„ამ ამბის თქმა გარჩევითა გულმან ამად არ მინება,
ბევრი ავი გამოჩნდების ჩვენი, მაზე მერცხვინება.
მტერს შაესმის, იამების, მოყვარეს კი ეწყინება.
რასაც ახლა ვამბობ, ვგონებ, ამაზედაც მხვდეს გინება“.
დავით გურამიშვილი, „დავითიანი“ (166. საწყაულის მოწყვა ღვთისაგან)
„სულიერი და გონებრივი აღორძინების ასეთი პერიოდები (XX ს. დასასრული და XXI ს. დასაწყისი) ხშირად დიდი მასშტაბის საზოგადოებრივი და სულიერი გამოღვიძებით იწყება ხოლმე და, როგორც ჩანს, დღეს ჩვენ შესაძლოა ერთი ასეთი „გამოღვიძების“ (ინგლ. Awakening – გამოფხიზლება, გამოღვიძება) მოწმენი გავხდეთ“[1]. სემ პრესლერისა და პიტ დეივისის წერილს თუ მოვიშველიებთ, ჩვენ, ოცდამეერთე საუკუნის პირველ მეოთხედში მცხოვრები თაობები, როგორც ჩანს, ნელ-ნელა შევდივართ რაღაც ახალში – დროსა თუ სამყაროში, რომელიც ჯერ არ გვინახავს და არც დაგვსიზმრებია, მაგრამ რომელიც უკვე მეორე ათწლეულია, საყოველთაო „გაციფრულების“ ან „დიგიტალიზაციის“ ფონზე და მისი მეშვეობით მიმდინარეობს და რომელმაც უკვე მოახდინა არასახარბიელო გავლენა ადამიანთა საზოგადოებაზე. ამ გავლენის მაგალითებია საყოველთაო და გლობალური მასშტაბის მრავალენოვანი, ჭრელა-ჭრულა სოციალური ქსელებისა და პლატფორმების გავლენა ადამიანზე, საზოგადოებრივი კავშირების ცვლილება და ზოგჯერ მოშლა, არაპიროვნული ურთიერთობების გაბატონება, ვირტუალური „კავშირები“ და არაპიროვნული ურთიერთობების ფორმატის გავრცელება, სკანდალური ტიპის, ხელოვნურად შექმნილი ცრუ-ინფორმაციისა და ფეიკ-შინაარსის უწყვეტი ნაკადი ვირტუალურ სივრცეში, ციფრული და ონლაინ თაღლითობა და სხვა.
ამ ციფრული შემოტევისა და აგრესიული ზემოქმედების ფონზე ბევრი უკვე განიცდის გაუცხოებას არსებული ტექნოლოგიების გამო და მით უფრო მეტი ყურადღება ეთმობა მოწოდებებს თუ საზოგადოებრივ დებატებს თემაზე „რა არის კარგი ცხოვრება“ და „როგორ უნდა იყოს მოწყობილი ჩვენი საზოგადოება“.
ეს გახლავთ დასტური იმისა, რომ გაბატონებულ აზრს, იდეოლოგიებსა და წარმოდგენებს ყოველთვის, ნებისმიერ ეპოქაში სჭირდება გადახედვა და თავიდან გააზრება ახალი გარემოებებისა და მდგომარეობების ან ახალი რეალობის გათვალისწინებით.
მაგალითი აშშ-ს უახლესი ისტორიიდან: 1817- 1825 წლებში ერის ტბის (ინგლ. Lake Erie) არხის მშენებლობამ[2] ნიუ-იორკის შტატში აფეთქების დარი ეკონომიკური ზრდა მოიტანა და ხელი შეუწყო აშშ-ში მილიონობით ახალი მიგრანტის (იაფი მუშახელის) მოზიდვას, რამაც მე-19 საუკუნის 50-იან წლებში ნიუ-იორკის შტატი ეკონომიკურ ბუმთან მიიყვანა.
ამ ცვლილებას მალევე მოჰყვა ახალი იდეალისტურ-რელიგიური თუ უტოპისტური საზოგადოებების გაჩენა, რასაც შემდგომ „მეორე დიდი გამოღვიძება“[3] დაერქვა – ამან შვა ახალი მოძრაობები, რომლებმაც შეცვალა ქვეყანა. ეს მოძრაობები გახლდათ აბოლიციონიზმი (მოძრაობა მონობის გაუქმებისთვის), ტემპერანსი (ინგლ. Temperance – მოძრაობა ალკოჰოლური სასმელებისგან თავშეკავებისთვის), საარჩევნო უფლებებისთვის ბრძოლა და მორმონიზმი[4]. „მეორე დიდმა გამოღვიძებამ“ დიდი გავლენა მოახდინა ამერიკულ საზოგადოებასა და კულტურაზე. მან გააძლიერა მორალური პასუხისმგებლობისა და აქტივიზმის განცდა და ხელი შეუწყო აშშ-ს მოსახლეობის უდიდეს ნაწილში პროტესტანტული იდენტობის ჩამოყალიბებას.
