(თაფლო ზარიძის პოეზიაზე)

„პოეტის სული დროსა და სივრცეში არ განისაზღვრება“

ვისაუბრებთ შემოქმედზე, რომლის ნიჭიერებისთვისაც უნივერსალურობაა დამახასიათებელი: ხატავს, წერს პოეზიასა თუ პროზას, ზოგადად, მხატვრულად აღიქვამს და გადმოსცემს სამყაროს. როგორც ხდება ხოლმე ასეთ დროს, თაფლოს ყოველი ნახატი სიცოცხლის პოეტური დითირამბივითაა, ხოლო ყოველი ლექსი „დახატულია“, ანუ აქ აზრით მხატვრობაცაა, არა მარტო სიტყვით. ესაა „ფერწერა“, ფერების მისტიციზმით – მზის ჟანგი და „ძილბურანში წასული“ ლურჯი; ყვითელი, როგორც პოეტის მზიური ჩრდილი და „მზიანი დამიწებაც“, როცა მზე „მკვდრისაა“, ანუ ჩამავალი; „უშობელ ბავშვთა მიწისადმი გრავიტაცია; რკინის წითელი და ანწლების „ვენების სილურჯით“ მწიფობა; ესაა „გრაფიკაც“ – „მტკვარში მეტეხის სველი ნეკნები მეჩვენებიან უფლის თითებად“; თოვლის ძაძები; სიცივის სისხლიანი ლუკმა და ღამეთა ქარვა; ყვითელი სერების სილუეტებით დასერილი ლურჯი მთები და თვალთა ნესტიანი მღვიმეები, ღამურებმა რომ დაისაკუთრეს; ბინდბუნდისფერი ჩიტები, მხრებზე დამსხდრები და დავიწყებისკენ მიმავალი სიყვარულის მწვანე შუქი…

თაფლოს პოეზიაში, თანამედროვეობასთან ერთად, ძირძველი მითოსურ-ბიბლიური სევდაცაა:

„თიხისფერ ფურებს ვუვლიდე…

თიხიდან კი ამოისახებოდნენ ადამიანები,

ჩემგან შორს,

მიაშურებდნენ უდაბნოებს

თაკარა მზეში გამოსაწვავად

და ჩიტების საჩრდილობლებად იქცეოდნენ…“

(„ნეტავ, შემოდგომა ვიქნებოდე“)

ესაა ახალგაზრდა პოეტის უმძაფრესი, უფაქიზესი და ურთულესი, საოცრად ტკივილიანი აღქმა, შეგრძნება სიცოცხლისა, რომელიც თითქოს უგრძესი გზაა, გამოვლილი ადამიანად ყოფნიდან, ღვთისკენ ხელების გაწვდენით, სულის შესაცნობად… არადა, ყველაფერი „ალბათაა“ ამ წუთისოფელში, არა? ვერ გავრკვეულვართ, სად ცხადია და სად სიზმარი („იპარებიან, როგორც ქურდები,/დრონი, გრძნობები და ადგილები,/სავარაუდო არსებობს მხოლოდ და არაფერი – დანამდვილებით…“). „ვიღაც“ ამ შინა თუ გარე ომების ნანგრევებსაც „ხატავს“. უზარმაზარი, მარადიული, პასუხგაუცემელი „რატომ?!“ ჰოდა, გადაგვაქვს ეს ომები – ჩვენ შიგნით თუ ჩვენ გარეთ. ამ საბედისწერო ორომტრიალში კი „არაფერია იმაზე მწარე, ახლა ადგე და ღიმილი მთხოვო“, ამბობს პოეტი, – თუნდაც ჩვენი დღევანდელობა.

თაფლოს პოეზიაში ერთმანეთს შერეული ფერებიცაა, ხანდახან თეთრად „გაციებული, მინავლული“: „ნეტავ, სად მიდიან ის ფერები, / უსიყვარულოდ რომ თოვდებიან?/ ფანჯრებს ეფაკლებათ ლოყები და/ კედლებს ფოთოლივით ვეხეთქები/ და მზეს ვაოცნებებ, კონკებიანს…“ ეს არ არის გაზაფხულის მოუსვენრობა, – თაფლოსთან აზროვნების, მისი ასაკისთვის თითქოს ნაადრევი შემოდგომის სისავსეა. თუმცა განცდათა ეს სიმძაფრე დროზე გამარჯვების საწინდარიცაა ხშირად („ვიღაც იცვლება წლებით,/ ვიღაც დროებას ცვლის…“).

ყველას გვინახავს ვან გოგის ნახატები, ფერები, სავსე სიცოცხლის ვნებით; იგივეა თაფლოს ამ ლექსში:

„ვიპარავ

ვარდისფერ განთიადს

და

ხელისგულებში ვინახავ,

შიშველი ღრუბლები მაცვია

და წვიმის სუნთქვაში ბინა მაქვს…

ვაწებებ

გაცრეცილ მზის ტილოს,

ცისფერი ტალახის ნარჩენებს…

მე უნდა ვიფიფქო თოვლივით,

დამღალოს სამყაროს ტრიალმა.

რომ მქონდეს საზეო მოვლილი…“

(* * *)

ობოლი ცრემლის მესაიდუმლე, „ყოფნისა და არყოფნის სიო“ თუ „მანძილი გადაფრენიდან გადაფრენამდე“, თაკარა სხივების ყველასთვის გამნაწილებელი, ქვეყნად გაჩენის სინანულით სავსე ლექსები თაფლო ზარიძისა… რომელ ჩვენგანს არ უფიქრია სიკვდილზე? თაფლოსთან უცნაურია „წუთისოფლის ამ მშვენებისადმი“ დამოკიდებულებაც – თამამიც, მსუბუქიცა და დარდიმანდულიც („მოვა უნაზესი/შავი ტიტასავით/ თხელმხრებმოკანკალე/სიკვდილი…“) – მისთვის „სასაცილოა – გარდაიცვალო“, ამ კოწახურივით დღეთა ცვენაში, მზის რკალს გაქცეული, „სხივნაჭამი მოლაღურების“ ქალაქში, თუმცა „ფრთები ცის კიდესთან შევაჩეროთო“, ესეც მისი ნათქვამია… ასეთი განწყობებით ერთი ნაბიჯიღაა თავგანწირვამდე – „მე ჩემი სული სისხლად დავღვარე,/რომ გამეზარდა შენი ჩინარი…“. ესაა ობოლი ფიქრებით სავსე ლექსთა კელია (მომნუსხველი სულიერი ასკეტიზმი საგრძნობია, აშკარად); ტრაგიკულობა – „ვინც მიყვარს, რატომღაც ის ჩემი მკვლელია“; ყოფასთან შეჭიდებული ფაქიზი სული და სხეული: „ო, როგორ მინდოდა, მიწაზე გამეძლო… ვის შეაკედლებ ცარიელ თვალებს“. ხშირად გგონია, რომ მარცხდები და „უგონოდ შორია საოცარ ზღაპრამდე“, ჩამოყრი „მომავალივით დაღლილ ხელებს“, თითქოს ყველაფერი ამაოა. მაგრამ ასეთ დროს ღმერთი გაჩვენებს, რა არ არის ამაო:

„ვერ ვუმკლავდები – ფიქრები ვჩენჩო,

მოდის ბანცალით მოხუცი გლახა,

• რა ლამაზია, ღმერთო ჩემოო! –

თქვა და პირჯვარი გადაისახა.“

(„მეტეხთან“)

„სიზმრისლოდება სიცხადეაო“ წუთისოფელი; „მზად ხარ, გაიქცე დედამიწიდან“; აქ მითოსური, ნესტიანი წყლების სიღმეებიდან მოფრინდებიან სიმბოლოები, განწყობები, მარადი პარადიგმები. პოეტი გვაუწყებს, რომ არა სხეული – სულის, არამედ სულია მისი სხეულის ტვირთი, ბედნიერებასაც ყოველი ჩვენგანის ფერი აქვს და ჩვენს „სასახლეში დახტის კვიცივით“. სიყვარულიც ხომ ხდება ხოლმე ზოგჯერ ცვილის ბომონივით უტყვი და გოროზი? – „და გზა, რომელსაც გაქცევით მალავ, ისევ ჩემამდე მოგიყვანს, ოღონდ,/საუბედუროდ, ვერ გადაგარჩენ,/ უკვე გამახმო ქარმა გირჩივით,/ვითვლი ნაგროვალ ცრემლიან ფარჩებს/და გამოფიტულ თვალებს ვიჩიჩქნი“ („უჩემოობა“); „ნეტავ, არც დამენახა, სხვისთვის როგორ მიგქონდა ჩემით გულანთებული პოეზიის ყვავილი“. ქრისტიანული სენტენციებით, ტანჯვას მონაქროლი სიხარულის სიმსუბუქეც აქვს – „და ფანჯრებიდან, როგორც მერცხლები, /ჩემი ტანჯული წლები მიქრიან…“ თოვლისფერი ლექსები (ყველა ფერის ერთობაა თეთრი) სისხლის ცრემლებით მტირალ ლირიკულ გმირს ფეხქვეშ უფენს წითელ ყვავილებად ნაქცევ საკუთარ ცრემლებს.

