21-ე საუკუნეს თავისუფლად შეგვიძლია ვუწოდოთ ხელოვნური ინტელექტისა და ტექნოლოგიების ეპოქა. ყველა ვთანხმდებით, რომ ნებისმიერი ადამიანი, განურჩევლად სქესისა თუ ასაკისა მიჯაჭვულია გაჯეტებსა თუ სხვადასხვა ელექტრონულ მოწყობილობებზე, რამაც მოსწავლეებში ემოციების დეფიციტი გამოიწვია. ჩვენ ირგვლივ ყველა, და მათ შორის მოსწავლეებიც, სამწუხაროდ,  ხდებიან უფრო და უფრო “რობოტულები” და მართულნი სხვა ფასეულობებითა თუ ღირებულებებით.

სწორედ თანამედროვე სამყაროს კომპლექსურობამ და ტექნოლოგიურმა მიღწევებმა ცალსახად დაგვანახა, თუ რაოდენ მნიშვნელოვანია მოსწავლეთა სოციო-ემოციური უნარების განვითარება, რომელიც თითოეული მასწავლებლის ამოცანად უნდა იქცეს, მიუხედავად იმისა, რომ ეს პროცესი ჩვენგან დიდ შრომასა და ძალისხმევას მოითხოვს.

თანამედროვე სტანდარტების მიხედვით სოციალური და ემოციური უნარების განვითარებას დღეს ერთ-ერთი  მნიშვნელოვანი როლი ენიჭება სწავლა-სწავლების პროცესში, რადგან იგი პირდაპირ უკავშირდება მოსწავლეების აკადემიურ მიღწევებს.

დავიწყოთ იმით, რომ სოციო-ემოციური სწავლების ერთ-ერთი მთავარი კომპონენტი თვითშემეცნებაა. იგი გულისხმობს საკუთარი ემოციების, პირადი მიზნებისა და ღირებულებების გაცნობიერებას, საკუთარი ძლიერი და სუსტი მხარეების გააზრებას, პოზიტიურ აზროვნებას, ემოციებისა და ქცევების რეგულირებას, სტრესისა და კმაყოფილების მართვას, საკუთარი იმპულსებისა და ნებისყოფის კონტროლს, ასევე, ჯანსაღი ურთიერთობების დამყარებას, კომუნიკაციას, მოსმენას და თანამშრომლობას.

მე, როგორც მკვლევარი მასწავლებელი, ვაანალიზებ, რამდენად აუცილებელია დღეს ამ მიმართულებით საქმიანობა და სხვადასხვა საკლასო თუ სასკოლო აქტივობების განხორციელება. ამიტომ გადავწყვიტე, სოციო-ემოციურ უნარებზე მუშაობა ჩემს ყოველდღიურ საზრუნავად გამეხადა.

უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ სოციო-ემოციური უნარების დაქვეითება მოსწავლეებში განაპირობა 2019-2020 სასწავლო წლებმა, როცა ყოველი მოქალაქე, განსაკუთრებით კი მასწავლებლები დავდექით უდიდესი გამოწვევის წინაშე, რაც საგაკვეთილო პროცესების ონლაინ ეფექტურ მართვას გულისხმობდა.

სწორედ ონლაინ სწავლების დროს დავინახე ჩემს მოსწავლეებში ემოციის, ემპათიის, თანაგრძნობის დეფიციტი და დავიწყე ამ პრობლემის გადაჭრის გზების ძიება. მოსწავლეების მიდრეკილება ჩაკეტილობასა და სიმარტოვისკენ ნათელი იყო. ისინი  თავს არიდებდნენ კომუნიკაციას, როგორც მასწავლებლებთან, ისე თანატოლებთან.

შევიმუშავე კითხვარი, რომლის ანალიზმა კიდევ უფრო გაამყარა და აშკარა გახადა ჩემ მიერ დანახული პრობლემა. მოსწავლეთა 80% უპირატესობას სიმარტოვეს ანიჭებდა. კითხვარის ანალიზის შემდეგ მიზნად დავისახე, რომ ფიზიკურ გარემოში დაბრუნებისთანავე მეზრუნა სოციო-ემოციურ სწავლებაზე.

ჩემ მიერ განხორციელებული შემდეგი ინტერვენცია გულისხმობდა სალექციო ტიპის გაკვეთილების ჩატარებას, სადაც მოსწავლეებს ვესაუბრებოდი, თუ რაოდენ მნიშვნელოვანია თანაგრძნობა, ემპათია და ემოციების რეგულირება იმისათვის, რომ სრულფასოვანი ადგილი დაიკავო თანამედროვე საზოგადოებაში.

სწორედ ამ წელს გაჩნდა იდეა, რომელსაც დღესაც აქტიურად ვახორციელებ. მე და ჩემი მოსწავლეები წელიწადში ერთხელ ოფიციალაურად უარს ვეუბნებით ტექნოლოგიებს, ინტერნეტს, გუგლის საძიებო სისტემიდან  კოპირებულ წინადადებებს, ფაქტებსა თუ ცნებებს და აქცენტებს ვაკეთებთ მხოლოდ ადამიანის ემოციურ ფაქტორებზე.

ვმართავთ ღონისძიებას, სახელწოდებით „ერთი ემოციური დღე ჩემი ცხოვრებიდან“, სადაც მოსწავლეები ღიად საუბრობენ მათი ცხოვრებიდან ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან დღეზე, როცა ყველაზე დიდი გამარჯვება თუ მარცხი, წარმატება თუ წარუმატებლობა, სიხარული თუ უბედურება განიცადეს. სწორედ ამ დღეს ყველა ერთად, მოსწავლეებიც და მასწავლებლებიც  ვმოგზაურობთ წარსულში და გულწრფელად ვიზიარებთ ერთმანეთის განცდებსა თუ ემოციებს.

რატომ არის მნიშვნელოვანი  აღწერილი აქტივობა? ცალსახაა, რომ მსგავსი ღონისძიება მოსწავლეებში ავითარებს სხვისი აზრის მოსმენის, გაზიარების, თანაგრძნობისა და ემპათიის უნარებს, მოსწავლეები ითავისებენ თანატოლების ემოციებსა და შეხედულებებს.

