მასწ? შეიძლება, გაკვეთილის მერე ჩაგაბაროთ?

 როგორ დავძლიოთ მოსწავლეებში საჯარო გამოსვლის შიში

საჯარო გამოსვლის შიში, ანუ გლოსოფობია, ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული ფობიაა როგორც მოზარდებში, ასევე ზრდასრულ ადამიანებში. კვლევების მიხედვით, ადამიანების დაახლოებით 75% განიცდის გარკვეულ დისკომფორტს საჯარო გამოსვლისას. მოსწავლეებისთვის ეს განსაკუთრებით პრობლემური შეიძლება იყოს, რადგან სასკოლო გარემო ხშირად მოითხოვს კლასის წინაშე პრეზენტაციებს, მოხსენებებს თუ დისკუსიებში მონაწილეობას.

ალბათ, არაერთხელ გქონიათ შემთხვევა, როცა მოსწავლე, შიშის ან უხერხულობის განცდის თუ ნაკლები თავდაჯერებულობის გამო უარს ამბობს კლასის წინაშე გამოსვლაზე და გთხოვთ, თავისი ნაწერი, ნაფიქრი, საკითხთან დაკავშირებული არგუმენტები თუ სხვა გაკვეთილის მერე, პირადად გაგიზიაროთ. მიზეზად აუცილებლად მოიფიქრებენ რამეს: მასწ, არ დააინტერესებთ „ამათ“, არ მინდა კლასის წინაშე ამაზე საუბარი, ცუდად ვარ ან რამე ამგვარი, მათზე ქვემოთ უფრო ვრცლად შევჩერდეთ.

სინამდვილეში რატომ ეშინიათ მოსწავლეებს საჯარო გამოსვლის?

სანამ იმაზე ვისაუბრებდეთ, როგორ დავძლიოთ ეს პრობლემა, მნიშვნელოვანია, ამ შიშის გამომწვევ მიზეზებზე შევაჩეროთ ყურადღება. ასეთი ბევრი რამ შეიძლება აღმოჩნდეს:

• შეფასების შიში – მათმა ნათქვამმა არ გამოიწვიოს კრიტიკა ან უარყოფითი შეფასება კლასელებისა და მასწავლებლების მხრიდან.
• წარუმატებლობის შიში – რამე რომ დამავიწყდეს? რამე რომ შემეშალოს?
• ყურადღების ცენტრში ყოფნის დისკომფორტი – რა საშინელებაა, ყველა მე მიყურებს.
• გამოცდილების ნაკლებობა – სახლში კარგად გამომდის ყველაფერი, კლასის წინაშე, „დაფასთან“, შეუძლებელია, არაა ეს ჩემი საქმე.
• პერფექციონიზმი – ყველაფერი კარგად თუ არ გამომივიდა, რა სამარცხვინო იქნება. (სურვილი, რომ ყველაფერი იდეალურად გააკეთონ, თავისთავად ზრდის სტრესს).

და კიდევ რა მიზეზებს იგონებენ გამოსვლის თავიდან ასარიდებლად? მსგავსი რამ უამრავჯერ გექნებათ მოსმენილი თქვენც:

• ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული მიზეზები:
  • „მასწ, დღეს თავი მტკივა და ცუდად ვარ“.
  • „ყელი მტკივა და ხმამაღლა ვერ ვისაუბრებ“.
  • „გუშინ ავად ვიყავი და ვერ მოვემზადე“…
• ტექნიკური პრობლემები:
  • „კომპიუტერი გაფუჭდა და პრეზენტაცია დაიკარგა“.
  • „დავალება სახლში დამრჩა“…
• მოულოდნელი გარემოებები:
  • „დედაჩემმა/მამაჩემმა წაშალა შემთხვევით“;
  • „ჩემი პატარა და/ძმა შეეხო ჩემს პროექტს“;
  • „ვეღარ მოვასწარი დასრულება“…
• შთაბეჭდილებების შექმნა:
  • „ხვალ უკეთესად ჩაგაბარებთ, დღეს არ მკითხოთ“;
  • „ჯერ არ ვარ კმაყოფილი ჩემი ნამუშევრით“…
• ოჯახური სიტუაციები:
  • „გუშინ სტუმრები გვყავდა“;
  • „სახლში პრობლემები გვქონდა“;
  • „ბებოსთან დავრჩი ღამე“…
• პირდაპირი თხოვნები:
  • „შეიძლება მარტო თქვენ მოგიყვეთ გაკვეთილის შემდეგ?“
  • „ შეიძლება მხოლოდ თქვენ გაჩვენოთ?“
  • „შეიძლება, დავწერო და არ გამოვიდე?“..