„საარსებეთი“ – ასე უწოდებს თაფლო წუთისოფელს, ჩვენ კი – გაშვილებული შვილები სამშობლოსი, რომელსაც პოეტი ასე მოიხსენიებს: „სასიმღერეთი, ანუ ჩემი და თქვენი ქვეყანა“; აქ არის „ფრთიან ბეჭებზე დახლილი ცეცხლისფერი ტყვიები“, თრიმლიანი ჭრილობები, დამშრალი ზღვები, დამწვარ სულთაგან ავარდნილი ცეცხლით რომ ივსებიან. თუმცა ამ ტრაგიზმში მარად განახლებადი სიცოცხლეცაა:

„მარადიული ხე ვარ –

ყველაფრის ამტანი,

დალეწილი,

დამპალი,

დაობებული,

და მაინც ახალი ყლორტები ამომდიან…

რა დავაშავე…“

ბოროტი ოქსიმორონებიც: „ყველანი რა კარგად არიან,/ ვისაც ჩემი სულის სისხლში/ხელები აქვს ამოსვრილი…“ პოეზიაც ხშირად ჰგავს „ვირებთან ვიოლინოს დაკვრას“, გულწრფელობამორგებული ყალბი ადამიანები რომ ისმენენ და ისე იფერებენ, როგორც „დედოფლობას – ვინმე გონჯი“. ქვეყნისა და, საზოგადოდ, ყოფიერების ტრაგიზმიცაა ეს. თუმცა ამ ტრაგიკულობასაც უდიდესი ძალა მოაქვს სიცოცხლისა, თუნდაც ისეთი, როგორც თაფლო ზარიძისთვის საყვარელ და სანიმუშო ფრიდა კალოს ჰქონდა: „ფრიდა ერთადერთია, რომელიც საკუთარი ძვლებით ხატავდა“; „რად მინდა ფეხები, როდესაც ფრთები მაქვს“ – ეს კი ფრიდას სიტყვებია. მისი წოლისგან დაღლილი სხეულის სილურჯეში ერთგვარი სიგიჟეცაა, ურომლისოდაც „ცხოვრება მუნჯია“… ცხოვრების „თებერვალიც“, „მკვდარი ჩიტების სეზონიც“, ხომ გაივლის, არა?! დროის ბუნება კარგად იცის თაფლომ: ის, დრო, კი არ მიდის – გადის ან იყინება, ან გიჟურად, „ფლოქვების ცვეთამდე, ფეხების მტვრევამდე, კისრის ტეხამდე“, საზარელი, სულისშემძვრელი ჭიხვინით მიგვაჭენებს. ჩვენც ავყვებით ხოლმე ამ სიგიჟეში; ვიცინით, ვიჯერებთ იმას, რაც გვინდა, გვჯეროდეს:

„პეპლებივით აფრინდნენ მინდვრებიდან ყვავილების გოგოები,

ჭეშმარიტი რაინდები კი რკოს კაცუნები არიან…

ხელში ამიყვანე და წამიყვანე,

მეგონა, ვარდ-ყვავილთა ტკბილი სარეცელი მელოდა.

გმადლობ, სიცოცხლევ, ჯოჯოხეთისთვის…

გიჟი ხარ – გიჟი!!!“

თაფლო ზარიძის პოეზიაში ვიპოვით აფორისტულობასაც, რომელსაც პოეტი თავს არ გახვევს, სიმსუბუქით გაწვდის, მაგრამ შენ გჯერა მათი სიბრძნე და გულწრფელობა:

„საჭირო არაა, ფეხებით დაეკიდო,

ისედაც შეგიძლია, ხედავდე უკუღმა…“

„საზარლად ტკბილია ტყუილი“;

„უბედურია მტყუანიც და მართალიც,

ბედნიერება მარადიული სიმართლეა…“

„მთავარია, ისწავლო მარტომ სიარული“;

„ვერაფერი ისწავლა კაცობრიობამ, ღალატის გარდა“.

ჩემს სულთან ძალიან ახლოს მოვიდა თაფლოს პოეზია და ეს მასაც გავუმხილე, განცდები იმდენად იდენტურია. ბევრი „მარადი კითხვა“ მომისმენია. ა) „რატომ არავინ მკითხა, რომ უნდა დავბადებულიყავი?“ – ამას იკითხავდა ახალგაზრდა ფილოსოფოსი არმაზში, ექსკურსიაზე, ღამე რომ გავათენეთ ცეცხლის გარშემო; ბ) მეც გამჩენია არარსებობის აუხდენელ-აუტანელი სურვილი; გ) „ნუ, ნუ გეყვარებით… სიყვარული სიმწარეა“ – ეს კი თაფლო ზარიძეა. სამივე ეს შემთხვევა სიცოცხლეზე შეყვარებულებზეა. სიცოცხლე კი ასეთი მტკივნეულია: „არავინ მოგკლავს, რომ შვება გაგრძნობინოს,/მხოლოდ სულს თუ ჩაგიკლავენ…“

თაფლო ზარიძის პოეზია, ხან „თოვლისფერი“ ლექსებით, ხანაც იისფერი უდაბნოებით (ისევ ამსოფლიური მეტაფორაა ფერიცა და სახელიც), სულისშემძვრელია და ამით სრულიად ამართლებს მისი ავტორის პოეტად ყოფნას: „ღმერთმა იმისთვის გვშვა, სხვა ადამიანთათვის დაგვემტკიცებინა,/ რა არის ყველაზე დიადი…“ მე ეს „დიადი“ თაფლოს ლექსებმა მაგრძნობინა, რომლებსაც „თავი შევაფარე“. „ბინდბუნდისფერი ჩქამი“, „თაკარა მზეები“, „შავ ღამეებად დახეთქილი იისფერი ბროწეულები“, „ყაყაჩოებიანი ნასახლარები“, „კეთროვანთა მიწები, მზით მოვარაყებული ქართლის სათიბები“ – ეს ჩვენთვის ასე ძვირფასი, ასე მტკივნეული, მარავალსაუკუნოვნად განცდილი და მარად ახლებურად აღქმული ქართული სულია, „სიცხისფერი ქვეყანა“, „ძოწისფერი კლდეები“ – ეს ჩვენი უცვლელი ბედისწერაა. ეს ბედისწერა უნდა ვზიდოთ, დავითმინოთ კიდეც და უნდა მივიღოთ, როგორც იდუმალი წყალობა ღვთისა. თაფლოსთვის ღვთის ფერი ცისფერია („ჰაერიდან ჟონავს სიცისფრე…/საცაა დუმილის მარწუხები გაწყალდება,/ცა გაიხსნება“; „ღმერთო, რამდენი სინათლეა/და კაცობრიობას მაინც დახუჭული აქვს თვალები“)…

ნამდვილ პოეტთან ყოველთვისაა ინიციაციური სიბრძნე: სიცოცხლესაც და სიკვდილსაც ერთი „ფესვი“ აქვს, ხანდახან – ერთი ფერიც: „მოლანდებებს მოაქვთ ალისფერი კუბოები…/ჩემი სიცოცხლე ალისფერი გათენებაა“. ჩვენი ცხოვრებაც, „სისხლში აზელილი ნაცარტუტა“, ზოგჯერ „ციდან პოეზიის სისხლად გამოჟონავს“. ეს წითლის ზეიმია, სიცოცხლისა და სიკვდილის ზეიმი, სიკვდილიც სხვა სიცოცხლეში გარდასვლააო, ქართველმა… ჩვენ კი ამ ბოლო „აკორდამდე“ ვდგავართ ჩვენივე „სიზმრების კარიბჭეებთან“, „ყოფნა გვტკივა“ და ეს ტკივილი შეგვაქმნევინებს მაღალ შემოქმედებასაც.

ჩვენ კი არ ვირჩევთ გზებს, გზები გვირჩევენ! სამყარო კი არ გვაქვს ფიქრებში, თავად სამყარომ გაგვიფიქრა და ესაა ჩვენი არსებობაც…

თაფლო ზარიძე ჯერ პატარაა, მაგრამ ის ბობოქარი მუხტი, პოეტი ასეთი სიფაქიზით, ასე ოსტატურად რომ გვაწვდის, პატარა სიტყვას არ იტყვის ალბათ მომავალში… წარმატებები მას, მის „თოვლისფერთვალება ლექსებს“!

ციტატები მოყვანილია წიგნიდან: თაფლო ზარიძე, „დროზე მეტი ვარ“, გამომცემლობა „კალმოსანი“, 2020

(მეორე ნაწილი)

„თუ ცხოველებს ესაუბრები, ისინიც გესაუბრებიან და თქვენ გაიცნობთ ერთმანეთს. თუ ამას არ აკეთებ, მათ შესახებ არაფერი გეცოდინება და რაც არ იცი, იმის შეგეშინდება. რისიც ეშინიათ, იმას ანადგურებენ“.

დენ ჯორჯი (1899-1981), ცლეილ-ვოთუთის ხალხის ბელადი, ორეგონი – ჩრდილოეთი ვანკუვერის რეგიონი (აშშ და კანადა)

ჩრდილოეთი ამერიკის კოლონიზაციის ახალი ფურცელი იშლება 1602 წელს, როდესაც ინგლისელი ზღვაოსანი, პრივატირი და ავანტიურისტი, კაპიტანი ბართოლომიუ გოსნოლდი, ერთი ხომალდით ჩრდილოეთი განედის 50°-ზე გადაკვეთს ატლანტის ოკეანეს „აზიური“ გასასვლელის საპოვნელად. ზღვაზე მოგზაურობისას გოსნოლდის გემი ქარების გამო ჩ. გ. 42°-ზე ჩამოდის და შემთხვევით აღმოაჩენს გრძელსა და წვრილ ნახევარკუნძულს, რომელიც ნაპირთან ქარებისგან დაცულ მოხერხებულ ყურეს ქმნის. მიმდებარე წყლებში კაპიტანი ამჩნევს ვირთევზას უზარმაზარ გუნდებს და ადგილს კეიპ-კოდს („ვირთევზას კონცხს“) უწოდებს (დღევანდელი მასაჩუსეტსი, აშშ).

კეიპ-კოდის ინდიელებმა, ვამპანოგის ხალხმა (განსახლების ისტორიული ტერიტორია – კეიპ-კოდი, მართას ვინიარდი და ნანტაკეტი, მასაჩუსეტსი) გულისხმიერად მიიღეს ახალჩამოსულები, საჭმლით გაუმასპინძლდნენ და სანადირო და სათევზაო ადგილები აჩვენეს.

ინგლისში დაბრუნების შემდეგ გოსნოლდი დაწვრილებით აცნობს იქაურებს ახალი სამყაროს სიმდიდრეს, რომელიც სულ რამდენიმე კვირის გემით მგზავრობის მანძილზეა ინგლისიდან. გოსნოლდის მონათხრობში მომავალ კოლონიზატორებს განსაკუთრებით ხიბლავთ კეიპ-კოდის მიდამოების რბილი კლიმატი და აბორიგენების სტუმართმოყვარეობა, რაც უდავოდ დაეხმარება ინგლისს თავისი ჭარბი მოსახლეობის ახალ ადგილებზე განსახლებაში. ამავე დროს, ინგლისში ჯერ კიდევ პოპულარულია მოსაზრება, რომ „ახალი სამყაროს“ ნაპირებთან არსებობს გასასვლელი წყნარი ოკეანის წყლებისკენ.