დასკვნის სახით მინდა შევაჯამო, რომ სოციო-ემოციური სწავლა დღეს მოსწავლეთა წარმატების საკვანძო ინდიკატორად მიიჩნევა. სწორედ ამიტომ გახდა აუცილებელი სისტემური მიდგომები, რაშიც ყველა ჩვენგანმა საკუთარი წვლილი უნდა შეიტანოს. მოსწავლეებმა უნდა შეძლონ როგორც საკუთარი, ასევე სხვების ემოციების ამოცნობა, გრძნობების გამოხატვა კონტექსტის შესაბამისი ფორმებითა და გზებით.

თანამედროვე მკვლევრები კი სწორედ სკოლას აკისრებენ ამ პასუხისმგებლობას, რადგან სკოლა უნდა იქცეს იმ ადგილად, სადაც მოსწავლეები შეძლებენ სოციალურ-ემოციური უნარების განვითარებას, იქნება ეს საგაკვეთილო პროცესსა თუ  სასკოლო გარემოში.

უცხო ენების შესწავლას დღეის მოცემულობით აღსაზრდელები იწყებენ პირველი კლასის მეორე სემესტრიდან. ფაქტობრივად, მშობლიური ენის ანბანის შესწავლის პარალელურად აღსაზრდელები შეიმეცნებენ უცხო ენის ანბანსა და ენობრივ თავისებურებებს, რაც წარმატებული სასწავლო პროცესისათვის შემოქმედებით მიდგომასა და საინტერესო მეთოდოლოგიას საჭიროებს. ამ ეტაპზე სასწავლო მიდგომები ძირითადად თამაშის პრინციპზეა აგებული, ასევე აქტიური გამოყენება აქვს სიმღერებს, რაც აღსაზრდელებს სხვა აქტივობებს შორის ყველაზე მეტად მოსწონთ. მსგავსი სასწავლო მუშაობის პრინციპები გამოყენებულია მეორე უცხო ენის გაკვეთილზეც, რომლის არჩევანსაც მოსწავლე აკეთებს უკვე დაწყებით საფეხურზე, ასევე საშუალო საფეხურზე არჩევითი მეორე უცხო ენის სტატუსით.

მეორე უცხო ენის სწავლების პროცესში დიდ დახმარებას მიწევს ის ფაქტი, რომ აღსაზრდელებს უკვე აქვთ ცოდნა ინგლისური ენის ანბანის შესახებ, ლათინურენოვანი ფუძის მატარებელი ენები ასო-ბგერების ოდენობით ერთნაირია, თუმცა კითხვის თვალსაზრისით მათ შორის დიდი სხვაობაა. ის ფაქტი, რომ ასო- ბგერები ერთნაირად იწერება, ბავშვებს უმარტივებს გერმანულ ენაში ანბანის შესწავლას. ამ საკითხს განსაკუთრებული სენსიტიურობით აღვიქვამ. შესაძლოა, ინტერფერენციის პრობლემამ ენობრივი მსგავსების სიმარტივის პარალელურად იჩინოს თავი, ამიტომ საპრეზენტაციო პროგრამაში, თითოეულ სლაიდზე  გამოვსახავ ასოებს სათანადო სიტყვებით, დავურთავ ჩემს ხმოვან მითითებებს და ნებისმიერ დროს აღსაზრდელებს საშუალება აქვთ, პედაგოგისაგან საჭირო ინსტრუქტაჟი მიიღონ, ისე, რომ აღსაზრდელებისთვის საჭირო არ გახდეს მშობლის ან ვინმე კომპეტენტური პირის ჩარევა.

ამ მიდგომის აქტიურმა გამოყენებამ მოსწავლეებს საშუალება მისცა,  ,,ჩემთან ერთად“ ესწავლათ ანბანი, იგივე პრინციპით შევიმუშავე კითხვის წესების ამსახველი სლაიდი სათანადო ხმოვანი ჩანაწერებით, რამაც, მოკლე დროში, გაუმარტივა ტექსტების სწორად წაკითხვის უნარები. საილუსტრაციოდ გთავაზობთ ფოტოს (დანართიN1)

მეორე უცხო ენის გაკვეთილზე ინტენსიურად ვიყენებდი ოთხივე კომპონენტის-წერის, კითხვის, საუბრისა და მოსმენის შემცველ დავალებებს, რომელთა მეშვეობით გაკვეთილი უფრო შინაარსიანი, ნაკლებად მოსაწყენი და პროდუქტიული ყოფილიყო  უფროსი სასკოლო ასაკის აღსაზრდელებისათვის, რომლებიც გერმანულს ეუფლებოდნენ, როგორც მეორე უცხოურ ენას. რამდენიმე თვის ნაცვლად, მხოლოდ ერთთვიანი მუშაობით, კვირაში ორსაათიანი დატვირთვით ამ მიდგომამ აღსაზრდელებს საშუალება მისცა, დაუფლებოდნენ მეორე უცხოური ენის სიტყვის დონეს.

წინადადების დონეზე გადასასვლელად გადავწყვიტე, დიალოგი ჩამეწერა საპრეზენტაციო პროგრამაში და გამეხმოვანებინა, ამ ფორმატში შესრულებული ვიდეო შევთავაზე მოსწავლეებს დავალებად პიროვნებათა გაცნობისა და გასაუბრების მიზნით, სადაც მათ თავიანთი მონაცემებიც უნდა წარმოედგინათ და ესაუბრათ თავიანთ თავზე. ჩემ მიერ შედგენილი ეს სასწავლო რესურსი -,,თვითმასწავლებელი“- საკმარისი აღმოჩნდა, მოსწავლეებს თავიანთი მონაცემები უცხო ენაზე დიალოგის ფორმატში წარმოედგინათ. ეს აქტივობა დაეხმარა აღსაზრდელებს, გასცნობოდნენ წინადადების დონეს და მოამზადა ნიადაგი ტექსტის დონისათვის.

აღსაზრდელთა ეს შესაძლებლობები გერმანულში ჩემთვის მიმართულების მომცემი აღმოჩნდა, რა მიდგომა და თემატიკა უნდა გამომეყენებინა წარმატებით და როგორ. ამისათვის, აქტიურად გამოვიყენე ჩემ მიერ შედგენილი ტექსტები სათანადო თემატიკის ფარგლებში. კერძოდ, იმ თემატიკიდან, რომელსაც ითვალისწინებს საგნის სტანდარტი ამ ასაკობრივი ჯგუფისათვის და შევეცადე, თემის შინაარსი მათი საჭიროებებისათვის მომერგო, ამ მიდგომამ საჭირო ლექსიკის შესწავლის საჭიროება გამოკვეთა, თუმცა ეს არ იყო სიტყვების იძულებით დასწავლა-დაზეპირების ფორმატი, არამედ, პირიქით, ,,ალაპარაკებისათვის“ მასტიმულირებელი ფაქტორი. თემის შინაარსი სრულიად პასუხობდა მათ სურვილებსა და საჭიროებებს, ამდენად, საჭიროდ ჩათვალეს წარმოდგენილი ლექსიკის დასწავლა.

