lang=geo
2. მათემატიკის გზამკვლევი მეათე კლასი. შედგენილი ქეთი ცერცვაძის მიერ,

ზოგადი განათლების რეფორმის ფარგლებში. https://math.ge/meate-klasi/

3. მათემატიკა x კლასი. ავტორი: გურამ გოგიშვილი, თეიმურაზ ვეფხვაძე, ია მებონია, ლამარ ქურჩიშვილი. გამომცემლობა ინტელექტი,თბილისი 2022.
4. https://edrawmind.wondershare.com/strategy-and-planning/six-thinking-hats-technique.html

დაწყებითი სკოლის ასაკში მათემატიკური აზროვნების განვითარება უმნიშვნელოვანესი ამოცანაა. ამ პროცესში განსაკუთრებული როლი ენიჭება ისეთი საინტერესო მიმართულებების გაცნობას, როგორიცაა კომბინატორიკის ელემენტები. ეს სფერო მოსწავლეებს უვითარებს ლოგიკური მსჯელობის, პრობლემის გადაჭრისა და სისტემური მიდგომის უნარებს.  სტატიაში გაგიზიარებთ პირველი კლასის პატარებისათვის ზედგამოჭრილ სახალისო და ეფექტურ აქტივობებს, რომელიც მიზნანია მათთვის “გადანაცვლების” ცნების მარტივად გაცნობა და სხვადასხვა შესაძლო თანმიმდევრობის აღმოჩენის უნარის განვითარება. მიუხედავად იმისა, რომ საწყის ეტაპზე აქტივობა უშუალოდ რიცხვებს არ ეხება, ის მნიშვნელოვან საფუძველს ქმნის მომავალში რიცხვებთან და მათ კომბინაციებთან დაკავშირებული  ამოცანებისთვის.

თემა: რიცხვები

• ობიექტთა სიმრავლეში ობიექტების დათვლა და შესაბამისი რაოდენობის დასახელება; ჩაწერა;
• რიცხვთა ჩამონათვალში კანონზომიერების შემჩნევა, და აღწერა, შევსება/გაგრძელება;
• რიგობითი რიცხვითი სახელების დასახელება და ჩაწერა (პირველი, მეორე, მესამე და ა.შ.);

თემის ფარგლებში შედეგების მიღწევის ინდიკატორები სამიზნე ცნებების მიხედვით:

• რეალურ ცხოვრებაში საგნების, ობიექტების რაოდენობის წარმოდგენა შესაბამისი რიცხვით, მათ შორის სიმბოლოს გამოყენებით;  (მათ.მოდ.,ლოგ.)
• ობიექტთა, ასევე რიცხვთა მიმდევრობაში კანონზომიერების შემჩნევა და აღწერა, შევსება/გაგრძელება; საგნების განლაგების წარმოდგენა, შედარება, განვრცობა; (მათ.მოდ., კანონზ., ლოგ.)

გაკვეთილის მიზნები:

მოსწავლეები შეძლებენ რაოდენობის რიცხვთან დაკავშირებას; ობიექტების (სამი საგნის) რიგობით სახელებთან დაკავშირებას, მათ სხვადასხვა თანმიმდევრობით დალაგებას, თითოეული შესაძლო ვარიანტის წარმოსაჩენად. განუვითარდებათ ლოგიკური აზროვნებისა და მსჯელობის უნარები.

აქტივობა 1. მაიმუნი, დათუნია და ცხენი (4-5 წუთი):

“გადანაცვლების” ცნების პირველი, თვალსაჩინო გაცნობისთვის, კლასში, ყველასთვის კარგად დასანახად, მაგიდაზე გარკვეული თანმიმდევრობით დავაწყვე სამი საყვარელი რბილი სათამაშო: მაიმუნი, დათუნია და ცხენი. ბავშვებს ვთხოვე ყურადღებით დაემახსოვრებინათ ისინი. შემდეგ სათამაშოების თანმიმდევრობა შევცვალე და დავაინტერესე შემდეგი კითხვებით: რა შეიცვალა და რა დარჩა უცვლელი? ეს სახალისო თამაში რამდენჯერმე გავიმეორე. პატარა დამკვირვებლებმა სწრაფად შენიშნეს, რომ ობიექტების თანმიმდევრობის შეცვლა არის “გადანაცვლება”.