როგორც ისტორია გვიჩვენებს, ყოველ „გამოღვიძებას“ აშშ-ში აუცილებლად მოჰყვებოდა სამოქალაქო შემოქმედების, ექსპერიმენტებისა და რეფორმების ხანგრძლივი პერიოდი (სულ აშშ-ს ისტორიაში სამი „გამოღვიძება“ იყო. იხ. წყარო: Thomas S. Kidd – The Great Awakening: The Roots of Evangelical Christianity in Colonial America, 2007; ან https://www.britannica.com/event/Great-Awakening). ამერიკის კოლონიზაციის ისტორია გვიჩვენებს, რომ 1880-1920 წლებში აშშ-ში გაჩნდა ათეულობით საზოგადოებრივი მოძრაობა, წევრობაზე დამყარებული ორგანიზაცია და ასოციაცია (მაგ. ქალი-სკაუტები, როტარი-კლუბები, 4-H ტიპის ორგანიზაციები[5]).
ამ ეპოქაში ჩნდება აშშ-ს პროფესიული კავშირების გაერთიანებები, რომლებიც ორგანიზებას უწევენ სამუშაო ძალას, ეწევიან ემიგრანტების მხარდამჭერ და საინტეგრაციო საქმიანობას, ყალიბდება საქალაქო პარკებისა და საბავშვო მოედნების განვითარების ორგანიზაცია, ხდება სახელოსნო და სახელოვნო მოძრაობის ხელშეწყობა.
საზოგადოდ, მე-19 და მე-20 საუკუნეებში აშშ-ში პროფესიული კავშირების (Trade Unions / Labor Unions) გაძლიერებამ მრავალი მნიშვნელოვანი შედეგი მოიტანა – როგორც ეკონომიკური, ისე სოციალური და პოლიტიკური. მათ შორის გამოვყოფთ რამდენიმე მოვლენას, რომელბიც ძალიან მნიშვნელოვანი იყო კაცობრიობის ისტორიისათვიის: ა) შრომის პირობების გაუმჯობესება (სტანდარტული რვასაათიანი სამუშაო დღე); ბ) შრომის ანაზღაურების ზრდა (გაჩნდა მინიმალური ხელფასის ცნება); გ) დასვენების დროისა და შვებულების სისტემის შემოღება (ანაზღაურებადი შვებულება, შაბათ-კვირის დასვენება და დღესასწაულების ანაზღაურება).
ყველა ეს პროფკავშირული, უფლებათა დაცვის, საზოგადოებრივი ინიციატივებისა თუ იდეოლოგიური მოძრაობა, როგორც ჩანს, ერთი ქსოვილის სხვადასხვა ძაფი იყო – მათ საფუძველს წარმოადგენდა ტექნოლოგიური და ეკონომიკური ცვლილებები, მშრომელთა კოლექტიური „გამოღვიძება“, უფლებებისთვის ბრძოლა და განახლებისკენ სწრაფვა.
შესაძლოა, დღეს, ოცდამეერთე საუკუნის დასაწყისში, ჩვენ ახალი „გამოღვიძების“ მოძრაობის ზღვართან ვიდგეთ და ამ მომენტის გააზრება და გაგება ისტორიულ კონტექსტში ძალიან მნიშვნელოვანია. ასევე საჭიროა, ვისწავლოთ წარსულის გამოცდილებიდან, გავითვალისწინოთ წარსულის შეცდომები, გავიზიაროთ მიღწევები და გავაგრძელოთ სვლა წინ.
„გამოღვიძების“ ახალი ტალღის აზვირთების კატალიზატორად შესაძლოა იქცა ის უცნაური მოვლენა, რომლის შედეგადაც ადამიანის ყურადღება და მისი ურთიერთობა-კავშირები რეალურიდან (ე.წ. ანალოგურიდან) ციფრულ სამყაროში გადავიდა.
