(პირველი ნაწილი)

„ხოლო როცა იუდეის ბეთლემში დაიბადა იესო ქრისტე, ჰეროდეს მეფობის ჟამს, აჰა, აღმოსავლეთით მოვიდნენ მოგვნი იერუსალიმს, და თქვეს: სად არის იუდეველთა ახალშობილი მეფე? ვინაიდან ვიხილეთ მისი ვარსკვლავი აღმოსავლეთში და მოვედით, რათა თაყვანი ვცეთ მას“ (მათე, 2:1-2).

სახარებისეული ისტორიებიდან ალბათ ერთ-ერთი ყველაზე საინტერესოა „აღმოსავლეთით“ მოსულ მოგვთა მიერ ახალშობილი მაცხოვრის თაყვანისცემა: სამი წარმართი შორეული მხარიდან ცაზე აკაშკაშებულ ვარსკვლავს მიჰყვება იერუსალიმისკენ, თან ძვირფასი ძღვენი მიაქვს და ეძიებს ღმერთს ჭეშმარიტს.

აღმოსავლეთიდან მოსული „სამი მოგვის“, ან „სამი მეფის“, ან „სამი გრძნეულის“ (ბერძნ. Οι Τρεις Μάγοι) მოულოდნელი გამოჩენა იერუსალიმში და იუდეველთა ტირანი მეფის, ჰეროდეს, სასტიკი რეაქცია მათ მიერ მოტანილ ამბავზე მოკლედ არის მოთხრობილი მათეს სახარების მეორე თავში. იდუმალებით არის მოცული მოგვების წარმომავლობა, მათი მოგზაურობა და ასევე მოულოდნელი გაუჩინარება იუდეის მიწიდან ბეთლემში დაბადებული მაცხოვრის თაყვანისცემის შემდეგ.

ყოველივე ეს კიდევ უფრო ამძაფრებს სურვილს, მეტი გავიგოთ სახარების ამ პერსონაჟებზე.

საიდან მოვიდნენ მოგვნი? რატომ მიენიჭათ პრივილეგია, პირველებს მიელოცათ (ადგილობრივ მწყემსებთან ერთად) ღვთისმშობლისთვის მაცხოვრის დაბადება და თაყვანი ეცათ მისთვის?

უყოყმანოდ რატომ დაიჯერა ჰეროდემ მოგვთა ნათქვამი: „სად არის იუდეველთა ახალშობილი მეფე? ვინაიდან ვიხილეთ მისი ვარსკვლავი აღმოსავლეთში და მოვედით, რათა თაყვანი ვცეთ მას“?

იმდროინდელ რომის იმპერიაში ჯადოქრობა, მისნობა და სხვა ამგვარი პრაქტიკა, მეტადრე უცხოთა (ანუ იმ ქვეყნების მცხოვრებთა, რომლებიც რომის იმპერიის შემადგენლობაში არ შედიოდა), მიჩნეული იყო დამაზიანებლად და სასტიკად იკრძალებოდა (იმპერატორ სულას კანონი „Lex Cornelia de sicariis et veneficiis“, ძვ. წ. 82 წ.). განსაკუთრებით დიდი ყურადღება ეთმობოდა იმ ქმედებათა აღმოფხვრას, რომლებიც რომის პოლიტიკის წინააღმდეგ იყო მიმართული და სასტიკად ისჯებოდა.

„ჯადოქრობას და მაგიას“ ებრძოდა ებრაული კანონიც. ებრაელთა წმინდა წიგნის, თორის, მიხედვით: „ნუ იქნება შენ შორის თავისი ვაჟისა და ასულის ცეცხლში გამტარებელი, ჯადოქარი, მომნუსხველი, მარჩიელი, მსახვრალი, გრძნებით შემკვრელი, მესულთანე, მჩხიბავი და მკვდართა გამომკითხველი“ (მეორე რჯული, 18:10-11).

ამიტომ ცოტა უცნაური ჩანს მოგვთა მიღება მეფე ჰეროდეს მიერ და მათთან საუბარი, თუმცა შემდგომში ამბავი ისე გრძელდება, რომ მოგვები ფაქტობრივად უჯანყდებიან ჰეროდეს – ისე უჩინარდებიან ბეთლემიდან, რომ მეფეს არ აცნობებენ ჩვილი იესოს დაბადების ადგილს.

და მაინც, საიდან მოვიდნენ მოგვნი?

მათეს სახარებაში გამოყენებული სიტყვა „მაგები“ (ბერძ. Μάγος, Μάγοι – მათეს სახარება ბერძნულად არის დაწერილი) საკმაოდ ბუნდოვანი მინიშნებაა, რადგან ეს სიტყვა შეიძლება აღნიშნავდეს ასტრონომებს, ბრძენკაცებს ან ჯადოქრებს და გამოიყენებოდეს სხვადასხვა ხალხის მიმართ. რუსი მღვდელი, მამა ალექსანდრ გუმეროვი, წერს: „მათე მახარებელი მოგვებს მოიხსენიებს ბერძნული სიტყვით „მაგოი“ (მრავლობითი სიტყვა „მაგოსიდან“). კლასიკურ ბერძნულში ამ სიტყვას ხშირად განსაზღვრული ერის/ხალხის აღსანიშნავად იყენებდნენ. ჰეროდოტეს ნაშრომებში „მაგი“ მიდიელთა ექვსიდან ერთი ტომის სახელწოდებაა“. მართლაც, ჰეროდოტე თავის „ისტორიებში“ (წიგნი პირველი, 101-ე თავი) „მაგებს“ უწოდებს მიდიელ სასულიერო პირთა (ქურუმთა) ჯგუფს (მიდია დღევანდელი ირანის ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში მდებარეობდა). ისევ ჰეროდოტეს მიხედვით, „მაგები“ გავლენიან სასულიერო კლასს შეადგენდნენ ანტიკური ეპოქის სპარსეთში და ევალებოდათ როგორც მნიშვნელოვანი რელიგიური რიტუალების ჩატარება, ისე ნიშნების ინტერპრეტაცია და ახსნა.

ძველ ბერძნულ ლიტერატურაში „მაგებს“ უწოდებდნენ სპარსელ ან ბაბილონელ ქურუმებსა და ასტროლოგებს, რომლებიც წარმართულ, ქრისტიანობამდელ ტრადიციასთან იყვნენ დაკავშირებულნი.

ვარსკვლავებისადმი მოგვთა ინტერესი კი შესაძლოა მიუთითებდეს ბაბილონზე, რომელიც ცნობილი იყო ასტროლოგებით, თუმცა არსებობს საინტერესო გადმოცემა, რომელიც ბეთლემში მე-4 საუკუნეში აგებულ შობის ეკლესიას უკავშირდება. ამ ეკლესიის მოზაიკაზე მოგვები (მაგები) მაზდეანი (ზოროასტრელი) ვარსკვლავთმრიცხველების სამოსელში არიან გამოწყობილნი. ლეგენდა გვაუწყებს, რომ როდესაც 614 წელს სპარსელებმა ეს მხარე დაარბიეს, შობის ეკლესია იყო ერთადერთი საკულტო ნაგებობა, რომელიც არ გადაწვეს…

შესაძლოა, მოგვთა მიერ მირთმეული ძღვენი დაგვეხმაროს მათი წარმომავლობის გარკვევაში.

სახარებაში ვკითხულობთ: „როდესაც შევიდნენ სახლში, იხილეს ყრმა მარიამთან, თავის დედასთან ერთად, დაემხნენ და თაყვანი სცეს მას; გახსნეს თავიანთი საუნჯე და მიართვეს მას ძღვენი: ოქრო, გუნდრუკი და მური“ (მათე, 2:11).