აქტივობა 2. ბაბუა, შვილიშვილი და ძაღლი (ჯგუფური მუშაობა, 8-10 წუთი):

მოსწავლეებს მოვუყევი ამბავი: ბაბუამ და შვილიშვილმა გადაწყვიტეს ტყეში სოკოების მოსაძებნად წასვლა და თან ერთგული ძაღლიც გაიყოლეს. ახლა კი წარმოვიდგინოთ, რა თანმიმდევრობით გაუყვებიან ისინი ტყის ბილიკს? შეიძლება ბაბუა იყოს პირველი, შემდეგ შვილიშვილი და ბოლოს ძაღლი? ან იქნებ ძაღლი მიიჩქარის წინ? ხომ არ შეიძლება შვილიშვილი იყოს მეორე ან მესამე? მაინტერესებს, რამდენი განსხვავებული თანმიმდევრობის შექმნა შეგვიძლია მათი ადგილების შეცვლით? ამ კითხვებზე პასუხების ძიებაში ბავშვები თავად აღმოაჩენენ ამოხსნას შემდეგ აქტივობაში.

ამ აქტივობისთვის გამოვიყენეთ თვალსაჩინო მასალა: დაფაზე დავხატე სოკოებით სავსე ტყე და წინასწარ მოვამზადე სამი მთავარი გმირის (ბაბუა, შვილიშვილი, ძაღლი) ამსახველი ექვსი იდენტური ბარათი. ამბის დასაწყისში პერსონაჟები წარვადგინე თანმიმდევრობით: ბაბუა, შვილიშვილი და ძაღლი. ამით ბავშვებს სიტუაცია გავაცანი და ამავდროულად პირველი შესაძლო თანმიმდევრობაც ვაჩვენე დაფაზე.

შემდეგ, ჯგუფებში მუშაობისას, თითოეულმა ჯგუფმა მიიღო სამივე პერსონაჟის თითო ბარათი და დავალება: მოეფიქრებინათ, რა სხვადასხვა თანმიმდევრობით შეეძლოთ პერსონაჟებს ტყისკენ მიმავალ გზაზე განლაგება. ჯგუფები რიგრიგობით წარმოადგენდნენ თავიანთ ვერსიებს, ხოლო მე, როგორც მათი ერთგული მეგზური, ვეხმარებოდი მათ დარწმუნებულიყვნენ, რომ არც ერთი შესაძლო ვარიანტი არ დარჩენილიყო გამოუყენებელი. ასე შეიქმნა ექვსი განსხვავებული ვერსია, რომლებიც თვალსაჩინოდ გაიკრა დაფაზე.

აქტივობა 3. (ორგანიზება საერთო საკლასო. 7-8წთ )

დავუბრუნდით პირველი აქტივობის საყვარელ პერსონაჟებს. ისინი კვლავ თვალსაჩინოდ დავალაგე მაგიდაზე და ამჯერად მოსწავლეებს ვთხოვე სიტყვიერად აღეწერათ თანმიმდევრობა: რა დგას პირველ ადგილზე? მეორეზე? დათუნია მერამდენეა? ეს პირველი თანმიმდევრობა ბავშვებმა დააფიქსირეს წინასწარ მომზადებულ ცხრილში. (სათამაშოების სახელის პირველი ასოებით)

შემდეგ ვთხოვე მათ თანმიმდევრობაში ერთი პატარა ცვლილება შეეტანათ – გადაეადგილებინათ რომელიმე სათამაშო. კვლავ დავსვი მსგავსი კითხვები და ახალი თანმიმდევრობა ბავშვებმა ცხრილში ჩაწერეს. ასე გაგრძელდა მანამ, სანამ ექვსივე განსხვავებული თანმიმდევრობა არ შეიქმნა. მოსწავლეებს ვთხოვე კიდევ შეესრულებინათ გადაადგილება და ჩაეწერათ თანმიმდევრობა. -აბა დააკვირდით ასეთი განლაგება უკვე ხომ არ გვაქვს? ბავშვებმა აღმოაჩინეს რომ თანმიმდევრობა განმეორდა. შემდეგ მცირე დისკუსია გავმართეთ, მოსწავლეებმა მეორე და მესამე აქტივობების შედეგების გათვალისწინებით, იმსჯელეს სამი საგნის გადააგილებებით მიღებული შესაძლო თანმიმდევრობების რაოდენობაზე.

აქტივობა 4. დამოუკიდებელი სავარჯიშო (ჯგუფური მუშაობა, 5 წუთი):

თითოეულ ჯგუფს დავურიგე წინასწარ მომზადებული 3×3 უჯრებიანი ცხრილები და სხვადასხვა ფერად ნახატებიანი სტიკერები. მათი დავალება იყო ამ ცხრილებში სამი განსხვავებული სტიკერის განთავსება და ამ გზით სამი განსხვავებული თანმიმდევრობის შექმნა, რა თქმა უნდა, ისე, რომ არც ერთი განლაგება არ გამეორებულიყო.