ეკრანების მიმართ ჩვენი რთული დამოკიდებულება მეოცე საუკუნის შუა წლებიდან, ტელევიზიის გაჩენასთან ერთად იღებს სათავეს. ეს დამოკიდებულება გამძაფრდა და გაძლიერდა პერსონალური კომპიუტერების, ინტერნეტის, სმარტფონების, სოციალური ქსელების, სტრიმინგ-სერვისებისა და ვიდეოკავშირების აქტიურად დანერგვის შემდეგ. ამ დარგების განვითარებამ მოახერხა ჩვენი ყურადღების მიზიდვა სხვადასხვა სახის სერვისისა და გართობისკენ, რამაც შვა როგორც მანქანასთან ურთიერთობის, ისე ამ ურთიერთობების აწყობის მეთოდები. შედეგად ჩვენ ნაკლები მეგობარი გვყავს, უფრო მეტ დროს ვატარებთ მარტოობაში 1990-2000-იან წლებთან შედარებით და გაცილებით მეტს, ვიდრე მე-20 საუკუნის შუა წლებში, ხოლო შეხვედრისას ჩვენი ურთიერთობებიც საკმაოდ არის შეცვლილი.
ავტორთა მოსაზრებით, ციფრულ სუპში ჩვენი ასეთი „ხარშვა“ შესაძლოა კიდევ დიდხანს გაგრძელებულიყო, მაგრამ მოულოდნელმა გლობალურმა მოვლენამ, COVID-19-მა, მძლავრი ბიძგი მოგვცა როგორც საზოგადოებას – სწორედ ამ დროს ჩამოყალიბდა ახალი ტექნოლოგიური ეკოსისტემები, რომლებიც საშუალებას გვაძევდა, შინიდან გაუსვლელად გვემუშავა, გვესწავლა, შეგვეძინა პროდუქცია, გვეთამაშა და სხვა.
ცხოვრების სულ უფრო მეტი ასპექტის ონლაინ რეჟიმში გადასვლამ (განსაკუთრებით – ნოუთბუქების კლასისათვის) გამოიწვია ის, რომ ადამიანებმა თვალნათლივ დაინახეს ის პირქუში აბსურდულობა, რომელიც თან ახლავს ამდენი დროის გატარებას უსახო, კონტექსტიდან ამოვარდნილ ციფრულ რეალობაში. ყველამ გააცნობიერა, რომ კარგი ცხოვრება, უმჯობესია, რეალურ სამყაროში მიმდინარეობდეს და არა ვიღაცის მიერ შექმნილ ვირტუალურ რეალობაში. ამის გაცნობიერებამ მრავალ ამერიკელს აუხილა თვალი და მათ დაიწყეს საზოგადოებრივი გაერთიანებებისა და თავისუფალი ასოციაციების აღორძინებისთვის ზრუნვა თავიანთ ქალაქებში, სოფლებსა და თემებში.
დღეს ეს ახალამოწვერილი ყლორტები უკვე ჩანს მიწის ზედაპირზე. ახალმა სამოქალაქო ორგანიზაციებმა (მაგ. Warm Cookies of the Revolution[6] და CivicLex[7]) კვლავ დაიწყეს დასახლებების მცხოვრებთა, მეზობლებისა და ადგილობრივ თვითმმართველობაში მომუშავე ადამიანების ერთმანეთთან დაკავშირება შესამჩნევი ხალისითა და სიხარულის შეგრძნებით.
ამერიკის სამოქალაქო საზოგადოებრივი ისტორია მდიდარია ასეთი თავისუფალი გაერთიანებებით და ციფრული ეპოქაში მათი აღმოცენება ბუნებრივიც არის – ახალი ორგანიზაციების მისია ადამიანების ერთმანეთთან რეალური, ფიზიკური (და არა ვირტუალური) კავშირების აღორძინებაა. პანდემიის შემდეგ ბევრგან გაჩნდა (ბრუკლინში, ჩიკაგოში, ტენესიში, ჩრდ. კაროლინაში) ურთიერთდახმარების ფართო ქსელები – ეს წარმონაქმნები სოლიდარული ერთობით უკვე ქმნიან ახალ, ადგილობრივ ეკონომიკურ და სოციალურ გაერთიანებებს.
რამდენიმე სახელმწიფო შემოქმედებითმა ორგანიზაციამ, მათ შორის – ბოსტონის სამოქალაქო ორგანიზაციების სამმართველომ, დაიწყო მიკროგრანტების გაცემა მოსახლეობისთვის ქუჩის საღამოებისა და სამეზობლოს შეხვედრების ხელშეწყობის მიზნით. ისეთი ტექნოლოგიური ტექნოლოგიებიც კი, როგორებიც არიან New-Public, Front Porch Forum და Common Agency, ერთიანდებიან, რათა ააწყონ ლოკალური, ფიზიკური ურთიერთობები იმ სიჩქარით, რომელიც მხოლოდ ურთიერთნდობას ხელეწიფება.
