(მეორე ნაწილი)
„ამ ამბის თქმა გარჩევითა გულმან ამად არ მინება,
ბევრი ავი გამოჩნდების ჩვენი, მაზე მერცხვინება.
მტერს შაესმის, იამების, მოყვარეს კი ეწყინება.
რასაც ახლა ვამბობ, ვგონებ, ამაზედაც მხვდეს გინება“.
დავით გურამიშვილი, „დავითიანი“ (166. საწყაულის მოწყვა ღვთისაგან)
„სულიერი და გონებრივი აღორძინების ასეთი პერიოდები (XX ს. დასასრული და XXI ს. დასაწყისი), ხშირად დიდი მასშტაბის საზოგადოებრივი და სულიერი გამოღვიძებით იწყებიან-ხოლმე და როგორც ჩანს, დღეს, ჩვენ ერთი ასეთი „გამოღვიძების“ (ინგლ. Awakening: გამოფხიზლება, გამოღვიძება) მოწმენი შეიძლება გავხდეთ“[1]. შესავალში აღნიშნული ავტორების, სემ პრესლერისა და პიტ დეისის წერილს თუ მოვიშველიებთ, დღეს, ჩვენ, ოცდამეერთე საუკუნის პირველ მეოთხედში მცხოვრები თაობები, როგორც ჩანს, ნელ-ნელა შევდივართ რაღაც ახალში – დროში თუ სამყაროში, რომელიც ჯერ არ გვინახავს და არც დაგვსიზმრებია, მაგრამ რომელიც უკვე მეორე ათწლეულია, საყოველთაო „გაციფრების“ ან „დიგიტალიზაციის“ ფონზე და მისი მეშვეობით, მიმდინარეობს და რომელმაც უკვე იქონია არასახარბიელო გავლენა ადამიანთა საზოგადოებაზე. ამა „არასახარბიელო“ გავლენის მაგალითებია საყოველთაო და გლობალური მასშტაბის, მრავალენოვანი, ჭრელა-ჭრულა სოციალური ქსელების და პლატფორმების გავლენა ადამიანზე, საზოგადოებრივი კავშირების ცვლილება და ზოგჯერ, მოშლა; არაპიროვნული ურთიერთობების გაბატონება, ვირტუალური „კავშირები“ და არაპიროვნული ურთიერთობების ფორმატების გავრცელება; სკანდალური ტიპის, ხელოვნურად შექმნილი ცრუ-ინფორმაციისა და „ფეიკ“-შინაარსის უწყვეტი ნაკადი ვირტუალურ სივრცეში, „ციფრული“ და ონლაინ თაღლითების ავი საქმენი და სხვა).
ამ „ციფრული“ შემოტევისა და აგრესიული ზემოქმედების ფონზე, ბევრი უკვე განიცდის გაუცხოებას არსებული ტექნოლოგიების გამო და მით მეტი ყურადღება ეთმობა მოწოდებებს თუ საზოგადოებრივ დებატებს, თემაზე „რა არის კარგი ცხოვრება?“ და „როგორ უნდა იყოს მოწყობილი ჩვენი საზოგადოება?“
ეს გახლავთ დასტური იმისა, რომ გაბატონებულ აზრს, იდეოლოგიებსა და წარმოდგენებს, ყოველთვის ჭირდება (ნებისმიერ ეპოქაში) გადახედვა და თავიდან გააზრება, ახალი გარემოებებისა და მდგომარეობების, ან ახალი რეალობის გათვალისწინებით.
მაგალითი აშშ-ს უახლესი ისტორიიდან : XIX საუკუნეში, 1817- 1825 წლებში, ერის ტბის (ინგლ. Lake Erie) არხის მშენებლობამ[2], ნიუ-იორკის შტატში აფეთქების დარი, მზარდი ეკონომიკური ზრდა მოიტანა და ხელი შეუწყო აშშ-ში მილიონობით ახალი იმიგრანტის (იგივე, იაფი მუშახელის, ლ.ა.) მოზიდვას და ნიუ-იორკის შტატის ეკონომიკურ ბუმს, მე-19 საუკუნის 50-იან წლებში.