ამათ გარდა, კიდევ უამრავი მიზეზის გახსენება შეიძლება, ბავშვების ფანტაზიას ხომ საზღვარი არ აქვს…

მოსწავლეებში თავდაჯერების ნაკლებობა ხშირად მათი ქცევით ვლინდება და არა აღიარებით:  შეიძლება, საკუთარი ნაშრომი დააკნინოს (არ გამომივიდა კარგი, ამაში ახალი და საინტერესო არაფერია; ბოდიში, მასწ, ისეთი არ არის, როგორსაც ელოდით ალბათ..). შეიძლება, თვალით არ გვეკონტაქტოს, ჩქარა ან ჩურჩულით ლაპარაკს მოჰყვეს, რომ სათქმელი არ გამოკვეთოს… ან თქვას, რომ პირველი არ გამოვა, ჯერ სხვას მოუსმენს, ან მასწავლებელს სთხოვოს მაგალითის ჩვენება – მოკლედ, ერთგვარ „გადამისამართებას“ მიმართოს.

შეიძლება, პირდაპირ საწინააღმდეგო დამოკიდებულება გამოამჟღავნოს („რა აზრი აქვს საერთოდ ამ პრეზენტაციებს?“ „მეც ვერ ვხვდები, რატომ უნდა გავაკეთო ეს“, „ეს საგანი მაინც არ მაინტერესებს“) ან სულაც აგრესიული ან უინტერესო პოზა მიიღოს პრეზენტაციის დროს.

ზოგჯერ ბავშვები ზედმეტად მომზადებულიც არიან, მაგრამ თავდაჯერება მაინც აკლიათ („ყველაფერი ზეპირად ვიცი, მაგრამ ვაი თუ დამავიწყდეს“; „ჩემი პრეზენტაცია ძალიან გრძელია, ალბათ ვერ ჩავეტევი დროში“.) პრობლემას ხშირად ისიც ქმნის, რომ პრეზენტაციის ტექსტი სიტყვასიტყვით აქვთ დაზეპირებული, და პირველივე შეფერხებისას საშინლად განიცდიან და იბნევიან. ზოგჯერ კი, პირიქით, ფურცელზე არიან ზედმეტად დამოკიდებულნი.

ხშირად მოსწავლეები ყურადღების გადატანასაც ცდილობენ:

• „შეიძლება, ჯგუფურად წარვადგინოთ?“ (პასუხისმგებლობის განაწილება)
• „შეიძლება, ვიდეო გავაკეთო პრეზენტაციის ნაცვლად?“ (პირდაპირი კონფრონტაციის თავიდან აცილება)
• „შეიძლება, პრეზენტაციისას მუსიკა ჩავრთო?“ (ყურადღების გადატანა აუდიო ეფექტებზე)
• ზედმეტად გადატვირთული ვიზუალური მასალა, რომ ყურადღება მოხსენებიდან სხვაგან გადაიტანოს

მოკლედ რომ ვთქვათ, მიზეზები და არგუმენტები ყოველთვის და უამრავი შეიძლება მოიძებნოს.

პრობლემის დაძლევაზე პასუხისმგებლობა ჩვენზეა, მასწავლებლებზე. ჩვენ დროულად უნდა ამოვიცნოთ ეს დაფარული ნიშნები, გავაცნობიეროთ, რომ ეს ხშირად თავდაჯერების ნაკლებობის გამოხატულებაა და არა უბრალოდ სიზარმაცე ან უპასუხისმგებლობა, და, შესაბამისად, დავეხმაროთ მოსწავლეს.