ოქრო (χρυσός), გუნდრუკი (λίβανος) და მური (σμύρνα) შესაძლოა არაბეთზე მიანიშნებდეს, რადგან ისინი ბიბლიის სხვა წიგნებშიც არის ნახსნები. კერძოდ, გვხვდება ინფორმაცია, რომ ამგვარი საქონელი აქლემების ქარავნებით ჩამოჰქონდათ შებადან (დღევანდელი იემენი) და მიდიანიდან (ახლანდელი საუდის არაბეთის ჩრდილოეთი ნაწილი და იორდანია-სირიის ტერიტორიები).

ჩვენი წელთაღრიცხვის დასაწყისში, ისევე როგორც დღეს, ოქრო სიმდიდრისა და ძალაუფლების სიმბოლოდ მიიჩნეოდა. გუნდრუკი საკმეველია. რაც შეეხება მურს, ძველად ის გამოიყენებოდა ნელსაცხებლად და მუმიფიკაციისთვის, ხოლო ქრისტიანულ სახისმეტყველებაში ის იესოს სიკვდილის წინასწარმეტყველებად მიიჩნევა. მარკოზის სახარებაში იესოს ჯვარცმის წინ მურით შეზავებულ ღვინოს სთავაზობენ, რომელიც ტკივილგამაყუჩებლის ფუნქციას ასრულებდა: „მიიყვანეს იგი იმ ადგილას, რომელსაც ჰქვია გოლგოთა, რაც ნიშნავს თხემის ადგილს. და მისცეს მას სასმელად მურნარევი ღვინო, მაგრამ არ მიიღო“ (მარკოზი, 15:22-23).

მურს ასევე ურევდნენ ზეთში, რომელიც მეფეების ცხებისთვის იყო განკუთვნილი. ეს მნიშვნელოვანია, თუ გავითვალისწინებთ, რომ მაგები იუდეველთა მეფის საპოვნელად იყვნენ მოსულნი. შესაძლოა, ამასთანვე იყოს დაკავშირებული დასავლეთის ქრისტიანულ (კათოლიკურ) ტრადიციაში მოგვთა მოხსენიება „მეფეებად“ – ადამიანებად, რომლებმაც მური იცხეს.

 ანა კალანდაძე 100

 „რა გინდ ტრაგიკული მიზეზიც არ უნდა მქონდეს, ლექსს მხოლოდ მაშინ ვწერ, როცა მთელს ჩემს არსებას დიდი სიხარული ეუფლება!..“ – ანა კალანდაძის დღიურიდან

2008 წლის მარტის ცა მახსოვს – მთაწმინდაზე, ზღვა ხალხის თავზე თალხივით ჩამომხობილი, ღრუბლებჩალურჯებული და მრუმე. ქარიც მახსოვს, მთაწმინდის პანთეონის კედლებში გზააბნეული ფრინველივით ტრიალებდა და ღმუოდა თითქოს. ჩუმი გვრინით გაისმოდა მისი ხმა და მთელ იმ ამბავს დაუვიწყარი ფინალივით აბოლოებდა.

ანა კალანდაძის დაკრძალვის დღე იყო. მარადისობის ახელილი თვალივით ასცქეროდა ცას პოეტის გაჭრილი საფლავი.

იმ ქარზე – ანას მოტირალ ქარზე მერეც მიფიქრია. ოჯახის წევრებთან და მკითხველებთან ერთად ქარმაც გააცილა. იმ ქარმა, რომელსაც ასეთი კრძალვითა და ვნებით უმღეროდა მთელი ცხოვრება. იქნებ მარტშიც ამიტომ გაიყვანა განგებამ – მარტიც ხომ ქარების და პოეტების თვეა, გაზაფხულის ტკივილიანი და ცეცხლოვანი დაბადების თვე… ანა კალანდაძის ცხოვრება და პოეზია მარტის თვეში დაბოლოვდა – ამ დასასრულით მისი მარადისობა დაიწყო…

…ქარი მარხევს და ყვავილებს მაცლის,

ყვავილს მომწყვეტს, გაიტაცებს მინდვრად…

დამიყვავე, ქარო, ნუ ხარ მკაცრი:

პატარა ვარ, მოფერება მინდა!

. . .

ყველას თავისი ანა კალანდაძე ჰყავს. ვის გულსაც მისი პოეზია ერთხელ მაინც შეხებია, წარუშლელად აღბეჭდია სინაზე, რაღაც სრულიად განსაკუთრებული და მაგიური, არა სუსტი და უმწეო, არამედ მძლავრი სინაზე… ეს ანა კალანდაძის პოეზიის ნიშანია – სიკეთის და მშვენიერების უპირობო აღმსარებელი. პოეზიის დედოფალი უწოდეს, თუმცა თვითონ ყოველთვის აპროტესტებდა, არამხოლოდ თავმდაბლობის გამო, არც ზრდილობის და ღრმა შინაგანი კულტურის, არამედ ალბათ იმიტომაც, რომ ამქვეყნიური გვირგვინებისთვის არ ემეტებოდა ხელქმნილი განძი – პოეზია და მარტოობა. ვინც ჭეშმარიტად მარტოსულია, მან ისედაც იცის, რომ თავის დიდ სამყაროში მეფეცაა და გლახაკიც. ამ იგავმიუწვდომელ თავისუფლებას კი არ გაცვლის არაფერზე. ანას მარტოობაც – დედოფლურიც იყო და ქრისტეს მხევლურიც, ზეცის თაღებში ქროლაც იყო და დედამიწის ცვარ-ნამზე გადარბენაც, წარსულიც იყო და მომავალიც და ყოველივე აწმყოს მარადიულ წამში იკრიბებოდა…

ანა კალანდაძის დღიურებიდან – „ვერავინ ხედავს, როდის და როგორ ვმუშაობ… ვერც შინაურები და ვერც მეგობრები. მესამე თვალისაგან უსათუოდ დამალული უნდა ვიყო. ძალიან დიდხანს შემიძლია ვიფიქრო ერთ რამეზე, ძალიან დიდხანს. შემდეგ გადამაქვს ქაღალდზე… ფანქრით ვწერ. ალბათ, შევეჩვიე, განწყობილება არ მეკარგება ხოლმე. ხშირად წლობით ვატარებ განწყობილებას, სიხარულსა თუ ტკივილს…“.

. . .

ანა კალანდაძის პოეტური დებიუტი 1946 წლის მაისში მწერალთა კავშირის (ახლანდელი მწერალთა სახლი) სარკეებიან დარბაზში შედგა.

ანა კალანდაძის დღიურებიდან: „1946 წლის 24 მაისს მწერალთა კავშირის საქმეთა მმართველი წერილობით მატყობინებდა: გთხოვთ, მობრძანდეთ 25 მაისს, 1 საათზე მწერალთა კავშირში თქვენი ლექსების კითხვა ეწყობაო. მოულოდნელი რამ იყო. შინ არაფერი მითქვამს, არც უნივერსიტეტში იცოდნენ არაფერი.

კითხვა პოეზიის სექციამ მოაწყო. სექციის ხელმძღვანელი ცნობილი პოეტი და მთარგმნელი კონსტანტინე ჭიჭინაძე იყო. რამდენიმე დღის შემდეგ გაზეთში გამოქვეყნებული ცნობა იუწყებოდა: „კითხვა, როგორც წესი, პოეტების ვიწრო წრეში უნდა ჩატარებულიყო, მაგრამ მოულოდნელად ახალგაზრდა პოეტს ფართო საზოგადოების წინაშე მოუხდა გამოსვლაო“.

ახალგაზრდა პოეტის დებიუტი იმ რანგის მოვლენად იქცა, რომელიც სამუდამოდ აღიბეჭდა მე-20 საუკუნის ქართული ლიტერატურის ისტორიაში. მეორე მსოფლიო ომის ჭრილობები ჯერაც ტკივილით იწვოდა, ამ ტკივილებსა და განსაცდელებში სულშეხუთულ სივრცეში კი ახალმა პოეტურმა ხმამ ისე შემოაღწია, როგორც დახშულ ოთახში სუფთა ჰაერმა. იმ დღეს ყველამ იგრძნო, რომ ქართულ პოეზიაში ახალი სახელი დაიბადა. ახალი ზეცა გადაიშალა – ანა კალანდაძე.

