- ჰილდეგარდის ენა
არის ერთი თავისებურება, რომელიც შუა საუკუნეების ქალების ნაწერებში ხშირად შემოგხვდებათ: აუცილებელი მეტაფიქციური ელემენტი – ტექსტი თავისი დაწერის მიზეზს ხსნის. სწორედ წერის მიზეზისა და განზრახვის აღწერით იწყებენ წერას ჯულიან ნორვიჩელი და ტერეზა ავილელი. ასე იწყებს თავისი „Scivia“-ს ჰილდეგარდიც:
„და, აჰა, როცა ჩემი მიწიერი ცხოვრების ორმოცდამესამე წელიწადს დიდი შიშითა და თრთოლით აღსავსე, გულისხმიერებით ვუმზერდი ზეციურ ხილვას, დავინახე დიდებული ბრწყინვალება, რომელმაც, გაიმეორა რა ხმა ზეციდან, მითხრა:
ჰოი, მყიფე ადამიანო! ნაცარო ნაცართაო და ბიწიერებაო ბიწიერებათაო, თქვი და დაწერე, რასაც ხედავ და გესმის. ხოლო რადგან მოკრძალებული ხარ ლაპარაკში და უბრალო აზრის გამოხატვაში და უსწავლელი წერაში, თქვი და დაწერე ეს ყოველივე არა ადამიანის პირით, არა ადამიანური გონებით, არა შეთხზვის ადამიანური წესების მიხედვით, არამედ როგორც ხედავ და გესმის უზენაესის მიერ, ზეციურ ადგილებში, ღვთის საკვირველებაში“.
და იგივე ხმა რამდენიმე სტრიქონის შემდეგ დაჟინებით უმეორებს: „Clama ergo et scribe sic“ – „მაშ, იყვირე და დაწერე ეს“. ფრაზა, რომელიც ქალების ლიტერატურის დევიზადაც გამოდგებოდა – „იყვირე და დაწერე!“.
მაგრამ რა ენაზე?
ოდნავ მოგვიანებით, ქალები თავიანთ მშობლიურ, არასამწერლობო ენებზე დაიწყებენ წერას: ჯულიან ნორვიჩელი – ინგლისურად, ტერეზა ავილელი – ესპანურად, ეკატერინე სიენელი – იტალიურად. მაგრამ ჰილდეგარდი მათზე რამდენიმე საუკუნით ადრე ცხოვრობს, ამ დროს ევროპის Lingua Franca ლათინურია. ჰილდეგარდიც ლათინურად წერს, ოღონდ ზოგან ამოკლებს სიტყვებს, ზოგან კი გამოგონილ სიტყვებს იყენებს. მერე კი ხვდება, რომ არსებული ენები მხოლოდ ფიზიკური სამყაროს აღსაწერად ვარგა, მეტაფიზიკური სამყაროს გადმოსაცემად კი რაღაც სხვაა საჭირო. ასე ეყრება საფუძველი ჰილდეგარდის კიდევ ერთ მისტიკურ კავშირს სიტყვასთან – ის ახალ ენას გამოიგონებს.
Lingua Ignota – უცნობი ენა – ასე ჰქვია ჰილდეგარდის უჩვეულო გამოგონებას. უცნობ ენას აქვს თავისი, უცნობი, ანბანიც – Litterae Ignotae, რომელიც 23 ასო-ნიშნისაგან შედგება.
ენის სტრუქტურაზე ბევრი არაფერი ვიცით – შემოგვრჩა მხოლოდ ჰილდეგარდის მიერ შედგენილი გლოსარიუმი, მოკლე ლექსიკონი, რომელშიც 1011 სიტყვაა. ყველა მათგანი არსებითი სახელია. ლექსიკონში ისინი იერარქიულადაა დალაგებული: იწყება ღმერთიდან და სრულდება მწერებითა და ფრინველებით. ლექსიკონს რატომღაც აკლია ძუძუმწოვართა დასახელებები. გამონაკლისია „ღამურა“, რომელიც ფრინველების სექციაშია და აგრეთვე, „გრიფონი“ – მითური ნახევრად ძუძუმწოვარი ამავე სექციაში. ბევრი სიტყვა შედგენილია ლათინური და ძველგერმანული სიტყვის შეერთებით. ზოგადად, სიტყვათქმნადობის ტენდენცია შეიმჩნევა. მაგალითად: maiz (დედა) / hilz-maiz (დედინაცვალი), scirizin (ვაჟი) / hilz-scifriz (გერი).
კი მაგრამ, კონკრეტულად რაში იყენებდა ჰილდეგარდი თავის უცნობ ენას?
სამწუხაროდ, არ ვიცით. იყო ვარაუდი, რომ ასე ის მონაზვნებს ეკონტაქტებოდა. თუმცა გაუგებარია, რატომ უნდა შეექმნა მონაზვნებთან საურთიერთობოდ ახალი ენა, როცა უკვე არსებული ლათინური მშვენივრად ასრულებდა ამ ფუნქციას. ამასთან, არავითარი წერილობითი წყარო არ ადასტურებს იმ მოსაზრებას, რომ უცნობი ენის მთავარი ფუნქცია საკომუნიკაციო იყო. არც იმის დამადასტურებელი წყაროები გვაქვს, რომ უცნობი ენის შესახებ, მისი შემქმნელის გარდა, ვინმემ რამე იცოდა.
მეორე ვერსიით, ეს საიდუმლო ენაა. მისი მიზანი ისევე, როგორც ჰილდეგარდის მუსიკის მიზანი, ზეციური სამყაროს არეკვლაა.
***
ჰილდეგარდმა ხანგრძლივი ცხოვრება განვლო. თანამედროვეობაში ის სულიერ ავტორიტეტად ითვლებოდა და მიმოწერა ჰქონდა არამხოლოდ იმდროინდელ რომის პაპებთან, არამედ საღვთო რომის იმპერატორ ფრედერიკ ბარბაროსასთანაც. ბუნებრივია, გარდაცვალებიდან მალევე დაიწყო მისთვის პატივის მიგებაც და კანონიზაციის პროცესიც. ეს უკანასკნელი ძალიან გაჭიანურდა და 2012 წელს დასრულდა, როცა პაპმა ბენედიქტე XVI-მ ჰილდეგარდი წმინდანად შერაცხა, მალევე კი ეკლესიის დოქტორის წოდება უბოძა. ამ წოდებას კათოლიკური ეკლესია იმ წმინდანებს ანიჭებს, რომელთაც განსაკუთრებული წვლილი შეიტანეს ეკლესიის სამოძღვრო ცხოვრებაში თავიანთი თეოლოგიური ნაშრომებით. ეს წოდება აქვს, მაგალითად, თომა აკვინელსაც.