მალევე, ამ ცვლილებას მოჰყვა ახალი იდეალისტურ-რელიგიური თუ უტოპისტური საზოგადოებების გაჩენა, რასაც შემდგომ „მეორე დიდი გამოღვიძება“[3] დაერქვა – ამან ქვეყანაში შვა ახალი მოძრაობები, რომლებმაც შეცვალეს ქვეყანა. ეს მოძრაობები გახლდათ, აბოლიციონიზმი (მოძრაობა მონობის გაუქმებისთვის), ტემპერანსი (ინგლ. Temperance – თავშეკავების მოძრაობა ალკოჰოლური სასმელების მიმართ), საარჩევნო უფლებებისთვის ბრძოლა და მორმონიზმი[4]. „მეორე დიდმა გამოღვიძებამ“ დიდი გავლენა მოახდინა ამერიკულ საზოგადოებაზე და კულტურაზე. მან გააძლიერა მორალური პასუხისმგებლობისა და აქტივიზმის განცდა და ხელი შეუწყო აშშ-ს მოსახლეობის უდიდეს ნაწილში პროტესტანტული იდენტობის ჩამოყალიბებას.
როგორც ისტორია გვიჩვენებს, ყოველ „გამოღვიძებას“ აშშ-ში, აუცილებლად მოჰყვებოდა სამოქალაქო შემოქმედების, ექსპერიმენტებისა და რეფორემების გრძელი პერიოდი (სულ აშშ-ს ისტორიაში სამი „გამოღვიძება“ აღინიშნება. იხ. წყარო: Thomas S. Kidd – The Great Awakening: The Roots of Evangelical Christianity in Colonial America, 2007; ან https://www.britannica.com/event/Great-Awakening ). ამერიკის კოლონიზაციის ისტორია გვიჩვენებს რომ 1880-1920 წწ. აშშ-ში გაჩნდა ათობით მასობრივი საზოგადოებრივი მოძრაობა, წევრობაზე დამყარებული ორგანიზაცია და ასოციაცია (მაგ. ქალი-სკაუტები, როტარი კლუბები, 4-H ტიპის ორგანიზაციები[5]).
ამ ეპოქაში ჩნდება და ყალიბდება აშშ-ს პროფესიული კავშირების გაერთიანებები, რომლებიც ორგანიზებას უწევენ სამუშაო ძალას, ემიგრანტების მხარდამჭერ და საინტეგრაციო საქმიანობებს, საქალაქო პარკების და საბავშვო მოედნების განვითრების ორგანიზაცია, სახელოსნო და სახელოვნო მოძრაობის ხელშეწყობა.
ზოგადად, მე-19 და 20-ე საუკუნეებში აშშ-ში პროფესიული კავშირების (Trade Unions / Labor Unions) გაძლიერებამ მრავალი მნიშვნელოვანი შედეგი მოიტანა, როგორც ეკონომიკურ, ისე სოციალურ და პოლიტიკურ დონეზე. მათ შორის გამოვყოფთ რამდენიმე მოვლენას, რომელბიც ძალიან მნიშვნელოვანი გახლდათ კაცობრიობის ისტორიისათვიის: ა) შრომის პირობების გაუმჯობესება (სტანდარტული 8-საათიანი სამუშაო დღე); ბ) შრომის ანაზღაურების ზრდა (გაჩნდა მინიმალური ხელფასის ცნება); გ) დასვენების დროისა და შვებულების სისტემის შემოღება (ანაზღაურებადი შვებულება, შაბათ-კვირის დასვენება და დღესასწაულების ანაზღაურება, გავრცელდა პროფკავშირების ზეწოლის შედეგად).