თავს დამეღვარა მე სიხარული

და დამანახა მთიების ბრწყინვა…

ცისა და მიწის მშვენიერებას

აღმოუცნობი უძღოდა წინა…

ერქვა გვირგვინი მას სხივოსანი –

ხელშეუხები, წმიდათაწმიდა…

იდუმალი ხმით მაუწყა ისევ:

_ კვლავ გავხსნი ციერს, თუ ეს შენ გინდა!

თავს დამეღვარა მე სიხარული…

. . .

საბჭოთა ტოტალიტარულ დროში, უღმერთობის ზეობისას, ღვთაებრივისკენ მზერამიპყრობილი პოეტი დიდი გაოგნებაც იყო და დიდი გამოწვევაც. თუმცა ეს მზერა იმდენად სავსე იყო მეხსიერებით, ისეთი ღონიერი იყო ისტორიის და კულტურის განცდით, რომ მისი აკრძალვა და ჩაბნელება წარმოუდგენელი აღმოჩნდა. პირიქით, ანას ხმას, ანას სათქმელს სიმღერას მოწყურებული სოფელივით აჰყვა მთელი ქვეყანა. „შენ ისე ღრმა ხარ, ქართულო ცაო…“, „მოდიოდა ნინო მთებით…“, „ფეხი დამადგით, გულზე დამადგით ფეხი ყოველმან…“, „შენ მე ყოველთვის მომცემ წყნარ სადგურს, სულთ დასამკვიდრებს…“, – ანას პოეზია უმრევლო და მიტოვებულ ტაძარში დანთებულ სანთელს ჰგავდა, რომელმაც დროთა განმავლობაში მძლავრი შუქით შემოიკრიბა პოეზიის მომლოცველები.

ანა კალანდაძის დღიურებიდან – „მეორდება ისტორია. სამწუხაროდ, დღესაც გვჭირდება მტკიცება იმისა, რომ ჩვენი ჩვენია… საკუთარი, მამა-პაპეული, ღვთითბოძებული მიწა-წყლის შენარჩუნებისთვის, მამულის განუყოფლობისთვის დღესაც ისევე ვიცლებით სისხლისგან, როგორც ეს ადრეულ საუკუნეებში ხდებოდა…

დიდი ილიას მოხევისა არ იყოს, „რაი არნ მტერობა, თუ ერი ერობს!“ თუ ერთმანეთს მხარში დავუდგებით, მხოლოდ და მხოლოდ მაშინ, „ყოველი იარაღი, ჩვენ წინააღმდეგ გამოჭედილი, გაცუდდება“, მხოლოდ მაშინ წავა ჩვენი გზა გამარჯვებისაკენ!..“.

. . .

ანა სიყვარულის პოეტია. ეს იდეა ყველაფერს მსჭვალავს – სამშობლოს, ღმერთის, სატრფოს, მშობლისა თუ ისტორიის მიმართ ურთიერთობას. ამ სიყვარულის გამოსათქმელად კი ის ენა შეურჩევია, რომელშიც დაშიფრული კოდებივით აღბეჭდილა დამარხული ენის საიდუმლო. თამაზ ჭილაძე წერდა, გიორგი მერჩულეს, ჟამთააღმწერლისა და გალაკტიონ ტაბიძის ლოგიკური ერთიანობით გაშლილი სამყაროა ანას პოეზიაო. ეს ენაც ამ უსაზღვრო სივრცეშია დაბადებული, მერჩულესა და იოანე ზოსიმეს ენობრივი გრავიურა, ფშაურ კილოზე გაწყობილი სატრფიალო ლექსები, თანამედროვე ჰიმნოგრაფიის შედევრებად ქცეული სადიდებლები – ეს ანა კალანდაძის პოეტური ლიტურგიაა, მზერით ზეცისკენ, იქ სადაც დაუსრულებლად დიან ღრუბლები…

მათ გადაიარეს ცა პირამიდების,

ხეთა და მიდია…

ზღაპრული ურარტუ, ქართული მინდვრები,

კვლავ საით მიდიან?

რამდენი მწვერვალი გადავლეს უკლებლივ,

კვლავ ფეხქვეშ რაოდენ მწვერვალებს ითვლიან

ღრუბლები… კვლავ საით მიდიან ღრუბლები?

რა ვიცი… მიდიან…

. . .

ანა კალანდაძე იმ პოეტების სულიერ-კულტურული მემკვიდრეა, ვისთვისაც ლიტერატურა, სიტყვის მსახურება უპირობოდ ქვეყნის მსახურებასაც ნიშნავს. ამიტომაც იყო ანასთვის ილია ჭავჭავაძე უმთავრესი ორიენტირი, საკუთარ მისიასაც განიცდიდა ისე, როგორც მე-19 საუკუნის მოღვაწეები.

„… როგორი ბრალიც არ უნდა დასდონ შემოქმედს („სად არიან მწერლები?“), რომლის „უღელზე ძნელი არა არის რა ცისქვეშეთში“, იგი მაინც ქვეყნის ჭირის შეძლებისდაგვარად პირველი გამზიარებელია და ამდენად, მაინც „ცხოვრების შუაგულში ტრიალებს“ – ჩაუწერია თავის დღიურში.

პირუთვნელობა, უმაღლესი იდეალების მიმართ ერთგულება, ლამის ბავშვური გულწრფელობა და სიფაქიზე ის ნიჩბებია, რომლებითაც ანა ცხოვრების ამ შუაგულს იგერიებდა და მოძრაობდა მომავლისაკენ. ეს გადამდები პროცესია, ვინც ამას მისი პოეზიით განიცდის, ისიც საიმედოდ შეიჯავშნება შუაგულის გადასალახად.

15 დეკემბერს ანა კალანდაძის დაბადების დღეა. ის 100 წლის გახდებოდა. მართლაც დედოფლური განცდაა – ასი წლის ანა კალანდაძე. მჯერა, ვიდრე ქართული ენა იქნება, იქამდე იცოცხლებს ანას პოეზიაც. რადგან მასში ამ ენის საიდუმლოცაა, მისი უხსოვარი მუსიკა და სინათლე.

ამ პოეზიაში ადამიანად ყოფნის საიდუმლოცაა დაუნჯებული. ერთ პატარა დიდ ლექსში გაცხადებული მთელი საზრისი წარმავალი წუთისოფლისა და მარადისობის შესახებ:

თქვი, არჯაკელო ხვიარა,

ქსანზე ვინ ჩამოიარა?

– რა ვი, ღრუბლებზე ვფიქრობდი

და არა გამიგია რა…

– მეც სხვათა შორის ვიკითხე,

სალაპარაკოდ კი არა…

30.11.2024

ხვალ ადვენტი იწყება. დასავლურ ტრადიციაში ეს ლიტურგიკული კალენდრის დასაწყისია, წინასაშობაო პერიოდი. ამ დროს შეძლებისა და სურვილისამებრ ვმარხულობთ, ვკითხულობთ ძველი აღთქმის საწინასწარმეტყველო წიგნებს, ქრისტეს დაბადების შესახებ რომაა (ესაია წინასწარმეტყველს, მაგალითად). ვფიქრობთ ღმერთის ამქვეყნად მოვლინებაზე, მის დაბრუნებაზეც. საერთოდ, ადვენტი სიხარულიანი მოლოდინის დროა.

აი, მე კი მსგავსი არაფერი მაქვს გულში.

ან როგორ მექნება, როცა ჩემ თვალწინ სცემენ, ასისხლიანებენ, იჭერენ ადამიანებს მხოლოდ იმიტომ, რომ სამშობლო უყვართ და მისი დაცვა გაბედეს. მე კი ამას წინააღმდეგობას ვერაფრით ვუწევ, ამ ხალხს ვერ ვიცავ, ვერაფერს ვაკეთებ საიმისოდ, რომ ასეთი სისასტიკით არავინ ჩაწიხლოს.