1606 წელს ამერიკის კოლონიზაციის მიზნით იქმნება ორი – სავაჭრო და კოლონიზაციის მიზნების მქონე კომპანია (სააქციო საზოგადოება): ლონდონისა და პლიმუთის. მეფე იაკობ I სტიუარტის ქარტიებით, ამ კომპანიებს ენიჭებოდათ უფლება, დაეარსებინათ კოლონიები ამერიკის კონტინენტზე, ჩრდ. განედის 34°-დან 45° გრადუსის ჩათვლით – „ზღვიდან ზღვამდე“.

მოგვიანებით მეფე იაკობ I-ის (იმავე ჯეიმს I-ის) სწორედ ეს ფირმანი გახდება ინგლისელი კოლონისტების მთავარი არგუმენტი ახალი კონტინენტის დასავლეთის ყველა მიწაზე უფლების დასაცავად.

კომპანიებს ევალებოდათ, გაევრცელებინათ ქრისტიანობა „ველურებს“ შორის. სამეფო ქარტიებისა და სიგელების უმეტესობაში მეორდებოდა შემდეგი დებულებები: „კოლონისტები და მათი შთამომავლები რჩებიან ინგლისელებად ყველა შემთხვევაში; ისინი სარგებლობენ ყველა პრივილეგიით ამერიკული დასახლებების შიგნით, ისევე, როგორც ეს იქნებოდა, სამშობლოში რომ დარჩენილიყვნენ“. ამ თეზისზე დაყრდნობით, XVII და XVIII საუკუნეებში ამერიკელები ეწინააღმდეგებოდნენ მეტროპოლიის ძალადობრივ წესებს, ხოლო XVIII საუკუნის ბოლოს ამტკიცებდნენ თავიანთ მისწრაფებას დამოუკიდებლობისკენ.

1606 წლის 20 დეკემბერს „ლონდონის კომპანიის“ სამი მცირე გემი: Susan Constant, Godspeed და Discovery, კაპიტან კრისტოფერ ნიუპორტის მეთაურობით და 105 კოლონისტი მამაკაცით, ღუზას უშვებს ჩესაპიკის ყურეში (დელავერი, დღევანდელი ვაშინგტონის მახლობლად), სადაც საფუძველი ეყრება პირველ მუდმივ ინგლისურ დასახლებას, ქალაქ ჯეიმსტაუნს.

ახალ კოლონიას შეუნარჩუნეს ძველი სახელი – ვირჯინია. ვირჯინიის ახალმოსახლეთა უმეტესობას შეადგენდნენ მამაკაცები, რომლებმაც საკუთარი ნებით დატოვეს ინგლისი. ისინი იყვნენ ინგლისის ანგლიკანურ-პროტესტანტული ეკლესიის სულიერი შვილები, სოციალურად – ე.წ. ჯენტლმენები (არ მიეკუთვნებოდნენ არც თავადაზნაურობას და არც ხელოსნებს ან ვაჭრებს), შესაბამისად, მათ შორის ცოტას შეეძლო შრომა და საზოგადოებრივად სასარგებლო საქმიანობა. ჯენტლმენებს ხშირად ახასიათებენ როგორც „ზარმაც და მანკიერ ხალხს, რომლებიც ოკეანის გაღმა ოჯახის წევრებმა გაგზავნეს თავიანთი ოჯახების სირცხვილისგან დასახსნელად, იმ იმედით, რომ ისინი რამდენიმე წელიწადში ან გამდიდრდებოდნენ, ან დაიღუპებოდნენ“. ეს კონტინგენტი ძალიან წააგავდა ესპანელ იდალგოებსა და პორტუგალიელ იდალგოებს, რომლებიც თავქუდმოგლეჯილები გაიქცნენ ოკეანის გაღმა „ადვილი ოქროს“ ხელში ჩასაგდებად.

ვირჯინიის ახალ კოლონიაში იმ დროს მშრომელებად ძირითადად დასაქმებული ჰყავდათ თამბაქოს პლანტაციებში მომუშავე დროებითი „თეთრი მონები“ – ბრიტანეთის კუნძულებიდან ჩამოყვანილი ღარიბები, რომლებსაც „ლონდონური კომპანია“ 7-10 წლით (!) ქირაობდა ოკეანის გაღმა მათი და მათი ოჯახის წევრების ტრანსპორტირების სანაცვლოდ.

ლონდონისა და ინგლისის სხვა ქალაქების ღარიბ მოსახლეობას ახალ მიწებზე სავაჭრო კომპანიის „კონტრაქტით“ გადასახლება თავის გადარჩენის ერთადერთ საშუალებად ესახებოდა, რადგან კომპანია მათ, პლანტაციებში მუშაობის სანაცვლოდ, სახლით, ტანსაცმლითა და საკვებით უზრუნველყოფდა.

ზოგიერთი წყაროს თანახმად, ინგლისის ჭარბი მოსახლეობის პრობლემის მოგვარების მიზნით, ასეთი „კონტრაქტებით“ ამერიკის ახალ კოლონიაში 200 000-დან 300 000-მდე „თეთრი მონა“ გადაიყვანეს (ეს ის პერიოდია, როდესაც აფრიკელი მონების შემოყვანა ჯერ არ დაწყებულა – აფრიკელი მონებით ვაჭრობის თარიღად ინგლისის ყოფილ კოლონიებში, 1619 წელი სახელდება).

ზემოხსენებულთა გარდა, ახალ ვირჯინიელებს შორის იყვნენ ქმედითი და გონიერი ადამიანებიც, რომლებსაც შეეძლოთ და არ ეთაკილებოდათ შრომა. ასეთი გახლდათ კაპიტანი ჯონ სმიტი (რომელიც საქვეყნოდ ცნობილი გახდა უოლტ დისნეის სტუდიის მულტფილმ „პოკაჰონტასის“ ეკრანებზე გამოსვლის შემდეგ). ჯონ სმიტი, გარდა იმისა, რომ ვირჯინიის კოლონიის ერთ-ერთი ახალმოსახლე იყო, ამავე დროს გახლდათ „ლონდონის სავაჭრო კომპანიის“ აქციონერიც, რომელიც საბოლოოდ კოლონიის მმართველი და ეფექტური მენეჯერი გახდა. წყაროების თანახმად, კაპიტანი სმიტი იბრძოდა ჰოლანდიაში ესპანელების წინააღმდეგ, სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპაში თურქების წინააღმდეგ, შემდეგ თურქებმა იგი მონად გაყიდეს ყირიმში, სადაც მან მონობას თავი დააღწია და რუსეთის სტეპებში დონის კაზაკებს შეუერთდა.

„ლონდონის კომპანია“, რომელმაც დააფინანსა ვირჯინიის კოლონისტთა ექსპედიცია, იმედოვნებდა რომ ინგლისიდან წამოყვანილი ჯენტლმენები დაეხმარებოდნენ მას „ახალ ტერიტორიებზე“ ინგლისური ტიპის მმართველობისა და წესრიგის დამყარებაში. საბოლოოდ კი ისე მოხდა, რომ ჯენტლმენების უმაქნისობამ და პრაქტიკული უნარების უქონლობამ კოლონიაში მხოლოდ დაძაბულობა და კონფლიქტები წარმოშვა. კოლონიას, დაარსების დღიდან მრავალ ხიფათთან მოუწია გამკლავება. ესენი იყო საკვების ნაკლებობა, ინფექციები, ცუდი ურთიერთობა მკვიდრ მოსახლეობასთან. ჯენტლმენების უარმა, მონაწილეობა მიეღოთ კოლონიის საქმეებსა და შრომის პროცესში, კიდევ უფრო გაამწვავა ურთიერთობები საზოგადოების შიგნით და გააუარესა კოლონისტთა მდგომარეობა. კაპიტან სმიტს, სხვა კოლონისტებთან ერთად, მოუწია უმკაცრესი „ვინც არ შრომობს, ის არ ჭამს“ („no work, no food”) პოლიტიკის გატარება, რამაც ჯენტლმენები გონს მოიყვანა და ხელი შეუწყო ჯეიმსტაუნის მოსახლეობის გადარჩენას.

გარკვეული ხნის განმავლობაში ცხოვრების მკაცრმა პირობებმა ჯენტლმენების უმეტესობა იძულებული გახადა, შეჰგუებოდნენ ახალ, გადარჩენისთვის აუცილებელ წესებს. ვინც ეს არ გააკეთა, კოლონიის დატოვება მოუწია, ზოგი კი სასოწარკვეთილებისა და უსახსრობისგან შიდა მიწებში გადაიხვეწა, სადაც აბორიგენების ან სხვა გარემოებების მსხვერპლი გახდა.

ჯონ სმიტი ამერიკული ისტორიის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ფიგურაა და ალბათ საუკეთესოდ წარმოაჩენს აშშ-ის დღევანდელი მოსახლეობის კრებით სახეს – ქმედით, დაუღალავ ადამიანს, რომელიც მუდმივად იღვწის პრობლემების გადასალახად და საქმიანობისთვის ხელსაყრელი პირობების შესაქმნელად. კაპიტან სმიტს მიაწერენ შემდეგ სიტყვებს: „ახალმოსახლეებს, რამდენი მათგანიც არ უნდა დაიხოცოს, მუდმივად ჩამოვიყვან, კიდევ და კიდევ, სულ ახლებს და ახლებს“; „ქვეყანას ფასს სძენს არა მხოლოდ ოქრო და ვერცხლი, არამედ მიწის ნაყოფი და ყველაფერი, რაც მასზე იქნა ნაპოვნი“.

1607-1609 წლებში კაპიტანი სმიტი იკვლევს ჯეიმსტაუნის ჩრდილოეთით მდებარე მიწებს, მდინარე იორკის ხეობას და მის ჭორომებს. 1609 წელს ის სამუდამოდ ტოვებს ვირჯინიას, თუმცა მოგვიანებით გამოსცემს ვირჯინიის რუკას და წიგნს „ვირჯინიის საერთო ისტორია“ (1624 წ.).