აქტივობა 5. პრეზენტაცია (5 წუთი)

თითოეულმა ჯგუფმა წარმოადგინა თავისი შემოქმედებითი ვერსიები და ახსნა, თუ რატომ შეარჩიეს კონკრეტული თანმიმდევრობა. ეს იყო შესანიშნავი შესაძლებლობა მათთვის, გაეზიარებინათ თავიანთი აზრები და მსჯელობა.

აქტივობა 6. შეჯამება (3-4 წუთი):

ბოლოს მოსწავლეებს ვთხოვეთ მოეყვანათ მაგალითები ყოველდღიური ცხოვრებიდან, სადაც ისინი ხვდებიან “გადანაცვლების” პრინციპს. შემდეგ კი ერთად შევაჯამეთ გაკვეთილი და კიდევ ერთხელ გავიმეორეთ ამ მნიშვნელოვანი კონცეფციის არსი.

წარმოდგენილი მარტივი და სახალისო სავარჯიშოები ეფექტური აღმოჩნდა პირველკლასელებისთვის “გადანაცვლების” ფუნდამენტური ცნების გასაცნობად. მიუხედავად იმისა, რომ აქტივობები უშუალოდ რიცხვებს არ ეხებოდა, ნათლად ჩანს, როგორ უკავშირდებოდა თითოეული მათგანი სამიზნე ცნებებს (მათემატიკური მოდელი, კანონზომიერება, ლოგიკა). ინდიკატორები ზუსტად ასახავს მოსალოდნელ შედეგებს თითოეული ცნების მიხედვით, რაც მყარ საფუძველს ქმნის მომავალი მათემატიკური ცნებების გასაგებად. მსგავსი აქტივობების რეგულარულად გამოყენება სასწავლო პროცესში მნიშვნელოვნად უწყობს ხელს მოსწავლეებში მათემატიკური აზროვნების ადრეულ განვითარებას და ეხმარება მათში ლოგიკური და კრიტიკული აზროვნების პოტენციალის გამოვლენას. სახალისო და ინტერაქტიული სწავლება ქმნის დადებით განწყობას მათემატიკისადმი და უზრუნველყოფს ხანგრძლივ შედეგებს.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა https://mes.gov.ge/content.php?id=3929&lang=geo
2. დაწყებითი საფეხურის დეტალური განაწილება მასწავლებლებისთვის,

ინდიკატორებით https://math.ge/kurikulumi/

3. მათემატიკის გზამკვლევი პირველი კლასი. შედგენილი ქეთი ცერცვაძის მიერ,

ზოგადი განათლების რეფორმის ფარგლებში. https://math.ge/pirveli-klasi/

4.ზურაბ ვახანია, დოდო ნაზირ

ალბათ ყველას ბევრი წაგვიკითხავს იმის შესახებ, თუ როგორ არ უნდა დაველაპარაკოთ მოსწავლეებს, როგორ არ უნდა ვაგრძნობინოთ თავი, როგორ არ უნდა გვეგონოს რომ მათზე ჭკვიანები ვართ, მხოლოდ იმიტომ რომ მათზე უფროსები ვართ და ა.შ. თუმცა პრაქტიკაში შეცდომებს ყველა ვუშვებთ. ალბათ მთავარი ისაა, რომ მსგავსი შეცდომები გამიზნული არ იყოს, მალევე შევამჩნიოთ და მაქსიმალურად ვეცადოთ მათ გამოსწორებას, რადგან ასეთმა შეცდომება შეიძლება საშინელი კვალი დატოვონ მოსწავლეების ემოციებსა და გრძნობებზე. მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენ მიერ დაშვებული შეცდომა  შეიძლება ჩვენთვის ძალიან მცირე და უმნიშვნელო ჩანდეს.