რანაირად უნდა ვიფიქრო ახლა შობაზე?! რის მოლოდინი უნდა მქონდეს, როცა წინ მხოლოდ გაურკვევლობაა.

საერთოდ, მგონია, ჩემი გული მხოლოდ ერთი რამის სამსახურს იტევს და ერთ რამეზე ფიქრებს: თუ ჩემი ქვეყანაა, მხოლოდ ჩემი ქვეყანა უნდა იყოს, თუ ლიტერატურაა, მხოლოდ – ლიტერატურა და თუ ღმერთია, მხოლოდ – ღმერთი. არ ვიცი, რანაირად შევუთავსო ეს სამი ჯერ ერთმანეთს და მერე – ჩემს სუსტ ჯანმრთელობას.

ჰო, ბარიკადებზე სადგომი ჯანმრთელობა, დიდი ხანია, აღარ მაქვს. და კი, შევაკლავდი თავს ამ ქვეყანას, მაგრამ ვის რაში გამოადგება ჩემი უაზრო თავგანწირვა? ჩემს გამოყვანაზე უნდა გაწვალდნენ და ბრძოლას მოცდნენ. ამით ვერავის დავეხმარები, მხოლოდ ხელს შევუშლი. ამიტომ ვდგავარ იქ, სადაც გონება მკარნახობს და არა იქ, საითკენაც გული მერჩის.

საინფორმაციო ომიც არანაკლები ომია. უფრო სწორად, გადამწყვეტი მნიშვნელობის ომია – ნუ გგონიათ, რომ ბელორუსიასა და ჰონგ-კონგში ჩვენზე ნაკლებად იბრძოდა ხალხი. უბრალოდ, რეჟიმი ადაპტირდა ამ ბრძოლასთან და რაც ფიზიკური ძალით ვერ ჩაახშვეს, პროპაგანდით გაანადგურეს. ამიტომ ვცდილობ, სასარგებლო ინფორმაცია გავავრცელო (რომელი ინფლუენსერი მე ვარ, მაგრამ მაინც) და ყალბი ინფორმაციის გავრცელებას კი ხელი შევუშალო. უსაქმოდ არც აქამდე ვმჯდარვარ – ყველგან, სადაც ჩავსულვარ, ჩემი ქვეყნის ამბავიც ჩამქონდა, დაუსრულებლად ვლაპარაკობ და ვწერ ხან რუსულ და ხან ცენზურის კანონებზე. მაგრამ, ასე მგონია, სრულიად არაფერი გამიკეთებია და, როგორც მოქალაქე, სრულიად უნიათო, უსუსური და გამოუსადეგარი ვარ.

დაწერეს, როგორ უმკლავდებით ბრაზსა და უიმედობასო. ვერ ვუმკლავდები, განვიცდი – რა ვიცი, ჩვენი ქვეყანაა და ვდარდობთ, ჰო, აბა, ომში გახარებულები ხომ არ ვიქნებით?! მით უმეტეს, რომ ეგ განცდები მოქმედებაში გადაგვაქვს – ყველას ისე, როგორც შეგვიძლია.

ჩემმა უკრაინელმა მეგობარმა, ძალიან კარგმა მწერალმა დარიამ, მომწერა გუშინ. რაც პროტესტში ვართ, სულ მეხმიანება და მამხნევებს.

რამე ხომ არ შემიძლია, თქვენთვის გავაკეთოო.

თვითონ ახლაც ლვივშია.

მეტი რაღა უნდა გააკეთო-მეთქი.

იმ დღის იმედი მაქვს, ჩვენი ქვეყნები რომ რუსეთის კლანჭებისგან განთავისუფლდებაო.

ჰო, ჩემი საადვენტო იმედიც ზუსტად ეგ არის.

საადვენტოც და სამერმისოც.

1.12.2024

დაიწყო ადვენტის პირველი კვირა. წირვის შემდეგ ამჯერად საზოგადოებრივ მაუწყებელთან მივედი – ვიფიქრე, ნაკლები ხალხი იქნება-მეთქი და ფრონტს გავამაგრებ. ვნახე რამდენიმე მწერალი, ერთიც – ჩემი მეგობრის მეგობარი. ხალხი კი მართლაც ცოტა იყო თავიდან. აი, მერე, მერე სასწაული მოხდა:

ხელმძღვანელობამ ცოცხალი თავით ყური არ შეიბერტყა მოთხოვნებზე და ხალხმა, აბა, თუ ეგრეო, ჩავიდნენ ქვემოთ და გადაკეტეს გზა.

• ცოტანი ვართ, ვერ გადავკეტავთ, – ამბობდა ჩემი მეგობრის მეგობარი გოგო, – იურისტი ვარ, დამიჯერეთ. ადმინისტრაციული წესით აგვიყვანენ ყველას.

მაინც ჩავედი.

გზა გადაიკეტა. რამდენიმე წუთში კი ვხედავ: მოდიან, მოაქვთ ის ისტორიული ბანერი „არ გაჩერდება ხალხის მდინარე ქვეყნის გულიდან გამომდინარე“.

დედაჩემს მივწერე, სხვა აქციიდან მოვიდნენ-მეთქი, მე მგონი.

ვიცი, გიყურებო, – მომწერა, – კინოფესტივალიდან შემოგიერთდნენო.

კიდევ რამდენიმე წუთში კი გმირთა მოედნიდან დაიძრა ხალხის უზარმაზარი ნაკადი. სმარტფონების ფანრები ენთოთ და ასე მოაპობდნენ სიბნელეს. ჩვენც ავანთეთ აქედან. მერე კიდე მეორე ნაკადიც დაიძრა.

ჩემ წინ ოჯახი იდგა: დედა, მამა, გოგო.

– შეხედე, მოდიან! – გოგომ შესძახა.

– ვინ მოდიან, კაცო? – უცებ ვერ მიხვდა დედამისი.

– აგე, ხალხი.

– ვინ? ჩვენები თუ რობოკოპები?

– ჩვენები, კაცო, რა რობოკოპები!

– „საზმაუ“ ნიშნავს „საზოგადოებრივ მაუწყებელს“, მაგის წინ ვდგავარ, – ეუბნებოდა აქეთ ერთი ბიჭი ტელეფონზე ვიღაცას, – მეტი როგორ აგიხსნა?! პირველი არხი, აი, ერთიანს რომ დააჭერ და გადართავ… არა, მერე გადმოვალთ მანდ. მოდი, ჰო, გმირთა მოედნამდე გადავკეტეთ.

– თემო დააკავეს ადმინისტრაციული წესით, – მიუბრუნდა ის გოგო ისევ დედას, – ჰოდა, ჰყავდათ ერთი მოწმე, ანუ ეს ერთი პოლიციელი, მეორე ხო, ვინც დაიჭირა და კიდე რაღაც ჩვენება დაწერილიც ჰქონდათ. ჰოდა, ამ მოწმეს ეკითხებიან, რომ რატომ დააკავეთო და, არ დაგვემორჩილაო. და, რაში არ დაგემორჩილათო, და, სახლში არ წავიდაო. ნუ, ამაზე გაიცინა თურმე ყველამ. და ეს ჰო, თქვა ამ მოწმემ და დაჯდა ისევ – არადა, არ შეიძლება კანონით, ჩვენებას რომ მისცემ, უნდა გახვიდე დარბაზიდან. და მოსამართლე ეკითხება, რას აკეთებთო?! და ამან, აქ დავრჩები, რომ ჩემი პოზიცია ბოლომდე დავიცვაო. გაუბათილეს ეგ ჩვენება და გამოუშვეს თემო.

