ბიოლოგიის სწავლება დიდი გამოწვევაა მასწავლებლისთვის. ბიოლოგიის მასწავლებელს მათემატიკური წიგნიერების უნარის გამომუშავებაზეც უხდება მუშაობა. მოსწავლეს უნდა შეეძლოს მონაცემების ანალიზი და ინტერპრეტაცია. მნიშვნელოვანია, განასხვაოს დამოკიდებული, დამოუკიდებელი და საკონტროლო ცვლადები. სტატიაში ძალიან მოკლედ არის აღწერილი მიდგომები და უფრო დიდი ადგილი ეთმობა სავარჯიშოებს, რომლის გამოყენებაც შესაძლებელია სწავლების საბაზო საფეხურზე.
I2 სტრატეგია არის სტრუქტურირებული მიდგომა, რომელიც მოსწავლეს ეხმარება გრაფიკების, დიაგრამების და სხვა ვიზუალური მონაცემების გაგებასა და გაანალიზებაში. ის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მაშინ, როცა მონაცემების რაოდენობა დიდია. ის სამი ნაბიჯისგან შედგება:
პირველი ნაბიჯი: იდენტიფიცირება – რას ხედავ სქემაზე, პასუხის გაცემა ხდება ყოველგვარი ინტერპრეტაციის გარეშე.
მოძებნე ცვლილება, განსხვავება – მოძებნე ყველაფერი, რაც თვალში მოგხვდება:
- მრუდი ზრდადია თუ კლებადი;
- პიკია თუ პლატო;
- სად არის მონაცემები თანმიმდევრული, არათანმიმდევრული;
- რა განსხვავებაა ხაზებს, სვეტებსა და მონაცემების წერტილებს შორის;
- მონაცემები გაფანტულია თუ არა;
- ამ ეტაპზე ნუ შეეცდები ახსნას.
მეორე ნაბიჯი: ინტერპრეტაცია – ,,რას ნიშნავს“?
- მრუდი ზრდადია ნიშნავს . . . .
- მრუდი კლებადია ნიშნავს . . .
- ხაზი, სვეტი, წრე, სექტორი გამოსახავს, რომ . . .
- პიკი მიუთითებს . . .
- პლატო მიანიშნებს . . . .
- ყველა დაკვირვებას მიუწერე ახსნა.
მესამე ნაბიჯი: დასათაურება – რას გამოსახავს გრაფიკი? ეს ნაბიჯი გამოსახავს დაკვირვებებსა და ინტერპრეტაციებს.
- დაწერე გრაფიკის/ნახატის შინაარსის თანმიმდევრული შეჯამება. რას ხედავ და რას ნიშნავს კომენტარი გააერთიანე ერთ აბზაცში;
- დაიწყე თემატური წინადადებით: ეს წინადადება მოკლედ აღწერს, რა დამოკიდებულებას გამოხატავს გრაფიკი;
- გააერთიანე დაკვირვებები და ინტერპრეტაციები: „რას ხედავ“ – „რას ნიშნავს“;
- ააგე ლოგიკური აბზაცი.
რამდენიმე რჩევა:
- რაც უფრო ხშირად გამოიყენებ I2 სტრატეგიას, მით უფრო ბუნებრივი გახდება ის;
- ნუ შეეცდები მთლიანი გრაფიკის ერთდროულად გარჩევას, დაყავი ის ნაწილებად;
- კომენტარები გააკეთე პირდაპირ გრაფიკზე;
- იმუშავე ხმამაღლა.
სამუშაო ფურცელი 1: გაარჩიე გრაფიკები
- ტესტის შეფასების შემდეგ მასწავლებელმა შეადგინა წრიული დიაგრამა. გააანალიზე მონაცემები და უპასუხე კითხვებს:
a) რა შეფასება მიიღო მოსწავლეების უმრავლესობამ? ____
b) მოსწავლეთა დაახლოებით რამდენმა პროცენტმა მიიღო შეფასება B ____
c) მოსწავლეთა დაახლოებით რამდენმა პროცენტმა მიიღო შეფასება A ____
d) როგორ ფიქრობ, მასწავლებლის მიერ შედგენილი დავალება რთული იყო? ახსენი პასუხი.
2. წერტილოვანი დიაგრამა გამოსახავს გაჩერებაზე მდგომი ადამიანების სიმაღლისა და ასაკის დამოკიდებულებას. დაადგინე, რომელ ადამიანს რომელი წერტილი შეესაბამება. .
- სვეტოვანი დიაგრამა გამოსახავს მოსწავლეების განაწილებას არჩეული საგნების მიხედვით.