ამ ფაზაზე აღსაზრდელებს ვაწვდიდი სხვადასხვა პრინციპზე აგებულ ტექსტებს. კერძოდ, პირველი ვარიანტი გულისხმობდა შემდეგს –  თემატიკის ფარგლებში, აღსაზრდელებს მშობლიურ ენაზე უნდა ეთარგმნათ  მასწავლებლის მიერ შედგენილი ტექსტი. მეორე ვარიანტის დავალება მოიაზრებდა აღსაზრდელების ფანტაზიის მიხედვით ტექსტის შედგენას, ხოლო მესამე ვარიანტის დავალება აღსაზრდელებს სთავაზობდა მზა ტექსტებს თემატიკის ფარგლებში, რომელიც უნდა დაემუშავებინათ  ლექსიკურ და გრამატიკულ დონეზე.

ამ პრინციპით შედგენილმა ტექსტებმა აღსაზრდელებს მისცა საშუალება, მოკლე დროში საჭირო ლექსიკური და გრამატიკული ცოდნა მიეღოთ. ამ ფაზაზე სხვა უფრო საინტერესო მიდგომა გამოვიყენე მოსწავლეებთან სამუშაოდ, კერძოდ, ისინი უკვე ინტერვიუირების საშუალებით ცდილობდნენ, ერთმანეთისათვის დიალოგის ფორმატში მოეთხროთ უკვე შესწავლილი თემატიკა. ამ ფორმატში  აღსაზრდელებმა შესძლეს გაბმული დიალოგის ფორმატში ინტერვიუირება, რაც მასტიმულირებელი აღმოჩნდა მოსწავლეებისათვის. ისინი დარწმუნდნენ, რომ მოკლე დროში შეძლეს მარტივად დაუფლებოდნენ მეორე უცხოურ ენას. ამ მიდგომის ფარგლებში სასწავლო პროცესის მიმდინარეობისას ინტერფერენციის პრობლემას ადგილი არ ჰქონია.

აღნიშნულ მიდგომას ხშირად ვიყენებ ყველა ასაკობრივ საფეხურზე, რადგან ის წარმატებული მიდგომაა.

1. შათირიშვილი შ. გერმანული ენის გრამატიკა : V-X კლასებისათივს (ავტორი). – თბილისი, ცოდნა, 1964.
2. Eva-Maria Jenkins- Krum, Coleen Clement, Wir Neu, თბილისი, ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა,  2018

პანდემიის შემდეგ მოსწავლეებს გაუჭირდათ საგაკვეთილო პროცესში ჩართულობა, მათი მხრიდან დაინტერესება და მოტივაცია საკმარისი არ იყო სასურველი შედეგების მიღწევისთვის, თუნდაც მათთვის საინტერესო რესურსების შეთავაზებით.

საჭიროებიდან გამომდინარე, მოსწავლეთა მოტივაციის გაზრდისათვის  საუკეთესო გამოსავალი არაფორმალური განათლების მიმართულებით, მრავალფეროვანი აქტივობების დაგეგმვა  და მოქნილი სასწავლო გარემოს შექმნა იყო.  არაფორმალური განათლება ფორმალური განათლების გაგრძელებაა, რომელიც მოზარდებში კრიტიკულ აზროვნებას ავითარებს და პრაქტიკულ ცოდნაზეა ორიენტირებული. არაფორმალურ განათლებას ხშირად სხვადასხვა ტერმინით მოიხსენიებენ, მაგალითად, თემთან დაკავშირებული განათლება, უწყვეტი განათლება და განათლების მეორე შანსი. არაფორმალური განათლება ხშირად ფორმალური განათლების საუკეთესო ალტერნატიულ  ვარიანტად განიხილება, რადგან მას შეუძლია უზრუნველყოს მოსწავლეებში მოტივაციის გაზრდა, სასკოლო ცხოვრებაში ჩართვა, გარემოსდაცვითი ღონისძიებების დაგეგმვა, საერთაშორისო პროექტებში მონაწილეობა და  ა.შ

არაფორმალური განათლების გზით მოსწავლეების ჩართულობა ეკოკლუბის ჩამოყალიბებით დავიწყე, რომლის საქმიანობა ძალზე  მნიშვნელოვანია მდგრადი განვითარების განათლების განხორციელებისთვის,  და როგორც მოზარდებს,  ჩვენც  – მასწავლებლებს – გვაქვს პასუხისმგებლობა, ვაჩვენოთ ეკოლოგიურად სუფთა პრაქტიკა მომავალ თაობას. საკლუბო მუშაობა მოსწავლეებს მიღებული ცოდნის ყოფა-ცხოვრებაში ადაპტირებას ეხმარება, ასევე  თავდაჯერებულობას, კვლევის, სინთეზისა და ანალიზის უნარს უვითარებს.

ეკოკლუბში განხორციელებული საქმიანობები მოსწავლეებს  აძლევს საშუალებას, საკუთარი მოსაზრება დააფიქსირონ და მონაწილეობა მიიღონ მნიშვნელოვან გარემოსდაცვით აქტივობებში და საერთაშორისო პროექტებში. მოსწავლეებს შეუძლიათ, ჩართონ თავიანთი მშობლები, ნათესავები, თემი და თანატოლები გარემოსდაცვითი აქტივობების პოპულარიზაციაში.