იცოდნენ, რომ ცოტანი ვიყავით, დახმარება გვჭირდებოდა, სიბნელე გააპეს და მოვიდნენ – ასე დაიწყო ადვენტის პირველი კვირა, რომელიც, ეკლესიის ტრადიციით, იმედისაა…

გაგრძელება იქნება

ეს ტექსტები იმ პროგრამიდან არ უნდა ამოეღოთ! — მე და ჩემი ბავშვები მათზე ბევრს ვსაუბრობდით და ამ საუბარში საღი აზრი და სიყვარული იბადებოდა, სიყვარული დაკვირვებისა და ჭვრეტისადმი, შემეცნებისადმი, ტექსტებისადმი, ლიტერატურისადმი, ბუნებისადმი, ავტორებისადმი, ერთმანეთისადმი… ისეთი, პავლესმიერი სიყვარული და ასეთიც, სოლომონისეული:

„ვეძებე ღამით ჩემს სარეცელზე ჩემი სულის შეყვარებული, ვეძებე იგი და ვერ ვიპოვე. ავდგები–მეთქი და მოვივლი ქალაქის ქუჩებსა და მოედნებს. მოვძებნი–მეთქი ჩემი სულის შეყვარებულს. ვეძებე იგი და ვერ ვიპოვე. შემომხვდნენ მცველნი, ქალაქის შემომვლელნი – ხომ არ გინახავთ ჩემი სულის შეყვარებული?“ (ქებათა ქება, თავი 4).

და ჩვენ, ყოველ ჯერზე, მათზე საუბარს ასე ვიწყებდით. მერე ვაგრძელებდით, რომ ყოველი ტექსტი ცოცხალი ორგანიზმია, რომელიც სუნთქავს, ზემოქმედებს, გააჩნია ძალა, მეხსიერება და მდგომარეობანი — სტატიკური ან დინამიკური, რომელთა შესაბამისად, მიძინებულია ან აქტიური და ცდილობს ჩვენს შეყოლიებას, აღელვებას, დამშვიდებას, გამხიარულებას თუ დაფიქრებას. ტექსტებს სხეულიც აქვთ, ორგანოებიც: თავი, ტანი, თვალები, გული, ძარღვთა სისტემა, ფეხები და ხელებიც კი და თავიანთი ავტორებივით ადევნება, ჩახუტება და უკვდავებაც კი შეუძლიათ. ტექსტებს ზოგჯერ უჩინმაჩინის ქუდი ახურავთ, მაშინაც ჩნდებიან, როცა გვინდა და მაშინაც — როცა არ გვინდა, ერთგულებაც ისე შეუძლიათ, გეგონება, რომ ერთი გული აქვთ, ერთი აზრი თუ ერთი წადილი.

მერე ასევე განვაგრძობდით, რომ ტექსტებს მშობიარობაც შეუძლიათ, ამის შესახებ ხომ უკვე სხვებისთვისაც დავწერე[1] და იმის შესახებაც, რომ ყოველი ტექსტი ინტერტექსტია[2], კვლავ და კვლავ წერაში კი ერთი უცვლელი ღირებულება — სიცოცხლე —იკვეთება და მას, ვისაც რა უნდა, იმას უწოდებს. სადღაც ჯილ დელიოზსა და ფელიქს გვატარსაც ვახსენებდით, — ისინი ამბობდნენ, სამყაროს სახე წარმოადგენს ხეს, უფრო ზუსტად, ფესვი ხე-სამყაროს სახეა და წიგნის პირველი ტიპი წიგნი-ფესვია, მისი კანონი კი ასახვის კანონია, „ერთი“ ყოველთვის ხდება ორიო. მათ მიერვე შემოტანილ ტერმინს ვზომავდით. ეს ტერმინი რიზომაა, — ისინი დასძენდნენ, რიზომა, როგორც მიწის ქვეშ ჩაზრდილი ღერო, რადიკალურად განსხვავდება ძირებისა და ფესვებისაგანო, რიზომა — ეს ბოლქვები და ტუბერებია წანაზარდების სხვადასხვა ხაზით, არასისტემური და მოულოდნელი განსხვავებებით, რომელთაც არ ძალუძთ, ერთმანეთს დაუპირისპირდნენ რაიმე თვისების ქონა-არქონით. პირიქით, რიზომის შემთხვევაში, ღერო შეიძლება განვითარდეს ყველა მიმართულებით და მიიღოს სხვადასხვა კონფიგურაციაო. მერე რიზომის სხვა განმარტებებსაც გავკრავდით კბილს[3], ფოტოებსაც მიმოვიხილავდით[4][5]) და ვმსჯელობდით.

მოდით, ამჯერად ჩავთვალოთ, რომ სოლომონს მიკუთვნებული „ქებათა ქება“ — „ქებაჲ ქებათაჲ“ არის რიზომა.

როგორც ცნობილია, წიგნი „ქებათა ქება“ ძვ. წ.-ის, დაახლოებით, 1020 წელს, ძველი ისრაელის მეფის, სოლომონს მიეწერება და მოგვითხრობს მწყემსი ბიჭისა და შულამელი გოგონას სასიყვარულო ამბავს. თუ რატომ ვამბობთ, რომ ეს ტექსტი სოლომონ მეფეს მიეწერება ან მას მიკუთვნებულია, — ეს სულ სხვა, ერთი-ორად საინტერესო საკითხია, რომელზე პასუხს ღმრთისა და მოყვასისათვის წამებული მამა, მკვლევარი და საზოგადო მოღვაწე, გრიგოლ ფერაძე გვცემს „ჯვარი ვაზისას“ 1932 წლის მე-2 ნომერში გამოქვეყნებული თავისი ნაშრომით — „ქებათა ქება“. ის ბრძანებს: „ამ წიგნის სახელია უფრო „შაირთა შაირი“, ვინაიდან ებრაული „შირ“ (წიგნს ქვია ებრაულად „შირ ჰაშირიმ“) და არაბულად — „შაირუნ“, უდრიან არა მხოლოდ ფილოლოგიურად, არამედ ეტიმოლოგიურადაც ჩვენ „შაირს“, რომელიც სემიტურ წარმოშობისა უნდა იყოს. ასეთი თარგმანი თვით წიგნის შინაარსის გაგებასაც ძლიერ გააადვილებდა, მაგრამ რადგან დღეს ჩვენს ერში ამ შაირს და შაირობას დაკარგული აქვთ რუსთაველის დროის „შაირობა პირველადვე სიბრძნისაა ერთი დარგი, საღმრთო, საღმრთოდ გასაგონი“-ს მნიშვნელობა, ვტოვებ ძველ სახელს — „ქებათა ქებასო“. ეს ქებანი შეგროვილია ხალხში ვიღაც უცნობი რედაქტორის მიერ და მაინცდამაინც ძლიერ სისტემატურად დალაგებულნი არ არიან და არც შეუბღალავად და უცდომილნოდ გადმოცემულნიო[6]. მათ მღეროდნენ აშუღები, პროფესიონალი მომღერლები, მომეტებულ წილად, ქორწილის დროს, რომელიც გრძელდებოდა ურიასტანში ერთი კვირა და რომლის დროს სიძეს ერქვა სახელად — „მეფე“… შეიძლება, ესენი იყვნენ უკეთესნი სხვა შაირებზე და ან შეიძლება ესენი ეკუთვნიან ერთ პროვინციას, სადაც თვით რედაქტორი ცხოვრობდა ან და მწყემსური მოსახლეობა იყოო.

გრიგოლ ფერაძე შესაძლოდ მიიჩნევს, რომ ამ შაირთაგან რამდენიმე, შესაძლოა, ეკუთვნოდეს სოლომონს, მაგრამ უფრო ჰგონია, რომ სოლომონი არის „მხოლოდ სინონიმი ახალგაზრდობის, ძალის და სიყვარულისა. მკვლევარი იქვე დაასკვნის, — ასეა თუ ისე, ჩვენ თვალწინ უუძველესი პოეზიაა კაცობრიობის და ამავე დროსაც უულამაზესიც. ჩვენ თვალწინ იშლება სრულიად ბუნებრივი სიყვარული ორ სქესის შორის — ორ ახალგაზრდა არსებათა შორის, მხოლოდ სიყვარულისათვის და ნაყოფისათვისო.