ყველა ეს პროფკავშირული, უფლებათა დაცვისა, საზოგადოებრივი ინიციატივების თუ იდეოლოგიური მოძრაობა, როგორც ჩანს, ერთი ქსოვილის სხვადასხვა ძაფები იყვნენ – მათ საფუძველს წარმოადგენდა ტექნოლოგიური და ეკონომიკური ცვლილებები, მშრომელთა კოლექტიური „გამოღვიძება“ და უფლებებისთვის ბრძოლა და განახლებისკენ მოძრაობის სურვილი.
შეიძლება, დღეს, ოცდამეერთე საუკუნის დასაწყისში, ჩვენ ახალი „გამოღვიძების“ მოძრაობის ზღვართან ვიყოთ და ამ მომენტის გააზრება და გაგება, ისტორიულ კონტექსტში, ძალიან მნიშვნელოვანია. ასევე საჭიროა ვისწავლოთ წარსულის გამოცდილებიდან, გავითავალისწინოთ წარსულის შეცდომები, გავიზიაროთ მიღწევები და გავაგრძელოთ მოძრაობა წინ.
„გამოღვიძების“ ახალი ტალღის გაჩენის კატალიზატორი, შესაძლოა გახდა ის უცნაური მოვლენა, რომლის შედეგადაც ადამიანის ყურადღება და მისი ურთიერთობა-კავშირები, რეალურიდან (ე.წ. ანალოგურიდან) ციფრულ სამყაროში გადავიდა.
მართალია, ჩვენი რთული დამოკიდებულება ეკრანების მიმართ ნახევარი საუკუნის წინ დაიწყო, ტელევიზიის გაჩენასთან ერთად. ეს დამოკიდებულება გამძაფრდა და გაძლიერდა პერსონალური კომპიუტერების, ინტერნეტის, სმარტფონების, სოციალური ქსელების, სტრიმინგ-სერვისების და ვიდეოკავშირების აქტიურად დანერგვისთანავე. ამ დარგების განვითარებამ, მოახერხა ჩვენი ყურადღების მიზიდვა სხვადასხვა სახის სერვისებისა და გართობებისკენ, რამაც შვა როგორც მანქანასთან ურთიერთობის, ისე ამ ურთიერთობების „აწყობის“ მეთოდები. შედეგად, ჩვენ ნაკლები მეგობრები გვყავს, უფრო დიდ დროს ვატარებთ მარტოობაში (შედარებით 1990-2000-იან წლებთან და ბევრად მეტს, ვიდრე მე-20 საუკუნის შუა წლებში!), ხოლო შეხვედრებისას, ჩვენი ურთიერთობებიც საკმაოდ არის შეცვლილი.
ავტორთა მოსაზრებით, შესაძლოა ჩვენი ასეთი „ხარშვა“ ციფრულ სუპში, კიდევ დიდხანს გაგრძელებულიყო, მაგრამ მოულოდნელმა გლობალურმა მოვლენამ, COVID-19-მა, მძლავრი ბიძგი მოგვცა როგორც საზოგადოებას – სწორედ ამ დროს, ჩნდება ახალი ტექნოლოგიური ეკოსისტემები, რომლებიც საშუალებას იძლეოდნენ სახლიდან გაუსვლელად გვემუშავა, გვესწავლა, შეგვეძინა საქონელი, გვეთამაშა და სხვა.
ცხოვრების სულ უფრო მეტი ასპექტის ონ-ლაინზე გადასვლამ (განსაკუთრებით ნოუთ-ბუქების კლასისათვის), გამოიწვია ის, რომ ადამიანებმა თვალნათლად დაინახეს ის პირქუში აბსურდულობა, რაც თან ახლავს ამდენი დროის გატარებას, უსახო, კონტექსტიდან ამოვარდნილ ციფრულ რეალობაში! ყველამ კარგად დაინახა რომ კარგი ცხოვრება, უმჯობესია, რეალურ ცხოვრებაში მიმდინარეობდეს და არა ვიღაცის მიერ შექმნილ „ვირტუალურ, ე.წ. რეალობაში“! ამის გაცნობიერებამ ბევრ ამერიკელს აუხილა თვალი და მათ დაიწყეს საზოგადოებრივი გაერთიანებებისა და თავისუფალი ასოციაციების აღორძინების თესლის თესვა თავიანთ ქალაქებში, სოფლებში და თემებში.