მიუხედავად სირთულეებისა, „ლონდონის სავაჭრო კომპანია“ ყველანაირად ცდილობდა, ეპოვა საზღვაო გასასვლელი წყნარი ოკეანისა და აზიისკენ. საინტერესოა, რომ ეს მცდელობები კარგად ასახავს ახლად შობილი კაპიტალიზმის მიდგომას კვლევებისა და კოლონიზაციის მიმართ, როდესაც კერძო ინიციატივები და ინვესტიციები ორგანულად არის შერწყმული ბრიტანეთის სამეფო მხარდაჭერასთან მსოფლიოს მასშტაბით ინგლისური გავლენის გასაზრდელად.

1609 წელს „ლონდონის კომპანიამ“ ამერიკული ვირჯინიის სანაპიროებისკენ შვიდი ხომალდით სამასამდე ახალმოსახლე გაგზავნა. მათ შორის იყვნენ როგორც სამხედროები, ზღვაოსნები და ხელოსნები, ისე კრიმინალები და სხვა ისეთი პირები, ვისი ინგლისში ყოფნაც არ იყო სასურველი. ასეთი ეკლექტური კონტინგენტისა და კიდევ უფრო მეტად უსაქმური ჯენტლმენების სიმრავლის გამო კოლონიამ ძალიან ცუდი სახელი დაიმკვიდრა სამშობლოში. ინგლისელი კრიმინალების ნაწილს ერჩივნა, სიცოცხლე სახრჩობელაზე დაესრულებინა, ვიდრე კოლონიაში გადაესახლებინათ: „ეს ულამაზესი ადგილი სირცხვილის სიმბოლოდ გადაიქცა“.

იმავე წელს, „ლონდონის კომპანიამ“, ამ სავალალო მდგომარეობისა და ვირჯინიის კოლონიის საეჭვო რეპუტაციის გამოსასწორებლად ლორდ ტომას უესტ დელავერს ამერიკული კოლონიების სამუდამო მმართველისა და გუბერნატორის თანამდებობა შესთავაზა. ასეთი ნდობა განაპირობა ამ პატივცემული ბატონის წარმომავლობამ, რეპუტაციამ, სამხედრო გამოცდილებამ და ინგლისის სამეფო სახლის მისდამი უაღრესმა ლოიალურობამ.

ლორდი დელავერი ამერიკაში გაემგზავრა და რამდენიმე თვეში ინგლისში დაბრუნდა. სწორედ მისი სახელი ეწოდა ერთ-ერთ ყურეს ჩესაპიკისესტუარის მახლობლად, შემდგომ კი შტატ დელავერს. ლორდმა დელავერმა საკმაოდ მოკლე ხანში შეძლო, შეექმნა ახალ მიწებზე მეტ-ნაკლებად ეფექტური ადმინისტრაცია, რამაც საბოლოოდ შესაძლებელი გახადა უზარმაზარი კონტინენტის შემდგომი კოლონიზაცია.

ახალი კოლონიისთვის ყველაზე მომგებიანი თამბაქოს კულტურის მოყვანა აღმოჩნდა. თამბაქოს წევის მოდამ იმდროინდელ ევროპაში ყოველგვარ მოლოდინს გადააჭარბა. ვირჯინიაში მემარცვლეობას თითქმის არავინ მისდევდა, ცოტას ჰყავდა რქოსანი საქონელიც. ინგლისელებმა რატომღაც გადაწყვიტეს, რომ კოლონიისთვის საჭირო საკვები მათთვის აბორიგენებს  უნდა მიეტანათ. თუ ინდიელები ამაზე უარს ამბობდნენ, კოლონისტები მათი სოფლების ძარცვას იწყებდნენ. მალე ინგლისელებმა, თამბაქოს პლანტაციების მფლობელთა მოთხოვნითა და ინტერესების გათვალისწინებით, ვირჯინიაში მონათმფლობელობა დაუშვეს. 1620 წელს ჰოლანდიელმა ვაჭრებმა, რომლებიც ბევრად უფრო გამოცდილები იყვნენ მონებით ვაჭრობაში, ვიდრე ინგლისელები, ამერიკის სანაპიროებზე აფრიკელი მონების პირველი პარტია ჩაიყვანეს და სარფიანად გაყიდეს ჯეიმსტაუნის ბაზრობაზე.

დასავლეთი აფრიკიდან წამოყვანილი მონები გამძლეობითა და ღონით გამოირჩეოდნენ. პრობლემას არ წარმოადგენდა ვირჯინიის ნესტიანი ჰავა (დღევანდელი დელავერი, ვირჯინია, ჩრდ. კაროლინა და ქ. ვაშინგტონი), რის წყალობითაც ინგლისელმა პლანტატორებმა უზარმაზარი მატერიალური მოგება მიიღეს. მომდევნო წლებში ამერიკაში მონათმფლობელობამ ისეთი მასშტაბი მიიღო, რომ მალე მონების რაოდენობამ კოლონისტთა რიცხვს გადააჭარბა.  ახალი ინგლისური კოლონია ნელა, მაგრამ მაინც ზრდისა და განვითარების გზაზე იდგა.

რაც შეეხება „ევროპულ ტრანზიტს“, ახალ ამერიკულ კოლონიაში ყოველწლიურად უკვე ათასობით ახალმოსახლე ჩადიოდა. თამბაქოს ფასი იმატებდა და მოწევის მავნე ჩვევა უფრო და უფრო მეტად ვრცელდებოდა ევროპის ქვეყნებში.

ინგლისელები, ჰოლანდიელების მსგავსად და ესპანელებისგან განსხვავებით, ცდილობდნენ, ნაკლებად შერეოდნენ ადგილობრივ ხალხებს და ამით „ინარჩუნებდნენ თავიანთი რასის სისუფთავეს“.

კოლონიზაციის პირველ წლებში ინგლისელებსა და მკვიდრ მოსახლეობას შორის მშვიდობა იყო, თუმცა კოლონისტების მადა წლიდან წლამდე იზრდებოდა და ერთ დღესაც ის გაუსაძლისი გახდა: ინგლისელები და ევროპიდან ჩამოსული სხვა ახალმოსახლეები დაუკითხავად იკავებდნენ ინდიელთა მიწებს, ატყუებდნენ მათ და ხშირად ადგილობრივი ტომების ძარცვა-გლეჯითაც ითბობდნენ ხელს.

1622 წელს ჩრდილოეთი ამერიკის აღმოსავლეთი სანაპიროს მკვიდრი ინდიელები კოლონისტებს აუჯანყდნენ. საერთო ნიშნით და სიგნალით, ერთსა და იმავე დროს, ისინი თავს დაესხნენ ახალმოსახლეებს ჯეიმსტაუნის მიდამოებში და 350 ადამიანი მოკლეს. „თეთრ“ ახალმოსახლეთა დიდი ნაწილი გადაურჩა ინდიელების სასიკვდილო რეიდს და თავი დასახლების შედარებით გამაგრებულ ნაწილს შეაფარა. ვირჯინიელების შურისძიება სასტიკი იყო: ევროპელმა კოლონისტებმა წამოიწყეს სისხლისმღვრელი ომი ყველა ინდოელის წინააღმდეგ. ადგილობრივი, მეზობლად მცხოვრები ინდიელების განადგურების შემდგომ ევროპელებმა მიმდებარე ტერიტორიების მკვიდრი მოსახლეობის ჟლეტა დაიწყეს და იქაური ტომები აიძულეს, მათთვის მძევლები მიეცათ. სწორედ ამ დროს იწყება ეგრეთ წოდებული „ინდიელების პოლიტიკა“ ახალ სამყაროში, რომელიც გულისხმობდა მკვიდრი მოსახლეობის ნელ-ნელა განდევნას და მოსპობას. ამ პოლიტიკის შედეგია კაცთმოძულე და ავად სახსენებელი, რასისტული გამოთქმა „კარგი ინდიელი მხოლოდ მკვდარი ინდიელია“, რომელსაც ამერიკული სამოქალაქო ომის ერთ-ერთ გმირსა და გამოჩენილ მეთაურს, გენერალ შერიდანს მიაწერენ.

გენერალი შერიდანი საქვეყნოდ ცნობილი გახდა 1868-1869 წლებში, მკვიდრი მოსახლეობის – სამხრეთელი შაიენების, არაპაჰოს, კოვასა და კომანჩების წინააღმდეგ გაჩაღებული ტოტალური ომის სამხედრო ოპერაციებითა და ბიზონების ათასიანი ჯოგების განადგურებით ამერიკის დიდი ვაკეებზე.

1888 წელს გენერალი ფილიპ ჰ. შერიდანი სამხედრო პატივით დაასაფლავეს ვაშინგტონში, არლინგტონის სამხედროთა სასაფლაოზე. ცერემონიას დაესწრნენ გენერალი უილიამ შერმანი და აშშ-ის მე-19 პრეზიდენტი რეზერფორდ ბ. ჰეიზი.

ოქტომბერში აშშ-ის უხუცეს პრეზიდენტს, ჯიმი კარტერს, 100 წელი შეუსრულდა. კარტერის ჯანმრთელობის მდგომარეობა უმძიმესია, მისთვის ყოველი ამოსუნთქვა, ყოველი მოძრაობა ტკივილსა და ტანჯვასთან არის დაკავშირებული. დიდი მოღვაწე სხეულს ვეღარ აკონტროლებს, მაგრამ გონებრივი სიფხიზლე არ დაუკარგავს. აშშ-ის საპრეზიდენტო არჩევნებამდე ჩემს წრეში მისი ერთ-ერთი უკანასკნელი განცხადების შესახებ მოვყევი.

სახელმწიფოს ყოფილი მეთაურისთვის, რომელსაც სიკვდილი სანატრელი აქვს, შვილს უკითხავს: „მამა, გინდა, კიდევ გაგრძელდეს, გახანგრძლივდეს შენი ტანჯული სიცოცხლე?“ მამას პასუხად უთქვამს: „შევეცდები, კიდევ გავძლო, რათა კამალა ჰარისისთვის ხმის მიცემა შევძლო“.