აღნიშნული განმარტება ძირფესვიანად ცვლის „ქებათა ქების“ მანამდელ განმარტებებს. მაგალითად, მე-10 საუკუნის, მრავალმხრივ საინტერესო „შატბერდის კრებულში“ დაცული, წმინდა იპოლიტე რომაელს მიკუთვნებული „თარგმანებაჲ ქებათა ქებათაჲს“ მიხედვით, „მეუფე“ ქრისტეა.

ჩვენც დავაკვირდეთ და ბავშვებიც დავაკვირვოთ, ამ „თარგმანებაში“ ფრაზა —„ამბორს-მიყავნ მე ამბორის-ყოფითა პირისა მისისათა, რამეთუ შუენიერ [უმჯობეს] არიან ძუძუნი შენნი უფროჲს ღჳნისა, და სურნელებაჲ ნელსაცხებელთა შენთა უფროჲს ყოველთა სურნელებათა“ — აი, როგორაა განმარტებული: „… სახჱ ესე ერისაჲ მის არს, რომელი ესე ევედრების ზეცისასა მას სიტყუასა, რაჲთა ამბოვრს-უყოს, რამეთუ პირი პირსა შეხებად ჰნებავს. რამეთუ ძალი სულისაჲ თჳსა მომართ შეყოფად ჰნებავს… და იტყჳს რომელ არს ესე თავადი: მცნებათა მათ მიერ, რომელთა ამცნებს შემოყოფილ ჩემდა ესე, რამეთუ პირისა მისგან სიყუარული არს, ღირს-მყავ“[7]. როგორი განმარტებაა? — სანდო? სახალისო და ცოტა კომიკური? — ბავშვებს უყვართ ამ კიტხვაზე დაფიქრება და გამოპასუხებაც.

„ქებაჲ ქებათას“ სხვა ტექსტებისაგან[8] განსხვავებით, იპოლიტე რომაელს მიკუთვნებულ, ციტირებულ აბზაცში არსად ჩანს ფრაზა: „სძალი ეტყჳს“. არადა, ეს ძალიან მნიშვნელოვანია. გახსოვთ, ვეფხისტყაოსანში ავთანდილს ვინ აუხსნა სიყვარული? და ტარიელს? — რა თქმა უნდა, ქალებმა, სძლებმა. გამოდის, „ვეფხისტყაოსანიც“ „ქებათა ქების“ რიზომას მობმული ერთი ყველაზე მშვენიერი ბოლქვი თუ ტუბურაა? არაფერს ვამბობ აკაკის „ქებათა ქებაზე“.

არ უნდა ამოგეღოთ, უნდა ჩაგემატებინათ! ტონი მორისონივით მეც ვფიქრობ, სოლომონის „ქებათა ქებას“ „უნდა უსმინო, როგორც გრძელ, უსასრულო სიმღერას“, და მისამღერივით იმეორო სიტყვები: „ო, სოლომონ, ნუ დამტოვებ, ტკბილო კაცო, ნუ დამტოვებ, ბუბა… იალე… ტამბე“… ბავშვებთან ერთად უნდა უსმინოთ და ერთად იმღეროთ — ვინძლო, ამ მრუმე ყოფიერებაში ეს სანატრელი ტექსტი მათ ცხოვრებას ყველაზე მეტად გაალამაზებდა!

[1] მარიამ გოდუაძე, ბორხესი, ორუელი, ლომოური, კინგი — პრობლემის პრობლემები თუ როგორ მშობიარობენ ტექსტები? https://mastsavlebeli.ge/?p=39728

[2] მარიამ გოდუაძე, ერთი აუდიოაღწერა სამი მხატვრული ტექსტის გააზრებისთვის, ანუ, რას გვიყვება როკო ირემაშვილის „დავითი“, https://mastsavlebeli.ge/?p=41331

[3] http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=5&t=13466

[4] https://en.wikipedia.org/wiki/Rhizome

[5] Altტექსტი ფოტოსთვის: კოჭას/ჯანჯაფილის/ჯინჯერის რიზომა — ერთმანეთთან დაკავშირებული ბოლქვები, მწვანე ამონაყრებით

[6] გრიგოლ ფერაძე, ქებათა ქება, ჯვარი ვაზისა, პარიზი, 1932, N 2. გვ.35. https://iverieli.nplg.gov.ge/bitstream/1234/81199/1/Jvari_Vazisa_1932_N2.pdf

[7] შატბერდის კრებული X საუკუნისა, გამოსაცემად მოამზადეს ბაქარ გიგინეიშვილმა და ელგუჯა გიუნაშვილმა, გამომცემლობა მეცნიერება, თბილისი, 1979, გვ. 251.

[8] https://www.orthodoxy.ge/tserili/mtskheturi/qeb1-8.htm; https://www.orthodoxy.ge/tserili/gadasatseri/dzveli/qeba/qeba-1.htm;

„მე მაინც იმას ვამბობ, რომ კაცი კაცად გახდეს, ამის ღონედ მარტო ცოდნა და განათლებაა“ – ეს ილია ჭავჭავაძის სიტყვებია. ეს სიტყვები იმაზე მიუთითებს, თუ რა მნიშვნელობას ანიჭებდა ჩვენი სასიქადულო მოღვაწე ცოდნასა და განათლებას. ამ აზრამდე ქართული საზოგადოება ილიამდე საუკუნეებით ადრე მივიდა.

ქრისტიანობა რომ წიგნიერი რელიგიაა და ღვთისმსახურებისთვის აუცილებელია სპეციალური ლიტერატურის (და არამარტო საღვთო წიგნების) ცოდნა (და ამ ტექსტებში ნავიგაცია მარტივი საქმე ნამდვილად არ არის), ეს საყოველთაოდაა ცნობილი. ამასთან ერთად, არანაკლებ მნიშვნელოვანია ის დამოკიდებულება, რომელსაც ჩვენი ცნობილი ჰაგიოგრაფიული ტექსტების პერსონაჟები ავლენენ სასულიერო მწერლობის მიმართ. თუმცა, ისიც უნდა ითქვას, რომ ქართველების, როგორც წიგნიერი ერის შესახებ, წარმოდგენა უძველეს ბერძნულ წყაროებშივე გვხვდება. აპოლონიოს როდოსელის „არგონავტიკაში“ ნახსენებია, რომ კოლხებს ჰქონდათ ე.წ. კირბები (თიხის ფირფიტები), რომლებზეც ხმელეთისა და ზღვის საზღვრები იყო მონიშნული – ქაღალდის მოხმარებამდე ისინი აქტიურად იყენებდნენ წერისა თუ ჩანიშვნის მსგავს ტექნიკას.

ფარნავაზ მეფის ცხოვრება გავიხსენოთ – ლეონტი მროველის თქმით (სავსებით მოსალოდნელია, მისი წერის მანერიდან გამომდინარე, გაცილებით უფრო ძველ წყაროებს ეყრდნობოდეს), ქართლის სამეფოს დამფუძნებელმა პირველი, რაც გააკეთა, ის იყო, რომ ქართული ენა სახელმწიფო რელიგიად აქცია და „შექმნა მწიგნობრობა ქართული“ – ეს ამბავი მართლაც ასეა თუ არა, ამაზე მნიშვნელოვანი იმის გააზრებაა, წიგნიერების როგორ საჭიროებას ხედავდნენ ჩვენი წინაპრები ჯერ კიდევ ძველი წელთაღრიცხვის მესამე საუკუნეში.

მსგავსი მაგალითების მოყვანა მრავლად შეგვიძლია ჩვენი ისტორიული წყაროებიდან, თუმცა მხოლოდ ერთს, დავით აღმაშენებლის ისტორიკოსის ცნობას გავიხსენებ: მეფეს ომშიც კი თან დაჰქონდა საკითხავი ლიტერატურა. იმაზე აღარაფერს ვამბობ, თუ რა მნიშვნელობას ანიჭებდა საგანმანათლებლო კერების შექმნას.