დღეს, ეს ახლადამოწვერილი ყლორტები უკვე ჩანს მიწის ზედაპირზე. ახალი სამოქალაქო ორგანიზაციებმა (მაგ. Warm Cookies of the Revolution[6] და CivicLex[7]) კვლავ დაიწყეს დასახლებების მცხოვრებლების, მეზობლების და ადგილობრივ თვითმმართველობაში მომუშავე ადამიანების ერთმანეთთან დაკავშირება, აშკარად შესამჩნევი ხალისითა და სიხარულის შეგრძნებით.
ამერიკის სამოქალაქო საზოგადოებრივი ისტორია ძალიან მდიდარია ასეთი თავისუფალი გაერთიანებებით და მათი გაჩენა, ციფრული ეპოქის პირობებში, ბუნებრივიც არის – ახალი ორგანიზაციების მისია, ციფრულ ეპოქაში, ადამიანების ერთმანეთთან რეალური, ფიზიკური (და არა ვირტუალური) კავშირების აღორძინებაა. პანდემიის შემდეგ ბევრგან გაჩნდა ურთიერთდახმარებების ფართო ქსელები (ბრუკლინში, ჩიკაგოში, ტენესისა და ჩრდ. კაროლინაში) – ეს წარმონაქმნები, სოლიდარული ერთობით უკვე ქმნიან ახალ, ადგილობრივ ეკონომიკურ და სოციალურ გაერთიანებებს.
რამდენიმე სახელმწიფო შემოქმედებითმა ორგანიზაციამ, როგორიცაა ქ. ბოსტონის სამოქალაქო ორგანიზაციებსი სამმართველო, დაიწყო მიკრო-გრანტების გაცემა მცხოვრებთათვის, ქუჩის საღამოების და სამეზობლოს შეხვედრების ხელშეწყობის მიზნით. ისეთი ტექნოლოგიური ტექნოლოგიებიც კი, როგორებიც არიან New_Public, Front Porch Forum და Common Agency, ერთიანდებიან რათა „ააწყონ“ ლოკალური, ფიზიკური ურთიერთობები იმ სიჩქარით, რომელიც მხოლოდ ურთიერთნდობას ხელეწიფება.
ციფრულ ეპოქაში შეიქმნა რამდენიმე ინოვაციური სამოქალაქო ინიციატივა აშშ-სა და ევროპაში, რომლებიც ცდილობენ ადამიანებს ერთმანეთთან რეალური, არა-ვირტუალური ურთიერთობისკენ დააბრუნონ და დაეხმარონ “ციფრული ხაფანგიდან” თავის დაღწევაში. ასეთი სამოქალაქო ინიციატივებიდან და ორგანიზაციებიდან აღსანიშნავია რამდენიმე: The Human Library (მონაწილეები “სესხულობენ” ადამიანს, წიგნის ნაცვლად და ესაუბრებიან — მაგალითად, უსახლკაროს, მიგრანტს ან ვეტერანს); Digital Detox (ბანაკები, ბუნებაში, სადაც აკრძალულია სმარტფონები, სოციალური მედია და ეკრანები); Public Space One – აერთიანებს დიალოგისთვის და კოლექტიური იდეების შესაქმნელად, ეკრანებისა და ციფრული ინფორმაციის მატარებლების გარეშე; Talk To Me London / Berlin – საზოგადოებრივი კამპანია, რომელიც ხალხს ქუჩაში მოუწოდებს უცნობებთან საუბრისკენ (მაგ. “Talk to me, I’m friendly” მოწოდებით); Slow Communication Movement (დანია, ნიდერლანდები) – სადაც წახალისებული „ნელი კომუნიკაციის“ მეთოდები, როგორიცაა ხელით დაწერილი წერილები ან პირისპირ შეხვედრები, ურთიერთობებისთვის, საქმიანობისთვის და სხვა.