დიალოგის გახსენების შემდეგ გულწრფელად გამოვხატე აღფრთოვანება – ჩემთვის ძალიან სასიამოვნოა, როდესაც საკუთარი ქვეყნის, პარტიისა და იდეების ერთგულ ასი წლის კაცს, მის შეუპოვრობას ვაკვირდები. თანამედროვე საქართველო ხომ ცინიზმისა და ყველაფრის მიმართ ზღვარგადასული ეჭვის ბუდედ არის ქცეული, ადამიანებმა ბევრი აღარაფერი იციან და აღარაფრის სწამთ. ერთი სიტყვით, ჯიმიც და მეც მასხარად აგვიგდეს, დაგვცინეს და გაწამებული მოხუცის უკანასკნელი სასიცოცხლო იმპულსი ანტიკონსერვატიული პროპაგანდის მდარე ნიმუშად გამოაცხადეს.

პატიოსანი ადამიანი, რომელიც ჯიმი კარტერის განვლილ გზას იცნობს, გამორჩეული ამერიკელის რომანტიკული სურვილისა და გულწრფელი უღალატობის არასერიოზულად აღქმას ვერ შეძლებდა. უხუცესმა საუკუნოვანი ცხოვრებით დაამტკიცა, რომ ჩვეულებრივი ადამიანი არ არის.

კარტერის კარიერა ბიზნესით დაიწყო. სამხედრო-საზღვაო ფლოტში სამსახურის შემდეგ ახალგაზრდა ვეტერანი თხილის ფერმის მშენებლობაში ჩაერთო და საკუთარ მეუღლესთან ერთად მცირედ დასახლებულ ჯორჯიის შტატში მომგებიანი საწარმოს დაფუძნებაც მოახერხა. მისი ფაბრიკა მთელ რეგიონში თითქმის ერთადერთი დაწესებულება გახლდათ, სადაც ხელმძღვანელობა სეგრეგაციისა და აფროამერიკელთა მეორეხარისხოვან მოქალაქეებად გამოცხადების იდეას არ იზიარებდა. ახალგაზრდა ფერმერი მალევე მიხვდა, რომ ბიზნესში საქმიანობით უსამართლობას ვერ შეცვლიდა, ამიტომ პოლიტიკურ ველზე გადაინაცვლა.

ცხადია, კარტერი მალევე აირჩიეს შტატის საკანონმდებლო ორგანოში, მაგრამ გუბერნატორის თანამდებობისთვის ბრძოლის დაწყებას იგი დიდხანს ვერ ახერხებდა. მას პროგრესული იდეების გამო საკუთარი პარტია ბლოკავდა. 1960-იანი წლების ჯორჯიაში სამოქალაქო უფლებებისა და თანასწორობის პრინციპებით მოქმედება დემოკრატიული პარტიისთვისაც კი რთული გახლდათ.

წინააღმდეგობის მიუხედავად, 1971 წელს ჯიმი მაინც გახდა პატარა და არცთუ ისე გავლენიანი შტატის გუბერნატორი. გუბერნატორად მუშაობის დროს მან სახელი სამი ამბით გაითქვა: შტატის ტერიტორიაზე შეაჩერა სიკვდილით დასჯის მოქმედება, ყველაზე ღარიბი მოსახლეობისა და პატიმრებისთვის აამოქმედა უფასო საგანმანათლებლო პროგრამები და შექმნა ადამიანის უფლებათა საბჭო, რომელიც ჯორჯიაში რასობრივი სეგრეგაციის დასრულების მთავარ ინსტრუმენტად იქცა.

1970-იანი წლები შეერთებულ შტატებში პოლიტიკური კულტურისა და სოციალური კაპიტალის კრიზისით გამოირჩეოდა. პოლიტიკურ კლასსა და ხალხს შორის ნდობა აორთქლდა და არაერთი ხიდი ჩაინგრა. საზოგადოება უსაშველოდ გახანგრძლივებული ვიეტნამის ომის შედეგებისგან, ამ ომში სამარცხვინო მარცხის გამო იტანჯებოდა, „უოტერგეიტის სკანდალის“ შემდეგ აღარავის სწამდა, რომ პატიოსანი მოქალაქე შეიძლება პოლიტიკაში ჩართულიყო. 1973 წელს კი აშშ-ის პრეზიდენტი გახდა ადამიანი, რომელიც უმაღლეს თანამდებობაზე არავის აურჩევია. ჯერალდ ფორდი ნიქსონმა ვიცე-პრეზიდენტ აგნიუს გადადგომის შემდეგ დანიშნა ქვეყნის მეორე პირად, შემდეგ თავად პრეზიდენტს მოუწია თეთრი სახლიდან ვადაზე ადრე წასვლა და ასე მოულოდნელად, დანიშნული კაცი ქვეყნის სათავეში მოექცა.

აი, ასეთ დროს ჩაერთო პრეზიდენტობისთვის ბრძოლაში ჯიმი კარტერი – ერთგული მეუღლე, რომელიც არასდროს გახვეულა ხმაურიან სექსუალურ თავგადასავლებში; მართლმორწმუნე ბაპტისტი, რომელიც თავისთვის სამყოფ ფულს არაქისის ფერმაში გამოიმუშავებდა; მოქალაქე, რომელსაც სწამდა სოციალური სამართლიანობისა და ჩაგვრისგან თავისუფალი საზოგადოების. ყველასთვის მოულოდნელად, მან სენსაციურ გამარჯვებას მიაღწია და 1976 წელს აშშ-ის 39-ე პრეზიდენტი გახდა.

რითი გამოირჩეოდა ყოფილი ფერმერის მმართველობის პერიოდი?

საგარეო პოლიტიკაში კარტერმა რამდენიმე სერიოზულ მიზანს მიაღწია. მისმა ადმინისტრაციამ აღადგინა სრული დიპლომატიური ურთიერთობები ჩინეთთან, რაც ორივე ქვეყნის სავაჭრო-სამრეწველო მდგომარეობაზეც აისახა და სსრკ-სთან მიმართებით ორივე მათგანი გააძლიერა. ჯიმი კარტერის ხელმძღვანელობით დათმო ისრაელის სახელმწიფომ სინის ნახევარკუნძული, დაუბრუნა ოკუპირებული ტერიტორიები ეგვიპტეს და დაამყარა პირველ არაბულ ქვეყანასთან კეთილმეზობლური კავშირები. კარტერმა დაასრულა მრავალწლიანი კონფლიქტი პანამის ხელისუფლებასთან და პატარა ლათინოამერიკულ ქვეყანას დაუბრუნა პანამის არხის კონტროლის უფლება, ხელი შეუწყო დიდი ქვეყნის მიერ პატარა სახელმწიფოს ნაციონალური სუვერენიტეტის განმტკიცებას. ჩამოთვლილმა ნაბიჯებმა „ცივი ომის“ სამყაროს სულ ცოტა ხნით ამოსუნთქვის საშუალება მისცა.

საშინაო პოლიტიკაში კი კარტერის მთავარ მიღწევად განათლების სამინისტროს ჩამოყალიბება, ახალი საგანმანათლებლო კერების მთელი ქვეყნის მასშტაბით დაფუძნება მიიჩნევა. მის ანგარიშზეა აშშ-ის პირველი მძლავრი გარემოსდაცვითი კანონმდებლობისა და რეგულაციების შემუშავებაც. ყოფილმა ფერმერმა შეიწყალა ვიეტნამის ომის წინააღმდეგ გამოხატული პროტესტის გამო დაკავებული მოქალაქეები.

ქვეყნის მომავლის გამორჩეული ხედვის მიუხედავად, კარტერს მხოლოდ ერთი ვადით მოუწია თეთრ სახლში ყოფნა. ყოფილი სამხედრო მეზღვაური უიღბლო კაცი აღმოჩნდა, ნავთობის უმძიმესმა კრიზისმა და ირანის ისლამურმა რევოლუციამ ატლანტიდან ვაშინგტონში დაწინაურებული პოლიტიკოსი მიწაზე დაანარცხა, მაგრამ პრეზიდენტი მაინც არ გაჩერებულა.

თანამდებობიდან გადადგომის შემდეგ სახელმწიფოს ყოფილმა მეთაურმა „კარტერის ცენტრი“ დააარსა, რომელიც მოგვიანებით სრულიად გამორჩეულ, უნიკალურ ორგანიზაციად ჩამოყალიბდა.

ერთი მხრივ, ცენტრმა უზარმაზარი ჰუმანიტარული და საქველმოქმედო პროექტების განხორციელებას მიჰყო ხელი. კარტერი და მისი გუნდი თავდაუზოგავად შრომობდნენ აფრიკის უღარიბეს ქვეყნებში ვაქცინების, მედიკამენტების, წყლისა და საკვების მობილიზებისთვის, აგროვებდნენ რესურსებს ეკოლოგიური კატასტროფების შედეგად განადგურებული რეგიონების აღდგენისთვის და ა.შ.

მეორე მხრივ, დემოკრატმა ლიდერმა მიზნად დაისახა მსოფლიოს სხვადასხვა წერტილში მიმდინარე კონფლიქტებში შუამავლის როლის შესრულება. ჯიმი კარტერი ახლო აღმოსავლეთის, ბალკანეთის, დასავლეთ აზიისა და კარიბის აუზის კრიზისების დროს წარმატებით უძღვებოდა მოლაპარაკებებს. გადამდგარი პოლიტიკოსი ხშირად ასრულებდა აშშ-ის მოქმედ პრეზიდენტთა დიპლომატიურ დავალებებს და ქვეყნის ინტერესების დასაცავად სტუმრობდა ამერიკის მიმართ უკიდურესად კრიტიკულად განწყობილ მოღვაწეებსა თუ ლიდერებს. სულ ბოლოს კარტერი 2010 წელს ჩავიდა ჩრდილოეთ კორეაში, საიდანაც შინ ხელცარიელი არ დაბრუნებულა – მან რვაწლიანი კატორღისგან დაიხსნა აშშ-ის მოქალაქე, რომელსაც სახალხო დემოკრატიული რესპუბლიკის საზღვრის უკანონო გადაკვეთა ედებოდა ბრალად.