ისევ ჰაგიოგრაფიას დავუბრუნდეთ: სენაკში გადასულმა შუშანიკ დედოფალმა თან წაიღო ევანგელიე – სახარება – და წმინდა მოწამეთა წიგნები; ქართლში ჩამოსული აბო ქართულ ენასთან ერთად დამწერლობასაც სწავლობს, რადგან მას, როგორც ქრისტიანს, შესაბამისი სწავლების მიღება სურს…

არგუმენტები და მაგალითები უხვადაა ქართულ სასულიერო მწერლობაში, თუმცა განათლების თემასთან მიმართებაში საგანგებოდ უნდა გამოვყოთ „ზეცისა კაცსა და ქუეყანისა ანგელოზი“, „უდაბნოთა ქალაქმყოფელი“, გრიგოლ ხანძთელი, რომლის მოღვაწეობის მასშტაბი მხოლოდ ქართლიდან ტაო-კლარჯეთში გაპარვით და იქ რამდენიმე მონასტრის აგებით ნამდვილად არ შემოიფარგლება. რა წერია განათლებაზე გიორგი მერჩულის შესანიშნავ ტექსტში, რომელიც, დიდი მოღვაწის ცხოვრების აღწერის გარდა, შეიძლება ითქვას, ეპოქის მატიანეცაა. წერია ის, რომ გრიგოლ ხანძთელის „გულისხმიერებაი სწავლისაი განსაცვიფრებელ იყო ფრიად“. ჯერ კიდევ მაშინ, როცა ქართლში ცხოვრობდა და ფიქრადაც არ ჰქონდა გავლებული სამხრეთ საქართველოში გამგზავრება, მან მხოლოდ ის იცოდა ზუსტად, რომ ღირსეული მოძღვარი სამაგალითო უნდა ყოფილიყო ყველასთვის. იცოდა და იყო კიდეც. გრიგოლ ხანძთელი ეცნობა სწავლობს სასულიერო ლიტერატურას, საგალობლებს („ხმითა სასწავლელი სწავლაი საეკლესიოი“), ეუფლება არაერთ ენას, და როგორც ავტორი ხაზგასმით აღნიშნავს, არა მხოლოდ მეტყველებას, არამედ დამწერლობასაც. ესეც მისი პასუხისმგებლობიანობის მაჩვენებელია. იცის, რა სჭირდება, და ამის შესასწავლად არ ინანებს დროს. და რაც ყველაზე საინტერესოა, სასულიერო კულტურის აყვავების ეპოქაში გრიგოლ ხანძთელს არ ავიწყდება ფილოსოფოსთა ნაშრომები, მათ ნაწერებსაც ზედმიწევნითი ინტერესით ეუფლება (აქ კი შენიშნავს ავტორი, „რომელი პოვის სიტყუაი კეთილი, შეიწყნარის, ხოლო ჯერკუალი განაგდისო“, მაგრამ, ფაქტია, ცოდნის სრულყოფისთვის მხოლოდ ერთი მიმართულებით განვითარება წმინდა ბერს საკმარისად არ მიაჩნია). მისი ასეთი ინტერესი და გულმოდგინება სამაგალითოა არამხოლოდ იმ ეპოქისთვის, არამედ, შეიძლება ითქვას, უნივერსალური მოდელია კაცობრიობისთვის. სიტყვა „მოძღვარი“ ძველ ქართულში მასწავლებელს ნიშნავს, მასწავლებელმა კი, თუ სურს, რომ ასწავლოს, არც თავად არ უნდა შეწყვიტოს სწავლა, განვითარება. როცა ამ დიდი მოღვაწის საქმისადმი დამოკიდებულებაზე ვსაუბრობთ, არ შეიძლება გვერდი ავუაროთ იმას, თუ როგორ ემზადება ის ჯერ ბერობისთვის, მოძღვრობისთვის, და შემდეგ – წინამძღვრობისთვის. სანამ მონასტრების შენებას დაიწყებს, თავის მეგობრებთან ერთად ორი წელი ოპიზაში ცხოვრობს, იქ მცხოვრებთაგან ითვისებს სხვადასხვა უნარს. ამითაც არ კმაყოფილდება, გადის უდაბნოში და მეუდაბნოეებისგან სწავლობს სათნოებებს. ეს არაა მთხრობლის მიერ ფურცლის შესავსებად ან მოვალეობის მოხდის მიზნით დაწერილი ტექსტი. ის, რაც გრიგოლ ხანძთელმა ოპიზაში ცხოვრებისას აითვისა, ვხედავთ, როგორ გამოიყენა შემდგომი მოღვაწეობისას. ისიც აღსანიშნავია, რომ ხანძთის მონასტერიც უცებ, თავისთავად არ აშენებულა, თავიდან მხოლოდ საკუთარი ძალებით ცდილობდნენ ბერები, მხოლოდ მოგვიანებით გადაწყვიტეს გაბრიელ დაფანჩულთან დაკავშირება, მასთან შეთანხმება. გრიგოლ ხანძთელი ალბათ საგანგებოდაც კი არჩევდა ღირსეულ მოკავშირეს და ყველასთან არც მივიდოდა, „არავის უდებთაგანსა შეიწყნარებდა“. აგებულ მონასტერს წეს-განგება რომ სჭირდება, ამისთვისაც საგანგებოდ ზრუნავს წინამძღვარი, პირდაპირ მზა წესებს არ ენდობა, უცხოეთიდანაც ჩამოატანინებს და თავადაც შეისწავლის ადგილობრივ წესებს, მხოლოდ ამის შემდეგ შეადგენს საკუთარს, „სიბრძნით განსაზღვრებულს და მეცნიერებით განბრწყინვებულს“. მისი ასეთი დამოკიდებულებების გამო იქცევა იგი დიდებულ მოღვაწედ, ამიტომ იძენს უპირობო ავტორიტეტს სასულიერო თუ საერო მოღვაწეების, მათ შორის, მონარქების თვალშიც. გრიგოლ ხანძთელს ბევრი თვისება ჰქონდა, რომელთა გამოც იყო ის ასე აღიარებული ყველასგან, მაგრამ, დამეთანხმებით, მათ შორის უპირატესი მართლაც ის ცოდნა და შემდგომ უკვე გამოცდილება იყო, რომელმაც ასორი წლის ასაკამდე, გარდაცვალებამდე, და შემდეგაც შეუნარჩუნა მას ეს სახელი და ღირსება. მის მიერ დაარსებულ მწიგნობრულ კერებში, ხანძთასა და შატბერდში, აღიზარდა ის თაობა, რომელმაც საქმიანობა ღირსეულად გააგრძელა არამარტო საქართველოში, არამედ მის ფარგლებს გარეთაც. მისი მოღვაწეობის, საერო პირებთან სწორი თანამშრომლობის შედეგად კი ტაო-კლარჯეთმა შეძლო, ჩაენაცვლებინა არაბებისგან განადგურებული ქართლი და ქვეყანა განვითარების გზაზე დაეყენებინა.

დღეს, 21-ე საუკუნეში, იმის გააზრება, რომ განათლება თავისუფლებაა, რომ მომავალი განათლებაშია, და რომ ის გვიხსნის უამრავ კარს, უამრავ შესაძლებლობას, სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია.

წერილს ისევ ილიას სიტყვებით დავასრულებ: „სწავლა, ცოდნა, მეცნიერება – ღონეა იმისთანა, რომელსაც დღეს წინ ვეღარაფერი ვეღარ უდგება: ვერც მუშტი, ვერც ხმალი, ვერც ჯართა სიმაღლე“.

შობა გვიახლოვდება, რაც იმას ნიშნავს, რომ მყუდროდ საკითხავი და გულის გამთბობი წიგნების დრო მოდის. ამ წერილში სწორედ ერთ ასეთ წიგნს გირჩევთ, ამჯერად, თანამედროვე ირლანდიური ლიტერატურიდან – კლერ კიგანის „შვილობილს“.

