ბოლო პერიოდში საქართველოში საგრძნობლად გახშირდა ფარისებრი ჯირკვლის პათოლოგიები. ენდკრინოლოგებთან დაუსრულებელი რიგია, გამოკვლევაზე, კონსულტაციაზე. იშვიათია, მაგრამ შესაძლებელი, ადამიანი ფარისებრი ჯირკვლის გარეშე დაიბადოს. ასეთ დროს დაბადებიდან ჰორმონულ პრეპარატზე გადაჰყავთ. ჩვენთვის ძალიან ,,მშობლიურ“ თემას შევეხე და მოსწავლეების ინტერესიც კონკრეტული ქეისით უფრო ადვილად გამოვიწვიე. მათთვის მნიშვნელოვანია ნებისმიერი საკითხის რეალური მაგალითების ანალიზის გზით მიწოდება. ასე უფრო მარტივად ითვისებენ ცნებებს, აკეთებენ დასკვნებს. უფრო მნიშვნელოვანი კი ქეისის გმირის ადგილზე საკუთარი თავის, ან ახლობლის, ოჯახის წევრის წარმოდგენაა. ეს ისტორია ახალგაზრდა გოგოზეა, რომელიც კოლეჯში სწავლობს. ენერგიული და აქტიური გრეტა, ძალიან მოკლე დროში პასიურ ადამიანად გადაიქცა. ამ ყველაფერში ,,დამნაშავის“ ძიებაში ჩემი მოსწავლეები მარტივად ხვდებიან ენდოკრინული სისტემის მუშაობის პრინციპს და იაზრებენ ჯანმრთელობის რეგულარული შემოწმების მნიშვნელობას.
ამას გარდა, მნიშვნელოვანია ადამიანებმა ბევრი ისაუბრონ საკუთარ ქრონიკულ დაავადებაზე, რომ მოიხსნას შფოთვა. მიხვდება რომ მის გარშემო უამრავი ასეთი ადამიანია. ქრონიკულ დაავადებასთან ერთად ცხოვრება არც ისე მარტივია, თუმცა თუ სწორი ინფორმაცია გვექნება – შესაძლებელი.
!!! გრეივის დაავადება იგივე ბაზედოვის დაავადებაა. მას საბჭოთა ლიტერატურაში როგორც ბაზედოვის დაავადებას, ისე მოიხსენიებენ, ევროპისა და ამერიკის ჯანდაცვის სისტემა გრეივის დაავადებას ეძახის.
ქეისი – გრეივის დაავადება და ენდოკრინული სისტემა
შესავალი: ჯანმრთელობის უეცარი გაუარესება
გრეტა 20 წლისაა, კოლეჯის სტუდენტია. ყოველთვის ენერგიული და აქტიური იყო. რამდენიმე თვის წინ კი შენიშნა შემაშფოთებელი სიმპტომები. სწრაფი დაღლა, მოულოდნელი წონის კლება კარგი მადის მიუხედავად. პულსის გახშირება. თმაც საშინლად სცვიოდა!
გრეტას უჩვეულო შფოთვა ახასიათებდა, ხელები უკანკალებდა უმნიშვნელო დავალების დროსაც. ღამე კუნთების კრუნჩხვა აღვიძებდა. უმეტესად ძალიან სცხელოდა და კანიც უხურდა.
კისრის დასაწყისში შეშუპება შეამჩნია, ოჯახის წევრების ყურადღება კი ამობურცულმა თვალებმა მიიქცია. პატარა ძმა დასცინოდა კიდეც ,,გადმოკარკლულ თვალებიანი გრეტა“-ასე ეძახოდა. ეს უკვე ბოლო წვეთი იყო. გადაწყვიტა ექიმისთვის მიემართა.
დიაგნოზი: ვიზიტი ექიმთან
გრეტამ ექიმს დაწვრილებით აუხსნა სიმპტომების შესახებ. ექიმის განსაკუთრებული ყურადღება მიიქცია შესივებულმა ყელმა და არაბუნებრივად გამობერილმა თვალებმა (ეგზოფთალმუსი).
ფიზიკური დათვალიერებისას ფარისებრი ჯირკვალი გადიდებული აღმოჩნდა. ამ სიმპტომს ჩიყვი ჰქვია. გრეტას გულიც ართანაბრად მუშაობდა.