ციფრულ ეპოქაში აშშ-სა და ევროპაში შეიქმნა რამდენიმე ინოვაციური სამოქალაქო ინიციატივა, რომლებიც ცდილობენ, ადამიანები ერთმანეთთან რეალურ, არავირტუალურ ურთიერთობაში დააბრუნონ და ციფრული ხაფანგიდან თავის დაღწევაში დაეხმარონ. ასეთი სამოქალაქო ინიციატივებიდან და ორგანიზაციებიდან აღსანიშნავია რამდენიმე: The Human Library (მონაწილეები „თხოულობენ“ ადამიანს წიგნის ნაცვლად – მაგალითად, უსახლკაროს, მიგრანტს ან ვეტერანს – და ესაუბრებიან); Digital Detox (ბანაკები, ბუნებაში, სადაც აკრძალულია სმარტფონები, სოციალური მედია და ეკრანები); Public Space One – აერთიანებს დიალოგისთვის და კოლექტიური იდეების წამოსაჭრელად ეკრანებისა და ინფორმაციის ციფრული მატარებლების გარეშე; Talk To Me London / Berlin – საზოგადოებრივი კამპანია, რომელიც ქუჩაში ხალხს მოუწოდებს უცნობებთან საუბრისკენ (მაგ. „Talk to me, I’m friendly“ მოწოდებით); Slow Communication Movement (დანია, ნიდერლანდები), სადაც წახალისებულია „ნელი კომუნიკაციის“ მეთოდები – ხელით დაწერილი წერილები ან პირისპირ შეხვედრები ურთიერთობისა თუ საქმიანობისთვის და სხვა.
დასასრულ, შეგვიძლია, ჩვენს ძვირფას მკითხველებს, მასწავლებლებს, მოსწავლეებს, სასკოლო ადმინისტრაციას, მშობლებსა და, საზოგადოდ, სკოლასთან დაკავშირებულ ნებისმიერ ადამიანს ვუთხრათ, რომ დღეს ახალფეხადგმული ანტიციფრული მოძრაობები და ინივიატივები წარმოადგენს რეაქციას „ციფრული საყოველთაოობის“ ან, უფრო მკვახედ, „ციფრული ტოტალიტარიზმის“ წინააღმდეგ. ეს მოძრაობები და ინიციატივები ემსახურება რამდენიმე კეთილშობილურ მიზანს, რომელიც უკვე აუცილებელია და რომლსი მიღწევაც შესაძლოა მალე ყველასთვის საშური საქმე გახდეს: 1) ნამდვილი ადამიანური კავშირების აღდგენას – ეკრანზე დამოკიდებული კომუნიკაციის ნაცვლად პირისპირ ურთიერთობების წახალისებას; 2) ციფრული დამოკიდებულების დაძლევას – ადამიანების დახმარებას იმაში, რომ გააცნობიერონ ტექნოლოგიების მოხმარების ზეგავლენა და შეამცირონ მათზე დამოკიდებულება; 3) საზოგადოებრივი და სამოქალაქო ჩართულობის ხელახალ გაძლიერებას – საერთო სივრცეების შექმნას, სადაც ადამიანები ერთმანეთს ხედავენ, ფიზიკურად გევრდიგვერდ არიან და იღებენ გამოცდილებას, რომლებიც ავითარებს ნდობას, დიალოგსა და მონაწილეობას რეალურ სამყაროში; 4) გონებრივი ჯანმრთელობის მხარდაჭერას – ონლაინ რეჟიმში დიდხანს ყოფნასთან დაკავშირებულ შფოთვის, მარტოობის განცდისა და ემოციურ გადაღლის შედეგების გააზრებას, ანალიზს და ამ მდგმარეობის შემსუბუქებას ადამიანური ურთიერთობების მეშვეობით; 5) დროისა და ყურადღების დაბრუნებას – ადამიანებს ეძლევათ საშუალება, შეანელონ საქმიანობის ტემპი, სიღრმისეულად და არა ზერელედ ფოკუსირდნენ საკითხზე და ფიზიკურად მთელი არსებით ჩაერთონ ყოველდღიურ ცხოვრებაში.