და მაინც, როგორ დავეხმაროთ მოსწავლეს, დაძლიოს საჯარო გამოსვლის შიში? პირველი, ალბათ იმით, რომ დადებითი, მხარდამჭერი ატმოსფერო შევუქმნათ, მივაჩვიოთ, რომ ერთმანეთის აზრს პატივი სცენ და მოუსმინონ. ისიც ვასწავლოთ, რომ შეცდომების დაშვება წარმატების წინაპირობაა, სწავლის პროცესის ნაწილია და არა მარცხი; ასევე მნიშვნელოვანია, ეტაპობრივად მივაჩვიოთ მოსწავლეები დიდ აუდიტორიას, მცირეთი დავიწყოთ და ნელ-ნელა გავზარდოთ მსმენელთა რაოდენობა.

მოვამზადოთ მოსწავლეები წარმატებისთვის: მივცეთ ადეკვატური დრო დავალების შესასრულებლად (კარგად მომზადებული გამოსვლა ნაკლებ შფოთვას იწვევს), ვასწავლოთ ეფექტური პრეზენტაციის ტექნიკები (როგორ მოამზადონ სტრუქტურა, როგორ მოიძიონ და დაალაგონ ინფორმაცია), ვასწავლოთ, გამოიყენონ ვიზუალური დამხმარე საშუალებები – სლაიდები, პოსტერები და სხვა თვალსაჩინოებები ეხმარება ყურადღების გადატანაში თავიდან.

ხშირად გამოვიყენოთ მსგავსი აქტივობები, ვამუშაოთ მოსწავლეები ჯგუფებში, მივცეთ როლური თამაშები, დებატები, იმპროვიზაციული სავარჯიშოები, ვთხოვოთ, ჩაიწერონ საკუთარი გამოსვლა და თავად შეაფასონ და დაინახონ პროგრესი, ხშირად ვთხოვოთ მოკლე ტექსტით გამოსვლა, რათა ამ ყველაფერს რეგულარული ხასიათი მიეცეს. რაც ასევე არანაკლებ მნიშვნელოვანია, ყოველთვის მივცეთ ჩვენს მოსწავლეს კონსტრუქციული უკუკავშირი კონკრეტული მაგალითებით.

აუცილებლად გავუზიაროთ სხვათა წარმატების ისტორიები: მნიშვნელოვანია, მოსწავლეებს გავაცნოთ ამბები ადამიანების შესახებ, რომლებმაც დაძლიეს საჯარო გამოსვლის შიში და წარმატებას მიაღწიეს. ეს შეიძლება იყოს როგორც ცნობილი ადამიანების (მაგ: მსახიობების, პოლიტიკოსების, ბიზნესმენების), ასევე ყოფილი მოსწავლეების ისტორიები.

როდის არის საჭირო პროფესიონალური დახმარება?

რა თქმა უნდა, განსაკუთრებულ შემთხვევებში სპეციალისტის დახმარებაც შეიძლება დაგვჭირდეს, მაგრამ უმეტესად მასწავლებლის კომპეტენცია შესაძლებელს ხდის ამ გამოწვევის დაძლევას…

…ერთ ძალიან ცნობილ ფილმში სენატორი ერთ პატარა ბიჭს ასეთ ხერხს ასწავლის: ხელში დაიჭიროს რაიმე ნივთი, მაგალითად, კალამი, ან სკრეპი, და მთელი დაჭიმულობა იმაზე გადაიტანოს, თვითონ კი თავისუფლად ისაუბროს. ფილმში ეს ხერხი ამართლებს და ბოლოს ეს პატარა ბიჭი სამაგალითო სიტყვასაც იტყვის. ეს მაგალითი თავადაც დამიტესტავს და, თქვენ წარმოიდგინეთ, შედეგიც მიმიღია.

ეს კინოში… თუმცა, უამრავი მაგალითის გახსენება შეგვიძლია, როდესაც ადამიანებმა საკუთარ თავზე მუშაობით თუ სხვების, მასწავლებლების, მენტორების, ოჯახის წევრების დახმარებით დაძლიეს ეს პრობლემა. განსაკუთრებით ცნობილ მაგალითებს შეგახსენებთ:
უინსტონ ჩერჩილი, დიდი ბრიტანეთის პრემიერ-მინისტრი – მას ენა ებმოდა და თავდაჯერებულობა აკლდა, თუმცა ბევრი იმუშავა, ხშირად იწერდა თავის გამოსვლებს, სარკის წინ ვარჯიშობდა ბევრს და შედეგმაც არ დააყოვნა – გახდა ისტორიაში ერთ-ერთი ყველაზე შთამაგონებელი ორატორი.