რამდენიმე თვის წინ, ერთ-ერთ კლასთან, რომელშიც ექვსიოდე თინეიჯერი მყავს, გავდიოდი თემას, რომელიც მთლიანად წიგნებს, ლიტერატურას და სხვადასხვა ჟანრებს ეხებოდა. ალბათ რთული მისახვედრი არაა, რომ ჩემი ერთ-ერთი საყვარელი თავი იყო, რომელზეც მათთან ერთად მუშაობამ მომიწია. ვისწავლეთ არა მხოლოდ ჟანრები, არამედ განხილვების წერაც. თემის დასასრულს შემაჯამებელი ტესტისას, ერთ-ერთმა ბიჭმა, რომელსაც სახელად ჯორდონი ჰქვია, წერა ყველაზე მალე დაასრულა და ვიდრე სხვებს ვუცდიდით, მისი განხილვის კითხვა დავიწყე. აღმოჩნდა რომ აერჩია განხილვა  “სამი სხეულის პრობლემაზე” დაეწერა. “სამი სხეულის პრობლემა” (ჩემი მაშინდელი ცოდნით) “ნეტფლიქსის” მიერ გადაღებული და 2024 წელს  გამოსული სერიალია, ჯერ მხოლოდ პირველი სეზონი, რომელსაც დიდი ინტერესით ვუყურე და მეორე სეზონსაც ველი. როცა ჯორდონის განხილვის კითხვა დავასრულე, თავი ავწიე და ვუთხარი, რომ “სამი სხეულის პრობლემა” სერიალია, მას კი წიგნზე უნდა დაეწერა განხილვა. ჯორდონს სახეზე იმედგაცრუებამ გადაურა, რაც ჩემთვის უცხო სანახავი არ არის: ჩინელი ბავშვები ძალიან სერიოზულად ეკიდებიან სწავლას და ნებისმიერი სახის წარუმატებლობა თუ შეცდომა, თუნდაც ძალიან მცირე, რომელზეც მასწავლებელი მიუთითებთ, მათზე დიდ გავლენას ახდენს. ჩუმად ჩაილაპარაკა, რომ სახლში წიგნიც აქვს და ამიტომ ეგონა, რომ სწორად აირჩია, რომ მასზე დაეწერა. კარგი მაშინ-მეთქი, მივუგე და აღარ ვთხოვე განხილვა თავიდანვე დაეწერა. თუმცა იმ მომენტში ცხადად გამოიკვეთა, რომ მიუხედავად იმისა, რომ მე ვიყავი ის ვინც შეცდომა დაუშვა, თავი დამნაშავედ მხოლოდ მოსწავლემ იგრძნო და არც კი შემეკამათა. რომ მეთხოვა, ნამდვილად დაწერდა სხვა განხილვას.

ცხადია, ჩემ თავში ოდნავ მეც დავეჭვდი და გაკვეთილის მერე ინფორმაცია ინტერნეტში გადავამოწმე. აღმოჩნდა, რომ “სამი სხეულის პრობლემა” არამხოლოდ წიგნი, არამედ სამეცნიერო ფანტასტიკის ტრილოგიის პირველი ნაწილია და ამასთანავე ჩინელი ავტორის – ლიუ ცისინის დაწერილი, სერიალი კი სწორედ მის მიხედვითაა გადაღებული. ტრილოგია ძალიან პოპულარული ყოფილა და სამეცნიერო ფანტასტიკის ერთ-ერთ შედევრადაა მიჩნეული. ასე და ამგვარად, რამდენიმე წამში ჩემს შეცდომაზე რამდენიმე სართულიანი სინდისის ქენჯნის სახლი აშენდა, რომელშიც ზუსტად ორი კვირა უნდა მეცხოვრა, ვიდრე ჯორდონს ისევ შევხვდებოდი და ბოდიშის მოხდას შევძლებდი. ამასობაში გადავწყვიტე რომ წიგნი მეყიდა და წამეკითხა, რათა უფრო მეტად გამომეხატა ჩემი წუხილი იმასთან დაკავშირებით, რომ თავი მასზე ჭკვიანი მეგონა და გადაუმოწმებელი ინფორმაციის საფუძველზე შენიშვნა მივეცი, მერე კი მაინცდამაინც არ დავუჯერე, თან აღმოსავლური ნაშრომი დასავლურს მივაწერე, ეს ხომ მუდმივი პრობლემაა და ამ პრობელმას თვეების მანძილზე ვიკვლევდი ჩემი სამაგისტრო ნაშრომისთვის.

ორი კვირის თავზე გაკვეთილი პრეზენტაციით და ჯორდონისთვის ბოდიშის მოხდით  დავიწყე. ბავშვებს მოვუყევი წიგნზე, სერიალზე და ყველაფერზე რაც იქ ხდება, რაც მომწონს და რაც შესანიშნავია, ჩემი შეცდომაც ხმამაღლა ვაღიარე. არ დაიჯერებთ, მაგრამ ჯორდონი ფეხზე ადგა და ისე დამიკრა ტაში…

გაკვეთილის ბოლოს მორიგ და სხვა თემაზე დისკუსიისას ვიკითხე, ყველაზე მეტად მასწავლებლებისგან რა გაკლიათ-მეთქი. იმას რომ ხვდებოდნენ, რომ მიუხედავად ასაკში დიდი სხვაობისა, მათი მხრიდან პატივისცემა ჩვენც თანაბრად გვჭირდებაო. ვფქირობ, ყველაფერი თქვეს.