ბოლოს, ჩვენს ძვირფას მკითხველს, მასწავლებლებს, მოსწავლეებს, სასკოლო ადმინისტრაციის, მშობლებსა და ზოგადად, სკოლასთან დაკავშირებულ ნებისმიერ ადამიანს შეგვიძლია დასკვნის სახით ვუთხრათ რომ დღეს, ახალადგაჩენილი „ანტი-ციფრული“ მოძრაობები და ინივიატივებს წარმოადგენენ რეაქციას „ციფრული საყოველთაობის“ ან უფრო მკვახედ, „ციფრული ტოტალიტარიზმის“ წინააღმდეგ.
ეს “ანტი-ციფრული” მოძრაობები და ინიციატივები ემსახურება რამდენიმე კეთილშობილურ მიზანს, რომელიც უკვე აუცილებელია და რომელთა განხორციელებაც, მალე ყველასთვის საშური საქმე შეიძლება გახდეს : 1) ნამდვილი ადამიანური კავშირების აღდგენას – ეკრანზე დამოკიდებული კომუნიკაციის ნაცვლად პირისპირ ურთიერთობების წახალისებას; 2) ციფრული დამოკიდებულების დაძლევას – ეხმარება ადამიანებს გააცნობიერონ ტექნოლოგიების მოხმარების ზეგავლენა და შეამცირონ მასზე დამოკიდებულება; 3) საზოგადოებრივი და სამოქალაქო ჩართულობის ხელახალ გაძლიერებას –საერთო სივრცეების შექმნა, სადაც ადამიანები ერთმანეთს ხედავენ, ფიზიკურად გევრდიგვერდ არიან და წარმოშობს გამოცდილებებს, რომლებიც ავითარებს ნდობას, დიალოგსა და მონაწილეობას რეალურ სამყაროში; 4) გონებრივი ჯანმრთელობის მხარდაჭერა –ხანგრძლივი ონ-ლაინ ყოფნასთან დაკავშირებულ შფოთვის, მარტოობის განცდის და ემოციურ გადაღლის შედეგების გააზრება, ანალიზი და ამ მდგმარეობის შემსუბუქება, ადამიანური ურთიერთობების მეშვეობით; 5) დროისა და ყურადღების დაბრუნება – ადამიანებს ეძლევათ საშუალება შეანელონ საქმიანობის ტემპი, ფოკუსირდნენ საკითხზე სიღრმისეულად (და არა ზერელედ) და სრულად ჩაერთონ ყოველდღიურ ცხოვრებაში, ფიზიკურად.
(სტატიის დასასრული)
სტატიის ავტორი: ლევან ალფაიძე
თბილისი, 12 მაისი, 2025.
[1] წარმოდგენილი სტატია შედგენილია ამერიკელი ბლოგერებისა და ჟურნალისტების, სემ პრესლერისა და პიტ დეივისის 2025 წელს გამოქვეყნებული სტატიის მიხედვით, ელექტრონული ჟურნალიდან After Babel (https://www.afterbabel.com/ , ლ.ა. ).