კარტერს თავისი პრინციპული, მკვეთრი პოზიციებიც გამოარჩევდა. ის არასდროს ერიდებოდა ისრაელის კრიტიკას და ქვეყნის მემარჯვენე პოლიტიკოსებს კონფლიქტის უსასრულოდ გახანგრძლივებაში ადანაშაულებდა. ჯორჯ ბუშ უმცროსსა და ტონი ბლერს კარგად ახსოვთ სილა, რომელიც მათ ამერიკელმა ავტორიტეტმა ერაყის ომის დაწყების გამო გააწნა. კარტერიც მთელი დანარჩენი მსოფლიოს მსგავსად ელოდა ფაქტებიც გამოაშკარავებას, რომლებიც სადამ ჰუსეინის რეჟიმის არსენალში მასობრივი განადგურების იარაღის არსებობას დაადასტურებდა.

ჯიმი კარტერი ნამდვილი იდეალისტია, ალბათ, სწორედ ამით დაიმსახურა მან ნობელის მშვიდობის პრემია. მისი კარიერის ყველაზე მშვენიერი მომენტი, მგონი, 2002 წელს „კარტერის ცენტრის“ კუბაში ვიზიტს უკავშირდება.

წარმოიდგინეთ, როგორი თავზე ხელაღებული უნდა იყოს ადამიანი, რომ ფიდელ კასტროს პირადად ეწვიოს და პირად თუ პოლიტიკურ თავისუფლებაზე გაუბას ღია და კრიტიკული საუბარი.

წარმოიდგინეთ, როგორი თავზე ხელაღებული უნდა იყოს ადამიანი, რომ აშშ-ის ხელისუფლებას ჰავანის შუაგულიდან მოუწოდოს კუბის წინააღმდეგ დაწესებული სანქციების, ემბარგოს შემსუბუქებისკენ.

ჯიმიმ ორივე აღნიშნული ნაბიჯი გადადგა. მეტიც – იგი კუბის ერთპიროვნულ მმართველთან ერთად მოედანზეც გავიდა და „კომანდანტეს“ ბეისბოლი ეთამაშა. კარტერს უნდოდა, მთელი მსოფლიოსთვის ეჩვენებინა, რომ ნახევარსაუკუნოვანი მტრობის მიუხედავად, კონფლიქტის ორივე მხარეს ჩვეულებრივი ადამიანები დგანან, რომლებსაც მონდომების შემთხვევაში თავისუფლად შეუძლიათ საერთო ენის გამონახვა.

(პირველი ნაწილი)

სიმდიდრე კვლავ რამდენიმე ძალის ხელშია კონცენტრირებული, რომელთა არამომჭირნე ეკონომიკების შენარჩუნება კვლავ მშრომელთა ექსპლუატაციით ხდება, ისევე როგორც აფრიკის, აზიისა და ლათინური ამერიკის ხალხების ეროვნული და სხვა რესურსების ძარცვითა და მათი ქვეყნებიდან გატანით“.

ფიდელ კასტრო, კუბის რესპუბლიკის პრეზიდენტი

მიუმხრობელ ქვეყანათა მოძრაობის კონგრესი, ჰავანა, კუბა, 1979 წ.

XVI საუკუნის დასასრულს, ამერიკის აღმოჩენის შემდეგ, ევროპელები ნელ-ნელა იწყებენ „ახალი კონტინენტის“ (ჩრდილოეთი ამერიკის) რესურსებისა და სიმდიდრეების შესწავლა-ათვისებას. ნიუფაუნდლენდის წყლებში (დღეს ეს კუნძული კანადას ეკუთვნის), რომელიც განთქმული იყო თევზის მდიდარი სარეწებით (აქ ერთმანეთს ხვდება ნიუფაუნდლენდის ცივი და გოლფსტრიმის თბილი დინებები, რაც საუკეთესო პირობებს ქმნის ოკეანის თევზების გამრავლებისთვის), ხშირად შეხვდებოდით ინგლისურ საზღვაო და თევზსაჭერ გემებს, თუმცა ბასკების, ფრანგების, ესპანელებისა და პორტუგალიელების გემებთან შედარებით მათი რაოდენობა უმნიშვნელო იყო.

აღსანიშნავია, რომ ინგლისელების გემები სხვა ევროპელებთან შედარებით უკეთ იყო აღჭურვილი და შეიარაღებული, რის გამოც ინგლისელი კაპიტნები სულ უფრო ხშირად გამოდიოდნენ მომრიგებელი მოსამართლეების როლში ნიუფაუნდლენდზე მცხოვრებ ევროპელ მეთევზეებს შორის თევზჭერის წესებისა და უფლებების გამო წამოჭრილი დავების დროს.

ინგლისელებისთვის ჩრდილოეთის ცივ წლებში მდებარე უცნობი კუნძული ნიუფაუნდლენდი, მიუხედავად მისი შთამბეჭდავი ზომისა (108 000 კვ. კმ), ნაკლებად საინტერესო გახლდათ, რადგან რთული კლიმატური პირობებისა და მწირი ნიადაგების გამო (ცივი ზაფხული და სუსხიანი ზამთარი, ხშირი წვიმა, ნისლი და ქარიშხლები) კუნძულის შესწავლა და დასახლება ძვირი ჯდებოდა.

კუნძულისადმი ინგლისელების ინტერესი მხოლოდ მას შემდეგ გაიზარდა, რაც ინგლისელმა მოგზაურმა მარტინ ფრობიშერმა 1577 წელს დღევანდელი კანადური ნიუფაუნდლენდის ახლოს მდებარე კუნძულებიდან „ოქროს მადანი“ ჩამოიტანა (საბოლოოდ ფრობიშერის მიერ ჩამოტანილი მადანი რკინის პირიტი აღმოჩნდა, რომელსაც კომერციული ღირებულება არ ჰქონდა). ფრობიშერის აღმოჩენამ მაშინვე გაზარდა ინტერესი „ახალი მიწებისადმი“ (რომელიც აზია ეგონათ), ნიუფაუნდლედმა დაიმსახურა მნიშვნელოვანი კუნძულისა და საზღვაო გზის რეპუტაცია, რადგან ეს, სავარაუდოდ „უმოკლესი გზა“ იყო ჩინეთამდე, და მეორე – იქ აღმოჩნდა ფრობიშერის მიერ ნაპოვნი „ოქროს ქვეყანა“!

ინგლისელთა შემდეგი ნაბიჯი გახდა ჰამფრი გილბერტის მიერ (დედოფალ ელისაბედ I-ის ფავორიტის, სერ უოლტერ რეილის ნახევარძმა) დედოფლისგან სამეფო პატენტის მიღება „ნიუფაუნდლენდის შემდგომი გამოკვლევისა და მართვისათვის“. გილბერტმა, კუნძული ინგლისის საკუთრებად გამოაცხადა, რადგან მისი აღმოჩენა 1497 წელს სერ ჯონ კაბოტს (იტალიელი ზღვაოსანი ჯოვანი კაბოტო ინგლისის სამეფო საზღვაო სამსახურში) მიეწერება (მიუხედავად ფრანგების პროტესტისა, ინგლისელებმა ეს უფლება არ დათმეს და 1713 წელს უტრეხტის ზავის საფუძველზე საბოლოოდ გაიფორმეს ნიუფაუნდლენდი).

ჰამფრი გილბერტის ისტორია საინტერესოა იმით, რომ იგი პირველი აღმოჩნდა, ვინც გადაწყვიტა, კუნძულზე ინგლისიდან ჩამოყვანილი ახალმოსახლეები დაესახლებინა. 1583 წლის აგვისტოში გილბერტის გემებს, სამეფო კურთხევით, ნიუფაუნდლენდის სამხრეთ-აღმოსავლეთ სანაპიროზე ჩაჰყავთ 250 კოლონისტი, რომლებიც აარსებენ პირველ ინგლისურ კოლონიას ოკეანის გაღმა. მალევე გამოჩნდა, რომ მცდელობა წარუმატებელი იყო – კოლონისტებს აკლდათ თითქმის ყველაფერი, გარდა თევზისა და საწვავი ხე-ტყისა. მალე ახალმოსახლეებს შორის დაავადებები გავრცელდა, რამაც კოლონისტებში მღელვარება წარმოშვა. გილბერტმა უკმაყოფილების ჩასახშობად ბრძანა, ყურები დაეჭრათ (!) მღელვარების თავკაცებისათვის, თუმცა მალევე დანებდა და ახალმოსახლეთა გემები უკანვე, ინგლისში გაამგზავრა. უკანა გზა გილბერტისთვის საბედისწერო აღმოჩნდა – ქარიშხლის დროს იგი დაიღუპა. ამან ამერიკის ჩრდილოეთის კოლონიზაცია თითქმის ოცდახუთი წლით გადაავადა და ნიუფაუნდლენდზე ახალი დასახლება, სენტ-ჯონსი (პროვინციის დღევანდელი დედაქალაქი), მხოლოდ მეჩვიდმეტე საუკუნის დასაწყისში გაჩნდა.

ჩრდილოეთი ამერიკის კოლონიზაციის შემდგომი პერიოდი ატლანტის ოკეანეში დაღუპული ჰამფრი გილბერტის ნახევარძმას, სერ უოლტერ რეილის უკავშირდება. ეს ინგლისელი ბატონი 1553 წელს დაიბადა დევონის საგრაფოში, ღარიბი თავადის ოჯახში, რომელიც პროტესტანტული მრწამსის ერთგული მიმდევარი იყო. ოჯახის აღზევება უკავშირდება ინგლისის პროტესტანტი დედოფლის, ელისაბედ I-ის ტახტზე ასვლას. უოლტერ რეილი, მიუხედავად ხელმოკლეობისა, დარწმუნებული იყო, რომ დედოფლის სამსახურში ბევრს მიაღწევდა. ნათესავების დახმარებისა და შესანიშნავი გარეგნობის წყალობით რეილი რამდენიმე წელიწადში დედოფლის უახლოეს კარისკაცთა წრეში შედის და მისი ფავორიტი ხდება. ამ დროს ის უკვე ხმამაღლა საუბრობს თავის „სანუკვარ“ გეგმებზე, რომლებიც უკავშირდება „ინდოეთის ურიცხვ“ სიმდიდრეს, მექსიკისა და პერუს სამეფოების ოქროს და „ოქროს სამეფოს“ – ელდორადოს.