ემა უოტსონი – მსახიობი და აქტივისტი ჯულია რობერტსი – მსახიობი, ადელი – მომღერალი, დემოსთენე – ძველი ბერძენი ორატორი, რომელმაც ისე მოინდომა და იმდენი იშრომა, თვით ფილიპე მაკედონელის დამარცხება შეძლო საკუთარი გამოსვლებით… კიდევ უამრავი მსგავსი მაგალითის მოყვანა შეგვიძლია მეც და თქვენც… ეს მაგალითები შეიძლება ინსპირაციადაც იქცეს ჩვენი მოსწავლეებისთვის.

დაბოლოს: საჯარო გამოსვლის უნარი არის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი კომპეტენცია, რომელიც მოსწავლეებს დასჭირდებათ მთელი ცხოვრების განმავლობაში. ჩვენი ვალია, დავეხმაროთ მათ ამ შიშის დაძლევაში. თანმიმდევრული მიდგომით, მოთმინებითა და მხარდაჭერით, შეგვიძლია დავეხმაროთ მოსწავლეებს, გახდნენ თავდაჯერებული საჯარო გამომსვლელები. მთავარია გვახსოვდეს, რომ ეს არის უნარი, რომელიც ვითარდება პრაქტიკითა და გამოცდილებით, და ყველა მოსწავლეს შეუძლია მიაღწიოს წარმატებას სათანადო მხარდაჭერით.

საჯარო გამოსვლის შიში არ არის თანდაყოლილი – ის შეძენილია და, შესაბამისად, შეიძლება მისი დაძლევაც.

ალბათ, ყველას გვახსოვს პირველი შიშის დაძლევის საკუთარი ისტორია, თუნდაც გვახსოვს ის შეგრძნება, როცა პირველად ველოსიპედზე დავსხედით, ან დამოუკიდებლად გავცურეთ, ან, ან, ან… ალბათ, ცოტა შეგვეშინდა კიდეც, მაგრამ თანდათან ვისწავლეთ, დავეუფლეთ და ბოლოს უკვე ჩვენს საყვარელ გასართობად იქცა! საჯარო გამოსვლასთან მიმართებითაც ზუსტად ასეა – ეს არის უნარი, რომელიც ყველას შეუძლია, შეიძინოს.

ჩვენი მოსწავლეები სავსე არიან პოტენციალითა და უნიკალური იდეებით. მათი ხმა მნიშვნელოვანია, დარწმუნებული ვარ, ბევრ მათგანს აქვს საინტერესო აზრები და შეხედულებები, რომლებიც სამყაროს უნდა გაუზიარონ. როცა ვეხმარებით მათ საჯარო გამოსვლის შიშის დაძლევაში, ვაძლევთ არა მხოლოდ ტექნიკურ უნარს, არამედ საკუთარი თავის რწმენას, რომ მათი აზრები ღირებულია და მათი ხმა მნიშვნელოვანია.

შეიძლება, ეს პროცესი მოითხოვდეს მოთმინებას – როგორც მოსწავლისგან, ასევე ჩვენგან. იქნება წარმატებებიც და დაბრკოლებებიც, მაგრამ ყოველი წინ გადადგმული ნაბიჯი უმნიშვნელოვანესია.

ერთი რამ კი ალბათ ყველას უნდა გვახსოვდეს: ოდესღაც ჩვენც ვიყავით იმ მოსწავლის ადგილას – ვნერვიულობდით და ვიძაბებოდით პირველი გამოსვლის წინ. ცოტა ემპათია, გულწრფელი მხარდაჭერა და სწორი სტრატეგიები ბევრ რამეს ცვლის. არ არსებობს „დაბადებით ორატორი“ – არსებობენ ადამიანები, რომლებმაც ისწავლეს, ივარჯიშეს და დაძლიეს შიში.

როდესაც მოსწავლე პირველად გამოდის კლასის წინაშე თავდაჯერებით და წარმატებით ასრულებს პრეზენტაციას – ეს არის ის მომენტი, რომელიც გვახსენებს, რატომ ღირს ამ ყველაფრის კეთება. რადგან ის უნარები, რომლებსაც ისინი დღეს ივითარებენ, მთელი ცხოვრება გაჰყვებათ.