[2] ერის ტბის არხი (Erie Canal) — ჯამში 540 კმ-ის სიგრძის არხი ნიუ-იორკის შტატში, რომლის მშენებლობამ, აშშ-ს დიდი ტბების შტატები, პირდაპირ დააკავშირა სანაოსნო ზღვით ატლანტის ოკეანესთან (მდ. ჰუძონის გავლით), რამაც მნიშვნელოვნად გააადვილა აშშ-ს შიდა შტატების კავშირი მსოფლიოს სავაჭრო საზღვაო გზებთან. ამ მშენებლობამ გამოიწვია საკვების ფასების გაიაფება, ნიუ-იორკის მოსახლეობის რაოდენობის გაორმაგება, ათასობით ახალი სამუშაო ადგილის შექმნა და სხვა.
[3] მეორე დიდი გამოღვიძება (Second Great Awakening) გახლდათ მნიშვნელოვანი რელიგიური მოძრაობა აშშ-ში, რომელიც განვითარდა 1790-იანი წლებიდან დაახლოებით 1840-იან წლებამდე. ეს იყო ფართომასშტაბიანი რელიგიური გაღვიძება, რომელიც ხაზს უსვამდა პირად ხსნას, რელიგიურ მორალურ განცდებს და ინდივიდუალურ რწმენას, ფორმალური დოგმატიკის ნაცვლად.
[4] მეორე დიდი გამოღვიძების ერთ-ერთი მთავარი ნიშანი იყო რესტავრაციონიზმი — რწმენა იმისა, რომ ჭეშმარიტი ქრისტიანობა (იგულისხმება პროტესტანტული სექტები, ლ.ა.) დასუსტებული და კორუმპირებულია და საჭიროებს აღდგენას. ამ პერიოდში ჩამოყალიბდა მრავალი ახალი სექტა და თითოეული მათგანი აცხადებდა, რომ მხოლოდ მას შეეძლო “საწყისი” ქრისტიანული ეკლესიის აღდგენა. მორმონიზმი იყო ამ სწრაფვის ერთ-ერთი ყველაზე რადიკალური გამოხატულება — იგი აცხადებდა სრულ აღდგენას ახალი წმინდა წერილის (მორმონის წიგნი) და წინასწარმეტყველური ლიდერობის მეშვეობით.
[5] 4-H კლუბები აერთიანებენ სამოხალისეო ასოციაციებს/ორგანიზაციებს შემდეგი მიმართულებებით: სოფლის მეურნეობას და ფერმერობა, ტექნოლოგიები, ინჟინერიასა და მათემატიკას (STEM), ჯანმრთელობადა კვება, საზოგადოებრივ აქტივობები და მოხალისეობა, ხელოვნებს, ხელსაქმეს და საჯარო გამოსვლების ხელოვნება.
[6] Warm Cookies of the Revolution — ეს გახლავთ ქ. დენვერში (კოლორადოს შტატი, აშშ) დაფუძნებული არაკომერციული ორგანიზაცია, რომელიც 2012 წელს შეიქმნა. მათი მიზანი იყო მოქალაქეების უფრო აქტიურად ჩაერთვა საზოგადოებრივ ცხოვრებაში. ისინი საკუთარ თავს უწოდებენ „სამოქალაქო ჯანმრთელობის კლუბს“ (Civic Health Club) და მიზნად ისახავენ მოქალაქეობრივი ჩართულობის ხელშეწყობას ხელოვნებისა და კულტურის მეშვეობით.
[7] ლექსინგტონში (კენტუკის შტატი, აშშ) დაფუძნებული არაკომერციული ორგანიზაცია, რომელიც მიზნად ისახავს მოქალაქეობრივი ჩართულობის გაძლიერებასა და ადგილობრივი მმართველობის პროცესების გამჭვირვალობას. CivicLex ასევე სთავაზობს კონსულტაციას და საზოგადოებრივი ჩართულობის გაუმჯობას; მოიცავს საზოგადოებრივი გამოკითხვების ჩატარებასა და ანალიზს; საგანმანათლებლო კამპანიების ორგანიზებას; საზოგადოებრივ შეხვედრებსა და სემინარებს; მმართველობასთან ეფექტური ჩართულობის სტრატეგიების შემუშავებას.