თავდაპირველი შეხვედრების მიზანი იყო კლუბის წევრების დაინტერესება და გამოწვევა. ცნობიერების ამაღლების მიზნით ჩავატარეთ სემინარები, დებატები და ლექციები მდგრადი განვითარების მიზნების მიმართულებით.  მოსწავლეების სურვილისებრ ვმასპინძლობდით სტუმრებს, რომლებიც მდგრადი განვითარების 17-ვე მიზნის მნიშვნელობაზე ამახვილებდნენ ყურადღებას.  მოწვეულ სტუმრებს  შორის იყვნენ: განათლების ექსპერტები, სახელმძღვანელოების ავტორები, ექიმები, გარემოსდაცვითი ინფორმაციის და განათლების ცენტრის წარმომადგენლები, სხვადასხვა მიმართულების სპეციალისტები, საჯარო მოხელეები, მწერლები. მათ მიერ შემოთავაზებული სემინარები, ვორქშოფები და საინფორმაციო შეხვედრები ზრდიდა მოსწავლეთა ინტერესის სფეროს და ხელს უწყობდა დამოუკიდებლად სწავლის უნარ-ჩვევების განვითარებას.

მოსწავლეებთან თანამშრომლობით ვახორციელებდით გარემოსდაცვით აქტივობებს: კლუბის წევრებმა სკოლის ბაღში დარგეს ხეები, დაასუფთავეს როგორც სკოლის, ასევე მიმდებარე ტერიტორიები. მათი ჩართულობით მოხდა თბილისის სხვადასხვა სკოლის გამოწვევა და ამ სკოლებში მწვანე სივრცეების მოწყობა. აღნიშნულმა აქტივობებმა მნიშვნელოვნად გაზარდა მოსწავლეთა თანამშრომლობითი უნარები.

განხორციელდა ვიზიტები, როგორც სხვადასხვა ორგანიზაციაში, მათ შორის გარემოსდაცვითი ინფორმაციისა და განათლების ცენტრში. კლუბის წევრებმა მოინახულეს  ეკოლოგიურად მნიშვნელოვანი ადგილები: დიღმის ჭალები, პარკები, საველე ტერიტორიები, სადაც თემატური სემინარების გარდა ქმედითი  გარემოსდაცვითი აქტივობები განხორცილდა. მოსწავლეები  მეტი ხალისით ერთვებოდნენ „კეთებით სწავლებით“ პროცესში,  გამოუმუშავდათ სხვისი აზრის პატივისცემის, კვლევის და დაკვირვების უნარ-ჩვევები და ერთმნიშვნელოვნად, ბუნების მცველებად იქცნენ.

კლუბის წევრებმა, თანატოლების დახმარებით, გარემოსდაცვითი ცნობიერების ამაღლების  მიზნით, მოაწყვეს აქციები და მსვლელობები საზოგადოებრივ ადგილებში, ამ მხრივაც მოსწავლეების დამოკიდებულებები იცვლებოდა, მუდმივად სიახლის ძიებაში იყვნენ, რადგან გარემოსდაცვითი მიმართულებით სიახლეების მიწოდება საზოგადოებისთვის მათი ყოველდღიურობა გახდა. მოსწავლეებს აღნიშნული  აქტივობების განხორციელებით  ჩამოუყალიბდათ  თავდაჯერებულობა, მაღალი მოქალაქეობრივი აზროვნება და პასუხისმგებლობა.

მდგრადი განვითარების მიზნებიდან გამომდინარე, ,,სიღარიბის ყველა ფორმის აღმოფხვრა“, ,,შიმშილის აღმოფხვრა“, ,,მდგრადი მოხმარება და წარმოების“ ფარგლებში, მშობელთა ჩართულობით კლუბის წევრებმა ეკომეგობრული ჩანთების წარმოება დაიწყეს და მისი რეალიზებით დახმარების ხელი გაუწოდეს სოციალურად დაუცველ ოჯახებს. აღნიშნულ აქტივობებში მოსწავლეები  განსაკუთრებით აქტიურად ჩაერთნენ, რადგან თვითონ იყვნენ პროექტის ინიციატორები და შესაბამისად,  მეტ პასუხისმგებლობას გრძნობდნენ.

ეკოკლუბის წევრების მიერ დამზადებული ეკოჩანთები

ეკოკლუბის წევრების სხვადასხვა ორგანიზაციასთან თანამშრომლობით, სკოლა სრულიად აღიჭურვა ნარჩენების დახარისხების შესაბამისი ურნებით, აღნიშნული აქტივობის განხორციელებაში კლუბის წევრებმა  მთელი სასკოლო საზოგადოება ჩართეს, რამაც ერთი-ორად გაზარდა მოსწავლეების პასუხიმგებლობა და მოქალაქეობრივი აზროვნება.

თანატოლებთან თანამშრომლობა სკოლის სივრცეს გასცდა და საკუთარი გამოცდილების გაზიარების თუ ინფორმაციის მიღების მიზნით კლუბის წევრებმა უმასპინძლეს არაქართულენოვან სკოლებს და თავადაც სტუმრად იმყოფებოდნენ მარნეულის, მუღანლოს და სართიჭალის სკოლებში. აქტიური ცხოვრების წესმა მოსწავლეებში გაზარდა სასკოლო ცხოვრებაში ჩართულობა.

საკლუბო მუშაობაში ჩართულობამ  გააქტიურა მოსწავლეები და დაეხმარა მათ  ხელახალ სოციალიზაციაში.   პრობლემა, რომლის წინაშეც პანდემიის შემდგომ  აღმოვჩნდით მოსწავლე, მასწავლებელი და მშობელი, სწორედ არაფრომალურ განათლებაზე  ფსონის დადებით დაძლევადი აღმოჩნდა. მოსწავლეებს მიეცათ შესაძლებლობა გასულიყვნენ საკლასო სივრციდან და თავისი შესაძლებლობები და უნარები გამოევლინათ სკოლის გარეთ.  სასწავლო პროცესში არაფორმალური განათლების ჩართვამ გაზარდა მოსწავლეთა მოტივაცია და სწავლისადმი ინტერესი, რისი საშუალებითაც შესაძლებელი გახდა ეროვნული სასწავლო გეგმით გათვალისწინებული  შედეგების მიღწევა.

ყველა მასწავლებელს მსოფლიოს მასშტაბით უნდა ჰქონდეს მაღალი ხარისხის უწყვეტი პროფესიული განვითარების შესაძლებლობები, რომლებიც  დაეხმარება პირადი პრაქტიკის გაუმჯობესებაში და ხელს შეუწყობს მათი მოსწავლეების წარმატებას.მასწავლებელთა ხარისხიანი  პროფესიული განვითარება აუცილებელია, თუ გვინდა, რომ ჩვენს მოსწავლეებს მივცეთ საუკეთესო განათლება.პროფესიული განვითარებაზე ზრუნვა  მუდმივი და მდგრადი უნდა იყოს, რომელიც სკოლის მისიასა და ხედვასთან იქნება დაკავშირებული და, რაც მთავარია, ამას ერთჯერადი სახე არ უნდა ჰქონდეს.