ა) რომელი საგანი აირჩია ყველაზე მეტმა მოსწავლემ? ____________
ბ) რამდენმა მოსწავლემ აირჩია ქიმია? _____ ანატომია? ____
გ) რომელი საგანია ყველაზე ნაკლებად პოპულარული? ___________
4. ხაზოვანი დიაგრამა გამოსახავს მცენარის სიმაღლის დამოკიდებულებას განათების (სინათლის მოქმედების) ხანგრძლივობაზე.
a) რა სიმაღლისაა მცენარე მეშვიდე დღეს, რომელიც 3 საათის განმავლობაში იდგა სინათლეზე? _________
b) რა სიმაღლისაა მცენარე მეშვიდე დღეს, რომელიც 6 საათის განმავლობაში იდგა სინათლეზე? _________
c) რა სიმაღლისაა მცენარე მეათე დღეს, რომელიც 9 საათის განმავლობაში იდგა სინათლეზე? ________
d) რა სიმაღლისაა მცენარე მეთერთმეტე დღეს, რომელიც 1 საათის განმავლობაში იდგა სინათლეზე? ______
e) გრაფიკის მიხედვით დაადგინე, რამდენ ხანს უნდა იდგეს მცენარე სინათლეზე, რომ საუკეთესო სიმაღლის გაიზარდოს? __________
- ხაზოვანი დიაგრამა გამოსახავს სხვადასხვა სიგრძის ჭიაყელების რაოდენობას.
- a) რა სიგრძის ჭიაყელაა ყველზე მეტად გავრცელებული? _________
- b) რას უდრის ყველაზე გრძელი ჭიაყელას სიგრძე? ———–
- c) რამდენი ჭიაყელას სიგრძეა 6 სმ.? _______
- d) რამდენი ჭიაყელას სიგრძეა25 სმ? _____
- e) რას გამოსახავს გრაფიკის პიკი – ყველაზე გრძელი თუ საშუალო სიგრძის ჭიაყელების რიცხვს?
ექსპერიმენტული სამუშაოს დაგეგმვისას მნიშვნელოვანია, მოსწავლემ დაადგინოს საკონტროლო, დამოკიდებული და დამოუკიდებელი ცვლადები. სამუშაო ფურცელზე მოცემულია სიტუაციები. სასურველია, მოსწავლეებმა შეადგინონ ექსპერიმენტის პროტოკოლი ან მხოლოდ ცვლადები განსაზღვრონ.
სამუშაო ფურცელი2: დამოუკიდებელი და დამოკიდებული ცვლადები
| მაგალითი | დამოუკიდებელი ცვლადი | დამოკიდებული ცვლადი | |
| 1. ერთ ძროხას აძლევდნენ ზრდის ჰორმონს, მეორეს – არა. ექსპერიმენტი გრძელდებოდა ორი წლის განმავლობაში. საკვებისა და წყლის რაოდენობა ერთნაირი იყო. |  |
||
| 2. ერთ მკლავზე შეისხურეს კოღოსგან დამცავი საშუალება, მეორეზე არა. 2 საათის შემდეგ ორივე მკლავზე დათვალეს კოღოს ნაკბენების რაოდენობა. |  |
||
| 3. ტოლი მასის ყურძნის ორი მტევანი მოათავსეს წყალში. პირველი სასმელ წყალში, მეორე – მარილიანში. 24 საათის შემდეგ მტევნები აწონეს. |  |
||
| 4. ორი განსხვავებული მანქანა მოძრაობს 60 კმ/სთ სიჩქარით. ორივე მანქანის მძღოლი ერთდროულად მკვეთრად ამუხრუჭებს. გაჩერების შემდეგ ზომავენ სამუხრუჭე მანძილს. |  |
||
| 5. ბაღლინჯოები მოათავსეს კონტეინერში, რომელიც ორ, სველ და მშრალ ნაწილებად არის დაყოფილი. მკვლევრები აღრიცხავენ – რა დრო გაატარეს თითოეულ მხარეს. |  |
||
| 6. ორმა სტეპლერმა დაამაგრა 100 ფურცელი. ერთი გაიჭედა 5-ჯერ, მეორე – 22-ჯერ. |  |
||
| 7. ტარაკნებს შეასხურეს პესტიციდი. სამ საათში ყველა მწერი დაიღუპა. |  |
||
| 8. ორ ყვავილს ზრდიან ერთნაირი ზომის ქოთანში, სინათლეზე. ერთს რეგულარულად რწყავენ ონკანის წყლით, მეორეს კი – მიკროტალღურ ღუმელში დამუშავებული წყლით. მათი სიმაღლე ორი კვირის შემდეგ გაზომეს. |  |
||
| 9. ჯარისკაცს წნევას უზომავდნენ მოსვენებულ მდგომარეობაში და სტრესულ სიტუაციაში. |  |
||
| 10. ვაშლი დაჭრეს ტოლი ზომის კუბებად. მათი ნახევარი მოათავსეს ლიმონის წვენში. ყველა ნაჭერი შეინახეს პლასტმასის კონტეინერში. 4 დღის შემდეგ დააკვირდნენ კუბების შეფერილობას. |  |
|
|
| 11. ოქროს თევზის სუნთქვის სიჩქარე გაზომეს ჯერ ოთახის ტემპერატურის, შემდეგ კი ცივ წყალში. |  |
||
| 12. ბაქტერიებს ზრდიან პეტრის ჯამში. ჯამის ერთ მხარეს საკვები არე დამუშავებულია ანტიბიოტიკით, მეორე – არა. ერთი კვირის შემდეგ ორივე ნაწილში დათვალეს ბაქტერიების რაოდენობა. |  |
გამოყენებული ლიტერატურა:
https://www.biologycorner.com/2018/06/04/interpreting-graphs/