ექიმმა ფარისებრი ჯირკვლის დაზიანებაზე მიიტანა ეჭვი და რამდენიმე ტესტის გაკეთება სთხოვა:
სისხლის ანალიზები: სისხლში T3, T4 და თირეოიდმასტიმულირებელი ჰორმონის (TSH) განსაზღვრა.
TSH ჰიპოფიზის ჰორმონია, რომელიც ააქტიურებს ფარისებრ ჯირკვალს.
გრეტას სისხლშ T3 (ტრიიოდთირონინი), T4 (თავისუფალი თიროქსინი) ნორმის ფარგლებშია, თუმცა TSH-ის დონე ძალიან დაბალია.
რადიოაქტიური იოდის შეწოვის ტესტი საზღვრავს ფარისებრი ჯირკვლის ფუნქციონირებას. ადამიანი იღებს მცირე კონცენტრაციით რადიოაქტიურ იოდს, სკანირებით დგინდება ამ იოდის რა რაოდენობა შეიწოვა ფარისებრმა ჯირკვალმა.
იოდის ტესტმა აჩვენა, რომ გრეტას ფარისებრი ჯირკვალი ზომაზე უფრო მეტ იოდს შთანთქავს, რაც იმაზე მიუთითებს, რომ ის ზედმეტად აქტიურია.
ანალიზების პასუხების საფუძველზე ექიმმა დასვა დიაგნოზი: გრეტას აქვს გრეივის დაავადება, ეს ავტოიმუნირი დაავადებაა, რომელიც ხასიათდება ჰიპერთირეოზით ანუ ფარისებრი ჯირკვლის ზედმეტი აქტიურობით.
- დაასახელე ზოგადი სიმპტომები?
- რა არის ეგზოფთალმოსი?
- რა არის ჩიყვი?
- რა გამოავლინა გრეტას სისხლის ანალიზებმა?
- რა გამოვლინდა იოდის ტესტით?
- რა დიაგნოზი დაუსვეს გრეტას?
ენდოკრინული სისტემა და გრეივის დაავადება
ენდოკრინული სისტემა ჯირკვლების ქსელია. ჯირკვლები გამოიმუშავებენ ჰორმონებს, შედეგად ორგანიზმი ინარჩუნებს ჰომეოსტაზს. ყველაზე მთავარი ,,მოთამაშეები“ ამ ქსელში, ჰიპოფიზი და ფარისებრი ჯირკვალია, ისინი თითქმის ერთად მოქმედებენ, არეგულირებენ მეტაბოლიზმსა და სხვა სასიცოცხლო ფუნქციებს.
ჰიპოფიზი, ხშირად მოიხსენიება როგორც ,,დირიჟორი“, ან ,,მმართველი“. მუხუდოს მარცვლის ზომისაა, ტვინში მდებარეობს. ასინთეზებს მრავალ ჰორმონს, მათ შორის თიროიდმასტიმულირებელ ჰორმონს (TSH), რომელიც არეგულირებს ფარისებრი ჯირკვლის მოქმედებას. ნორმალურ მდგომარეობაში ჰიპოფიზი TSH-ს გამოათავისუფლებს, როცა ფარისებრი ჯირკვლის აქტივობა დაბალია, რაც იძლევა სიგნალს, რომ ფარისებრმა ჯირკვალმა გააძლიეროს T3 და T4-ის გამომუშავება.
გრეივის დაავადების დროს ფარისებრი ჯირკვალი ზედმეტად აქტიურია, თუმცა ამის მიზეზი ჰიპოფიზი არ არის. იმუნური სისტემა გამოიმუშავებს ანტისხეულებს, სახელწოდებით თირეოიდ მასტიმულირებელი იმუნოგლობულინები. ეს ანტისხეულები ჰგვანან TSH-ს, რაც იწვევს ჰიპოფიზის მარეგულირებელი გავლენის დათრგუნვას. შესაბამისად ფარისებრი ჯირკვალი იწყებს T4 და T3 ჰორმონების გაძლიერებულ გამოყოფას. ჰორმონები არეგულირებენ მეტაბოლიზმს, ენერგიის დონეს და გულის მუშაობის სიხშირეს.
საბოლოოდ ჰიპოფიზიდან ნაკლები TSH გამოთავისუფლდება. მაგრამ TSI აგრძელებს ფარისებრი ჯირკვლის სტიმულაციას. საბოლოოდ დგება ჰიპერთირეოიდული მდგომარეობა.
ეს დისრეგულაცია იწვევს გრეივის დაავადების სიმპტომებს, წონის კლებას და თვალების არაბუნებრივ ამობერილობას.