რატომ არის უწყვეტი პროფესიული განვითარება მნიშვნელოვანი მასწავლებლებისთვის?

საუკეთესო გზა იმის უზრუნველსაყოფად, რომ მოსწავლეებმა საუკეთესოდ ისწავლონ და მიაღწიონ თავიანთ პოტენციალს, არის მათთვის ხარისხიანი   განათლების მიწოდება.(Sutton Trust, 2011).ხარისხიანი განათლების ხელშეწყობა და მხარდაჭერა შესაძლებელია პროფესიული განვითარების პროგრამების საშუალებით, რომელიც ზრდის მასწავლებელთაგან სწავლების ეფექტიანობას (Cordingley et al 2015) .

დილან უილიამის ციტატა:

„ყველა მასწავლებელს სურს,  რომ გააუმჯობესოს თავისი პრაქტიკა – არა იმიტომ, რომ ისინი საკმარისად კარგები არ არიან, არამედ იმიტომ, რომ უკეთესები იყვნენ“

არსებობს უამრავი კვლევა და მტკიცებულება იმის შესახებ, თუ „რა მუშაობს“ (ან სულ მცირე „რამ იმუშავა“ – ჩვენ ყოველთვის უნდა ვიყოთ კვლევის კრიტიკული მომხმარებლები) და ასევე, თუ როგორ გვეხმარება მტკიცებულებებზე ინფორმირებული მიდგომები, შეცვალოს ჩვენი  შინაგანი ინსტინქტები “საუკეთესო ფსონებისკენ”.

დღევანდელ საგანმანათლებლო სივრცეში  უამრავი ბრიტანული სკოლის მთავარი საწყისი წერტილი არის EEF ( Education Endowment Foundation ქართ, განათლების ფონდი) -ის ინსტრუმენტი – სწავლებისა და სწავლის სტრატეგიები, სადაც დეტალურადაა აღწერილი სტრატეგიის გავლენის  ეფექტურობა და პროგრესის შესაძლებლობა.

ყველა სკოლას აქვს პროფესიული განვითარების გეგმა/პროგრამა, მაგრამ რა ვიცით იმაზე, თუ რა მუშაობს უკეთესად?

პროფესიული განვითარების გეგმების/პროგრამების შემუშავება და დანერგვა ეფექტურად,საკმაოდ დიდ ძალისხმევას  მოითხოვს, საჭიროა ინფორმაციის გონივრული დახარისხება , ლოგიკური თანმიმდევრობის დაცვა, აქტივობების  შერჩევა ისე ,რომ მარტივი აღსაქმელი და ასათვისებელი იყოს  მასწავლებლისთვის.

როგორც დევიდ ვესტონი და ბრიჯიტ კლეი ასახელებენ  ნაშრომში „დიდი სწავლების გათავისუფლება“, იმის თქმა, რომ კონფერენცია ან სესია „შესანიშნავი პროფესიული განვითარებაა“,  იგივეა, რაც იმის თქმა, რომ  პროდუქტების საყიდლებზე სიარული „შესანიშნავი კვებაა“; მაშ რა უნდა იყოს საუკეთესო  გზა? უნივერსალური ფორმულა არ  არსებობს, თუმცა ,განათლების მკვლევარი მერი კენედი თავის ნაშრომში აღნიშნავს, რომ  ”კვლევის ჩატარების მნიშვნელოვანი მიზეზი არის ეფექტური პრაქტიკის იდენტიფიცირება, რათა სხვებმა შეძლონ მათი  გაზიარება და დანერგვა.” ამისთვის გავეცნოთ დიდი ბრიტანეთის   მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების   გამოცდილებას. დიდ ბრიტანეთში, INSET   (In-Service Education and Training ქართ.სამსახურში სწავლა და ტრენინგი) (პროგრამა , ეს არის რასაც ჩვენ ვუწოდებთ მასწავლებელთა მომზადების დღეებს, სკოლებს   წელიწადში ხუთი დღე აქვთ ასეთი, რომელსაც მუნიციპალიტეტი ან სკოლა ადგენს, ამ დღეებში სწავლა სკოლაში არ მიმდინარეობს და “სამსახურში ტრენინგის” დღეებს მოკლედ “INSET დღეებს” უწოდებენ.

ზოგიერთი საგანმანათლებლო  დაწესებულების მხრიდან    შეთავაზებულია და დანერგილია ტერმინი ,,პროფესიული სწავლა’’ და ზოგში ,,პროფესიული განვითარება’.’ ხშირად ეს მხოლოდ პროვაიდერის ან დაწესებულების არჩევანზეა დამოკიდებული – რისი მოლოდინი აქვს აუდიტორიას მათგან.

სახელების გარდა, პროვაიდერები სთავაზობენ სწავლების პროგრამების კონცეფციას. ის  გათვლილია მასწავლებლებზე, რომლებსაც აქვთ ხედვა, გააუმჯობესონ თავიანთი პრაქტიკა და დაოსტატდნენ.

თუმცა, სიფრთხილით მოვეკიდოთ ოსტატობას – თუ ჩვენ რაღაცას “დავეუფლებით”, არსებობს იმის საშიშროება, რომ ვიფიქროთ, ,თითქოს მეტი არაფერი გვაქვს სასწავლი.

ჩატარდა მრავალი კვლევა პროფესიული განვითარების მიდგომების ეფექტურობის შესახებ. როგორც ერთ-ერთი მკვლევარი(კენედი) აცხადებს, “ცენტრალური წინაპირობა, რომელიც ემყარება ყველა პროფესიულ განვითარებას არის ის, რომ მკვლევარმა იცის  სწავლების შესახებ ის, რაც მასწავლებლებმა არ იციან”.

პროფესიული განვითარების  გეგმის/ პროგრამის შექმნა.

ყველა სკოლას აქვს (ან უნდა ჰქონდეს!) პროფესიული განვითარების პროგრამები, რომლებსაც  ხშირად პირდაპირი კავშირი აქვთ საკუთარ მიზნებთან სკოლის მისიასა და  ხედვასთან.