წიგნი-მეთქი, ვამბობ და მოთხრობა კი არის, სულ 73 გვერდია, მაგრამ ისე სხარტად და ოსტატურადაა დაწერილი, კითხვისას პაუზების გაკეთება გინდება, რომ კარგად დაფიქრდე წაკითხულზე, შეიგრძნო, გაიჟღინთო იმ სამყაროთი ამ სამოცდაათ გვერდში რომ იქმნება. ეს ციცქნა წიგნი წაკითხვის შემდეგაც დიდხანს რჩება შენთან.

არადა, თითქოს სრულიად ბანალურ ამბავზეა: ხელმომჭირნე ოჯახი ერთ-ერთ ქალიშვილს ზაფხულში ნაცნობებს დაუტოვებს. კინსელები უშვილო ცოლ-ქმარია და პატარა გოგონას სიამოვნებით მასპინძლობენ, სიყვარულითა და სითბოთი. როგორ მოხდა, რომ ასეთ გაცვეთილ სიუჟეტზე დაწერილი წიგნი ასეთი მომნუსხველია?

ვფიქრობ, ამის მიზეზი სათანადო ატმოსფეროს შექმნაა, რის მოხერხებაც მცირე ზომის ტექსტში ძალზე რთულია და დიდ ოსტატობას მოითხოვს. კლერ კიგანი ამას, უპირველესად, სპეციფიკური პერსპექტივის არჩევით აღწევს – მთხრობელი ბავშვია და ამბავსაც თავიდან ბოლომდე მისი თვალით ვხედავთ. მაგრამ ეს მთხრობელი ბოლომდე სანდო ვერაა – ის ბევრ რამეს მხოლოდ ხედავს, თუმცა ვერ იაზრებს, ბევრ რამეს კი არ გვიყვება, თუმცა გულისხმობს. მაგალითად გამოდგება ბანაობის სცენა:

„ხელები დედაჩემისას მიუგავდა, მაგრამ მათში რაღაცას ვგრძნობდი, რაღაც ისეთს, რაც არასდროს მეგრძნო და არც ვიცოდი, რა დამერქმია. სიტყვებს ვერ ვპოულობდი, მაგრამ ეს ხომ უცხო ადგილი იყო, უცხო ადგილს კი ახალი სიტყვები სჭირდებოდა“ (გვ.20).

არც იმას გვიყვება, როგორ ცხოვრობენ სახლში, მაგრამ იქიდან გამომდინარე, რაც ქალბატონი კინსელასა და მისი ქმრის ქცევაში ეუცხოება, ზუსტად ვხვდებით, მისი ოჯახი როგორიცაა – რომ სიღარიბეში ბავშვებს მხოლოდ საჭმელი ან ტანსაცმელი კი არა, ყურადღება, სითბო და სიყვარულიც აკლდებათ. ამ მხრივ, გამორჩეულია ის ადგილი, ბატონი კინსელა რომ გადაწყვეტს, ახალი ტანსაცმელი ვუყიდოთო და შინიდან გასვლის წინ შენიშვნას მისცემს, მამაშენს არ უსწავლებია, ჯერ ხელები რომ უნდა დაიბანოო? დააკვირდით გოგონას რეაქციას:

„სკამზე გავშეშდი. ველოდი, რომ რაღაც უარესი მოხდებოდა, მაგრამ კინსელას აღარაფერი უქნია, უბრალოდ, იდგა, თითქოს საკუთარი სიტყვების გრგვინვით დაზაფრულიყო. როგორც კი შეატრიალდა, კიბეზე ავვარდი და სააბაზანოში შესვლა დავაპირე, მაგრამ კარი ჩაკეტილი დამხვდა.

• მე ვარ, – გამომძახა ცოტა ხანში შიგნიდან ქალმა და მალე კარიც გააღო, – ბოდიში, რომ გალოდინე.

ტიროდა, მაგრამ არ რცხვენოდა“ (გვ. 38, ხაზი ყველგან ჩემია – ნ.ა.).

რაღა გამოდის? ასეთ უმნიშვნელო რამეზე ჩხუბი და დასჯა გოგონას ოჯახში ნორმაა, ტირილი კი სირცხვილად ითვლება.

კიდევ ერთი დეტალი – გოგონას ენურეზი აქვს, რასაც, რასაკვირველია, სახელს არ არქმევს. უბრალოდ, აღწერს, რომ ლოგინი სველია და ამცივნებს. ამ დროსაც დასჯას მოელის ქალბატონი კინსელასგან. ის კი ლეიბს უბრალოდ გასამზეურებლად გაიტანს, ნესტი რომაა, ამიტომ დასველდაო. გოგონას ეს დაავადებაც მინიშნებაა იმ ემოციურად მძიმე ყოფაზე, რომელთანაც თავის ოჯახში უწევს გამკლავება.

მეორე, რითაც ტექსტის უნიკალური ატმოსფერო იქმნება, საოცრად ცოცხალი პერსონაჟებია – მილდრედისთანა ჭორიკანა მეზობელი, მაგალითად, ალბათ, ყველას გვყავს. ეს ტრანსკულტურული და ტრანსნაციონალური ფენომენია – ადამიანი, რომელსაც ყველაფერი აინტერესებს და ყველგან ცხვირს ყოფს, გარშემომყოფთა მიმართ კი დიდად კეთილგანწყობილი არ არის. სწორედ მისგან შეიტყობს გოგონა სიმართლეს კინსელების ოჯახზე და იმასაც მიხვდება, ვისი ნაქონი ტანსაცმელი ეცვა, სანამ ახალს უყიდდნენ. ეს ერთ-ერთი მთავარი მოტივია ტექსტში და მისი ასე ორიგინალურად, თანდათან გაშლა, ყველაზე უსიამოვნო და უხიაგი პერსონაჟის პირით მოურიდებლად დაბრეხვება სწორედ იმ ტრაგიზმს სძენს ტექსტს, რომელიც საჭიროა. ეს ყველაზე ნამდვილი და ალალი გზაა კინსელების ტკივილის გადმოსაცემად – არმოყოლა, მხოლოდ ჩვენება.

საერთოდ, მთელი ტექსტი ამ პრინციპით არის დაწერილი – იქ ყველაფერი მხოლოდ ნაჩვენებია დასაწყისიდან ფინალამდე, რომელშიც ასეთი ფრაზა კი არ წერია: „იმ დღიდან ბატონი კინსელა მამასავით გახდა ჩემთვის“, არამედ ჩახუტების სცენაა აღწერილი, აღწერილია, როგორ ხედავს გოგონა გზას, ბატონი კინსელას უკან რომაა და თან ქალბატონი კინსელასთვის სურს თქმა, რომ ჭაში ჩავარდნის ამბავი საიდუმლოდ დარჩება, თან ბატონ კინსელას ვერ უშვებს:

„მაგრამ რაღაც უფრო ღრმა გრძნობა კინსელას მკლავებში დარჩენას მთხოვდა.

• მამიკო, – გავაფრთხილე, დავუძახე, – მამიკო“.

არადა, სწორედ ჭა იყო ის ადგილი, ქალბატონმა კინსელამ რომ წაიყვანა გოგონა და უთხრა, ჩვენ საიდუმლოები არ გვაქვს ამ სახლში, რადგან საიდუმლო სირცხვილს იწვევსო. და სწორედ ჭას უკავშირდება მათი პირველი და ერთადერთი საიდუმლოც. ოღონდ, ეს ის საიდუმლო არაა, რომელიც სირცხვილს იწვევს, ეს სხვა საიდუმლოა – სიყვარულის საიდუმლო, სიყვარულისა, რომელიც მშობლების მიმართ უნდა ჰქონოდა და მშობლებისაგან უნდა მიეღო გოგონას და ამის ნაცვლად, სრულიად უცხო ადამიანებს დაუკავშირდა ამ გრძნობით.

პარადოქსია, არა? კარგი წიგნები სწორედ ასეთ პარადოქსებზე გვიამბობს…