როგორც ზემოთ მოგახსენეთ, რეილის ძმამ, გილბერტმა, ბევრჯერ სცადა ჩინეთისკენ ჩრდილო-დასავლეთის გასასვლელის პოვნა, მაგრამ ვერ შეძლო და უგზო-უკვლოდ დაიკარგა ატლანტიკის წყლებში. რეილი გადაწყვეტს, განაგრძოს დაღუპული ძმის საქმე და დედოფლისგან იღებს სამეფო პატენტს ჩრდილოეთი ამერიკის ტერიტორიის კოლონიზაციაზე ესპანური ტერიტორიების (ფლორიდის) ჩრდილოეთით. სამეფო პატენტისა და შეუპოვარი ხასიათის წყალობით ავანტიურისტული ბუნების მქონე რეილი ბევრს აღწევს: 1584 წელს ის სანაპირო ზოლის გამოსაკვლევად ოკეანის გაღმა გზავნის ორ მცირე ზომის გემს (კაპიტნები – ამადასი და ბარლოუ), რომლებიც ჩრდილოეთ ამერიკის სანაპიროს, კ. ნიუფაუნდლენდიდან ბევრად უფრო სამხრეთით, ჩრდილოეთი განედის 35^o-მდე მიდიან (დღევანდელი ტენესისა და ჩრდ. კაროლინის მახლობლად). სამწუხაროდ, სანაპიროზე მეზღვაურები ვერ პოულობენ მოხერხებულ ყურეს, თუმცა გადადიან ორ მცირე კუნძულზე, სადაც მკვიდრ მოსახლეობას, ინდიელებს ხვდებიან. ამ ხანმოკლე ვიზიტის შემდგომ გემები ინგლისში ბრუნდებიან. გემეის კაპიტნების ანგარიშში ვკითხულობთ, თუ როგორ ახასიათებენ ინგლისელი ზღვაოსნები აბორიგენებს: „ინდიელები ველურები და ზარმაცები, მამაცნი და სტუმართმოყვარენი, მიმნდობნი და ცნობისმოყვარენი არიან და სიამოვნებით ცვლიან საკვებ პროდუქტებს ინგლისურ საქონელზე, განსაკუთრებით კი ლითონის ნივთებზე“. კაპიტნები ნანახ ადგილებს ახასიათებენ როგორც მშვენიერს, რბილი კლიმატით და ნაყოფიერი ნიადაგებით. ასეთი მონათხრობის შემდეგ, ჩვეულებრივ, მომჭირნე დედოფალი თანხმდება რეილის და ამერიკისკენ, „ახალი ქვეყნის“ კოლონიზაციის მიზნით, მიემგზავრება მეორე ექსპედიცია, რომელშიც უკვე ხუთი ხომალდი შედის. ექსპედიციას კაპიტანი რიჩარდ გრინვილი ხელმძღვანელობს.

მადლიერი სერ რეილი მომავალ ინგლისურ კოლონიას დედოფლის პატივსაცემად ვირჯინიას უწოდებს (Virgo – ლათ. ქალწული. დედოფალი ელისაბედ I, ტიუდორების დინასტიის უკანასკნელი მონარქი, მეფე ჰენრი VIII-ის უმცროსი ქალიშვილი, არასდროს გათხოვილა და მთელი სიცოცხლე ინარჩუნებდა „ქალწული დედოფლის“ სტატუსს, რითაც ხაზს უსვამდა იმას, რომ იგი „ინგლისზეა გათხოვილი“ და „მხოლოდ სამეფოს ერთგულია“). 1585 წელს იწყება დღევანდელი ამერიკის (აშშ-ის) ფაქტობრივი კოლონიზაცია, თუმცა პროცესი დიდი სირთულეებითა და მოულოდნელობებით მიმდინარეობს. პირველი დასახლება ინგლისელებმა კუნძულ როანოკზე, დღევანდელი ჩრდ. კაროლინის სანაპიროსთან გააშენეს და ხმელეთზე 180-მდე კოლონისტი გადმოსხეს. ახალმოსახლეთა უმრავლესობა გაკოტრებული თავადაზნაურობის წარმომადგენელი იყო, რომლებსაც „ახალ სამყაროში“ გამდიდრების სურვილი ერეკებოდა. „ველურმა“ აბორიგენებმა მალევე გაიგეს ცივილიზებული ევროპელების რეალური „ღმერთის“ შესახებ და მათ დასაცინად უხვად მოუყვნენ ზღაპრებს ახალი ქვეყნის ოქროს საბადოებისა და მარგალიტით სავსე სანაპიროების შესახებ. შესაძლოა, ეს იყო ინდიელების საბედისწერო შეცდომა! ინგლისელები, რამდენიმეთვიანი ფუჭი ძიების შემდეგ, ისე გაბრაზდნენ აბორიგენებზე, რომ იარაღით ხელში დაესხნენ თავს ინდიელების რამდენიმე სოფელს. პასუხად ინდიელებმა ახალმოსახლეებს საკვების მიცემა შეუწყვიტეს.

1585 წლის გაზაფხულზე ინგლისელი კოლონისტებს შიმშილით სიკვდილი დაემუქრა. ბედად, დღევანდელი ჩრდ. კაროლინის ნაპირებს მოულოდნელად ინგლისური ფლოტილია მიადგა სერ ფრენსის დრეიკის ხელძღვანელობით (ფრენსის დრეიკი, ინგლისელი პრივატიერი – კონტრაქტით მოქმედი მეკობრე, ზღვაოსანი, ვიცე-ადმირალი და სამეფო კარის რაინდი), რომელიც ესპანურ გემებზე მორიგი მეკობრული თავდასხმის შემდეგ ინგლისში ბრუნდებოდა. დრეიკმა უხეირო კოლონისტები გემებზე აიყვანა და, ფაქტობრივად, მათი სამშობლოში ევაკუაცია მოახდინა. აღსანიშნავია, რომ სწორედ მაშინ ჩაიტანეს ევროპელებმა ინგლისში ამერიკული თამბაქო, რომლის მოწევაც უმალვე პოპულარული გახდა ინგლისის ელიტის წარმომადგენლებში.

როანოკის კოლონიზაციის მცდელობიდან მცირე ხნის შემდეგ კაპიტანმა გრინვილმა, რომელმაც არაფერი იცოდა წინამორბედთა ბედის შესახებ, დაცარიელებულ დასახლებაში სამი ხომალდით 15 ახალმოსახლე ჩაიყვანა, რათა ინგლისისთვის „ახალი სამფლობელოები“ შეენარჩუნებინა. სამწუხაროდ, მათ წინამორბედებთან სავალალო გამოცდილების გამო ალგონკინებმა (ინდიელთა ადგილობრივი ტომი) ახალმოსახლეები ამოჟლიტეს.

1587 წლის დასაწყისში კაპიტანმა გრინვილმა ვირჯინიაში კვლავ ჩაიყვანა 200-მდე ახალმოსახლე, თუმცა ახალ კოლონიაში მათი მომავალიც უბედური აღმოჩნდა: ახალგაჩაღებული ინგლის-ესპანეთის ომის გამო კოლონისტები ყველას დაავიწყდა და ისინი, სავარაუდოდ, ან დაიხოცნენ, ან ინდიელებთან შეტაკებებში დაიღუპნენ.

ამის შემდეგ სერ რეილისა და დედოფლის ინტერესი ამერიკის კოლონიზაცის წამგებიანი პროექტის მიმართ საგრძნობლად განელდა და საბოლოდ გაქრა.

სტატიის თანაავტორები რობერ შუმანის ევროპული სასწავლებლის X კლასის მოსწავლეები ბარბარე სოზიაშვილი და ბარბარე მორჩაძე

აქტიური სწავლება სწავლა-სწავლების ერთ-ერთ საუკეთესო მიდგომად მიიჩნევა. ეს არის ფართო ცნება, რომელიც აერთიანებს სწავლის მრავალ განსხვავებულ ფორმას, მათ შორის – თამაშზე, თანამშრომლობასა და კვლევაზე დაფუძნებულ მიდგომებს. ამ სტატიის წინაპირობა სამივე მიმართულებას აკმაყოფილებს. მოსწავლეებმა, საკვლევი კითხვიდან გამომდინარე, დაამუშავეს სახელმძღვანელოში მოცემული საკითხი, გაკვეთილებზე თანამშრომლობით, საკითხის ერთობლივი განხილვის შემდეგ, დამოუკიდებლად შექმნეს წარმოსახვითი სამოქმედო გეგმა და წარადგინეს. ორივე ძალიან კარგი პრეზენტატორია, მაგრამ დრო რომ მოგვეგო, შევთავაზე, ერთად წარედგინათ, ერთმანეთის მოსაზრებები შეევსოთ. გაამართლა – პრეზენტაცია ძალიან საინტერესოდ წარიმართა.

– კი მაგრამ, ეს ყველაფერი საიდან იცით? – აღმოხდა დათის, რომელმაც რამდენიმე გაკვეთილი გააცდინა.

სახელმძღვანელოშია ყველაფერიო, უპასუხეს გოგონებმა. ახლა დათის ველოდებით –  ვნახოთ, როგორი იქნება მისი წარმოსახვითი გეგმა.

გთავაზობთ სტატიის მოკლე ვერსიას.

დემოგრაფიული პოლიტიკის განხორციელებისთვის მსოფლიოს ქვეყნები სხვადასხვა გზას მიმართავენ.

ვიდრე საქართველოს მაგალითის განხილვასა და შეფასებას დავიწყებდეთ, განვიხილოთ ფაქტორები, რომლებიც დემოგრაფიულ პრობლემებს განაპირობებს.