არსებობს პროფესიული განვითარების ეროვნული სტანდარტები, რომლებიც დეტალურად არის აღწერილი  ბრიტანეთის მთავრობის მიერ:

1. პროფესიული განვითარება უნდა იყოს ორიენტირებული მოსწავლის შედეგების გაუმჯობესებასა და შეფასებაზე.
2. პროფესიული განვითარება უნდა იყოს გამყარებული მყარი მტკიცებულებებითა და ექსპერტიზით.
3. პროფესიული განვითარება უნდა მოიცავდეს თანამშრომლობას და ექსპერტულ გამოწვევას.
4. პროფესიული განვითარების პროგრამები უნდა იყოს მდგრადი დროთა განმავლობაში.

ეს ყველაფერი ეფუძნება იმას, რომ  :

5. პროფესიული განვითარება პრიორიტეტული უნდა იყოს სკოლის ხელმძღვანელობისთვის.

საბოლოო სტანდარტი არის საკვანძო – პროფესიული განვითარებისთვის პრიორიტეტის მინიჭების აუცილებლობა

გაერთიანებული სამეფოს განათლების დეპარტამენტი (DfE)  აცხადებს, რომ:

„მაღალი ხარისხის პროფესიული განვითარების დიზაინი ისეთივე რთული დისციპლინაა, როგორიც მაღალი ხარისხის სწავლების დიზაინი. ის მოითხოვს  აქტივობების პროგრამების დაკავშირებას, დაგეგმვას  და შეფასებას..

თავის სკოლებს  განათლების დეპარტამენტი სთავაზობს:

1. განიხილეთ პროფესიული განვითარება,როგორც სტრატეგიული განვითარების ნაწილი.
2. ეფექტიანი პროფესიული განვითარება გულისხმობს ტრენინგებს როგორც საწყის ეტაპზე, ასევე მაღალხარისხიან შემდგომ ქოუჩინგს.
3. ახალი უნარების, ცოდნისა და სტრატეგიების დანერგვა უნდა განხორციელდეს  წინასწარი გაწერილი აქტივობებით.
4. გააძლიერეთ სკოლის ფარგლებში ,,ექსპერტთა’’ მხარდაჭერა. გამოიყენეთ მაღალკვალიფიციური მწვრთნელები/ ქოუჩები.

ბრიტანეთის სკოლებმა ასევე დაიწყეს კვლევის ლიდერების დანიშვნა, რომლებიც სწავლა სწავლების  გაუმჯობესების მიზნით აწარმოებენ კვლევებს.

განათლების პოლიტიკის ინსტიტუტის მიერ გამოქვეყნებულ ბოლო მოხსენებაში იკვეთება შემდეგი:

1. მასწავლებლებისთვის ხარისხიანი პროფესიული განვითარება ისეთივე ეფექტურია მოსწავლეთა შედეგების გასაუმჯობესებლად, როგორიც კლასში ათწლეულის გამოცდილების მქონე მასწავლებლის ყოლა.
2. ხარისხიან პროფესიული განვითარების პროგრამებს უფრო დიდი გავლენა აქვს მოსწავლის შედეგებზე, ვიდრე სხვა ღონისძიებებს, როგორიცაა მასწავლებლის ანაზღაურება ან სასკოლო დღის ხანგრძლივობის გაზრდა.
3. მაღალი ხარისხის პროფესიული განვითარების ხელმისაწვდომობის გაზრდა, სავარაუდოდ, შეამცირებს  სისტემიდან ახალგაზრდა კადრის გადინებას.

დავუბრუნდეთ EEF-ს და მათ რჩევებს:

1. „საერთო მოცემულობის მიხედვით, პროფესიული განვითარება უნდა განიხილებოდეს როგორც მიმდინარე პროცესი და არა– ცალკეული მოვლენა“.
2. „პროფესიული განვითარების აქტივობების შინაარსი ასევე უნდა იყოს თანმიმდევრული და მიზანმიმართული”.
3. „მიზანია პროფესიული განვითარების სისტემის შექმნა, რომელიც წაახალისებს მუდმივ სწავლას და პრაქტიკაში გამოყენებას“.

პროფესიული განვითარების თვალსაზრისით კარგი მოდელია  სასწავლო ჯგუფები ან პროფესიული სასწავლო თემები, სადაც მასწავლებელი თანამშრომლობს მცირე, არაიერარქიულ კლასტერებში, რათა ფოკუსირდეს კონკრეტულ საკითხზე, მასწავლებლები მხარს  უჭერენ ერთმანეთს ქოუჩინგისა და საკლასო  დაკვირვების გზით.

სკოლებმა  უნდა იზრუნონ, რომ პროფესიული განვითარება  იყოს ინკლუზიური, ორიენტირებული და პასუხისმგებელი პერსონალის ყველა საჭიროებაზე.

პროფესიული განვითარების გეგმა(პროგრამა) უნდა იყოს ისევე გულდასმით გააზრებული და დაგეგმილი, როგორც სასწავლო საგნობრივი  პროგრამა,   უზრუნველყოფილი იყოს  ეფექტური მიდგომები.

პროფესიული განვითარების პროგრამების შეფასება

წარმატებული პროფესიული განვითარების  დიზაინის საბოლოო საკვანძო ასპექტი არის მუდმივი შეფასება – განხორციელების ციკლი, რომელიც რეგულარულად ერწყმის რეფლექსიის, უკუკავშირის და ფორმალური გადაწყვეტილების მიღების შესაძლებლობებს, საჭიროების ან გაუმჯობესების გამოვლენილ სფეროებზე დაყრდნობით.

შეფასება უნდა იყოს სათანადო, სისტემატური და, როგორც შეფასების ნებისმიერი ფორმა შეიძლება გამოიყენონ მომავალში პოზიტიური გადაწყვეტილებების მისაღებად.

ხარისხობრივი ინფორმაციის შეგროვება ყოველთვის შესაძლებელია მასწავლებლებისგან  და სტუდენტისგან, მაგრამ პოპულარული მოდელი და ჩარჩო არის ის, რაც დახვეწილია თომას გუსკის მიერ.

გუსკიმ შემოგვთავაზა  შეფასების ხუთი დონე, რომელთაგან თითოეული იზრდება სირთულისა და სიღრმის მიხედვით და ეყრდნობა წინას.

გუსკის  შეფასების ხუთი დონე

1. მონაწილეთა რეაქციები.
2. მონაწილეთა სწავლა.
3. ორგანიზაციის მხარდაჭერა და ცვლილება.
4. მონაწილეთა მიერ ახალი ცოდნისა და უნარების გამოყენება.
5. მოსწავლის შედეგები.