- რა ფუნქციას ასრულებს ენდოკრინული სისტემა?
- რომელი ჰორმონები გამოიყოფა ჰიპოფიზიდან?
- რა აიძულებს ფარისებრ ჯირკვალს გამოყოს დამატებითი რაოდენობით T3 და T4, გრეივის დაავადების დროს?
- რა პროცესებს არეგულირებს T3 და T4?
- რატომ ქვეითდება ჰიპოფიზიდან TSH-ის გამოყოფა?
- რატომ მიიჩნევენ გრეივის დაავადებას ავტოიმუნურად?
მკურნალობა
გრეტას მკურნალობის გეგმა ფოკუსირებულია ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონების დონის ნორმაში დაბრუნებაზე. შესაბამისად სიმპტომების შესუსტებასა და საბოლოო გაქრობაზე.
მკურნალობა მოიცავს:
- ანტითირეოიდული მედიკამენტები იბლოკება ფარისებრი ჯირკვლის მიერ იოდის გამოყენება;
- ბეტა – ბლოკატორები მედიკამენტებია, რომლებიც ბლოკავს ჰორმონების ეფექტს.
ისინი ეხმარება არაეული გულის რიტმის, კანკალისა და შფოთვის რეგულაციაში.
- რადიოაქტიური იოდთერაპია – ამ დროს იოდი კლავს ჯირკვლის ზედმეტად აქტიურ უჯრედებს. რაც იწვევს თირეოიდული ჰორმონების დონის შემცირებას. საბოლოოდ კი ჯირკვლის ზომა მცირდება.
რამდენიმე თვეში გრეტას სიმპტომები შესუსტდა, ჩიყვი დაპატარავდა, პულსი დასტაბილურდა და ენერგია აღიდგინა. სამწუხაროდ რადიოთერაპიამ გამოიწვია ფარისებრი ჯირკვლის დაპატარავება და ფუნქციის შესუსტება. ამიტომ სიცოცხლის ბოლომდე ჰორმონების მიღება მოუწევს.
გრეტა კარგად შეეჩვია ახალ რუტინას. მისი ცხოვრების ხარისხი გაუმჯობესდა. ექიმთან რაგულარულად დადიოდა. სამაგისტრო ნაშრომის წერაც გააგრძელა.
- რა არის ბეტა-ბლოკატორი?
- რა არის იოდის გამოყენების გვერდითი ეფექტი?
- შეაფასე ჰიპოფიზისა და ფარისებრი ჯირკვლის ურთიერთკავშირის მნიშვნელობა T3 და T4 ჰორმონების რეგულაციაში.
2024 წლის აგვისტოში მსახიობმა დეისი რიდლიმ გაამხილა, რომ გრეივის დაავადება აქვს. აუტოიმუნური დაავადება, რომელიც მოქმედებს ფარისებრ ჯირკვალზე. სიმპტომების გამოვლენა მაშინ დაეწყო, როცა დაასრულა გადაღებები ფილმზე ,,Magpie”. ის ცნობილია როგორც ვარსკვლავური ომების რეი. დასაწყისში სიმპტომები რთული როლით გამოწვეულ სტრესს მიაწერა, თუმცა ბოლოს ედოკრინოლოგთან კონსულტაციის შემდეგ გრეივის დაავადება დაუდგინდა.
ამ დაავადების დროს დაქანცულია ადამიანი, გონება გადატვირთულია და ვერ ისვენებს, ან ფიზიკურად გადაღლილია, მენტალურად აგზნებული და მოუსვენარია.
რიდლი შეუერთდა საზოგადოების ცნობილ წევრებს, ვენდი უილიამსსა და მის ელიოტს, რომლებიც ღიად საუბრობდნენ ამ დაავადებით ცხოვრებასთან დაკავშირებით, რითაც ადამიანებს უმაღლებდნენ ცნობადობას და ერთგვარი მხარდაჭერა იყო მათთვის.
საპრეზენტაციო მასალა, შემაჯამებელი დავალების ნიმუში.
შეუსაბამე ქვემოთ მოცემული სიტყვები ფოტოზე მოცემულ ინფორმაციას:
კუნთების კრუნჩხვა თმის ცვენა გულის კანკალი
გახურებული კანი გადიდებული ჯირკვალი დაღლა წონის კლება
წყარო: https://www.biologycorner.com/2025/01/26/case-study-a-grave-problem-with-the-endocrine-system/