დემოგრაფიული პოლიტიკის წარმოსახვითი გეგმა;

განვითარებული vs განვითარებადი ქვეყნები

თვალსაჩინოებისთვის ერთმანეთს შევადაროთ განვითარებული და განვითარებადი ქვეყნები სოციალურ, ეკონომიკურ და პოლიტიკურ დონეზე. განსხვავებები ძირითადად შეეხება მოსახლეობის რაოდენობას, შობადობისა და სიკვდილიანობის მაჩვენებლებს, ჯანმრთელობის, განათლების, სამუშაო ძალის ბაზარს, პოლიტიკურ სტაბილურობასა და გარემოს დაცვის პოლიტიკას.

განვითარებულ ქვეყნებში მოსახლეობის ზრდა შედარებით დაბალია, რადგან დაბალია შობადობა, ხოლო სიცოცხლის ხანგრძლივობა – უფრო მაღალი. ასეთ ქვეყნებში მოსახლეობა დემოგრაფიულად სტაბილურია, თუმცა მკაფიოა დაბერების ტენდენცია. განვითარებულ ქვეყნებში გენდერული თანასწორობა უფრო დაცულია, სამუშაო ბაზარზე ქალებისა და კაცების უფლებები თანაბარია, ხოლო ეკონომიკური სისტემა – ძლიერი. ჯანმრთელობისა და განათლების სისტემები კარგად განვითარებულია და მოსახლეობას მაღალი ხარისხის სამედიცინო მომსახურებასა და განათლებაზე მიუწვდება ხელი.

პოლიტიკურ დონეზე განვითარებული ქვეყნები დემოკრატიული ინსტიტუტებითა და თავისუფალი არჩევნებით გამოირჩევა, რაც სტაბილურობას ქმნის. რაც შეეხება სოციალურ უზრუნველყოფას, ასეთ ქვეყნებში მოქმედებს სოციალური დაცვის ძლიერი სისტემები, რაც მოქალაქეების კეთილდღეობას განაპირობებს.

განვითარებადი ქვეყნებისთვის, პირიქით, დამახასიათებელია მოსახლეობის სწრაფი ზრდა, მაღალი შობადობა და სიკვდილიანობა. ამ ქვეყნებში შეზღუდულია ჯანდაცვისა და განათლების ხელმისაწვდომობა, რაც ხელს უშლის მოსახლეობის სრულფასოვან განვითარებას. უმუშევრობის დონე მაღალია, შრომის ბაზარი – ნაკლებად დივერსიფიცირებული, ხოლო პოლიტიკური სისტემა ხშირად არასტაბილურია.

ძლიერი გამოწვევებია გენდერული უთანასწორობა და სოციალური სიღარიბე.

განვითარებად ქვეყნებში დაბალია ეკონომიკური დონე და დიდია სოციალური უთანასწორობა, თუმცა განსაზღვრულ სექტორებში, მაგალითად, სოფლის მეურნეობაში ან მრეწველობაში, შესაძლოა ზრდა შეინიშნებოდეს.

იმავდროულად, სოციალური დახმარებისა და პენსიის სისტემები ნაკლებად განვითარებულია, რაც იწვევს მოსახლეობის გაუსაძლის სიღარიბეს და სოციალურ დაუცველობას.

აშკარაა, რომ განვითარებულ და განვითარებად ქვეყნებს განსხვავებული სოციალური, ეკონომიკური და პოლიტიკურ-დემოგრაფიული გამოწვევები აქვთ, რაც განსაზღვრავს მათ პოლიტიკას, განვითარების სტრატეგიებს და დახმარების საჭიროებას.

რა ზოგადი დემოგრაფიული პრობლემების პირისპირ დგას საქართველო და რა არის ამ პრობლემების მიზეზები? ამ საკითხების ანალიზი დემოგრაფიული რეფორმების განხორციელებაში დაგვეხმარება.

საქართველოს დემოგრაფიული პოლიტიკა და გამოწვევები

დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ, 25 წლის განმავლობაში, საქართველოს მოსახლეობა ერთი მეხუთედით შემცირდა, რაც განპირობებული იყო კონფლიქტებით, ომებით, სოციალურ-ეკონომიკური კრიზისით და ემიგრაციის მაღალი მაჩვენებლით. მკვეთრად იკლო შობადობამ, იმატა სიკვდილიანობამ და საბოლოოდ ქვეყანა მძიმე დემოგრაფიულ მდგომარეობაში აღმოჩნდა.

საქართველო დემოგრაფიული გადასვლის მეოთხე ფაზაში იმყოფება.

ამ ფაზაში მოსახლეობა იკლებს, საშუალო ასაკის ადამიანთა წილი მოსახლეობაში იზრდება. ადამიანები ფოკუსირებას იწყებენ კარიერასა და განვითარებაზე, იმატებს დასაქმებული ქალების რაოდენობა, აქედან გამომდინარე, ოჯახები სჯერდებიან საშუალოდ 1-2 ბავშვის ყოლას. შობადობა იწყებს კლებას.

სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა საქართველოში 70 წელზე მეტია. მოსახლეობის დაბერებას სერიოზული შედეგები მოჰყვება: იცვლება დემოგრაფიული და მოსახლეობის დასაქმების სტრუქტურა, წარმოება და მოხმარება, საზოგადოებრივი ფენების მდგომარეობა. მნიშვნელოვანი ცვლილებები ხდება საზოგადოების ცნობიერებაში, იცვლება ღირებულებები და ფასეულობითი ორიენტირები, თავად ხანდაზმული ადამიანების ფუნქციები და ადგილი საზოგადოებაში.

ჩნდება კითხვა: როგორია საქართველოს დემოგრაფიული სტატისტიკა და წარმართავს თუ არა სახელმწიფო ვითარების გამოსასწორებლად მიზანმიმართულ და გონივრულ დემოგრაფიულ პოლიტიკას?

დღესდღეობით დემოგრაფიული სტატისტიკა საქართველოში უარესდება. საჭიროა სახელმწიფოს ჩართულობა, რათა ვითარება უკეთესობისკენ შეიცვალოს.

საქართველოს დემოგრაფიული პოლიტიკა ძირითადად ორიენტირებულია მოსახლეობის ზრდის სტიმულირებასა და ცხოვრების ხარისხის გაუმჯობესებაზე. მისი მიმართულებებია:

1. შობადობის ხელშეწყობა

სახელმწიფოს დემოგრაფიული პოლიტიკა ემსახურება შობადობის ხელშეწყობას, რათა შეამციროს მოსახლეობის კლება. პოლიტიკა მოიცავს პერინატალური ^[1]ჯანდაცვის სისტემის გაუმჯობესებას, მშობლებისთვის ფინანსური სტიმულირების პროგრამებს და ბავშვების აღზრდის პირობების გაუმჯობესებას.

2. მოსახლეობის დაბერების პრობლემის მართვა

ასაკოვანი მოსახლეობის რაოდენობის ზრდა საქართველოსთვის მნიშვნელოვან გამოწვევას წარმოადგენს. ქვეყნაში მიმდინარეობს პენსიების სისტემის რეფორმა და ჯანდაცვის სფეროში გრძელვადიანი პროგრამების დანერგვა, რათა გაუმჯობესდეს ასაკოვანი მოქალაქეების ცხოვრების პირობები.

3. ბავშვთა დახმარება და ოჯახებისთვის ტვირთის შემსუბუქება

საქართველოს მთავრობა მხარს უჭერს ოჯახებს ბავშვთა დახმარების პროგრამების საშუალებით, რომელთა მიზანი ოჯახის ხარჯების შემცირება და ბავშვების აღზრდის პირობების გაუმჯობესებაა. მაგალითად, ოჯახებისთვის გაიცემა სხვადასხვა სახის სოციალური დახმარება, ისეთი, როგორიცაა საოჯახო პარკი და სხვადასხვა საბაჟო შეღავათი.

4. დასაქმების მხარდაჭერა მშობლებისთვის

სახელმწიფოს მიზანია, სათანადო შრომითი პირობები შეუქმნას ოჯახებს, კერძოდ, ხელი შეუწყოს მშობლების მიერ სამუშაოსა და საოჯახო საქმეების შეთავსებას, რათა მათ დარჩეთ ბავშვის აღზრდისთვის საჭირო დრო.

ოჯახის მხარდაჭერის ერთ-ერთ გზაა სახელმწიფოს მიერ ოჯახისა და სამუშაოს შეთავსებისათვის სათანადო შრომითი გარემოს ხელშეწყობა. დამქირავებელი დაქირავებულს სთავაზობს დეკრეტული შვებულების ან ბავშვის მოვლისთვის საჭირო შვებულების სათანადო პირობებს, ასევე ეხმარება ბავშვის აღზრდაში სამსახურში დაბრუნების შემდეგ.

შეჯამება

აუცილებელია ეკონომიკური ღიაობა და პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები, რომლებიც პირდაპირ გავლენას ახდენს მოსახლეობის მატებაზე – იზრდება შრომისუნარიანი ასაკის ადამიანების რაოდენობა, რაც ეკონომიკური აღმავლობის წინაპირობაა. მნიშვნელოვანია, ხაზი გაესვას, რომ მიზანია არა მხოლოდ ქვეყნის დემოგრაფიული კრიზისიდან გამოყვანა, არამედ ოჯახების მორალურად გაძლიერება, ოჯახური აზროვნების მხარდაჭერა და ოჯახზე ორიენტირებული ქართული თემების დაცვა, რადგან ჩვენ გვიხდება ცხოვრება სამყაროში, რომელიც სულ უფრო მეტად უარყოფს ან ამცირებს ტრადიციულ ღირებულებებს.

გამოყენებული ლიტერატურა

1. ლელა მენაბდიშვილი. დემოგრაფიული კრიზისი საქართველოში და მოსახლეობის თვალსაზრისი მისი დაძლევის გზების შესახებ.
2. გეოგრაფია, მე-10 კლასი, ნაწილი I. მაია ბლიაძე, მანანა სეხნიაშვილი. საკითხები 5 და 6.

[1] (ბერძნ. peri ირგვლივ, ლათ. natus დაბადება) – ის, რაც ეხება დაბადებიდან 7 წლის პერიოდს. იწყება ჩასახვიდან 28 კვირის შემდეგ