ეს უკანასკნელი არის საკვანძო და არსებითად დაკავშირებულია წარმატებასთან – როგორ იმოქმედა პროფესიული  განვითარების აქტივობამ სტუდენტებზე?

რაიმე სარგებლობა მოუტანა მათ?

დასკვნები

ფლეტჩერ-ვუდი ასკვნის, რომ “ეფექტური პროფესიული განვითარების რეცეპტი არ არსებობს”.

მთავარი არის ის, რომ  ვიფიქროთ თითქოს მასწავლებლებს შეუძლიათ მართონ საკუთარი პროფესიული  საჭიროებები და განვითარება.

ტიმპერლი და სხვები აცხადებენ:„პირველი [მითი] არის ის, რომ მასწავლებლები უნდა განიხილებოდნენ  როგორც თვითრეგულირებადი პროფესიონალები, რომლებსაც საკმარისი დრო და რესურსები  აქვთ, მოსწავლეებს კარგი მასწავლებლები სჭირდებათ. მასწავლებლები ვითარდებიან მხარდაჭერით, ინვესტიციით და რწმენით კარიერის  ყველა ეტაპზე.

და ბოლოს :

რატომ არის უწყვეტი პროფესიული განვითარება მნიშვნელოვანი მასწავლებლებისთვის?

მასწავლებელთა განვითარების შესაძლებლობა საუკეთესო საშუალებაა სტუდენტების საუკეთესო განათლების  უზრუნველსაყოფად, რაც მათ საშუალებას მისცემს მიაღწიონ თავიანთ პოტენციალს.

როგორ უნდა ჩამოვაყალიბო პროფესიული განვითარების პროგრამა?

წარმატებული პროფესიული განვითარების პროგრამის გასაღები არის ის, რომ ის უნდა იყოს მდგრადი, მხარდაჭერილი, სტრუქტურირებული და მიზანზე ორიენტირებული.

თქვენი პროფესიული განვითარების პროგრამამ უნდა გაითვალისწინოს შემდეგი :

1. დარწმუნდით, რომ ის საჭიროებაზე მორგებულია;
2. დარწმუნდით, რომ ის მხარდაჭერილია;
3. შეუსაბამეთ ის სკოლის მისიას და ხედვას;
4. შექმენით მხარდაჭერის პოზიტიური ატმოსფერო ყველა თანამშრომლისთვის;
5. ზოგჯერ საუკეთესო პროფესიული განვითარება კოლეგებთან საუბარია;
6. განჭვრიტეთ კლიმატის ცვლილებები – პერსონალის ბრუნვა, დრო, ლიდერობის მხარდაჭერა; იყავი პროაქტიული;
7. გამოყავით სივრცე და დრო სწავლის თეორიებისა და სტრატეგიების შესასწავლად;
8. მიეცით პედაგოგიურ კვლევებს გამოყენება და სინთეზირება;
9. ისარგებლეთ თქვენი სკოლის გამოცდილებით და რესურსით;
10. სიფრთხილით მოვეკიდოთ ზედაპირულ ინიციატივებს .

წყაროები:

1. Fletcher-Wood, H (2018); Designing Professional Development for Teacher Change; IfT.
2. Sutton Trust (2011) Improving the impact of teachers on pupil achievement in the UK.
3. Kennedy, Mary. (2019). How We Learn About Teacher Learning. Review of Research in Education. 43. 138-162.
4. Cordingley, P., Higgins, S., Greany, T., Buckler, N., Coles-Jordan, D., Crisp, B., Saunders, L., Coe, R. Developing Great Teaching: Lessons from the international reviews into effective professional development. Teacher Development Trust. 2015.
5. Timperley, A. Wilson, H. Barrar & I. Fung (2007) Teacher Professional Learning and Development: Best EvidenceSynt hesis Iteration Wellington, New Zealand: Ministry of Education.
6. Fletcher-Wood, H and Zuccollo, J (2020); The effects of high quality professional development on teachers and students; EPI.
7. Timperley, H; (2008); Teacher Professional Learning and Development; International Academy of Education.
8. Guskey, T; (2000); Evaluating Professional Development; Corwin Press.
9. Weston, D and Clay, B; (2018); Unleashing Great Teaching; Routledge (Taylor Francis).
10. https://www.educationcorner.com/professional-development-in-education/

მათემატიკის სწავლება უსინათლო და მცირედმხედველ მოსწავლეთათვის მრავალფეროვანი მეთოდის და რესურსის გამოყენებას მოითხოვს [1]. ჩვენს რეალობაში, საკმაოდ მწირია  საგნის შესწავლისთვის საჭირო რესურსები,  და თითქმის არ არის მათემატიკის სწავლების მეთოდიკის ხელმისაწვდომობა  ქართულ ენაზე. მეტად რთულია, ისეთი საკითხების ახსნა, რაც მოითხოვს მოსწავლისთვის ნახაზის მიწოდებას და მოსწავლის მიერ ნახაზის აგებას. ერთ-ერთი ასეთი პრობლემური საკითხია – მართკუთხა საკოორდინატო სიბრტყის აგება და  მასზე სასურველი წერტილის აღება.

უსინათლო მოსწავლეები ბრაილის შრიფტით წერისას იყენებენ სპეციალურ დაფას და ფანქარს (სურათი 1).

ამ დაფაში ხდება ფურცლის ჩადება და ფანქრით სასურველ ადგილას, ტაქტილური წერტილის გაკეთება. ნახაზის გაკეთება ხდება სარკული არეკვლის პრინციპის გთვალისწინებით. ვხაზავთ ისე, რომ ფურცლის ამობრუნების შემდეგ მივიღოთ სწორი ნახაზი.  ბრაილის დაფით, საკოორდინატო სიბრტყის ასაგებად საჭიროა, გავითვალისწინოთ ნახაზის გაკეთების წესები და აბსცისათა ღერძის დადებითი მიმართულება ნახაზის გაკეთებისას ავიღოთ მარცხნივ, იმის გამო, რომ კითხვისას ღერძის დადებითი მიმართულება აღმოჩნდეს მარჯვენა მხარეს.