[1]პუბლიკაცია ეფუძნება ამერიკელი ბლოგერებისა და ჟურნალისტების სემ პრესლერისა და პიტ დეივისის სტატიას, რომელიც 2025 წელს ელექტრონულ ჟურნალ After Babel-ში (https://www.afterbabel.com/) გამოქვეყნდა.
[2]ერის ტბის არხი (Erie Canal) — 540 კმ სიგრძის არხი ნიუ-იორკის შტატში, რომლის მშენებლობამ აშშ-ს დიდი ტბების შტატები სანაოსნო გზით პირდაპირ დააკავშირა ატლანტის ოკეანესთან (მდ. ჰადსონის გავლით) და მნიშვნელოვნად გააადვილა აშშ-ს შიდა შტატების კავშირი მსოფლიოს სავაჭრო საზღვაო გზებთან. ამ მშენებლობამ გამოიწვია საკვების გაიაფება, ნიუ-იორკის მოსახლეობის რაოდენობის გაორმაგება, ათასობით ახალი სამუშაო ადგილის შექმნა და სხვა.
[3]მეორე დიდი გამოღვიძება (Second Great Awakening) გახლდათ მნიშვნელოვანი რელიგიური მოძრაობა აშშ-ში, რომელიც განვითარდა 1790-იანი წლებიდან დაახლოებით 1840-იან წლებამდე. ეს იყო ფართომასშტაბიანი რელიგიური გამოღვიძება, რომელიც ხაზს უსვამდა პირად ხსნას, რელიგიურ მორალურ განცდებს და ინდივიდუალურ რწმენას ფორმალური დოგმატიკის ნაცვლად.
[4]მეორე დიდი გამოღვიძების ერთ-ერთი მთავარი ნიშანი იყო რესტავრაციონიზმი — რწმენა იმისა, რომ ჭეშმარიტი ქრისტიანობა (იგულისხმება პროტესტანტული სექტები) დასუსტებული და კორუმპირებულია და საჭიროებს აღდგენას. ამ პერიოდში ჩამოყალიბდა მრავალი ახალი სექტა და თითოეული მათგანი აცხადებდა, რომ მხოლოდ მას შეეძლო “საწყისი” ქრისტიანული ეკლესიის აღდგენა. მორმონიზმი იყო ამ სწრაფვის ერთ-ერთი ყველაზე რადიკალური გამოხატულება – იგი აცხადებდა სრულ აღდგენას ახალი წმინდა წერილის (მორმონის წიგნი) და წინასწარმეტყველური ლიდერობის მეშვეობით.
[5] 4-H კლუბები აერთიანებs სამოხალისეო ასოციაციებს/ორგანიზაციებს შემდეგი მიმართულებებით: სოფლის მეურნეობა და ფერმერობა, ტექნოლოგიები, ინჟინერია და მათემატიკა (STEM), ჯანმრთელობადა კვება, საზოგადოებრივი აქტივობები და მოხალისეობა, ხელოვნება, ხელსაქმე და საჯარო გამოსვლების ხელოვნება.
[6]Warm Cookies of the Revolution გახლავთ ქ. დენვერში (კოლორადო, აშშ) დაფუძნებული არაკომერციული ორგანიზაცია, რომელიც 2012 წელს შეიქმნა. მისი მიზანი იყო მოქალაქეების უფრო აქტიურად ჩაერთვა საზოგადოებრივ ცხოვრებაში. მისი წევრები საკუთარ თავს უწოდებენ „სამოქალაქო ჯანმრთელობის კლუბს“ (Civic Health Club) და მიზნად ისახავენ მოქალაქეობრივი ჩართულობის ხელშეწყობას ხელოვნებისა და კულტურის მეშვეობით.
[7] ლექსინგტონში (კენტუკის შტატი, აშშ) დაფუძნებული არაკომერციული ორგანიზაცია, რომელიც მიზნად ისახავს მოქალაქეობრივი ჩართულობის გაძლიერებას და ადგილობრივი მმართველობის პროცესების გამჭვირვალობას. CivicLex ასევე სთავაზობს კონსულტაციას და საზოგადოებრივი ჩართულობის ამაღლებას. მისი საქმიანობა მოიცავს საზოგადოებრივი გამოკითხვების ჩატარებასა და ანალიზს, საგანმანათლებლო კამპანიების ორგანიზებას, საზოგადოებრივ შეხვედრებსა და სემინარებს, მმართველობასთან ეფექტური თანამშრომლობის სტრატეგიების შემუშავებას.
