პატარა წიგნია. გულდასაწყვეტად პატარა. როგორი გამოზოგვითაც უნდა იკითხო, ორ დღეზე მეტს ვერ მოანდომებ. იმის იმედად უნდა იყო, რომ ხანი გამოხდება და თავიდან დაიწყებ, თავიდან გაბრაზდები ადამიანთა ბრიყვულ სიბრმავესა თუ სამარცხვინო ანგარიშიანობაზე. ძველი შეცდომების დათვლასაც ყოველთვის მოეძებნება გამართლება, მით უფრო, თუ ამას კარგი მწერალი აკეთებს, საკუთარი ამოცანის ბოლომდე გაცნობიერებითა და იმ იმედით, რომ მკითხველი დასანახს დაინახავს, გაჰყვება, სხვასაც გაიყოლებს.
2017 წლის ოქტომბერში, როცა ევროპაში ახალი ომი წარმოუდგენლად გვესახებოდა, ფრანგი მწერლის ერიკ ვუიარის „დღის წესრიგმა“ გონკურის პრემია მიიღო. წიგნში აღწერილი ამბები, 1933 წლისა თუ 1938-ის, შორეულად მოჩანდა – მეორე მსოფლიო ომის წინ ავბედითად გარინდებული ევროპის ქვეყნები, მანიპულატორთა უხვსიტყვაობა და სხვადასხვაგვარ სარგებელს დახარბებულთა გათვლები… რა თქმა უნდა, ვიცოდით, რომ ისტორია ხშირად მეორდება, მაგრამ გვერდიდან გვერდზე მაინც მშვიდად გადავდიოდით – რა ხელი უნდა ჰქონოდა დღევანდელობასთან ვენელი ნაცისტების მგზნებარებას, 1938 წლის 12 მარტის საღამოს ჰიტლერის დასახვედრად რომ ემზადებოდნენ?
არც ერიკ ვუიარის ეს სიტყვები ჰგავდა გაფრთხილებას: „ამ ომში ყველაზე გასაოცარი თავხედობის გაუგონარი წარმატებაა. აქ ერთი რამ უნდა დავიმახსოვროთ: მსოფლიომ ბლეფს დაუჯერა. ყველაზე სერიოზულმა, მკაცრმა, ძველი ყაიდის სამყარომ, რომელიც სამართალსა და ამბოხებულ ხალხს არად აგდებდა, ბლეფის წინაშე მოიდრიკა ქედი“. როგორ გახდა შესაძლებელი ასეთი რამ? რამ აიძულა ადამიანები, რომ მოახლოებული კატასტროფის ნიშნებს მეტ-ნაკლები სიმშვიდით შეხვედროდნენ, ზოგჯერ კი ხელიც შეეწყოთ ურჩხულის გაძლიერებისთვის?
წიგნში იმ საიდუმლო შეკრებაზეც აღმოვჩნდებით, რომლის შემდეგაც მსხვილმა მეწარმეებმა ნაცისტური პარტიის საარჩევნო კამპანია დააფინანსეს. გავიდა რამდენიმე წელი და ხელგაშლილობა ერთიათად დაუფასდათ: „ომი სარფიანი საქმე იყო. Bayer-ი მუშახელს მაუთჰაუზენში შოულობდა, BMW – დახაუში, პეპენბურგში, ზაქსენჰაუზენში, ნაცვაილერ-შტრუტჰოფსა და ბუხენვალდში, Daimler-ი – შირმეკში. IG Farben-ს ხალხი აჰყავდა დორა-მიტელბაუში, გროს-როზენში, ზაქსენჰაუზენში, ბუხენვალდში, რავენსბრუკში, დახაუში, მაუთჰაუზენში და გიგანტური ქარხანა ჰქონდა აუშვიცის ბანაკშივე. […] Agfa დახაუდან მარაგდებოდა მუშახელით. Shell-ი – ნოიენგამედან. Schneider-ი – ბუხენვალდიდან. Telefunken-ი – გროს-როზენიდან. Siemens-ი – ბუხენვალდიდან, ფლოსენბურგიდან, ნოიენგამედან, რავენსბრუკიდან, ზაქსენჰაუზენიდან, გროს-როზენიდან და აუშვიციდან. ყველა დაეშურა უფასო მუშახელს“.
მძიმეა. თვალი მეურჩება, მაგრამ მაინც ვაიძულებ, რომ გაჩერდეს, შეეჩვიოს.
ანშლუსის ისტორიასაც, წესით, რაღაც უნდა ესწავლებინა. ვკითხულობ 1938 წლის მარტის დღეების ქრონიკას და შარშანდელი, შარშანწინდელი ამბები მახსენდება. ცხადია, სხვა დროა და ევროპის ქვეყნების პოლიტიკური გადაწყვეტილებებიც სხვაგვარია, მაგრამ მაინც მაქვს საფრთხის სიახლოვის განცდა – მაშინაც ხომ იყვნენ გონიერი ადამიანები, სურათის მკაფიოდ დანახვა რომ შეეძლოთ, წარსულის გაკვეთილები რომ ესწავლათ და სწორი დასკვნებიც გამოეტანათ, თუმცა საბოლოოდ ვერაფერს გახდნენ.
12 მარტის ღამეს ვენელი ნაცისტები ჩირაღდნებიანი მსვლელობის მოწყობას აპირებდნენ, გერმანელების ჩამოსვლას მოუთმენლად ელოდნენ, ისინი კი, რატომღაც, იგვიანებდნენ. მერე სამი ჯარისკაცი გამოჩნდა, რომლებსაც არმიის დასაბანაკებელ ადგილზე უნდა ეზრუნათ. „ავსტრიელები ისე მოუთმენლად ელოდნენ დაპყრობას, მთელი ქალაქი მოატარეს ტრიუმფალური სვლით, – გვიყვება ერიკ ვუიარი და ხმაში დამცინავი ინტონაცია ეპარება: – საწყლებმა ვერ გაიგეს, რატომ გამოიწვიეს ასეთი ვნებათაღელვა. არ ეგონათ, რომ მათი ამგვარი სიყვარული შესაძლებელი იყო. ცოტა შეშინდნენ კიდეც… სიყვარული ზოგჯერ შემზარავია“.
ამ შემზარავ სიყვარულზეა მისი წიგნი. ნებაყოფლობით დაბრმავებასა და დაყრუებაზე. და იმაზეც, როგორ უახლოვდებოდა ევროპა კატასტროფას ნაბიჯ-ნაბიჯ, როგორ მძიმდებოდა ჰაერი და საშინელი, დაუჯერებელი ამბები ერთმანეთს ცვლიდა. მაშინ, ოცდაათიანებში.