აბსცისათა ღერძის დასახაზად უნდა გამოვიყენოთ დაფის უჯრის მეორე და მეხუთე წერტილები. რაც შეეხება ორდინატთა ღერძს, მის დასახაზად უნდა ავიღოთ დაფის უჯრის 4, 5, 6 წერტილები. სასურველი წერტილის კოორდინატის ასაღებად, ავიღოთ შესაბამისი უჯრის პირველი წერტილი (სურათი 2).

ბრაილის დაფით გაკეთებულ საკოორდინატო სიბრტყეს და მასზე აღებულ წერტილებს ის უპირატესობა აქვს, რომ აღებულ წერტილს შეგვიძლია დავაწეროთ სახელიც და კოორდინატიც. რაც შეეხება ამ რესურსის გამოყენების უარყოფით მხარეს, ესაა ის,  რომ საკოორდინატო ღერძების ერთეულოვანი მონაკვეთი სხვადასხვა ზომისაა, ის ემთხვევა ბრაილის უჯრის 2 და 3 წერტილს. ეს ფაქტი უარყოფითად მოქმედებს სხვადასხვა სახის ამოცანების გარჩევა-გააზრებაზე. მაგალითად: ვთქვათ, მოცემულია :

(−1; 5), (2; 5), (−1; 2), (2; 2) წერტილები და გვაინტერესებს ოთხკუთხედის სახე. ბრაილის დაფით გაკეთებულ ნახაზზე ამ ამოცანის შესაბამის ნახაზი იქნება განსხვავებულ გვერდებიანი მართკუთხედი, რაც არ შეესაბამება რეალურ პასუხს, კვადრატს (სურათი 2). ეს ფაქტი ხელს შეუშლის მოსწავლის მიერ ამოცანის სწორად გააზრებას. მეორე რესურსი, რომელიც გამოიყენება უსინათლო მოსწავლეებისთვის საკოორდინატო სიბრტყის ახსნისას არის სარჭიანი დაფა. ამ დაფას მოჰყვება სარჭები და სხვადასხვა ზომის რეზინები. მოსწავლემ უნდა მონიშნოს ღერძების ბოლო წერტილი და შეაერთოს რეზინით. ზედა აბზაცში განხილული ამოცანის შესაბამისი ნახაზი ასახულია სურათი 3-ზე.

სურათიდან თვალნათლივ ჩანს, რომ მიღებული ოთხკუთხედი წარმოადგენს კვადრატს. თემის ახსნისას ამ რესურსის გამოყენების უარყოფითი მხარეა ის, რომ მოსწავლეების მხრიდან მოითხოვს ნატიფი მოტორიკის განვითარების მაღალ დონეს. მოსწავლეებს ხშირად უჭირთ, მხოლოდ შეხების გამოყენებით სარჭის სასურველ ადგილას დამაგრება და მასზე რეზინის თოკის დახმარებით მონაკვეთების გავლება.

ამ სახის სირთულეებთან შეჯახებისას მომიწია ფიქრი იმაზე, თუ როგორ გამეადვილებინა მოსწავლეებისთვის თემის შესწავლა. მომეძია რესურსი, რომელიც არ საჭიროებდა მაღალი დონის მოტორულ უნარებს და ასევე სწორ, მათემატიკურად გამართული ნახაზების შესრულებაში დაგვეხმარებოდა. ამ პერიოდში სათამაშოების ერთ-ერთ მაღაზიაში ვნახე ბურთულებიანი დაფა MagPad. ამ დაფის საშუალებით საკმაოდ იოლად გადავჭერი ბევრი პრობლემა. ეს დაფა დაეხმარა დაწყებითი საფეხურის მასწავლებლებსაც გეომეტრიული ნახაზების აღქმა-გაკეთებისთვის და აქტიურად ჩართეს უსინათლო და მცირედმხედველ მოსწავლეთათვის მათემატიკის სწავლების პროცესში. მაგპადის გამოყენება საკმაოდ იოლია, მას მოჰყვება მაგნიტური ფანქარი და მისი საშუალებით ხდება დაფაში არსებული ბურთის დაფის იმ დონეზე ამოწევა, რომ მოსწავლეებს შეუძლიათ მისი აღქმა ხელის შეხებით.

უსინათლო მოსწავლეთათვის საკოორდინატო სიბრტყის სწავლებისას, მაგპადის გამოყენება ძალიან პრაქტიკული და მოსახერხებელია. მაგნიტური ფანქრის დახმარებით ხდება OX და OY ღერძის შესაბამისი წერტილების ამოყვანა. დაფის და ბურთულების კონტრასტული ფერების გამო, აღნიშნული რესურსის გამოყენება მცირედმხედველ მოსწავლეთათვისაც  საკმაოდ მოსახერხებელია.

ამ დაფის ერთი უარყოფითი მხარე ისაა, რომ არ შეგვიძლია ღერძებზე არსებული წერტილების მონიშვნა. გამოსავალი შეიძლება ვიპოვოთ ღერძზე მყოფი წერტილის წაშლით. მაგალითად, სურათზე მონიშნულია წერტილი (-3; 0), ისე, რომ შესაბამისი წერტილი წაშლილია ღერძიდან. ეს გზა ნაკლებ მოსახერხებელი იქნება იმ შემთხვევაში, თუ რამდენიმე წერტილის აღება მოგვიწევს საკოორდინატო ღერძებზე. მაგპადის გამოყენება საკმაოდ ეფექტური იყო ჩემს მოსწავლეებთან. მათ იოლად შეძლეს როგორც დაფაზე აღნიშნული წერტილის კოორდინატის სწორად დასახელება, ასევე  წერტილის კოორდინატის პოვნაც შედარებით სწრაფად და იოლად მოახერხეს.

ამრიგად, უსინათლო და მცირედმხედველ მოსწავლეთათვის, მათემატიკის ისეთი თემატიკის სწავლებისას, როგორიცაა საკოორდინატო სიბრტყე, ჩემი პრაქტიკიდან გამომდინარე, მიზანშეწონილად მიმაჩნია ისეთი რესურსის გამოყენება, როგორიცაა მაგპადი.

ლიტერატურა

1. ც. ნიკოლაშვილი, ლ. ოგანეზოვი. სწავლების მეთოდები უსინათლო და მცირედმხედველი მოსწავლეებისთვის.           მასწავლებელთა      პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი. 2014
2. Guidelines and Standards for Tactile Graphics, 2010 https://www.brailleauthority.org/tg/web-manual/tgmanual.html